PALUBA

UPOZORENJE:
U OVOJ TEMI CE BITI RECI O EKSPLOZIVIMA, SREDSTVIMA ZA PALJENJE I SRODNIM TEMAMA. U POJEDINIM DELOVIMA TEKSTA JE MOGUCE VIDETI HEMIJSKU FORMULU I PONEGDE PROCENTUALNI UDEO OSNOVNIH SASTOJAKA ZA POJEDINE VRSTE EKSPLOZIVA. UPOZORAVAM SVE DA OVO NISU RECEPTURE ZA KUCNU IZRADU EKSPLOZIVA TE DA NIKO NE POKUSAVA DA NA OSNOVU TIH PODATAKA NAPRAVI SVOJ EKSPLOZIV POSTO POSLEDICE MOGU BITI TRAGICNE IMAJUCI U VIDU DA OVO SVAKAKO NIJE KOMPLETNA RECEPTURA KAO I DA POSTOJE ODREDJENA PRAVILA U MESANJU SASTOJAKA.

TAKODJE UPOZORAVAM DA JE ZABRANJENO POSTAVLJANJE PITANJA KOJA SE ODNOSE NA IZRADU EKSPLOZIVA U KUCNIM USLOVIMA ALI I DELABORACIJU EKSPLOZIVNIH PUNJENJA TE DA CE SVAKO TAKVO PITANJE ODMAH BITI OBRISANO.




Eksploziv (lat. explodere - raspasti se) je jedinjenje ili smesa koja delovanjem spoljnog impulsa u obliku toplote, udara, trenja i sl. moze izazvati ekstremno brzu hemijsku reakciju (eksploziju).
Ova reakcije je  praćena oslobadjanjem velike kolicine topline i nastajanjem zagrejanih gasovitih produkata pod pritiskom mnogo većim od pritiska okoline. Zbog te razlike u pritisku gasovi se brzo sire, pri cemu se deo energije  pretvara u rad, sto rezultira rusenjem i razaranjem.

[attachment=1]

Kod gotovo svih eksploziva, eksplozija je zapravo vrlo brza ili trenutna oksidacija, a samo manji broj eksploziva (bakreni acetilid, azidi) raspadaju se direktno na sastavne delove. Eksplozivnost hemijskih jedinjenja uzrokuju nestabilne atomske skupine u njihovim molekulama.Za eksplozije koje nastaju trenutnom oksidacijom, potreban kiseonik nalazi se u molekulama samog eksploziva. Osnovna razlika eksploziva od ostalih zapaljivih materija je u tome sto se kiseonik potreban za sagorevanje nalazi u molekulima u vidu nitro ili hidratne, hloratne ili perhloratne grupe. Tako sumpor i ugljenik u crnom barutu izgaraju zahvaljujući kiseoniku iz salitre (KNO3), i to mnogo brže nego u vazduhu, a prilikom eksplozije glicerol-trinitrata (nitroglicerina) potreban kiseonik daju atomske skupine – ONO2.

Eksplozivi se upotrebljavaju u razlicite svrhe, npr. gradjevinarstvu, rudarstvu, a najvazniju i najsiru primenu imaju u ratnoj tehnici.

Prema nacinu delovanja i nameni, pojedine vrste eksploziva svrstavaju se u tri glavne grupe:
-barut,
-inicijalni i
-brizantni eksplozivi.

Izdvojenu skupinu cine pirotehnicke smese. Postoje posebne kategorije eksploziva koje sagorjevaju u komorama, goreci eksplozivi, koji se koriste za pogon raketa. Tu je eksplozivna smesa bez inicijalnog upaljača, ali ima drugi upaljač, pomoću struje-plavomiskrom zapaljena smesa na par mesta u komori (motoru).

Eksploziju prate zvuk, svetlost, mehanicko dejstvo i slične pojave, koje ostavljaju snazan utisak na coveka. Sagorevanjem 1 kg petroleuma oslobađa se 46.000 KJ, ako se sagorevanje vrši na primer u lampi ova energija se postepeno prenosi u okolinu, bez ikakvog mehanickog dejstva. Medjutim, ako se pomeša 1 kg petroleuma sa dovoljnom kolicinom tecnog kiseonika  i paljenje izvrši inicijalnom kapislom, nastaće velika eksplozija u kojoj se trenutno (hiljaditi deo sekunde) oslobadja oko 46.000 КЈ, temperatura dostiže i do 4.000 °C, izaziva se i pritisak od oko 100 tona po kvadratnom centimetru (podrazumeva se da udarni talas ima razorno dejstvo).

Razvoj eksploziva kroz istoriju

Mada je vec u VIII i IX veku u Kini upotrebljavana smasa slicna crnom barutu prvi istorijski zapisi o upotrebi baruta u Kini poticu iz 1232.godine a u Evropi tek u XIV veku. Do XIX veka barut je bio jedini poznat eksploziv.
Razvojem hemije pojavljuju se nove vrste eksploziva koje svojim svojstvima prevazilaze crni barut.


Oko 1830. godine se pojavila praskava živa, 1847. godine C. F. Schonbein je napravio celulozni nitrat, od koga je 1869. godine poceo proizvoditi bezdimni barut.
A. Sobrero je 1846. godine proizveo glicerol-trinitrat (nitroglicerin), a 1863. godine upotrebio ga je Alfred Nobel za proizvodnju dinamita. Od glicerol-trinitrata i celuloznoga nitrata Nobel je proizveo praskavi zelatin, još jači eksploziv od dinamita.

Krajem XIX i pocerkom XX veka otkriveni su eksplozivi na bazi amonijevoga nitrata, pikrinske kiseline...
Tako su nastali: sedit - 1897.godine , trinitrotoluen - 1902., olovni azid - 1910.

U Drugom svetskom ratu upotrebljavao se i heksanitrodifenilamin, zatim tetril ili pironit, snazniji i osetljiviji od trinitrotoluena. Pred kraj Drugoga svjetskoga rata prvi put je upotrebljen i nuklearni eksploziv (nuklearno oruzje).

Posle 1955. godine razvijene su smese amonijevoga nitrata i lozivih ulja (tzv. ANFO-eksplozivi) i vodeni gelovi s amonijevim nitratom kao osnovom (uz trinitrotoluen, zelatinizirajuce agense i boraks).

Plastični eksploziv sadrzi sitne zrnaste kristale brizantnog eksploziva (oktogen, heksogen, pentrit) u smesi s nekim polimernim materijalom, tako da je na obicnoj temperaturi savitljiv i moze se lako oblikovati.

* 1190. p. n. e. – Trojanske trupe koristile su zapaljiva sredstva protiv grcke mornarice
* 500-470. p. n. e. – u taktici kineza Fau Li Jena opisana je upotreba kamenih kugli i zapaljivih lopti prilikom opsade gradova
* 160-122. p. n. e. – Kinezi pronasli crni barut, smesu 76,2% kalijum-nitrata, 15,4% drvenog uglja i 8,4% sumpora
* 222 god. – Rimljani počeli da koriste u pomorskim bitkama, zapaljivu smesu izradjenu od negasenog kreca i asfalta koja se palila u dodiru sa vodom
* Sredinom VII veka Grk Kalinikos je usavrsio rimsku zapaljivu smesu i pronašao “grcku vatru” koja se sastoji od nafte, sumpora, smole i negasenog kreca.
* 1073. – Madjari su pri opsadi Beograda prvi koristili crni barut u Evropi
* 1250. – Kaludjer R. Bacon dao je sledeći sastav crnog baruta: 41,2% kalijumnitrat, 29,4% sumpora i 19,4% drvenog uglja
* 1326. – U Veneciji su izradjeni metalni topovi koji su izbacivali djulad pod pritiskom gasova nastalih sagorevanjem baruta
* 1627. – K. Viendl (Wiendl) prvi je koristio crni barut za otkopavanje ruda.
* 1654. – J. R. Kluber (Clauber) pronasao je amonijum-nitrat (koji se koristi kao oksidans u privrednim eksplozivima)
* krajem XVII veka J. Lovstern (Lowestern) pronašao je zivin-fulminat
* 1780. – C. L. Bertholet (Berthollet) pronasao je kalijum-hlorat.
* 1845. – Otkrivena nitroceluloza, a A. Soborero (Soborero) pronasao nitroglicerin
* 1853. – Austrija zamenjuje crni barut nitroceluloznim barutom koji stavljaju u baterije topova
* 1867. – Alfred Nobel je pronasao dinamit
* 1873. – Pronadjen plasticni eksploziv (nitroceluloza + nitroglicerin)
* 1884. – Pronadjen dvobazni barut
* 1870. – Dobijen je trinitrotroluen (TNT)
* 1891. – T. Kurtis (Curtis) pronasao olovo-azid
* 1894. – Proizveden je pentrit.
* U toku Drugog svetskog rata napravljeno je mnogo novih eksplozivnih smesa.
* 1944. – Počela je proizvodnja livenih dvobaznih baruta za pogon raketnih projektila.

Podela eksploziva

Podela eksploziva se vrsi na vise nacina i to:
-prema porekli oslobodjene toplote na egzotermne i endotermne
-prema nacinu dejstva na inicijalne (primarne) i brizantne (sekundarne)
-prema agregatnom stanju na cvrste, plasticne, tecne i gasovite.

Molekul eksploziva je egzoterman kada se stvara iz elemenata uz oslobadjanje toplote. Molekul sadrzi kiseonicne grupe, NO2  i O, i do oslobadjanja energije dolazi sagorevanjem samog molekula, odnosno reakcijom vodonika i ugljenika sa jedne i kiseonicnih grupa sa druge strane. Pri tome nastaju ugljen-dioksid, ugljen-monoksid i voda. Takodje je potrebno da kiseonik u molekulu nije direktno vezan za ugljenik  da bi jedinjenje bilo eksplozivno. U ovu grupu eksploziva ulaze i eksplozivne smese koje se uvek sastoje iz jednog tela koje potpomaze sagorevanje (nitrati, hlorati, kiseonik itd.) i jednog sagorljivog tela (ugalj, ugljovodonici, nitro derivati itd.). U ovu grupu spada vecina eksploziva.

Molekul eksploziva je endoterman onda kada nastaje iz elemenata uz vezivanje toplote. Ovakvi eksplozivi obično ne sadrže kiseonik, a toplota se oslobađa isključivo raspadanjem molekula na svoje elemente.
Pri ovom procesu se za svaki molekul azota oslobađa 447 КЈ energije.

Inicijalne eksplozivne materije imaju veoma malu energiju aktiviranja i veoma su osetljive na udar, varnice, trenje, toplotu, jer mogu izazvati njihovo razlaganje. U ovu grupu eksploziva spadaju: živin-fulminat Hg(OCN)2, olovo-trinitrorezorcilat, srebro-fuliminat AgONC, srebro-azid AgN3, olovo-azid NaN3, dinitrodiazo-fenol i peroksidi (H2O2, ROOH, ROOR).

Brizantne eksplozivne materije su manje osetljive na mehaničke i toplotne uticaje i eksplodiraju pod dejstvom udarnog talasa inicijalnih eksploziva. U ovu grupu spadaju nitro jedinjenja koja sadrže C-NO2 vezu, kao što su dinitrobenzen, dinitrotluen, heksanitro-stilben, triaminonitrobenzen, trinitrotoluen (TNT), i druga, zatim nitratni estri koji sadrže C-O-NO2 grupu, kao što su nitroceluloza i pentaeritit-tetranitrit (pentrit, PETN). Takođe se u ovu grupu svrstavaju i nitroamini koji imaju C-N-NO2 grupu, kao sto su ciklotetraametilen-tetraamin (oktogen), ciklotrimetil-triamin (heksogen), nitroguanidin.

