PALUBA

Bosansko Hercegovački ustanak

1875-1878g jedan je od največih u istoriji naroda na prostorima zapadnog Balkana
Od polovine 19 vijeka u Bosni i Hercegovini se javlja više pokreta buna i ustanaka, mnogostruko eksploatisanog stanovništva.
Osim unutrašnjih prilika u samoj zemlji sam ustanak je potenciran i sa strane, svako svako je imao svoj interes i svoju trgovačku logiku gdje je ustanak trebao da posluži ispunjenju njihovih ciljeva.
Pre svega su interes na Balkanu kao i ustalom do dan danas imale velike sile, u ono doba Carska Rusija i A-U dunavska monarhija.
A-U je kao cilj svoje politike imala zauzeče Bosne i Hercegovine, ali to nije mogla postići otvoranim ratom strepeći od reakcija Rusije. Takvom agresijom izazvala bi protiv sebe Rusiju, srpske države i svakako Tursku.
A-U se odlučila za posredan put poticajući i pomažući kriščane i tako načinjati i razjedati Tursku , kako bi svjetu predstavila neminovnost intervencije i glumila žandara koji uvodi red. U nikom slučaju nije smjela dozvoliti pridruživanje Bosne i Hercegovine  Srbiji i Crnoj Gori, čime bi se stvorila močna država koja bi predstavljala opasnost za monarhiju, nije smjela ddozvoliti ni da dođe do zajedničke granice  Srbije i Crne gore, nego joj je bila namjera što je kasnije i ostvarila zabiti se kao klin zmeđu i ostaviti si slobodan put na istok.
!875 je čak i car Franc Jozef posjetio južnu Dalmaciju u okviru čega je imao i sastanak sa franjevcima iz  Bosne u Imotskom koji su istakli prava Hazburške krune na te krajeve. Ubrzo počinju sastanci kod hercegovačkih katolika na koje su pozivani i pravoslavne vođe.
Taj put je ostavio mučan utisak na Cetinje i na ostale srpske krajeve. Očito je bilo da se nešto sprema i da A-U vodi aktivnosti kako bi potpomognula svoje planove.
Rusiji je kao što če se kasnije pokazati Bosna i Hercegovina služila za podkosurivanje i jačanje njihove ekspanzije prema Bosforu. Ona je utijecala i na politiku Srbije i Crne Gore kanališuči sam početak i tok ustanka svakako u skladu sa svojim trenutnim interesima.
Crna Gora i Srbija su vidjele mogučnost sticanja samostalnosti od vazalnog odnosa i isto tako imale teritorjalne prohtjeve koje su na svaki način htjele zadovoljit.
Ostalim Evropskim državama isto tako nije bila u interesu jaka panslavenska država na Balkanu.
Već gledajući gladne oči koje su sa svih strana gledale Bosnu i Hercegovinu taj ustanak nije imao preduslova da postigne svoje ciljeve.
Iz ustaških proglasa i pregovora sa Portom vidljivo je da njima nije osnovni cilj povlačenje Turaka več pravedniji poredak i smanjenje dađbina.

Nije slučajno ni što se ustanci počinju posle 1850g posle nasilnih uvođenja reformi u Bosni, koje provodi Omer Paša Latas. Ukratko uvođenje reformi nije bitno promijenilo poredak, spahiluki su ukinuti, ali su zato što je još gore davani u zakup radi ubiranja državnih poreza, činovnički aparat je povečan, uvedena je redovna vojska i povečani porezi jer je trebalo nahranit taj gladni aparat. Novi zakupnici su za razliku od spahija koji su obično uzimali desetinu digli namete i do polovine , recimo u okolici Sarajava.
Situacija za pretežno zemljoradničku Bosnu i Hercegovinu se drastično promijenila.
Situacija u Bosni i u Harcegovini nije bila ista.
U Hercegovini je bilo i hercegovačkih plemena citiram Vasu Pelagiča :
»hercegovačka plemena  Jezera, Šaranci; Piva ,Rudine nikšičke i Bilečke, Banjani i Zupci nisu htjeli bunu podići bez velike navale i prijetnje od strane  Crne Gore i drugih podstikača, veleći, Nama je pod Turcima dobro i ni pod kim nam drugimm bolje biti neće.
Tih šest plemena živjelo je kao šest dobrih malih republika. Sva uprava je bila u rukama naroda i njihovih glavara. Carevini Turskoj se davala samo desetina i ćumruk,ali isto toliko su dobivali od carevine kao tahin koji jim je određen jer su bili straža na granici Crnogorskoj. Sva zavisnost od Turaka bila je u tome što su od dotičnog paše tražiti dopuštenje  kad su novu crkvu gradili.
Na utvrđenju tih prava radili su vojvoda Nikša i čuveni junak Bajo Pivljanin..ovakva prava su i poslledica bune Vukalovićeve.
Plemena ova kažu ,da ih nisu pljačkali Crnogorci i Bokezi, ona bi u raju živjela.«

Treba napomenuti da ustanici tijekom ustanka nisu imali baš veliku podršku okolnih zemalja, ako izuzmemo Srbiju i Crnu Goru.
Ostali slaveni osim novinarske larme i kafanskih zdravica nisu se baš iskazali. U ustanku je učestvovalo 3500 Rusa koji su uglavnom cirkulisali ali u bojevima baš nisu rado učestvovali.
Među neslavenskim dobrovoljcima bilo je najviše Garibaldinaca-Italijana.
Hrvati su iz Austrije u početku su sa simpatijama gledali ustanak , međutim kada je  ustanička strana proklamovala i u programu otvoreno označila da Hercegovci crnogorsku a Bosanci srpsku dinastiju  za vladaoce proglasiše što je učinjeno po uputstvu i poticanju sa strane , oni postadoše otvoreno protivni tim planovima i hladni prema ustanku.
Rumuni,Grci i Bugari skrštenih su ruka gledali borbe Srbije po objavi rata iako su imali iste interese u borbi protiv Carigrada, uzrok je prije svega u parolama koje su izricane o vaspostavljanju velikog Dušanovog carstva. U tih zemalja je postojao strah od uspostavljanja močne Srbske države.
Toliko ukratko o političkoj situaciji na ovim prostorima.

U gornjem pisanju sam koristio mišljenja Vase Pelagića, jednog od organizatora ustanka u Bosni. Svoje gledanje na ustanak iznjeo je u knjizi
"Istorija Bosansko- Hercegovačke bune" koja je prvo izdanje doživjela 1879, i koja po mom mišljenju ima trajnu vrjednost.

 Još jedno mišljenje suvremenika koje nakazuje cilje ustanika iz Franjevačkog ljetopisa odlomak iz  «Godišnjaka fra Jake Baltića» u kome se govori o bosansko-hercegovačkoj buni:

   «Uzrok bune nije drugi nego veliki danjak turski, kog nije moguće izdati ni živiti, osobito seljaku. I najpošteniji ljudi tužili su se ovako: 'Sto nam puta dojde miso u glavu da skočimo u vodu. Sve radimo i potrsimo se radeći, a opet nejmamo ništa, sve nam Turćin oduze...'Zato narod prihvati se sikire i vile, volide od puške i jatagana turskog gnuti, negoli od glada. Narod bosanski od naravi miran i za jedno čudo strpljiv, skrajno siromaštvo trpi, progonstva i nepravde, ali kad se zidu pritira, najedanput bukne.»

Mišljenja svih tadašnjih suvremenika su da je buna što se raje tiče dignuta radi postizanja boljeg ekonomskog i pravednijeg društvenog poretka.

Ustanak u Hercegovini
Narodni prvaci Jovan Gutić. Simeun Zečević, Petar Radović, Ilija Stevanović, Trivko Grubačić i Prodan Rupar održali su avgusta i septembra 1874 sastanke i odlučili da se pripremi oružje, municija lociraju mjesta za zbjegove, obezbjedi pomoć Crne Gore i da se u proljeće 1875 digne ustanak. Stupili su u kontakt sa knjazom Crne Gore radi dobijanja podrške i materjalne pomoći za ustanak.
Kbjaz Nikola je insistirao da se pričeka jer Rusija još nije spremna da zarati sa Turcima. Međutim pripreme su se i dalje nastavljale.
U bilečkom i trebinjskom kraju vršili su jih u decembru 1874 narodni prvaci Gligor Miličević, Todor Mujačič, Vasilj Svorcan i Sava Jakšić.
Turci su saznali za pregovore i pokušali da sprječe ustanak hapšenjem istaknutijih narodnih prvaka, koji su se blagoremeno sklonili u Crnu Goru i tu prezimili.
To je izazvalo diplomatsku intervenciju Velikih sila kod Porte. Tu se naročito angažuvala A-U monarhija pripremajući teren za intervenciju. Pod njenim pritiskom Porta je stupila u pregovore sa Hercegovačkim prvacima, dala jim amnestiju i obečala poreske i druge olakšice.
Po povratku u Hercegovinu 1875 ustaničko vodstvo nastavlja pripreme za ustanak sa planom stvaranja slobodne teritorije u Nevesinjskom kraju i kasnije širenja ustanka na druge krajeve Hercegovine.
Neovisno od ovih  priprema nezadovoljstvo je kulminiralo i kod kod katoličkog življa u Hercegovini, koji su i sokoljeni od  strane A-U. Po Hercgovini je krstarijo austrijski generalštabni oficir Vilijem Sauervald, a tu se nalazi i zadranin Marko Stazić koji je vjerojatno bio povjerenik dalmatinskog namjesnika Rodića.
Blizu Metkovića kod Dračeva došlo je do sukoba kriščanskih seljaka i muslimana.
Kriščanski seljacima je stigla pomoč iz okolnih sela i 19.juna 1875 puče prva ustanička puška. U organizaciji i daljnjem toku istakao se don Ivan Musić kasnije vojvoda. Tri dana posle prvog sukoba depeširao je fra Stipan Naletelić s drugovima austriskom namesniku u Zadar, kako »svi kršćani Gabele, Dračeva, Hrasna i sve Luke žele pomoć od Austrije, pripoznajući ćesara kao svoga. Ne puštajte da nas Turci kolju.«
Za to vrjeme u Nevesinjskom kraju turske jedinice i zaptije tražeči hajduke Petra Tunguza  koji je  05.07. napao i zapljenio turski karavan u Bišini, sukobile su se sa naoružanim selacima predvođenim Jovanom Gutičem na brdu Gradac sjeverno od s.Krekova. Ovaj sukob poznat kao N e v e s i n j s k a   p u š ka bio je poziv na sveopšti ustanak u Hercegovini.