Napomena:
Mislim da podelu eksploziva prema agregatnom stanju ne treba posebno objasnjavati, samo cu kod pominjanja odredjenog eksploziva napomenuti njegovo agregatno stanje.

Ostale eksplozivne materije

Baruti su eksplozivne materije u kojima se hemijsko razlaganje vrsi iskljucivo termickom provodljivoscu, pri cemu sagorevanje moze da bude razlicite brzine, od nekoliko milimetara do nekoliko centimetara u sekundi. Pri takvim brzinama moguce je iskorišćavanje gasova, proizvoda sagorevanja, za pokretanje projektila u cevi oruzja, ili raketnog projektila.

Postoje:
* koloidni (homogeni) i
* kompozitni baruti.

Koloidni baruti se dobijaju zelatiniziranjem molekula nitroceluloze rastvorene u nekom organskom rastvaracu i nekog drugog eksplozivnog jedinjenja. U zavisnosti od broja osnovnih aktivnih materija postoje jednobazni koloidni baruti koji su izgradjeni samo iz nitroceluloze, ali u ovu grupu spadaju i baruti koji sadrze i dinitrotoluen. Dvobazni koloidni baruti su izgradjeni od nitroceluloze i nitroglicerina, pri cemu nitroglicerina ima između 12% i 45%. U ovu grupu baruta svrstavaju se i novi sastavi koji sadrze oktogen, heksogen i pentrit radi povecavanja specificnog impulsa. Trobazni koloidni baruti sadrze tri eksplozivne komponente: nitrocelulozu, nitroglicerin i nitroguanidin.

U kompozitne barute svrstava se crni barut koji se dobija mesanjem sumpora, ugljenika i kalijum-nitrata. Pored crnog baruta, u ovu grupu ulaze kompozitna raketna goriva koja se sastoje od oksidansa (uglavnom amonijum-hlorata, 60-80%), veziva koje obezbedjuje koheziju i homogenost oksidansa i goriva, formiraju se od prepolimera (polibutadien), umrezivaca (toliuendiizocijanat), adhezivnih agenasa (trietanolamin), plastifikatora (diizooktil-azelat), katalizatora umrezivaca (feri-acetonilacetonat, olovo-hromat), zatim od reduktansa (aluminijum, oko 25%), ubrzivaca sagorevanja (feri-oksid, ferocen), usporivaca sagorevanja (nitroguanidin, amonijum-nitrat), konzervansa (antioksidansi na bazi fenola i amina) i stabilizatora sagorevanja (acetilenska cadj, aluminijum u prahu).

Od ostalih eksplozivnih materija i smesa treba pomenuti eksplozivne naprave na bazi smese goriva i vazduha. To su takozvane aerosolne eksplozivne smese. Prve aerosolne avionske bombe proizvedene su 1960. godine. Osnovni princip u funkcionisanju ove vrste bombi je rasprašivanje lako isparljivih ugljovodonika ili metalnih prahova u vazduhu, pri čemu nastaje eksplozivna gasna smesa u vidu oblaka, koja se naknadno pali pomoću centralno postavljenog punjenja visoko bizantnog eksploziva. Posle odabranog uparenja, koje omogućava mesanje goriva i vazduha, smesa se pali i nastaje velika eksplozija. Kao goriva u aerosolnim bombama koriste se razna jedinjenja koja sa vazduhom u određenim koncetracijama grade eksplozivnu smesu. Udarni talas aerosolnih bombi ruši sve prepreke u prečniku od 500 m, a ubija na rastojanju od 1.000 m. Sekundarno dejstvo ovih bombi je oduzimanje kiseonika iz okoline, što izaziva gusenje zivih organizama. Bombe su težine do 7 tona. Kao gorivo najcesce se koristi kerozin sa dodatkom heptana i aditiva, kao što su: propilen-oksid, propil-nitrat i butil-nitrat.

Testiranje aerosolne bombe
https://youtu.be/9D8Mbo1xPWs



Treba još pomenuti i takozvane pirotehničke smese, koje predstavljaju smesu eksplozivnih jedinjenja i oksidansa. Pirotehničke smese reaguju egzotermno tako što proizvode specifične efekte: dim, plamen, udarni talas, svetlost, gasove, zvuk ili toplotu. Prema nameni ili zeljenim efektima koje proizvode, pirotehnicke smese mogu da budu:
* pripalne,
* inicijalne,
* osvetljavajuce,
* dimne,
* zapaljive i
* sa zvucnim signalima.

Za dobijanje obojenih svetlosnih efekata dodaju se razni aditivi:
-bakar(II)-oksid za plavu boju,
-soli barijuma i borne kiseline daju zelenu boju,
-soli natrijuma žutu,
-soli silicijuma daju crvenu svetlost,
-magnezijumove soli daju bljestavo plavu boju.

Barut

CRNI BARUT

[attachment=1]

Crni barut je najstarija poznata eksplozivna supstanca.
Osnovne odlike crnog baruta su sagorevanje i pretvaranje energije u gasovite produkte.Zbog tih osobina crni barut se koristi kao punjenje streljacke municije, kod odskocnih mina ali i kao srz sporogoreceg stapina.
Sastavljen je od tri komponente: kalijevog nitrata (75%),drvenog uglja (15%) i sumpora (10%).

Izum crnog baruta se pripisuje Kinezima koji su ga izumeli sredinom IX veka tragajuci za eliksirom zivota. Medjutim smesa koja je tada pronadjena nije bila eksplozivna vec zapaljiva i bila je poznata pod nazivom Fei Huo (leteća vatra). Koristila se u vojne svrhe tako sto je oblikovana u kugle koje su se, pošto su bile zapaljene, bacale sa katapulta na neprijatelja. Isto tako, bambusove cijevi su punili sa ovom smjesom te ih zatvarali na jednom ili na oba kraja a potom pripaljivali. Ove naprave mogle bi se smatrati prototipom pištolja, bombi ili čak raketnih lansera.

Medjutim naziv barut potice od arapske reci BARUD te neki istoricari smatraju da su Arapi ustvari unapredili kuneski izum. U "Istoriji Berbera i severno-afričkih kraljevstava" iz 1382. nalazimo spomen na dugu opsadu grada Sijilmasa istočno od Gorja Atlas u Maroku od strane sultana Jakuba. Tu se spominju madjanikh (katapulti) i hindam al-naft (nekakve naprave)iz kojih su se izbacivali hasa al-hadid (gvozadni sljunak). Gvozdeni sljunak je izletao iz khazna (cevi/komora) pomocu lako zapaljivog barud (barut).

Na samom pocetku upotrebe crnog baruta u vojne svrhe u Evropi  nistu postojala neka utvrdjena pravili za spravljanej baruta vec se kvalitet baruta ocenjivao osluskivanjem jacine eksplozije. Ipak i to je bilo dovoljno da neprijateljske konje natera u beg a da neprijateljske vojnike preplasi. U to vreme, XIV vek, barut se spravljao direktno na bojnom polju neposredno pre same upotrebe. Taj barut je bio poznat pod nazivom SERPENTINE.
Unapredjenje kvaliteta baruta usledilo je 1429. u Francuskoj.Ukratko, postupak se sastojao u dovodjenju vlage u mešavinu koja se zatim presovala i oblikovala u "kolac" koji se nakon susenja razbijao na granule. Vlazenje mesavine se obavljalo razlicitim sredstvima uključujući vino, sirce pa i urin. Poliranje granula vrsilo se u drvenim buradima dodavanjem zrnaca grafita.
Ovako unapredjen barut imao je niz prednosti nad prvobitnim serpentine barutom: vibracija prilikom transporta nije vise toliko smetala - sastojci se nisu odvajali, zrna su bila vise otporna na vlagu, izgaranje je bilo pravilnije, snaga je bila za 30% veca.

Granulirani barut u Englesku je stigao 1520. godine da bi tek 1781. godine biskup RRicard Vatson standardizovao kolicinu potrebnih sastojaka na 75% salitre, 15% drvenog uglja i 10% sumpora.

U XIX veku crni barut je zamenjen barutom na bazi nitroceluloze.

Inicijalni eksplozivi


Inicijalni eksplozivi (primarni, potisni, upaljači eksploziva) su jedinjenja osetljiva na: plamen, vatru, udarce, pa čak i na potres i svetlost, elektricitet i elektro iskrenja, visoke temperature, slucajni dodir s nekim drugim hemikalijama itd.

Spadaju u red najosjetljivijih eksploziva, manje rusilacke moci. Koriste se za punjenje detonirajucih inicijalnih kapisli (detonatora), koji sluze za aktiviranje brizantnih (sekundarnih) eksploziva. Rade se u malim kolicinama, a tako se i upotrebljavaju.

U tu svrhu sluze u prvom redu zivin fulminat i olovni azid, a u novije vreme i: aceton peroksid, metiletilketon peroksid, trinitroceluloza, heksametiltrinitrat.


Kao sto je vec pomenuto osnovna primena ovih eksploziva je aktiviranje brizantnih eksploziva koji  su otporniji na spoljne uticaje, te se tako inicijalni eksplozivi nalaze u raznim vrstama kapisli (elektricnih detonatorskih ili samo detonatorskih kapisli) kao  u raznim vrstama upaljaca za mine i ostala ubojna sredstva.

[attachment=1]

Fulminati (prema lat. fulmen: munja, grom) su soli ili esteri nestabilne fulminatne kiseline, HONC. Fulminati su hemijski spojevi koji se sastoje od fulminatnog iona. Fulminatni ion je pseudohalicni ion, koji se ponaša kao halogen svojim nabojem i reaktivnoscu. Zbog nestabilnosti fulminatnog iona, fulminati su eksplozivi osijetljivi na trenje. Najpoznatiji je zivin fulminat koji se koristio kao primarni eksploziv u detonatorima.
[attachment=3]
 

Olovni azid Pb(N3)2 je olovna so azidne kiseline. To je eksplozivna i otrovna kristalicna supstanca koja se uglavnom koristi kao inicijalni eksploziv. Dolazi u obliku belog praha.

Bio je korišten kao jedan od prvih inicijalnih eksploziva poslije živinog fulminata, te srebrovog i borovog azida.

[attachment=2]


Trinitroceluloza (nitroceluloza, celulozni nitrat, TNC, malodimni barut, bezdimni barut, C6H4O6N2) je puscani prah, 3 do 5 puta jaci od crnoga baruta. Bezdimni barut potpuno je istisnuo dimni barut. Gori brze i bolje od crnoga baruta. Dobija se nitriranjem celuloze (npr. pamuka) (starter metak) ili drvenog ugljena koji je preteca celuloze (obicni bojevni metak). U starter metku je zute ili bele boje u obliku pljosnatijih kuglica, pamuka ili praha, dok u bojevim mecima crne u obliku kuglica, listica ili valjkastih sitnih oblika. Pri dodiru s plamenom ne eksplodira nego izgara vrlo brzo. Brzina izgaranja mu je: VoD (cca)= 7300 m/s, uz stvaranje „fireball efekta“, velike jake svetlosti. Pri izgaranju razvija samo gasovite produkte. Gasovi nastali njegovom eksplozijom  ne uzrokuju rasprsnuce caure i cevi, nego potiskuju i izbacuju metak. Brizantnost u poredjenju sa TNT-om je 0.78. Kod TNC-a najviše se mora paziti da ne dodje u dodir s plamenom ili mozda varnicom, osim tog nedostatka, vrlo je stabilna.

Primarni (inicijalni) je eksploziv, a ujedno i potisni eksploziv, neosetljiv na udarce, ali vrlo osetljiv na plamen.

S njom se pune torpeda, granate, raketni pogoni, vojne rakete, kao dodatak nitroglicerinu da se dobije smokeless powder ili blasting gelatine, detonirajućim kapislama, itd.. Upotrebljava se još za izbacivanje taneta (zrna) iz čaure (celokupnog metka) ili iz raznog streljackog i vatrenog ili artiljerijskog oružja, raznog kalibra i tu služi kao potisni eksploziv.

Odlična tema i obrada :klap :klap :klap

Hvala ML, nadam se da ce i u nastavku teme biti podjednako dobro.
Inace da ne bude zabune u ovoj temi samo pokusavam da na jednom mestu objedinim ono sto se vec moze pronaci na internetu ali razbacano na dosta mesta.

Brizantni eksplozivi


Brizantni eksplozivi (sekundarni, rusilacki) odlikuju se velikom brzinom detonacije, sto uzrokuje snazna i ogromna razaranja. Osetljivost im je znatno manja od osetljivosti inicijalnih eksploziva. Koriste se za miniranje u gradjevinarstvu i rudarstvu, za punjenje topovske tanadi, mina, bombi, torpeda i sl.. Među najvaznijima su: dinamit, trinitrotoluen (TNT), pikrinska kiselina, pentrit, heksogen (ciklonit), oktogen, oksilikvit, amonit i tetril.

Najjaci brizantni eksplozivi razvijaju oko 7000 kJ/kg energije.

TRINITROTOULEN - TNT

Trinitrotoulen ili skraceno TNT je jedan od najvise koriscenih eksploziva u vojne svrhe te ga kao takvog i prvog predstavljam.

TNT (Trinitrotoulen) je hemijska supstanca cija je formula C6H2(NO2)3CH3.

Osobine TNT-a:
-zuta boja
-lako se lije
-stabilan je
-dug vek skladistenja
-ne rastvara se u vodi
-pali se na temperaturi od 300 stepeni
-sagoreva mirno žutim i čađavim plamenom pošto ima negativan bilans kiseonika.
-detonaciona brzina je 6700 m/sek
-tacka topljenja je 80,5 stepeni

[attachment=4]

TNT se koristi kao jedinica za merenje jacine raznih vrsta eksplozije (nuklearne, konvencionalne ...). TNT je veoma zastupljen kao osnovno punjenje artiljerijske municije bilo kao samostalno jedinjenje u prijektilima trenutnog dejstva ili pomesan sa heksogenom (u odnosu 60%:40% ) u kumulativnim projektilima.
Zbog brzog raspada i egzotermijske reakcije (hemijska reakcija u kojoj se proizvodi energija), reakcija je eksplozivna a kao posledica brzog porasta vazdusnog pritiska.

[attachment=1]

U inzinjeriji JNA i kasnije TNT je zastupljen u svim vrstama PP i PT mina najcesce u livenom stanju, mada se moze pronaci i u presovanom stanju (PMA-2, PMR-2A ...).

Presovani trotil je bledozute a liveni trotil tamno zute do smedje zute boje. Oba su bez mirisa, gorkog ukusa i nagrizaju kozu a imaju vrlo nepovoljan bilans kiseonika (-74%), zbog cega u gasovitim produktima nakon detonacije ima mnogo otrovnih gasova (CO, azotovi oksidi i dr.). Karakteristika presovanog trotila je ta da se lakse osipa dok je liveni cvrsce konzistencije i najvise podseca na pecatni vosak. Osetljivost na udar tegom od 2kg iznosi 90cm. Brzina detonacije trotila se krece od 6500-6900m/s.

Postoji razlika u nacinu paljenja-aktiviranja ove dve vrste trotila.Za aktiviranje svih vrstaa eksploziva namenjena je detonatorska kapisla br.8 dok eksplozivna punjenja od livenog trotila imaju u sebi poseban podsticajni metak od heksogena ili nekog drugog briznatnog eksploziva koji sluzi kao pojacnik detonatora.To je slucaj kod PT antimagnetne mine TMA-3 i TMA-4 koje u svom, omotacem oblozenom telu izradjenom od livenog trotila armiranog staklenom vunom, imaju tri podsticajna metka izradjena od druge vrste eksploziva s lezistima za upaljace.

[attachment=2][attachment=3]

Stetnost TNT-a

Napomenuo bih da se ovde radi o podacima za radnike u proizvodnji eksploziva.

TNT kod coveka moze da uzrokuje ostecenje jetre i anemiju. Izlozenost na 0,5 mg/m3 moze da izazove razaranje crvenih krvnih zrnaca dok je kod pojednica ova izlozenost dovodila do smanjenja hemoglobina.
Smanjenje glucose-6-phosphate dehydrogenase povecava rizik od akutnih hemolitickih bolesti. Neki zabelezeni slucajevi prethodno navedenog su se desili posle latentnog perioda od 2-4 dana  i karakterisali su ih: slabost, vrtoglavica, bledilo, mucnina, uvecanje jetre i slezine, tamna mokraca,smanjenje nivoa hemoglobina....

Pored napred navedenog kod hronicne izlozenosti duzoj od 5 godina zabelezeni su slucajevi pojave katarakte. Pare ili prasina mogu izazvati iritaciju sluzokoze koji rezultiraju kasljom, kijanjem i bolom u grlu. Takodje kod izlozenih se povremeno mogu javiti srcane nepravilnosti, iritacija bubrega, bolovi u misicima.

Dinamit je  naziv za vrlo snazan brizantni eksploziv, koji se već u XIX veku proizvodio na bazi glicerol-trinitrata, poznatijeg pod starim nazivom nitroglicerin.

Alfred Nobel je 1866.godine utvrdio da dijatomejska(infuzorijska) zemlja adsorbuje glicerol-trinitrat te da sa njim nastaje manje osetljiv eksploziv koji je nazvao dinamit. Svoj pronalazak je patentirao naredne 1867.godine kao US patent broj 78317.

[attachment=2][attachment=3]

Prve vrste dinamita sadrzale su 75% glicerol-trinitrata, 24, 5% dijatomejske zemlje i 0,5% sode. Bio je to takozvani gurdinamit, u kojem je dijatomejska zemlja bila neaktivna baza sa svrhom oslabljivanja detonacije. Poslije se uglavnom proizvodio dinamit s aktivnom bazom, u obliku mješavine glicerol-trinitrata i salitre, drvene piljevine, prašine kamenog ugljena itd. Smese, masne i higroskopne, bile su izolovane slojem voska ili plastike. Dinamit koriscen u rudarstvu sadrzao je natrijum-hlorid u svrhu smanjenja temperature detonacije i povecanja njene snage.

Danas se umjesto glicerol-trinitrata za proizvodnju dinamita koristi amonijum-nitrat pomesan u zelatinsku masu od celuloznog nitrata i glikol-dinitrata. Takav je eksploziv otporan prema vlagi, pouzdaniji, sigurniji, snažniji i jeftiniji.

Dinamit najcesce izgleda kao stap duzine 30 i precnika do 5 cm, medjutim jos mnoge vrste kasnije pronadjenih eksploziva izgledaju isto ali nisu dinamit. U novije vreme dobar deo prvenstveno praskastih eksploziva u pakovanjima  od 100 grama ima identican izgled ali to ne znaci da je u pitanju dinamit.


[attachment=1]

Ciklotrimetil-triamin (heksogen)

Heksogen ili RDX je jos jedan predstavnik brizantnih eksploziva. Izumeo ga je nemacki hemicar Hans Hening 1890.godine (patent No. 104280)  i prvobitno je bio namenjen za medicinsku upotrebu, medjutim vrlo brzo je otkriveno da je eksplozivan.

Nemacki naziv za ovaj eksploziv je HEKSOGEN, Italijani su ga zvali T4, Amerikanci su koristili naziv CYCLONIT dok je u Engleskoj bio poznat pod istim nazivom kao u SAD da bi kasnije bez objasnjenja preimenovan u RDX.

Heksogen je jedinjenje ciklotrimetilena i trinitramina, to je beli kristalni prah bez mirisa i ukusa i relativno otporan na udarce i na sobnoj temperaturi veoma stabilan dok je na temperaturi ispo -4°C (kada se kristalise) veoma nestabilan. Formalni hemijski naziv heksogena je 1,3,5-trinitroperhydro-1,3,5-triazine. Molekulska formula je C3H6О6N6
 
[attachment=1][attachment=2]

Neke osnovne osobine heksogena:
-gustina 1,82 g/cm3
-brzina detoniranja 8750 m/s
-tacka topljenja 204 °C

Koriscenje heksogena u vojne svrhe je pocelo za vreme II svetskog rata kada su ga koristile sve strane u sukobu.
Tako je samo Amerika tokom rata proizvodila mesecno oko 15.000 tona heksogena  a Nemacka oko 7000 tona na istom nivou.

Mesanjem sa TNT-om eksplozivnost mu se povecava za 50%. Heksogen se aktivira detonatorskom kapislom.

[attachment=3]

Pozdravljam ovu temu, nestrpljivo čekam nastavak - nadam se da će biti dosta reči i objašnjenja o tipično vojnim eksplozivnim mešavinama.
Bilo je krajnje vreme da se ova tematika dotakne i obradi, jer, na kraju krajeva Paluba je ipak vojni forum.

Hvala Lovac.

Sto se tice mesavina koje pominjes potrudicu se da objasnim mada nemam neke posebne literature o tome, pa koliko bude.

Samo ti počni pa ćemo dopuniti ako zatreba ...

naravno Lovac, samo polako.

P.S.
Evo danas sam ceo dan proveo trazeci neke podatke o tome i isplatilo se u odredjenoj meri. Sada ih samo trebam obraditi i postaviti, ali kada videcemo.

Pentrit - PETN

Pentrit ili skraceno PETN (pentaerititol tetranitrat) je jedinjenje cija je formula  C5H8N4O12.
[attachment=1]

Pentrit je prvi put sintenizovan u Nemackoj 1894.godine. To je bela kristalna supstanca bez mirisa, otporna na plamen i toplotu ali je osetljiva na udar. Brzina detonacije pentrita je oko 8300 m/s. U odnosu na TNT kome je faktor efikasnosti 1.00 pentrit ima faktor efikasnosti (faktor RE) 1.66 sto ga svrstava i red najjacih poznatih eksploziva.


Pentrit se koristi kao punjenje granata ili kao dodatak RDX-u (heksogenu) (https://www.paluba.info/smf/materijali-za-forum/eksplozivi/msg87759/#msg87759) u nekim plasticnim eksplozivima. Pored toga PETN je glavni sastojak semtexa kada se mesa sa hexahydro-1,2,5-trinitro-1,3,4-triazinom. Pentrit se koristi i kao primarno punjenje u proizvodnji detonirajuceg stapin ali i kao buster (pojacivac) u raznim projektilima i minama. Kao buster uobicajeno je da je PETN pomesan sa TNT-om u odnosu 50-50 i to jedinjenje je poznato kao pentolit.

Inace se farmakoloski pentaerititol tetranitrat sa nitroglicerinom koristi u medicini kao lek za lecenje angine pektoris.
 
Specificna gustina pentrita je 1,76 g/cm3.

Aktiviranje pentrita se vrsi detonatorskom ili elektricnom detonatorskom kapislom.