Vođe ustanka[attachment=1]slika iz http://sh.wikipedia.org/wiki/Datoteka:BMM-LeadersOfBosniaHerzegovinaUprising1975.JPG
Vojvoda don Ivan Musić vojvoda hercegovačkih hrvata borio se zajedno sa Srpskim ustanicima i Crnogorcima.[attachment=2]
Hajdučki harambaša Pero Tunguz[attachment=3]

Pored  nevesinjskog ustanak je uskoro zahvatio  bilećki i stolački kraj a nešto kasnije i gatački kraj i granično područje prema Crnoj Gori. Pale se begovske kule i granične karaule.[attachment=1]
Turci su u Hercegovini na početku ustanka imali 4 bataljona nizama, oko 1800 vojnika, koji se bili raspoređeni po večim gradovima( Mostar, Trebinje , Nikšić, Foča) i graničnim karaulama. Uz nizame tu je i veći broj bašibozuka.
Tim snagama komanduje Selim-paša.
Ustanici su organizovani u čete (50-300 boraca) i odrede (500-2000 boraca)

Po izbijanju ustanka Porta šalje svoje predstavnike u Nevesinje da pokušaju pregovorima riješii spor, a i da pridobije na vremenu kako bi mogli doturiti pojačanja.
Ustanici su tražili  ukidanje carskog danka i smanjenje drugih tereta, što Turci nisu prihvatili i borbe se nastavljaju.
U augustu je Derviš-paša kmandant turske vojske u Bosni i Hercegovini prebacio 4000 nizama iz  Bosne u Hercegovinu, a pomoč Turcima stiže i direktno iz Turske preko Kleka u Trebinje, još dodatna 4 bataljona nizama.
Ustanici su popalili veliki broj karaula i blokirali Trebinje koje su držali u blokadi od 05-30. augusta.
Krajem augusta stigla je vjest o početku ustanka u Bosni i  o odluci Srbije i Crne gore da podrže ustanak.
Knjaz Nikola dugo je okljevao i zavlačio odluku ali se ipak boječi se gubitka svog uticaja na ustanike i tok događaja , krajem augusta uputio Petra Vukotića  da rukovodi ustankom. Inače u ustanku je pod Pekom Pavlovićem već učestvovalo
Veliki broj crnogorskih dobrovoljaca.
[attachment=2]

Crnogorci na maršu.[attachment=1]

Srpska vlada se nije usudila da ustanak javno pomaže, ali je u redovima ustanika imala svog eksponenta Miću Ljubibratića. Suparništvo među Crnom Gorom i Srbijom se odražavalo na odnose Peka Pavlovića i Miće Ljubibratića i njihovih sljedbenika što se u mnogome odražavalo na brojne neuspjehe ustanika.[attachment=1]
Prvi veči uspjeh bio je napad na Nevesinje, koje je branjeno od 370 nizama i večeg broja bašibozuka, a nedaleko u Odžacima još 300 konjanika. Ustanici su u jednodnevnoj borbi zauzeli varoš nanjeli Turcima velike gubitke, zapljenili veču količinu municije , vatrenog i hladnog oružja. Napad je izvelo 700 Crnogoraca i 2700 ustanika pod vodstvom Petra Vukotića.
Ovaj uspjeh ustanika potencirao je ponovnu diplomatsku akciju i pritiske na Portu da uvede reforme.
Brojčano stanje Turske vojske u Hercegovini  je raslo tako da je početkom septembra
Iznosilo 15000 askera i 48 topova, naspram 10000 ustanika brez dovoljno oružja i municije i brez teškog naoružanja. To je ustanike primoralo na napade iz pozadine i iz zasjeda. Iako slabiji ustanici su u septembru blokirali  turske garnizone u Nikšiću;Nevesinju, Goranskom, Gacku i Bileći.
Turcima se šalje pomoć od 4 bataljona iz Carigrada koja su preko Kleka trebala da stignu u Hercegovinu. Dočekani  od odreda Peke Pavlovića i Miće Ljubibratića koji su predvodili 2000 boraca na potezu Klek-Stolac pretrpjeli su težak poraz. Naime ustanici su dva bataljona razbili, nanjevši jim teške gubitke i zapljenivši više stotina pušaka..
U oktobru 1975 ustanici su osvojili veči broj karaula  i kontrolisali komunikaciju Gacko-Nikšić.
Turci su ubrzano dovlačili pojačanja, u Hercegovinu dolazi i novi komandant Reuf paša, koji pri prvom pokušaju deblokiranja Goranskog 10-11. novembra doživljava teški poraz na Muratovici, gdje su imali velike gubitke 800 poginulih , a ustanici su i zapljenili 1300 pušaka. Tek kasnije 22.decembra  Reuf paša je  sa 8000 askera uspio da se probije iz Gackog u Nikšić  izvrši snabdjevanje tamošnjeg garnizona i vrati se u Gacko, što mu je uspjelo zahvaljući radi rasturenosti ustaničkih snaga i nesuglasica među ustaničkim vođama.
Zimu 1875 na 1876 obje strane su iskoristile da se što bolje pripreme za nastavak borbe.
Ustanička vojska je doživila reorganizaciju i organizovana je u vodove, čete i bataljone. Komandant cjelokupne vojske postao je Petar Vukotić.

Početkom 1876 Turci su u Hercegovin doturili već 30 000 vojnika, ali je samo polovica bila sposobna za borbu, ostali ili su izbačeni iz stroja u ranijim borbama ili su bili bolesni. Za komandanta snaga postavljen je Muktar paša.
Krajem januara nastavljene su borbe na komunikaciji Klek-Trebinje i Dubrovnik-Trebinje. U borbi kod Gluhe Smokve 18-20 januara Peko Pavlović je sa 1500 boraca napao 5 turskih bataljona nizama i veči broj bašibozuka i nanio jim težak poraz. Skupivši 16 bataljona u Trebinju
Muktar paša je 29/30 noču prebacivši jih na Popovo Polje obkolio odred Peka Pavlovića, koji je ipak posle cjelodnevne borbe probio obruč i odstupio prema Zupcima, izgubivši 100 boraca.

U međuvremenu su u toku diplomatske akcije za prestanak neprijateljstava. A-U šalje u dogovoru sa Velikim silama 31 januara novi prjedlog za uvođenje reformi. Porta ga je prihvatila međutim ustanici su ga odbili. A-U pregovara i sa knjazom Nikolom u namjeri da je odvrati od pomoći ustanku, međutim kada se ne prihvataju Nikolini uslovi ( proširenje granica Crne Gore i priznanje neodvisnosti) koji su za A-U bili neprihvatljivi pregovori su prekinuti i borbe se nastavljaju.

U martu Turci doživljavaju još jedan poraz kod Muratovice. 13 aprila Muktar paši osuječen pokret prema Nikšiću iz Gacka. Uprkos jačini Turskih snaga 20 bataljona nizama i 2000 bašibozuka, Muktar paša je posle dvodnevnih borbi prinuđen na povlačenje u Gacko. Posle popunjavanja snaga , 29 bataljona i 5000 bašibozuka uspijo se probiti u Nikšić  29 aprila i vračajuči se u Gacko pretrpio velike gubitke, ali je uspjeo snabdjeti posadu u Nikšiću koja je bila pred predajom zbog gladi.

Velike sile se sastaju u Berlinu radi rešavanja ustanka i kao mjeru predlažu dvomesječno primirje. U isto vijeme teku pregovori Srbije i Crne Gore, koji dovode 30.juna 1876 do objave rata Turskoj.
Nadalje su ustanici dejstvovali u sklopu crnogorske vojske i doprinjeli pobjedama na Vučjem dolu, na Krscu i osvajanju Nikšića septembra 1977. U 1978 ustanici su samostalno dejstvovali na području Hercegovine, vezujuči za sebe znatne Turske snage, omogučujuči dejstva Crnogoraca prema Baru, Ulcinju i Skadru.

Ustanak u Bosni

Izbio je kasnije nego u Hercegovini. U pripremama za ustanak istakla se grupa socijalista na čelu sa Vasom Pelagićem i grupa viđenijih ljudi, Vaso Vidović, Simo i Jovo Bilbija, Spasoje Babić i dr.
Ustanak je trebao početi 18. augusta 1875 i po planu je trebalo prvo stvoriti slobodnu teritoriju u podnožju Kozare, Prosare i Matajice, blokirati komunikacije, zauzeti Banja Luku i proširiti ustanak u centralnu Bosnu.
Za plan su Turci saznali od nekih sveštenika koje su imali zatočene u Prijedoru. Kao preventivnu mjeru Turci su povečali nasilje nad stanovništvom usput tražeći kolovođe. Taj teror je doveo do spontanog ustanka 15. augusta , napadom seljaka na redifsku posadu u Dvorištima. Pobunjeni seljaci su bili iz Dvorišta, Čitluka,Petrinje, Podbrđana i Tavije . Prihvačen od seljaka Kozare i Grmeča dolazi do formiranja četa od 100 do 200 boraca, a  komandant svih jedinica postaje Ostoja Kormanoš. (podatak je iz Vojne enciklopedije, po drugim izvorima ustank je počeo 3-4 augusta napadom na Kulu u Dvorištu).
U Krajinu su, kao vođe, stigli i neki bosanski emigranti iz Srbije, među kojima se isticao Petar Petrović Pecija, stari hajduk i Golub Babić.