[attachment=4]


SEMTEX


Posto je pentrit glavni sastojak ovog eksploziva onda bi logicno bilo da Semtex odmah obradim u istom postu.
Pentrit je dakle jedinjenje pentaerythritola (jednostavan alkohol) i azotne kiseline (reagens) koji pojedinacno nemaju eksplozivna svojstva medjutim zajedno cine jako eksplozivno jedinjenje. Dodavanjem tritramina, naphthlyamin antioksidansa, alkyl phthalate plastifikatora, stiren veziva dobija se plasticni eksploziv SEMTEX. Radi lakse detekcije cesto se u proizvodnji dodaje azotovo jedinjenje - taggant. Imajuci u vidu da PETN ima veoma malo isparenje ovo jedinjenje se dodaje zbog svoje visoke isparljivosti kako bi se sam eksploziv mogao otkriti. Ipak oslanjati se na prisustvo taggenta nije preporucljivo posto neki proizvodjaci ovo jedinjenje ne dodaju prilikom proizvodnje.

[attachment=2]

Za razliku od ranije pominjanih eksploziva Semtex je eksploziv koji je prvi put proizveden 1950-ih godina u Cehoslovackoj i proizveo ga je hemicar Stabislav Brebera u VCHZ Synthesia. Naziv je dobio prema mestu gde je proizveden SEMTIN (predgradje Pardubica).

[attachment=3]

Originalan Semteh je imao oznaku B1 i ta oznaka je koriscena do 1964 kada je preimenovan u Semtex A1, od 1967 je proizvodjen pod oznakom Semtex H a od 1987 pod oznakom Semtex 10.

U zavisnosti od namene postoje odredjene varijante Semtexa, pa je tako varijanta 1A(ili 10) namenjena rusenju i uglavnom je zasnovana na PETN-u, varijanta 1AP i 2P se koriste kao busteri i kao punjenje detonirajuceg stapina ili nekih vrsta kapisli (detonatora), dok je varijanta H(ili SE) namenjena povecanju tvrdoce metala (ma sta to konkretno znacilo evo link (http://en.wikipedia.org/wiki/Hardening_%28metallurgy%29) ) .


Sastav SEMTEX eksploziva

Jedinjenje	Semtex 1A	Semtex H	Semeth 2P
PETN	76%	40,9%	58,45%
RDX	4,6%	41.2%	22,9%
vezivo styrene-butadiene	9,4%	9%	9,2%
plastifikator n-octyl phthalate , tributyl citrate	9%	7,9%	8.45%
antioxidant N-phenyl-2-naphthylamine	0.5 %	0.5 %	0.5 %
Boja	0.5 % Sudan IV (crveno braon do crvene)	0.5 % Sudan I (crveno-narandzasto do zute)	0,5% Braon

[/td][/tr][/table]


Semtex je slican ostalim plasticnim eksplozivima posebno eksplozivu C-4, u smislu da je lako savitljiv ali upotrebljiv na vecem temperaturnom opsegu (-40 do +60°C) i vodootporan je. Takodje postoje i vizuelne razlike, C-4 je bele vboje dok je Semtex u rasponu zuta-crvena- boja opeke.

Prema dostupnim podaci danasnja proizvodnja Semtexa u Ceskoj (firma Explosia) je oko 10 tona godisnje od cega je gotovo celokupna kolicina za domace potrebe. Sam izvoz ovog eksploziva je opao zbog staha da bi ga mogli upotrebiti teroristi posto je ovo bio, na neki nacin, omiljen eksploziv u raznim teroristickim napadima kao sto je rusenje PanAm-ovog aviona iznad Lokerbija.

Vec je pomenuto da se u proizvodnji Semtexa dodaju isparljiva jedinjenja kako bi se olaksala njegova detekcija, tako je originalan proizvodjac ceska firma Explosia ispocetka dodavao glikol dinitrat, koji je kasnije zamenjen 2,3-dinitro-2,3-dimethylbutane (3,4-dinitrohexane, DMDNB) ili p - mononitrotoluene koji se trenutno koristi.

Zbog drugih obaveza, malo cu napraviti pauzu u ovoj temi i dati priliku i drugima da daju doprinos ili postave neko (nadam se ne previse tesko) pitanje.

pozdrav KUZMA®
Mene zanima imas li nekih podataka o termobarickim smesama i da li se neko bavi citaj proizvodi kod nas? Hvala unapred

Zao mi je ali o tome nemam ama bas nista.

 :jok Ниједан пост од децембра. Немогуће. Иначе термобаричним експлозивима се код нас бави ВТИ (развој за Маљутку 2 и др.)

Izvoli angrist2.

[attachment=1]

Ako se nove verzije maljutke vec mogu naci po svetu....mozda ima i osvojena proizvodnja termobaricke bojeve glave ( iako na slici nije verzija sa tb b.glavom pa spekulisem)....za koju ja ne znam.
Ova slika je iz Perua.

Ево и слике наше Маљутке 2 са ТБГ.
[attachment=1]

Ево још једне слике.[attachment=1]

Termo barični eksplozivi po načinu dejstva su slični aerosolnim sa tom razlikom da za svoje sagorevanje ne koriste svoj sopstveni oksidans.Već za sagorevanje koriste kiseonik iz atmosfere,te se zbog ovkvog sagorevanja nazivaju još i vakumski eksplozivi..
Nakon dejstva isisavaju sav kiseonik i na taj način onemogućavaju normalno disanje u reonu njihove primene..
Još ih svrstavaju i u toplotno potiskujuće eksplozive.Negde će se naći i skraćenica TVI od Termobarični visoki impuls.TBE
Takođe se u literaturi sreće i skraćenica EGV od eksploziv goriva i vazduha.. Gelirani kašasti eksplozivi pripremaju se kombinovanjem raznih sastojaka. Nakon što se materijal gelira, on se detonira uz pomoć odgovarajućeg upaljača. Kaše, poznate i kao vodeni geli, sadrže amonijum nitrat delom rastvoren u vodi. Dodatak sprašenog aluminijuma kao sredstva za pobuđivanje značajno povećava količinu energije koja se oslobađa eksplozijom. Kaše su veoma jeftine u poređenju sa uobičajenim vojnim eksplozivima i mnogo jednostavnije za pakovanje u velika kućišta. Bombe se pune prostim sipanjem kašastog materijala u kućište. Kaša se može čuvati i u ne-eksplozivnom obliku, s tim da se lako prebacuje u eksplozivan prema potrebi. Bomba se detonira par metara iznad zemlje, pri čemu se teren čisti udarnim i povratnim talasom bez nastajanja kratera.Termo barična eksplozija ostavlja karakterističnu formu vatrene lopte..[attachment=1]
http://www.vti.mod.gov.rs/ntp/rad2013/2-13/5/5.htm
http://www.vti.mod.gov.rs/ntp/rad2013/2-13/5/5.pdf

Crni barut (obični barut, dimni barut, ili tzv. puščani prah), mehanička je smjesa koja sadrži približno:
75% kalijeva nitrata (KNO₃)
12% drvenog ugljena (C)
13% sumpora (S).


POVIJEST:

Preteča crnog baruta je „grčka vatra“ koja se je sastojala od mješavine smole, sumpora i kalijeva nitrata (salitre). Točnije, umjesto smole ubačen je drveni ugljen, te je tako nastao crni barut. Njegov se sastav do danas praktički nije izmijenio.
Crni barut je bio najstariji i prvi eksploziv, poznat već u starom vijeku u Kini i Indiji. Izmislili su ga kineski alkemičari u 9.stoljeću, iako se pretpostavlja da je već znan od prije, od 160. - 122. pr. Kr.. Potkraj XIII.st. ušao je u uporabu u Europi.
Crni barut je dugo bio jedini eksploziv koji je upotrebljavan u vojne svrhe kao pogonsko punjenje u vatrenom naoružanju. U svojim počecima, barut se radio u velikim količinama, jer je bio jedni do tada poznati eksploziv i često se koristio.
Prvi pokušaj da se crni barut upotrijebi za razbijanje čvrstih stijena i dobivanje mineralnih sirovina učinjen je 1627.g..
Kroz povijest su se mijenjali sastojci baruta i način izrade. Baruti bez sumpora imaju čak prednosti pred klasičnim crnim barutom. Prvu takvu smjesu je pronašao Le Blond 1756.g. Sastav joj je bio 87,1% KNO₃ i 12,9% ugljena. Smjesa je izgarala skroz bez dodatka kisika i dimila se je minimalno.
Do masovnije, sigurnije i praktičnije upotrebe crnog baruta za miniranje u rudarstvu dolazi tek nakon 1831.g. kad je Englez Bikford izumio sporogoreći (Bikfordov) sporogoreći štapin, koji se i danas upotrebljava.
Upotrebljavao se do 1886.g. za punjenje vatrenog oružja i za miniranje.


Osnovne karakteristike i proizvodnja/dobivanje crnog baruta:

Barut izgara naglo, razvijajući veliku toplinu i stvarajući pretežno plinovite produkte, uz neke čvrste (kalijev sulfid) koji daju dim.

Tehnološki proces proizvodnje crnog baruta na prvi pogled je vrlo prost: mljevenje, mehaničko miješanje komponenata, kvašenje, prešanje, drobljenje i poliranje. Međutim, njegova proizvodnja u praksi je vrlo složena i opasna. Nesreće pri proizvodnji crnog baruta su prije bile česte, jer najmanja iskra može upaliti crni barut.
Zbog toga treba biti stalno oprezan i nebrižljive radnike odmah odstranjivati iz proizvodnje!

Procentualni odnos ovih sastojaka u crnom barutu zavisi od vrste baruta, tj. od toga je li barut lovački, rudarski, štapinski, itd..
Zavisi o namjeni, mijenja se omjer sastojaka u sastavu crnoga baruta. Npr. lovački crni barut ima sastav 78% kalijeva nitrata, 10% drvenog ugljena i 12% sumpora.
Prema kemijskom sastavu, crni barut predstavlja trokomponentnu smjesu kalijeva nitrata (KNO3), drvenog ugljena (C) i sumpora (S) u odnosu 75 : 10 : 15 težinskih dijelova.
Poznati su sastavi crnog baruta i sa drugim odnosom navedenih komponenata. Time se može raditi sporiji ili brži barut mijenjanjem omjera samog sastava baruta:
-od 65-80% KNO₃,
-od 10-30% drvenog ugljena,
-od 10-25% sumpora.

(http://s30.postimg.org/mmqe4sy1p/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/mmqe4sy1p/)
itd.

Svaka komponenta u crnom barutu ima svoju ulogu.

Kalijev nitrat (salitra, KNO₃) je osnovna komponenta u sastavu crnoga baruta i on je nosilac kisika, tj. služi kao oksidans, jer omogućava sagorijevanje ugljena i sumpora. On ima osobinu da lako predaje kisik drvenom ugljenu i sumporu, bez koga ovi sastojci ne bi mogli sagorjeti. Ako je slučaj kalijevog nitrata povećan, barut će brže sagorjeti.

Drveni ugljen u crnom barutu ima ulogu goriva, ujedno je i osnovno gorivo u sastavu baruta. Za barute koji se primjenjuju u vojne svrhe, drveni ugljen mora biti izrađen od mekšeg drveta, ponajčešće po tradiciji brezinog, ili kao npr. ljeskovog (lijeska; drvo lješnjaka), jovovog (jova), lipovog, vrbovog i drugog drveta. To je iz razloga da se lako melje i da daje osobinu poroznoga i lako zapaljiva ugljena. Takav drveni ugljen dobiva se sagorijevanjem drveta bez pristupa zraka u retortama na temperaturi od 280 do 350°C. Ukoliko se primjeni viša temperatura karbonizacije, dobiva se ugljen teže zapaljiv, manje porozan i izrazito crne boje.

Treća komponenta crnog baruta je sumpor, koji se topi na 113°C, te se u takvom stanju lako i pali. Sumpor je u crnom barutu također gorivo. Pored toga njegova je uloga da čvrsto spaja kalijev nitrat i ugljen, da se barut poslije prešanja i ponovnog sitnjenja zrna ne bi raspao u prašinu, tj. on služi kao vezivno sredstvo. Sumpor istovremeno povećava zapaljivost baruta, i osigurava stabilnu reakciju.
Postoje rješenja crnog baruta i bez sumpora, tzv. dvokomponentni baruti. Optimalno rješenje dvokomponentnog baruta je kalijev nitrat : ugljen, u odnosu 80 : 20.

U tablici su dane usporedne karakteristike trokomponentnog crnog baruta (KNO₃ : C : S) sa dvokomponentnim sastavom KNO3 : C.
Kao što se iz rezultata danih u tabeli vidi, trokomponentni barut je u pogledu energije, brzine gorenja i osjetljivosti na mehaničke impulse bolji od dvokomponentnog crnog baruta.

(http://s10.postimg.org/6qovf8iet/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/6qovf8iet/)

Crni barut koji se primjenjuje u sredstvima ratne tehnike je uglavnom sljedećeg sastava:
-kalijev nitrat (KNO₃) - 75% (±1%)
-drveni ugljen (C) - 15% (±1%)
-sumpor (S) - 10% (±1%)

U pogledu granulacije kod nas se proizvodi 10 vrsta baruta od kojih se za vojne potrebe primjenjuju najčešće granulacije date u tabeli.

(http://s22.postimg.org/pf3pb7tsd/image.jpg) (http://postimg.org/image/pf3pb7tsd/)

Sagorijevanje crnog baruta odvija se prema sljedećim kemijskim jednadžbama:
2 KNO₃ + 3 C + S = K₂S + 3 CO₂ + N₂ (potpuno sagorijevanje)
ili
10 KNO₃ + 4 S + 12 C = 8 CO₂ + 3 CO + 5 N₂ + K₂CO₃ + 2 K₂SO₄ + 2 K₂S

Prilikom sagorijevanja crnog baruta dobiva se od 45-57% čvrstog ostatka u vidu kemijskih soli, najviše kalijevih spojeva: K₂S, K₂CO₃, K₂SO₄, K₂S₂O₃, i dr., a ostatak od 43% čine plinovi - CO₂, CO, N₂, H₂S, NO₃ i dr..

Osobine i svojstva:

Crni barut, puščani prah, prema vanjskom izgledu, su polirana sjajna i grafitirana crna zrnca koja se među prstima ne mogu lako drobiti.
Nedostatak crnog baruta je njegova velika osjetljivost na vlagu. Crni barut je veoma higroskopan, pa mu samim tim i vijek zavisi od načina čuvanja. Ukoliko se čuva hermetički zatvoren, vijek mu je praktički neograničen, jer je suh kemijski postojan za razliku od malodimnih baruta. Količina vlage u barutu ne smije biti veća od 1,5%, a prilikom ugradnje u sklopive municije postotak vlage ne smije prijeći 1%.
Povećavanjem sadržaja vlage crni barut se sve teže pali, a sa 15% vode ne može se pripaliti i tada je neupotrebljiv i neispravan.
Dobar crni barut je čvrst, te se zrna pod prstima ne smiju drobiti. Ako je barut vlažan u većoj mjeri, zgruda se, zrnca se međusobno lijepe, gube sjaj, postaju mutna i lako se mrve među prstima, a na prstima ostavljaju crne tragove. Ako se sušenjem takvoga baruta odstrani suvišak vlage, na površini zrnca uočavaju se sitni bijeli kristali nastali prekristalizacijom kalijeva nitrata. Ta pojava poznata je pod imenom „cvjetanje baruta“.
Ovlažen crni barut poznaje se po tome što na sebi može imati i plavičaste pjege.
Specifična težina puščanog baruta je 1,5 do 1,9, a težina 800 do 1.500 g/l (0,8-1,5 kg/l)
Crni barut za pirotehniku i vatromete je tamnosive do crne boje. Jeftinije je izrade, slabije kvalitete, tj. nije grafitiran, krt je i ne može se oblikovati. Takav crni barut je najčešće u obliku vrlo sitnih kamenčića ili kao prah. Gustoća mu je 0,99 - 1,00 kg/l.

Crni barut je vanredno osjetljiv na mehaničke impulse udara i trenja. Po osjetljivosti na udar i trenje je identičan jakim sekundarnim eksplozivima, heksogenu, oktogenu i tetrilu. Pad utega od 2kg sa visine od 70cm u 50% slučajeva inicira crni barut u prahu.
Jačina po Wagneru mu je minimalna 60.
Zbog svoje velike osjetljivost i lake zapaljivosti iskrom ili plamenom crni barut spada u grupu najosjetljivijih eksplozivnih materija. Najfiniji prah se vrlo lako pali iskrom izazvanom statičkim elektricitetom, što je uzrok mnogih nesreća pri manipulaciji crnim barutom.
Pri sagorijevanju daje veliku količinu bijelog dima, uz malo plinova. Specifični plinski volumen izgaranja 1kg crnog baruta standardnog sastava je 280-300 l/kg. Temperatura sagorijevanja mu je od 2100 do 2400 °C (crnog baruta standardnog omjera je 2.380°C/kg), a kalorijska vrijednost mu je mala (cca 3,2 kJ/kg, ili oko 650 - 720 Kcal/kg). Temperatura paljenja plamenom se kreće u granicama 300 do 320°C. Crni barut se lako preša, a brzina gorenja  zavisi od sile prešanja i omjera. Crni barut standardnoga omjera ponajčešće sagorijeva uvijek konstantnom brzinom od 400 m/sek, a na otvorenom prostoru gori brzinom od 3-5 m/s.
Na otvorenom prostoru, bez obzira na način iniciranja, ne može detonirati, već samo sagorjeti.
Crni barut gustoće manje od 1,75 g/cm3 gori eksplozivno, dok se primjenom većih gustoća omogućava slojevito gorenje i brzina gorenja iznosi 10 mm/s na normalnom pritisku okoline.

(http://s8.postimg.org/vauqxpi7l/Barut.jpg) (http://postimg.org/image/vauqxpi7l/)

Ako crni barut sagorijeva u hermetički zatvorenom prostoru, bez obzira na gustoću, sagorijevat će eksplozivno. Crni barut teže sagorijeva pri nižim pritiscima/tlakovima od atmosferskog. Granični podpritisak na kojem će crni barut još sagorjeti iznosi 9,8 kPa (0,1 kg/cm²).

(http://s21.postimg.org/ze9sogno3/Tablica46.jpg) (http://postimg.org/image/ze9sogno3/)

Skladištenje crnoga baruta:

S obzirom na gore navedene osobine, svaki rad sa crnim barutom mora se izvoditi uz sve mjere osiguranja.
Veliku osjetljivost crnog baruta na plamen i iskru zahtjeva preuzimanje specijalnih i strogih mjera osiguranja pri čuvanju i rukovanju. Pri tome treba imati na umu da zapaljeni crni barut ne možemo ugasiti nikakvim sredstvima.
Zabranjeno je njegovo čuvanje i transportiranje u čeličnim posudama, kao i upotreba bilo kakvih predmeta od čelika ili željeza pri radu s njim. Posebno treba voditi računa da metalni dijelovi i alati sa kojima se radi ne budu od metala koji mogu izazvat iskru. Alati za prešanje trebaju biti od mesinga ili bronce, a ukoliko se ne može izbjeći upotreba čeličnih dijelova, treba ih pomesingirati ili elektrolitički pobakreniti. Svaki rad sa crnim barutom zahtjeva da radno mjesto bude uzemljeno kako bi se izbjeglo nagomilavanje statičkog elektriciteta i eventualno brzo pripaljivanje crnog baruta. Zbog toga se i ne dozvoljava u skladištima bilo kakav rad sa crnim barutom - stresanje iz posude i sl..
Skladišta moraju imati dobre i ispravne gromobrane, u njih se smije ulaziti samo u obući sa gumenim đonovima, a transportna kolica moraju imati gumena kola.
Dobra osobina crnoga baruta je ta što mu je kemijska stabilnost dobra, ako se čuva hermetički zatvoren u suhom skladištu, može neograničeno trajati. Crni barut treba čuvati hermetički zatvoren u tvorničkoj ambalaži, koja je najčešće plastična, drvena ili kartonska.
Sa crnim barutom se ne smiju čuvati nikakve druge eksplozivne niti zapaljive materije, niti željezni predmeti, izuzev sporogorećeg štapina. Skladište mora biti suho. Posebnu pažnju treba obratiti na ljude koji rukuju crnim barutom, jer svaka nesvjesnost ili aljkavost može imati tragičnih posljedica. Uništavanje neupotrebljivog crnog baruta ne treba vršiti spaljivanjem, što je vrlo opasno, već prosipanjem u vodu. Ako zapalimo i najmanju količinu crnog baruta, naglo sagorijevanje može prouzrokovati teške opekotine.

Primjena i uporaba crnog baruta:

Vanredna osjetljivost crnog baruta na plamen i njegovo brzo sagorijevanje osnovne su karakteristike koje su omogućile veoma široku primjenu u municiji i drugim sredstvima ratne tehnike. I pored higroskopnosti, što se smatra velikim nedostatkom crnog baruta, još i dan danas je praktički nezamjenjiv. Svi pokušaji da se crni barut zamjeni odgovarajućom pirotehničkom smjesom, koja bi bila nehigroskopna i stabilna, a zadržavala sva njegova svojstva, nisu uspjeli. Zbog toga se crni barut i danas primjenjuje:
-za eksplozivno punjenje u školskim SRT i specijalna miniranja,
-za pripale pogonskog punjenja većine PA, artiljerijskih i raketnih projektila,
-za potisna i izbačajna punjenja pirotehničkih podsklopova municije,
-za laboraciju usporivača i usporivačkih mehanizama.

Crni barut kao eksploziv:

Crni barut je, u stvari, najstariji eksploziv, koji se u davna vremena upotrebljavao za sve vrste miniranja, a tek kasnije je zamijenjen jačim i suvremenijim eksplozivima. Smatra se prvim eksplozivom i prvom pirotehničkom mješavinom.
I danas se crni barut primjenjuje kao blaži eksploziv za neke vrste miniranja, kao pri miniranju u kamenolomima granita i mramora, kada se žele dobiti velike gromade stijena. Razlog njegove upotrebe leži u tome što crni barut uslijed male brizantnosti prilikom eksplozije djeluje svojom potisnom silom na stijenu i ne drobi je kao što to biva prilikom upotrebe klasičnog eksploziva.
U današnje vrijeme radi se na tome da se crni barut skroz iskorijeni za potrebe miniranja i nalazu mu se razne nove vrste eksploziva.
Prilikom eksplozije crnog baruta dobiva se bijeli dim koji se brzo diže u zrak (trotil daje crn i težak dim, koji se zadržava na površini zemlje), pa se u vojne svrhe iz tih razloga može i promijeniti u svrhe obilježavanje ciljeva (obilježavajuća municija).
Izvjesnu primjenu nalazi u proizvodnji/punjenju školskih i vježbovnih sredstava u imitatoru pucnja/eksplozije - tzv. topovski udari, punjenje nekih vrsta granata, u pirotehnici za punjenje vatrometnih raketa i drugo.
Za kolekcionarske potrebe, te zbog raznih tradicija, crni barut je neizostavan. S njim se i dan danas puni lovačko oružje starijega tipa, puške kremenjače, kubure i sl..