Čim je počeo ustanak počele su i diplomatske akcije Srbije koja šalje povjerenike biskupu Štrosmajeru tražeći podporu i djelovanje u turskoj Hrvatskoj, koja bi onda pripala njima. Međutim, kako su Mađari bili protiv svake akcije, car je ukazao banu da mora ostati neutran. Mađari su gajili simpatije do Turaka zbog podrške koju su imali od Turske u burnim 1848 godinama i kada su u Tursku izbjegle i bratski prihvaćene mnoge mađarske porodice.
Rusi su predlagali zajedničku okupaciju bosne i Hercegovine, na što A-U nije pristala jer nije želila saradnju sa Rusijom na teritoriju koji je smatrala svojim, tako da dolazi samo do diplomatskih pritisaka na Portu da izvrši reforme.
(Kasnije vezano za dogovore A-U i Rusije treba napomenuti da je Bosna i Hercegovina bila glavni predmet trgovine dok 1877 od strane Rusije  A-U dobija dozvolu za okupaciju u zamenu za nemješanje u Rusko Turski rat koji je izbio 1877g.)

Kako su nizamske jedinice povučene iz Bosne u Hercegovinu, Turci formiraju bašibozučke čete i sa njima poduzimaju akciju čiščenja Kozare. Pred napadima jačih Turskih snaga ustanici su se povljačili, a po izbijanju Turaka na desnu obalu Save i Une 25. augusta  podjelili su se u manja grupe da izbjegnu uništenje.
Komandu ustanika preuzima Petar Petrović Pecija, koji dobavlja iz Beograda veču količinu pušaka i 9-10 septembra jih prebacuje preko Save. Međutim sledećeg dana Turci napadaju ustanike u  Prosari i nabacuju jih u Savu. Pri pokušajima forsiranja rijeke Save  hrabro ginu Pecija i Kormanoš.
U jugozapadnoj Bosni na čelu ustanika je Babić Golub. Južno od Grmeča stvoreena je oko Crnih potoka slobodna teritorija koju ustanici uspjevaju kontrolisati cijelu 1875g. Posade u Uncu i Bosanskom Grahovu Turci su ojačali, utvrdili se i prezimili 1875 na 1876 godinu.

Vojvoda Pecija[attachment=1][attachment=2]

Turska straza na bosanskoj granici kod Kostajnice,Uber Land und Meer,1875

[attachment=1]

Bašibozuci u kafani[attachment=2]

 Ubrzo posle izbijanja ustanka knez Petar Karađorđević (kasnije kralj Petar I Karađorđević od naroda nazvan Oslobodilac) javlja se da posluži narodnoj stvari, kao vrlo sposoban i hrabar oficir što je dokazao za vrjeme francusko –pruskog rata  zasluživši orden Legije časti.
Međutim to baš nije bilo na volju beogradskom dvoru i vladi, pre svega zbog bojazni da učeščem i uspjesima u borbi ne zadobije širu popularnost, pa su i same vođe ustanka pod tim uticajem bile protiv njega. Uprkos okolini koja nije gledala sa simpatijama na knezovo učešče on obrazuje četu i postavlja logor na Ćorkovači.
Njegovi odredi ušli su u septembru mjesecu u okršaje.
Kako je knez Milan tražio od ustaničkih vođa i A-U vlasti da se Petar, koji je preuzeo psevdonim Petar Mrkonjić, onemogući, uprkos pokušaja Petra da se digne nad dinastičke mržnje i u prvi plan stavi interese naroda.
Petar pod priticima, napose ustaničkih vođa napušta ustanak mada se je njegova prisutnost osečala sve do ulaska Srbije u rat 1976 godine.
Među same ustanike je unesen razdor i ljudi su se osečali dezorjentisani, tu je izvjesnu ulogu imao i Vasa Pelagić koji je u ustanku vidio samo dimenziju socijalne revolucije.
To dovodi  u decembru 1875 do biranja Miroslava Hubmajera , Slovenca za vođu ustanka, što pak nije dugo potrajalo, do suludog napada na Kostajnicu gdje su ustanici pretrpjeli poraz i kada je odstranjen. U Srpsko turskom ratu dobio je čin narednika, a posle aneksije je bio austrijski činovnik policije.
Evo šta o tome i uopšte o učešču Slovenaca u ustanku piše na http://www.tu-je.si/index.php?id=329
(Decembra 1875 je 85 uporniških voditeljev izbiralo poveljnika vstajnikov na gornji Uni v Bosni, kjer so izbirali med Petrom Karađorđevićem (kasnejšim srbskim kraljem) in Slovencem Hubmajerjem – odločili so se za Hubmajerja. Vodil je boje s Turki blizu Jamnice in jih hudo porazil pri Topoli. V vstaji v Hercegovini in Bosni je bilo še precej drugih Slovencev, saj je bila novembra 1875 v tujski legiji ustanovljena slovenska četa. )

U proleće 1876 akcije ustanika su oživile. Golub Babić je preko zime nabavio 200 puška ostraguša i dva manja topa. Oformljen je štab Glavna uprava sa Ilijom Bilbijom I Todorom Sučevićem. Uglavnom se vrše napadi na turske snage uglavnom redifske jedinice izbjegavajući utvrđene i dobro branjene gradove.
U to vrijeme se sve više ispoljavaju zahtjevi za političkom i nacjonalnom slobodom i zahtjevi borbe za ekonomsko socijalni položaj bivaju potisnuti u drugi plan. Ovo se manifestuje u proglasu 2.jula 1976 u kojem je proklamovanu ujedinjenje Bosne sa Kneževinom Srbijom. U  augustu komandu od Babića preuzima pukovnik Mileta Despotović koji je došao iz Srbije. Srbija je već ušla u rat sa Turskom 30.juna, što se odrazilo u razbukavanju ustanka.
Pod rukovodstvom Despotovića 23.avgusta  pada Odžak i borbe se nastavljaju južno od Glamoča  sve do zime.
Neuspjeh srpske vojske i zaključenje srpsko-turskog primirja negativno djeluje na tok ustanka, koji se smiruje.