Crni barut kao pripala:

Najširu primjenu ima crni barut u municiji svih kalibara i vrsta, počevši od PA, artiljerijske do raketnih projektila. Osnovna uloga crnog baruta u projektilima je ta da primi vatru od inicijalnog sredstva (kapsule) i da je prenese na potisno punjenje, s obzirom na to da kapsula ne može sama da pripali potisno punjenje (nitrocelulozne ili nitroglicerinske barute), to se pripaljivanje baruta obavlja pomoću pripale od crnog baruta.
Crni barut u municiji služi i kao pojačivač plamena. Kod manjih kalibara municije (PA 20mm) pripala od crnog baruta smještena je na dno čahure ili se nalazi u samoj kapsuli (tijelo kapsule), dok je kod većih kalibara pripala od crnog baruta smještena u specijalnu cjevčicu koja predstavlja produžetak topovske kapsule. Kod nekih rješenja municije većih kalibara kao 76 mm, cjevčica izrađena crnim barutom prolazi cijelom dužinom čahure. Na taj način se postiže ravnomjernije pripaljivanje potisnog punjenja. Crni barut, koji se stavlja na dno čahure, izrađuje se u kesice od prirodne svile (perkal platna) i lijepi za dno čahure.
Prije otkrića nitroceluloznog baruta crni barut se primjenjivao za potisno punjenje projektila. Danas se on u te svrhe upotrebljava veoma rijetko (signalni metak 26mm). Crni barut u signalnom metku nakon sagorijevanja vrši potisak na signalnu zvjezdicu, te je izbacuje iz čahure metka na visinu od oko 120m i istovremeno je pripaljuje.
Crni barut se koristi i kao pripala za druga barutna ili signalna punjenja i različite pirotehničke smjese. U signalnim brodskim raketama, barut se nalazi između motora i bengalskog signalnog punjenja sa padobranom, za bolju pripalu i za bolje izbacivanje i odvajanje cjelokupnog sadržaja. Mnogo širu primjenu ima crni barut u svrhe odvajanja sklopova projektila u letu, kao npr. osvjetljavajuće i dimne municije svih kalibara. Svoju primjenu ima i kod raketa raketnih signalnih pištolja.

Crni barut u usporivačkom mehanizmu:

Unatoč nekim nedostacima (u prvom redu velikoj higroskopnosti), Crni barut danas ima svoju najveću i nezamjenjivu primjenu u izradi sporogorećih štapina, koji se izrađuju isključivo sa crnim barutom.
U usporivačke mehanizme gdje je crni barut našao svoju primjenu spadaju razne vrste vojnih naprava.
Koristi se za razne pirotehničke osigurače, artiljerijsku municiju, miliusporivače za fugasne granate, ne frikcione smjese i dr.. Usporivači za upaljače i prijenosnici raznovrsne namjene isključivo su se proizvodili prešanjem crnog baruta u metalna tijela.
Sve do nedavno se koristio kao usporivač za ručnu bombu - tzv. tempirani upaljač, ali ga se danas za navedene svrhe vrlo efikasno zamjenjuju tzv. tempirne smjese (odgovarajuće pirotehničke smjesama koje su higroskopne i stabilne).

IZVORI:

*Republika Hrvatska, ministarstvo obrane, hrvatsko vojno učilište „Petar Zrinski“, „Streljivo“ (lekcije), studeni 1994.g., Autori: Dražen Šimunović dip. Ing., poručnik Ivica Čolić dipl. ing.,
*Republika Hrvatska, ministarstvo obrane, hrvatsko vojno učilište „Petar Zrinski“, „Eksplozivne tvari u streljivu“ (lekcije), studeni 1994.g., Autori: Dražen Šimunović dip. Ing., poručnik Ivica Čolić dipl. ing.,
*Eksplozivne materije (tvari), priručnik za poznavanje, uskladištenje, transport i primjenu eksplozivnih materija (tvari), novinsko-izdavačko poduzeće, Tehnička knjiga, Beogradski grafički zavod, Bulevar vojvode Mišića 1, 1965.g., autori: Jože Colarić, dipl. inž. Ivo Trampuž (profesor Rudarsko-geološkog fakulteta u Beogradu),
*Minsko-eksplozivna sredstva – Knjiga I (Opis i upotreba), Savezni sekretarijat za narodnu obranu, Tehnička uprava, In. br. 29/3-1, Vojna štamparija Fotoslog TU-I 107 – Beograd 1981.g., Generala Ždanova 40b.
*Eksplozivna sredstva – M. Pleše, I. Šteker, V. Horvat,
*Municija II dio – Skupina tajnih autora (vojna lica/osobe)
*Tehnologija proizvodnje municije
*Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
*Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
*Pravilnik o zaštiti na radu pri izradi eksploziva i baruta i manipulisanju eksplozivnim barutima, Službeni list br. 55 od 25.dec.1969.g.
*Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta, Beograd 1974.g.
*Tehnički leksikon, Leksikografski zavod Miroslav Krleža; glavni urednik: Zvonimir Jakobović. Tiskanje dovršeno 21. prosinca 2007.g., Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 653717. ISBN 978-953-268-004-1, str. 60.
*Hrvatska enciklopedija; broj 1 (A-Bd), str. 643. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 1999.g. ISBN 953-6036-31-2
*Hrvatska enciklopedija; broj 2 (Be-Da), str. 482. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 2000.g. ISBN 953-6036-32-0
*Carl R. Noller; Kemija organskih spojeva. Glavni urednik: Zvonko Vistrička. Izdavač: Tehnička knjiga, listopad 1968.g.. Zagreb. Str. 752.

Barut (eng. gunpowder, powder; njem. Schhiesspulver, Pulver; rus. nopox; tur. barut < perz. i arap. barud) je praškasta ili sitno zrnata eksplozivna smjesa (eksplozivna tvar) koja se lako i brzo zapali, te brzo izgara. Pri naglim izgaranjem, nastaju i razvijaju se plinovi, koji pod visokim tlakom imaju veliku razornu moć.
Kemijski proces razlaganja se provodi prvenstveno termičkom provodljivošću, pri čemu je brzina relativno umjerena (do nekoliko desetinki centimetra u sekundi).

Pri ovim brzinama izgaranja moguće je iskorištavanje plinovitih produkata nastalih izgaranjem za naglo pokretanje projektila iz cijevi oruđa odnosno raketnog projektila, zrna iz vatrenog oružja, itd..
Baruti su pogonski ili impulzivni eksplozivi i osnovni zahtjev na osobine baruta je zahtjev da se sa što manjom količinom baruta postigne što veća početna brzina projektila, i dalje:

-da se ne prekorače dozvoljeni tlakovi barutnih punjenja u cijevi,
-da se postigne što veći specifični impuls, kad se radi o raketnim sustavima,
-da produkti izgaranja što manje nagrizaju cijevi oružja i oruđa,
-da se lako pripaljuju pri ekstremnim temperaturama (od -40 do +60°C),
-da ima što stabilniji temperaturni koeficijent, što znači da pri svim temperaturama ima ravnomjernu brzinu izgaranja,
-da dovoljno dugo zadržava svoja kemijska i balistička svojstva,
-da pri svim temperaturama eksploatacije zadržava standardne mehaničke karakteristike,
-da je što manje higroskopan, te
-da ima što manji bljesak, te da na ustima cijevi oruđa razvija što manje dima.

Sve vrste baruta, bez obzira da li se koriste za pokretanje projektila u cijevima oruđa ili u samo propulziciji dijelimo na dvije osnovne grupe:

1. Kompozitne (heterogene) barute, koji nastaju miješanjem kristala anorganskih spojeva bogatih sa kisikom i veziva na bazi organskih spojeva. Vezivo je u ovom slučaju nosilac gorivih tvari kompozitne smjese.

2. Homogene (koloidne) barute, koji se dobivaju želatinizacijom molekula nitro-celuloze pod djelovanjem organskih otapala ili želatinizatora.

S obzirom na učešće u sastavu i vrstu glavnih komponenata, koje nose eksplozivna svojstva, homogeni baruti se dijele na tri osnovne grupe:
-jednobazni,
-dvobazni i
-trofazni baruti.

MALODIMNI BARUTI:

U malodimne barute spadaju:
-nitrocelulozni,
-nitroglicerinski,
-nitrogvanidinski, i
-nitroglikolski i dinitroglikolski (diglikolski) baruti.

Osnovne tvari za izradu malodimnih baruta su nitroceluloza, nitroglicerin i dinitroglikol, od kojih je nitroceluloza najvažnija, jer čini osnovu svakom malodimnom barutu.
Ona se rastvara u raznim rastvaračima (nitroglicerinu, dinitroglikolu, dietil-eteru i alkoholu), pa se to koristi za dobivanje nitroglicerinskih, dinitroglikolskih i nitroceluloznih baruta.
Kod nitroceluloznih baruta dietil-eter i alkohol se kasnije isperu i naknadnim stvrdnjavanjem mase dobivamo koloidnu čvrstu masu koja lagano gori. Ova osobina nitroceluloze je poznata pod imenom želatiniranje. Kod nitroglicerinskih i nitroglikolskih baruta nitroglicerin i dinitroglikol koji su želatinirali celulozu kasnije se ne ispiru već ostaju u barutu kao posebna komponenta.

Malodimni barut naziva se tako zbog toga što prilikom opaljenja, puške ili topa dolazi do neznatne pojave dima, za razliku od crnog baruta koji daje veliki oblak dima. Dim se pojavljuje ne toliko uslijed sagorijevanja nitroceluloze, već zbog toga što barut u sebi sadrži neke dodatne tvari za stabilizaciju – točnije za produženje životnog vijeka baruta.

Malodimni baruti se široko primjenjuju u vojne svrhe. Zbog male upotrebe malodimnih baruta u privredne (lovačke i sportske) svrhe o njima ćemo iznijeti samo onoliko koliko je potrebno praktičarima za opće poznavanje eksplozivnih tvari.

(http://s12.postimg.org/qmqdbfuhl/Malodimni_barut.jpg) (http://postimg.org/image/qmqdbfuhl/)

Nitrati celuloze su bili prvi tehnički važni esteri. Svi industrijski nitrati topljivi su u acetonu i u esterima manjih molekularnih težina. Iz toga proizlazi da su industrijski produkti prije smjese nego čisti spojevi.

Tvorničko dobivanje:
Suhi, čišćeni pamučni linters, moči se u smjesi dušične i sumporne kiseline. Poželjno je da se ova reakcija provodi kratko vrijeme (15-30 minuta), na niskoj temperaturi (30-40°), te da koncentracija vode bude niska da bi se smanjila razgradnja. Nakon centrifugiranja i pranja, nitrirani se pamuk prokuha s vodom da bi se hidrolizirali sulfati i da se postigne dobar stabilitet. Skladišti se mokar, a dehidratizira se prije upotrebe pranjem etanolom ili butanolom.
Postoju tri najvažnija nitrata celuloze:
-celulozni nitrat,
-kolodijski pamuk,
-praskavi pamuk.