Srbi su ulaskom u ovaj rat koji se vodio za pravičnu stvar, nezavisnost svoju i svih ugnjetenih Srba očekivali pozitivan odziv u cijelom svjetu.
Ali izgleda da se  interesi Srbije nisu najbolje poklapali sa interesima susjeda i velikih sila, pa su na diplomatskom polju gazili po trnju.
A-U i Engleska su po svaku cjenu željele zadržati Tursku na području Bosne i Hercegovine (A-U iz poznatih razloga, željela ju je za sebe)  i čak su je i podsticale u rat obečanjima o svakojakoj pomoći.
U početku rata srpska vojska je znatno napredovala. Uplašene Turske prijateljice je počeše sve znatniju pomoć Turskoj pružat i uvlačiti je u ozbiljnije sukobe.
Mala Srpska država se hrabro borila protiv nadmočnije Turske vojske i posredno turskih pomagača, ali na kraju je izgubila i dio svog zemljišta (Aleksinac, Knjaževac i Zaječar sa dosta velikom teritorijom)
Kad su Srbi vidjeli da Rumunija, Grčka i Rusija ne stupaju u rat i da su se našli pred skoro čitvom Turskom vojskom, preko Rusije su zatražili primirje, čemu je i ugođeno od strane Turske koja je strepila od rata sa Rusijom.

Na http://www.srpsko-nasledje.rs/sr-l/1998/08/article-03.html opisi borbi i događaja srpsko turskog rata.[attachment=1]

Naoružanje Srpske vojske je umnogome zaostajalo za Turskim.
Manji broj je bilo ostraguša (Pibodi,Krnkovi i Ggrinovi sistemi), više je bilo prednjača, belginke od naroda nazvane "batine" i još gorih pušaka.
Dok je srpski vojnik napunijo prednjaču turski vojnik bi ispalio 15-17 metaka. Neunificiranost je uticala i na snabdjevanje municijom.

Pred ratove za oslobođenje i nezavisnost 1876-1878, modernizacija oružja bila je uslov bez koga se nije mogao ostvariti taj veliki cilj. Turska vojska je već posedovala jednometne ostraguše sistema Henri-Martini M.1871, kao i repetirke sistema Vinčester M.1866. Novca za nabavku novog oružja nije bilo dovoljno pa su Srbi našli najpraktičnije rešenje da stare perkusione sprednjače konvertuju na jednometni ostragpuneći sistem. Posle izvesnog lutanja usvojen je Pibodijev konverzioni sistem. Čuvena srpska "piboduša" modela 1870 proslavila se u ratovima za oslobođenje i nezavisnost, ali je, nažalost, sačuvan vrlo mali primeraka, a Vojni muzej poseduje samo četiri "kašikare" kako su se ove puške popularno nazivale. Po sticanju pune nezavisnosti 1878, jedan od prioriteta srpske države bila je modernizacija vojske i oružja. Puška sistema Pibodi imala je pored ostalih nedostataka i zastareli veliki kalibar 14,9mm. Trebalo je naći rešenje za novu modernu ostragušu manjeg kalibra. Tako je posle studioznog projekta i velikog konkursa od 1879, izbor pao na Mauzerovo rešenje sa poboljšanim balističkim svojstvima koje dugujemo srpskom artiljerijskom majoru Kosti-Koki-Milovanoviću. Srpska jednometna ostraguša, nazvana kokinka, sistema Mauzer-Milovanović M.1880, kal.10,15mm, smatrana je tokom narednih desetak godina najboljom pešadijskom puškom u Evropi. U Vojnom muzeju nalazi se svega nekoliko "kokinki", među kojima je i nagradni primerak koji je pripadao generalu Milojku Lešjaninu, tadašnjem ministru vojnom. http://www.muzej.mod.gov.rs/muzej/zbirke/zfo1_l.html[attachment=1]

Turska je na konferenciji velikih sila u Carigradu, pristala na reforme i suzdržala se od teritorjalnih pretenzija prema Srbiji i Crnoj Gori. Da bi otupili zahtjeve velikih sila
Turci 11.decembra donose veoma liberalan ustav izrađen od strane velikog vezira Midhat paše. Time je formalno intrvencija velikih sila postala nepotrebna a Turska je dobivala na vremenu.
 Osiguravši se od A-U ( od strane Rusije je dat pristanak za okupaciju Bosne i Hercegovine u zamjenu za nemješanje u Rusko –Turski rat) Rusija u prvom kvartalu 1877g stupa u rat protiv Turske u Aziji preko kavkaskih gora i u Evropi preko Dunava, sa Rusijom je voljno-nevoljno i Rumunija, a pobunjuju se i Bugari, mada su i jedni i drugi bili dosta slabi borci. Proklamujući taj rat kao borbu za oslobođenje krščana, za svetu i pravednu stvar začepila je usta zapadnim silama, koje ipak za vrjeme rata nisu stajale po strani i pomagale su Tursku u svakom pogledu, ne želeči da Rusija ostvari svoje postavljene ciljeve ekspanziju prema Carigradu i Bosforu a i ostvarivanje zone uticaja na Balkanu.
U decembru 1877 i Srbija ponnovo stupa u rat i uspješno protjeruje oslabljene Turke i značajno širi oslobođenu teritoriju.