* Celulozni nitrat (ili samo bezdimni barut, nitroceluloza, NC, malodimni barut, pamučni barut) je bijela vlaknasta masa, koja, kada se zapali, odmah izgori, ne razvijajući dim. Celulozni nitrat ima odliku da ne razvija dim prilikom gorenja, točnije, pri izgaranju razvija gotovo isključivo samo plinovite produkte, zato spada u jednu od vrsta bezdimnih baruta. Razlikuje se više vrsta bezdimnih baruta. Najjednostavniji je onaj koji sadrži samo celulozni nitrat i stabilizatore. Jači je od njega barut od smjese celuloznog nitrata i glicerol-trinitrata, tzv. balistit.
Nitroceluloza je ester, koji se dobiva djelovanjem (reakcijom) dušične kiseline u smjesi sa sumpornom kiselinom na čistu celulozu koja se dobiva iz pamuka i drveta. Prema kemijskom sastavu nitroceluloza je esterificirana (nitrirana) celuloza.
Izgledom se ne razlikuje od nenitrirane celuloze (običnog pamuka ili celuloze).
Ukoliko je tek proizveden, može se lako prepoznati po svom karakterističnom mirisu na eter i alkohol, koji se pri proizvodnji i pored svih poduzetih mjera ne može iz baruta potpuno odstraniti. Inače, nakon odstojanja gdje je skladišten ili priveden svrsi, bez mirisa je i okusa, dosta je krt i slabo proziran.
Nitroceluloza, koja sadrži preko 13% dušika, netopljiva je u vodi, etanol-eteru i u apsolutnom etanolu, i ima sva svojstva brizantnog eksploziva.
Nedostatak mu je što je jako higroskopan i lako upija vlagu, uslijed čega mu se mijenjaju balističke osobine i smanjuje vijek trajanja.
Među nitroceluloznim barutima razlikujemo porozne i neporozne. Zrna poroznih nitroceluloznih baruta su sa mnogim šupljinama i porama, pa je kod ovih baruta sagorijevanje znatno brže nego kod neporoznih.
Šupljikavost baruta nastaje na taj način što se prilikom proizvodnje barutnoj masi dodaju neke soli, koje se kasnije vodom odstrane (isperu), te tako barut ostaje šupljikav, sličan spužvastoj masi.
Porozni nitrocelulozni baruti upotrebljavaju se za vatreno oružje sa malim pritiscima u cijevi, tj., u metcima za sportske (starter i plinske) pištolje i lovačke puške.
U starter metku ovaj barut je žute ili bijele boje u obliku plosnatijih kuglica, pamuka ili praha.
Upotrebljava se za izradu plastičnih i amonijev nitratnih plastičnih eksploziva i drugih bezdimnih baruta. Poznata primjena nitroceluloze je u proizvodnji lakova (zapon-lakovi ili capon lak). Capon lak je nitroceluloza otopljena u amilacetatu ili tome sličnom otapalu.

*Kolodijski pamuk (kolodijska vuna, dinamitni pamuk) je slabije nitrirana celuloza, s 10 do 11,11% ili 11 do 12% dušika. Takva je kemijski poznata kao dinitroceluloza. Topljiva je u organskim otapalima, osobito u smjesi etera i alkohola.
-Celulozni piroksilin, koji sadrži 10,5 - 11% dušika, topljiv je u smjesi etanola i etera, te u apsolutnom etanolu.
-Topljivi piroksilin, koji sadrži 11,5 - 12,3% dušika, topljiv je u apsolutnom etanolu.
Upotrebljava se za proizvodnju kolodija, zapon-lakova (ili capon lak), praskave želatine (smjese glicerol-trinitrata i celuloznog nitrata), celuloida, ljepila, filmova i dr..

*!*Kolodij je otopina nepotpuno nitrirane celuloze, ili polako nitrirane celuloze (udjel dušika do 12%) ili tzv. kolodijskoga pamuka (kolodijske vune) u alkoholu i eteru. Gusta je, bezbojna do blijedožuta i vrlo zapaljiva tekućina.
Nakon ishlapljivanja otapala zaostaje proziran vodonepropustan, plastici sličan film. Kolodij služi za proizvodnju nitrolakova, celuloida (smjesa kolodija s kamforom, gori i bez pristupa zraka), celofana, želatinskoga dinamita, te u farmaciji. Nekada se upotrebljavao za proizvodnju umjetne svile i u fotografiji (kolodijski proces, izradba filma i dr.). Zbog svog plastičnoga oblika i izgleda, danas ima poznatu primjenu u proizvodnji ping-pong loptica.

*Praskavi pamuk (tzv. piroksilin, trinitroceluloza, TNC, nitrocelulozni barut, puščani pamuk, C₆H₄O₆N₂, C₆H₉(NO₂)O₅) je jače nitrirana celuloza, trinitrat celuloze, s približno 13% dušika, ili 14,14-14,16% dušika. Puščani pamuk je najmanje odgrađena nitratna celuloza i ima lanac sa oko 3000 C6-jedinica.
-Eksplozivna je tvar, puščani prah, koja spada pod primarni (inicijalni) eksploziv. Vrlo je osjetljiva na plamen ili iskru, osim tog nedostatka, vrlo je stabilna i neosjetljiva na udarce.
Pri dodiru s plamenom ne eksplodira nego sporije izgara na otvorenome, uz stvaranje jake svjetlosti. Pali se pri temperaturi od oko 180°C, a sagorijeva plamenom žute boje. Temperatura sagorijevanja mu je 2500-2700°C. Apsolutna gustoća mu je 1,6 g/cm3, a težina 700-900 g/l. Pri izgaranju razvija samo plinovite produkte. Plinovi nastali njegovom eksplozijom ne uzrokuju rasprsnuće čahure i cijevi, nego potiskuju i izbacuju metak. Bizantnost u usporedbi s TNT-om je 0.78, što će reći da je 3 do 5 puta jači od crnoga baruta.
Pakuje se u hermetične posude, jer je vrlo higroskopan. Sadrži 1 do 1,6% vlažnosti. Ako sadrži manje vlage od 1%, upija je, a veću količinu otpušta.
-Dobiva se obradom staničnog tkiva srčike drveta s pomoću sumporne i dušične kiseline.
Nitrocelulozni barut je izrađen od nitroceluloze želatinirane u isparljivom rastvaraču (otapalu etanolu). Tada obično sadrži od 93 do 97% nitroceluloze. Kada se nitroceluloza želatinira, odnosno učini koloidna u tijestu miješanjem s otapalom, njezine otopine imaju izvanredno visok viskozitet. Tada se ispreša i izreže u cilindrično perforirane tablete.
Sadržava, uz visokonitriranu, i onoliko niže nitrirane celuloze da je smjesa etera i alkohola ili samo aceton ne otapaju, već „želatiniraju“, tj. pretvaraju u gust, koloidan, želatini sličan proizvod.
-Upotrebljava se za pravljenje (proizvodnju) bezdimnoga baruta, puščanoga praha, glavnog potisnog (ujedno i jedinog najboljeg) eksploziva koji tjera/izbaciva tane (zrno) iz bojevog vatrenog oružja, u tj. u ovom slučaju čahure. Danas je bezdimni barut potpuno istisnuo crni barut (dimni barut) i postupno nadomjestio u vatrenom i artiljerijskom oružju svih vrsta.
S njom se prave razna barutna punjenja (oblici) te pune razna streljiva, minsko-eksplozivna sredstva, torpeda, granate, raketni pogoni, vojne rakete, služi kao dodatak nitroglicerinu pri proizvodnji dinamita, upotrebljava se za miniranje, itd..
Razni su oblici ovoga baruta, u obliku kuglica, listića, valjaka/cilindara i drugo.
Perforacije omogućuju progresivno povećanje područja zapaljenja i prema tome povećavaju brzinu sagorijevanja tokom izbacivanja projektila kroz cijev puške. U američkoj vojsci upotrebljava se eksploziv koji je načinjen od puščanog pamuka sa 12,5% dušika, a želatiniran je sa smjesom etanol-eter. Britanska vojska upotrebljava eksploziv načinjen od puščanog pamuka sa preko 13% dušika, koji je želatiniran s acetonom. Baruti s većim sadržajem dušika daju nešto veći domet, ali su korozivniji u puščanim, odnosno topovskim cijevima.
-Prisustvo dovoljne količine kisika za potpuno prevođenje spoja u plinovite produkte i velika količina energije koja se oslobađa pri prijenosu kisika s dušika na vodik i ugljik daje plinovima visoku temperaturu i stvara potreban pritisak za izbacivanje projektila velikom brzinom.


1. JEDNOBAZNI BARUTI

Jednobazni baruti izrađuju se isključivo od nitroceluloze ili od smjese visoko i nisko nitrirane celuloze.
Molekule niskonitrirane celuloze otapaju se u smjesu otapala etiletera i etilnog alkohola i pri tome nastaju kolodije otopljene niskonitrirane celuloze u navedenoj smjesi polaznih otapala. Ta masa se kasnijim dodacima visokonitrirane celuloze (uz miješanje) povezuje u homogenu masu.
U ovu grupu baruta spadaju i baruti koji sadrže dinitrotoluen koji se dodaje radi smanjenja topline i temperature izgaranja, kao i radi smanjenja higroskopnosti.
Ovi baruti po izgledu su žućkasno-zeleni ukoliko nisu grafitirani.
Oblik i dimenzije listića baruta izrađuju se ovisno o namjeni za koju su predviđeni u uporabi. Oni mogu biti u obliku pločica, traka, cjevčica, sa jednim ili više kanala.
Krupnoća barutnih aglomeracija raste s porastom kalibra oruđa za koje su isti namijenjeni.

Sirovine za proizvodnju jednobaznih baruta su:

1. nitroceluloza sa 12,8 do 13,55% dušika (N),
2. difenilamin do 1,5%, koji se dodaje kao stabilizator (umjesto difenilamina može se koristiti 2-nitrodifenilamin),
3. otapalo, koje se sastoji od smjese dietiletera i etanola u odnosu 64:36; (umjesto ove smjese kao otapalo se može koristiti i aceton),
4. aditivi od kojih se najčešće koriste dinitrotoluen do 10%, dibutilftalat do 5%, kalijev sulfat do 1%, te kositar u prahu,
5. sredstva za površinsku obradu: centralit, dibutil ftalat, dietil i dioktil ftalat, kamfor, dinitrotoluen i sl..
U tablici su navedeni sastavi tipičnih jednobaznih baruta:

(http://s11.postimg.org/b2pndqvxr/TNC1.jpg) (http://postimg.org/image/b2pndqvxr/)

PRIMJENA:

Nitrocelulozni (jednobazni) baruti imaju primat nad svim ostalim barutima u pogledu primjene za pješadijsko streljivo i artiljerijska streljiva do kalibra 57mm.
Primjena ovih baruta za artiljerijska streljiva srednjeg i većeg kalibra moguća je, ali postoje proizvodni problemi. Ipak SAD i Francuska te barute koriste i za tu namjenu dok SSSR i Njemačka koriste dvobazne barute za artiljerijska streljiva srednjeg i većeg kalibra.

2. DVOBAZNI BARUTI (nitroglicerinski, diglikolski baruti)

Dvobazni baruti su koloidi izrađeni od dvije aktivne eksplozivne komponente od kojih je jedna uvijek nitroceluloza, a druga može biti nitroglicerin, a ponekad dinitroglikol.
Žućkaste je boje, ako nije grafitiran.
Manje je krut nego jednobazni barut. Osim ove dvije osnovne komponente dvobazni baruti obavezno sadrže stabilizator koji ne bi smio prelaziti 9% (kao stabilizator se obično koristi centralit I i u novije vrijeme 2-nitrodifenil amin).