Da se vratimo na Bosnu. Turci su primirje posle prvog srpsko turskog rata iskoristili za pripreme protiv ustanika i u proljeće 1977 kreču da uguše ustanak u Bosni sa 5000 nizama , što nije dovelo do očekivanih rezultata . Borbe se šire u  unutrašnjost Bosne, što je primoralo Turke da grupišu snage i pokušaju uništiti ustanike u širem rejonu Tiškovaca i Crnih Potoka.Despotović je pramda se Babić nije složio sa planom da se prihvati frontalna borba zaposjeo sa 3000 ustanika Sedlo , a leđa je naivno zaštitio A-U granicom. Ismet paša je sa jačim snagama napao 4 augusta ustanike frontalno i prešavši A-U granicu i sleđa što je dovelo do razbijanja ustanika. Despotović se s jednim djelom ustanika spasio na A-U teritoriju, gdje je razoružan i interniran, a Babić se skloni osa manjom grupom u ličke planine odakle je vršio povremene upade u Bosnu.

Pobjedom nad Turcima i prodorom prem Carigradu Rusija je naterala Tursku da traži primirje, dolazi do pregovora i podpisivanja San Stefanskog mira 21 februara 1978g.

Pobjedom nad Turcima i prodorom prem Carigradu Rusija je naterala Tursku da traži primirje, dolazi do pregovora i podpisivanja San Stefanskog mira 21 februara 1878g.
Evo što o tom miru  a posljedično i o Berlinskom kongresu piše Vladimir Ćorović:
Sanstefanski Ugovor bio je veliko razočaranje za Srbe. Ruska diplomatija stvarala je na njemu Veliku Bugarsku na čistu štetu srpskih interesa. Ta Velika Bugarska, koja bi imala 163.000 km2, imala je da se stere od Crnog Mora do Drima i Albanije; u nju je imala da uće ne samo Maćedonija, nego i najveći delovi Stare Srbije, sa skopljanskim sandžakom i sa delovima debarskog, prizrenskog i niškog. Bugarima su imali pripasti Pirot i Vranje, pa je tražen čak i Niš. Ogorčena, srpska vlada je tad poručila Rusima, da će Niš braniti i od njih isto kao i od Turaka. Zašto su Rusi tako postupali? Prvenstveno u svom interesu. Videći da se prave velike smetnje njezinom učvršćivanju na Balkanu ona je htela da bar za Bugarsku uzme što više, u uverenju, da će od nje oslobođena Bugarska biti njen verni klient. Ono što bude bugarsko biće, verovalo se, u neku ruku i rusko. S druge strane, proširujući što više Bugarsku ruski diplomati su verovali da rade u korist slovenske stvari i slovenske budućnosti. U petrogradskom Ministarstvu Inostranih Dela znalo se dobro, da je Austro-Ugarska, s njihovim pristankom, stavila ruku na zapadni deo Balkana i da Srbija ulazi u bečku sferu. Proširenje Srbije značilo bi posredno proširenje austriske sfere. Sem toga bitnog načelnog razloga u Rusiji nisu bili zadovoljni držanjem Srbije, imali su rđavo mišljenje o njenoj vojnoj snazi i vojnim naporima, i nalazili su da Srbija ima i suviše svoje volje. S toga je za Srbiju u Sanstefanskom Ugovoru učinjeno vrlo malo. Ona je imala dobiti uz nezavisnost samo neznatne ispravke granica u pravcu Mitrovice i Novog Pazara. Za Crnu Goru bilo je predviđeno proširenje relativno veće prema njenom dotadašnjem opsegu, ali je, apsolutno uzevši, i ono bilo malo. Za Bosnu i Hercegovinu Rusija je htela izraditi autonomiju. Sanstefanski Ugovor učinio je najmučniji utisak na Srbe kakav se dao zamisliti, i bio je toliko teži, što je dolazio od Rusije, od koje su se svi toliko nadali.
Sanstefanski Ugovor je morao biti revidiran. Protiv njega su naročito protestovale Engleska i Austrija, kojima podjednako nije išlo u račun jačanje Rusije i njenog uticaja i jačanje Slovenstva uopšte. Za reviziju Sanstefanskog Ugovora bio je u leto 1878. sazvan kongres u Berlinu, gde je moćna ličnost nemačkog kancelara, kneza Bizmarka, držala sve konce u rukama. Srpska diplomatija približila se bečkoj vladi i njenom pomoću dobila je nešto više u Berlinu nego u Sanstefanu, ali i to ne s toga što bi Beč želeo pomoći Srbima, nego što je hteo da umanji rusku tvorevinu. Na Berlinskom Kongresu Srbija i Crna Gora dobile su priznanje svoje nezavisnosti. Teritorialno Srbiji su pridružena četiri okruga: niški, pirotski, toplički i vranjski, a Crna Gora je dobila Podgoricu, Nikšić, Kolašin i Bar s njihovim područjem. Dodeljeno joj je bilo i Gusinje, ali je arnautski otpor tamo bio toliki, da su sile posle, 1880. god., izmenile svoju odluku i mesto toga dale Crnoj Gori Ulcinj. Po predlogu Engleske, a po unapred stvorenom sporazumu, Austro-Ugarskoj je poveren mandat okupacije Bosne i Hercegovine i vojničko posedanje "do iza Mitrovice". Ona je uzela Novopazarski Sandžak sa jasnom namerom da rastavlja Srbiju od Crne Gore i da tim posedom otvori sebi dalji put prema Solunu.
Glavna karakteristika javnog mišljenja u Srbiji posle srpsko-turskog rata i Sanstefanskog Mira i Berlinskog Kongresa bilo je opšte razočaranje. Mada je drugi period ratovanja doneo izvesne uspehe svet je, ipak, ostao pod utiskom krize na Đunisu i sa uverenjem da vojska nije opravdala one nade, koje su u nju polagane. U našoj romantičarskoj rodoljubivoj pesmi i pripovetci svaki je Srbin mogao da kidiše na gomile Turaka i da ostane pobednik; pojam Srbina identifikovao se s pojmom viteza. To samouverenje poljuljala je stvarnost, koja je bila i suviše negativna. Diplomatski neuspeh bio je još teži. Berlinski Kongres imao je da uništi svaku nadu na stvaranje jedne veće srpske države na Balkanu. Bosna i Hercegovina, nada i cilj cele politike Kneza Mihaila, pokrajine zbog kojih je Srbija sa Crnom Gorom i ušla u rat protiv Turaka, dopale su jednoj velikoj sili, da tobože privremeno u njima uvede red, a u stvari da ih posedne i prisvoji. Ulazak Austro-Ugarske u Bosnu i Hercegovinu značio je zamenjivanje Turske novim i daleko opasnijim neprijateljem. On je rušio osnovno načelo srpske državne politike i svake zdrave politike balkanskih naroda uopšte, koji su tražili da Balkansko Poluostrvo ostane samo njima, slobodno od svih zavojevačkih i političkih akcija tuđih država, a naročito velikih sila. Za Austriju se znalo, posle njenog potiskivanja iz Nemačke i Italije, da želi naknadu i proširenje na Balkanu i da svoje težnje upućuje u pravcu Soluna. Na tom putu ona je išla prvenstveno preko starog istoriskog srpskog područja, svesno, s namerom da, posedajući Novopazarski Sandžak, spreči spajanje Srbije i Crne Gore. Dotle srpski sused samo na severu, Austro-Ugarska je obuhvatala sad i celu njenu zapadnu granicu i podvlačila se i na južnu, opasujući Srbiju sa tri strane. Da su napori ratovanja doneli Srbiji i povoljnije rezultate, u zemlji bi se, posle njega, po samoj prirodi stvari, javilo dosta nezadovoljstva zbog teških finansiskih tereta, poremećenosti javnog morala, izlišnosti izvesnih oštrih mera i drugih razloga. Ovako, posle neuspeha i vojničkog i diplomatskog, koji su teško pogađali i naš nacionalni ponos i naše životne interese, nezadovoljstvo se pretvaralo u živ i neodoljiv protest. http://www.rastko.rs/rastko-bl/istorija/corovic/istorija/7_15_l.html

Ustanici nisu pobrali plodove svoje teške i junačke borbe. Glavni uzroci neuspjeha leže u nepovoljnoj vanjsko političkoj situaciji i manjkalo je teritorjalne objedinjenosti akcija i jedinstva vodstva ustanika.

Ipak je prevladujući fator bio vanjskopolitički, jer kao i do današnjih vremena interes velikih sila ne poštuje želje i borbu naroda, več u svemu sljep na sve, vidi samo svoj interes, ostavljajući vatru da tinja i da se na najmanji povod razbukta. Istočno pitanje je rješeno, ali je po drugoj strani ostalo otvoreno i spremno na ponovno otvaranje.
Mandat za okupaciju je dobijen i A-U je krenula u akciju.
Razočarenje je bilo različito distribuisano.

Ustanici su bili prinuđeni položiti oružje ali su postavili svoje zahtjeve koji su bili čista utopija, izražavali su njihove želje u smislu kad već mora da bude neka bude bar tako, ispod su dva skana  uslova srpskih ustanika:[attachment=1][attachment=2]

Muslimani bosanski- Bošnjaci nisu tražili nikakve uslove, već su se odlučili da se odlučno bore dok  A-U ne odbiju od granica svoje postojbine.

Njene trupe su u Hercegovini razoružale 6750 ustanika ( O okupaciji A-U ču otvoriti novi topic)
Cjela tematika je dosta šturo predstavljena, sa namjerom, da se proširuje i da se šire vidici vezani za jednu od najvećih buna na našim prostorima.

[attachment=1]