Dvobazni baruti ovisno o namjeni u pravilu sadrže još slijedeće funksionalne primjese:
-plastifikatore (dietilftalat, dibutilftalat, tricetin),
-modifikatore potencijala i balističkih osobina (olovo salicat i bazni olovni stearat),
-sredstva za olakšanje prerade (ekstruzije i drugih operacija),
-povećanje specifičnog impulsa baruta postiže se dodacima: aluminijski prah, magnezijev prah, KClO, visokobrizantni eksplozivi, heksogen, oktogen, peurit.

Kod izrade dvobaznih baruta osnovni cilj je da nitroglicerin prodre u rahlu strukturu nitroceluloze pri čemu molekule celuloze bubre i doslovno „obuhvate“ molekule nitroglicerina.
Ovaj proces impregnacije nitroceluloze sa nitroglicerinom je dosta spor i uz mješanje u vodenoj otopini najprije same NC u koju (otopinu) se kasnije dodaje nitroglicerin.

Nitroglicerinski barut (hladni barut) razlikuje se od nitroceluloznog baruta po tome što se za želatiniranje nitroceluloze upotrebljava nitroglicerin. Nitroglicerin se kasnije ne ispire iz nitroceluloze, kao što je bio slučaj sa eterom i alkoholom kod nitroceluloznih baruta, već ostaje u barutu kao posebna baza.
Zbog toga i kažemo da je nitroglicerinski barut dvobazni barut jer u sebi sadrži dvije baze: nitrocelulozu i nitroglicerin. Zbog toga je ovaj barut znatno jači od nitroceluloznog baruta, te nalazi praktičnu primjenu u vojnom naoružanju.

Nitroglicerinski barut se, prema kemijskom sastavu, dijeli na: balistit, kordit i barut bez rastvarača.
Nitroglicerinski baruti su u odnosu na nitrocelulozni mekši, plastičniji i površina im je glatka. To su najznačajniji malodimni baruti. Temperatura paljenja im je 160-170°C, zavisno od procenta glicerina. Zato je poznat pod nazivom i „hladni barut“.
Na udar su osjetljiviji od nitroce¬luloznih baruta.
Nedostatak ovih baruta je izdvajanje nitroglicerina pri niskim temperatura¬ma, pa su osjetljivi na potres, trenje i udar, a zbog toga su opasni za rukovanje. Upotrebljavaju se u artiljerijskoj municiji.

Diglikolski barut se uglavnom sastoji od dinitroglikola i nitroceluloze (kolodijum pamuka). Koristi se kao zamjena nitroglicerinskom barutu. Takav barut, koji umjesto glicerol-trinitrata (nitroglicerina) sadrži diglikol-dinitrat, po izgledu je sličan nitroglicerinskom, a i ostale osobine su mu slične, ali je manje osjetljiv na udar, i relativno sporo sagorijeva.

U tablici broj 1 se navodi prosječan sastav komponenti koje ulaze u sastav dvobaznog baruta, te njegova svojstva:

TABLICA br. 1

(http://s29.postimg.org/x2ybtgxfn/image.jpg) (http://postimg.org/image/x2ybtgxfn/)

U tablici broj 2 date su karakteristike nekoliko vrsta topovskih dvobaznih baruta:

TABLICA br. 2

(http://s29.postimg.org/rccqthetf/TNC3.jpg) (http://postimg.org/image/rccqthetf/)

* M – 26 za beztrzajne topove 106 mm
   M – 2 za top 37 mm

U tablici broj 3 daju se glavne komponente raketnog dvobaznog baruta:

TABLICA br. 3

(http://s10.postimg.org/alt883bxx/TNC4.jpg) (http://postimg.org/image/alt883bxx/)

Primjena:
Ovi baruti se koriste kao pogonska punjenja u raketnim motorima, navođenih raketnih projektila, raketa zemlja – zemlja, zemlja – brod ili brod – zemlja.


* Kordit i balistit sadrže bezdimni barut omekšan nitroglicerinom.
Baruti s većim sadržajem dušika daju nešto veći domet, ali su korozivniji u puščanim, odnosno topovskim cijevima.

U američkoj vojsci upotrebljava se eksploziv koji je načinjen od bezdimnoga baruta sa 12,5% dušika, a želatiniran je sa smjesom etanol-eter.

Balistit je vrsta dvobaznog vojnoga bezdimnoga baruta koji sadržava 60% celuloznoga nitrata i 40% glicerol-trinitrata u želatiniziranom obliku.
Balistit se proizvodi i od celuloznoga nitrata (nitroceluloze) s dodatkom acetona da bude plastičan, ili od smjese celuloznoga nitrata i glicerol-trinitrata (nitroglicerola) s malo vazelina.

Kordit je britanski bezdimni barut. Britanska vojska upotrebljava eksploziv načinjen od bezdimnoga baruta sa preko 13% dušika, koji je želatiniran s acetonom.

Eksplozivi slična sastava upotrebljavaju se i za čvrsta raketna goriva.


3. TROBAZNI (nitrogvanidinski baruti)

Nitrogvanidinski barut (bijeli barut) se sastoji od: nitroglicerina (glicerol-trinitrata, etilen-glikol-dinitrata, dinitrodigliko¬la), kolodijskog pamuka (ili celuloznog nitrata) i nitrogvanidina. Prepoznaje se po bijeloj boji, zbog čega se i naziva „bijelim barutom“.
Po izgledu je to bijela lomljiva tvar. Po izgledu mogu biti u obliku dugih cjevčica razrezanih po dužini ili u obliku valjaka sa više kanala kroz čitavi valjak.
Temperatura sagorijevanja i kalorijska moć mu je niža od nitroglicerinskog baruta. Ne može se oblikovati u sitnija zrnca, pa mu je primjena ograničena. Najčešće se upotrebljava za municiju velikih kalibara jer ima jako djelovanje.

Opći sastav trobaznih baruta je slijedeći:

1. Nitroceluloza sa sadržajem dušika 12,6 – 13,15 %,
2. Nitroglicerin sa sadržajem dušika iznad 18,5%
3. Nitrogvanidin sa temperaturom taljenja 245 °C
4. Stabilizator: centralit ili 2-nitrodifenilamin
5. Aditivi: kalijev oksid i grafit

Glavna karakteristika im je ta da su osjetljiviji od ostalih baruta pa treba koristiti snažan detonator.

U tablici je dan sadržaj glavnih komponenata nekih tipova trobaznog baruta, te njihove osobine:

(http://s16.postimg.org/ysxlpye9d/88kui.jpg) (http://postimg.org/image/ysxlpye9d/)

1. Namjena (primjena)

Trobazni baruti se uglavnom koriste kao pogonsko punjenje za:
-artiljerijska oruđa velikih dometa i velike početne brzine,
-streljivo za protuzrakoplovne topove.

KOMPOZITNI (HETEROGENI) BARUTI

Za razliku od homogenih koloidnih baruta u kojima aktivne komponente (nitroceluloza, nitroglicerin, nitrogranidin) imaju i oksidacijska i redukcijska svojstva kod kompozitnih baruta oksidansi i gorive tvari su različite tvari u međusobno povezane u kruti blok nekim vezivom.

Kao oksidansi koriste se uglavnom anorganske soli koje imaju bogat sastav kisika kao što su:
-klorati,
-perklorati,
-nitrati.

Kao reduktivne tvari koriste se najčešće metalni prahovi, kao što su:
-aluminij,
-magnezij,
-bezilij,
-litij,
-cirkonij.

Vezivo je u pravilu neka organska materija, koja je ujedno i nositelj ugljika i vodika, kao što su:

-karboksi polibutadien,
-kopolimer polibutadiena i akrilne kiseline,
-polibutadien – akrilna kiselina i akrilonitril

1. Veziva na bazi polibutadiena
2. Veziva na bazi poliuretana,
3. Veziva na bazi nitroceluloze
4. Ostala veziva: polistiren, bitumen, paliizobutilen

U tablici ispod daju se sastavi nekih kompozitnih baruta na osnovi NH ClO – kao nositelja oksidacijskih svojstava veziva i to slijedećih vrsta:
1. PS – polisulfida,
2. PU – poliuretana,
3. PBAZ – polibutadiena sa akrilnim završetcima,
4. PBHZ - polibutadiena sa hidroksilnim završetcima,
5. CPBAN – kopolimer polibutadienakrilne kiseline i akrilonitrila,
6. CPBAK – kopolimer polibutadienakrilne kiseline,
7. P – polibutadiena

(http://s10.postimg.org/e2hi5u6ut/TNC.jpg) (http://postimg.org/image/e2hi5u6ut/)

Umjesto pune količine NH ClO koja je higroskopna, uvodi se u novije vrijeme dodavanje brizantnih eksploziva (oktogena – heksogena) stvaranjem zajedničkih kristala.
Brizantni eksplozivi se može dodavati cca 63 i 37.
Kompozitni baruti se koriste za raketne projektile raznih namjena dužina i diametara i težina:
-dužine do 34m u SAD,
-dužine do 14m u SSSR-u,

-diametra do 30cm u SAD-u,
-diametra do 20cm u SSSR-u.

-rakete: zrak – zrak,
              brod-brod,
              zemlja-zrak,
              podmornička balistička raketa.


Stabilizatori kod baruta:

I pored svih poduzetih mjera u proizvodnji malodimnih baruta nitroceluloza je i kad je izrađena od najboljih sirovina podložna samorazlaganju.
Pri ovome se iz nitroceluloze izdvajaju dušikovi oksidi, koji dalje katalitički djeluju na barut, ubrzavaju njegovo već započeto razlaganje. Vanjski atmosferski utjecaj kao što je vlaga, povišena temperatura i svjetlost još više ubrzavaju ovaj proces. Razlaganje je praćeno stalnim razvijanjem topline, zbog čega se barut može toliko zagrijati da dođe do samozapaljenja. U prošlosti nisu bili rijetki slučajevi da je zbog samozapaljenja baruta dolazilo do detonacije u skladištima baruta i municije.
Osnovni uzrok samozapaljenja nitroceluloze leži u njenoj maloj otpornosti prema toplini. Nečistoća u celulozi koja se ne može odstraniti normalnim tehničkim procesima također negativno utječe na razlaganje. Osim toga i kiseline kad se pri proizvodnji potpuno ne odstrane negativno utječu na barut. Svi ovi faktori utječu na mali vijek stabilnosti baruta i veliku opasnost koju barut u sebi nosi u pogledu mogućnosti samozapaljenja (samoeksplozije).
Da bi se pojava izdvajanja dušikovih oksida spriječila, u barutnu masu se prilikom proizvodnje dodaju neki spojevi, koja su sposobna da vežu za sebe izdvojene dušikove okside kada nastupi razlaganje. Na taj način barutu se produžava vijek. Međutim, ove tvari se vremenom zasite dušikovim oksidima, nakon čega ovi počinju negativno djelovati na barut na naprijed opisani način.
Kao stabilizatori kod nitroceluloznih baruta može se upotrebljavati kamfor i centraliti, a kod nitroglicerinskih vazelin i difenilamin.
Nezgodna strana razlaganja baruta ogleda se u tome što se vanjskim znacima nigdje ne pokazuje kada počinje proces razlaganja. Zbog toga je potrebno da se svaka serija baruta po isteku stabilnosti šalje na kemijsko ispitivanje u specijalizirane kemijske laboratorije ili u poduzeće proizvođača baruta. Napominje se da se stabilnost baruta određuje maksimalno na dvije godine, računajući od dana kada je barut proizveden, odnosno od dana kada je ispitan u kemijskom laboratoriju. Po isteku dvije godine, barut određene serije, treba ponovno ispitati, zato što on može postati nestabilan već poslije dvije godine od dana posljednjeg ispitivanja, a stabilnost se načelno može zadržati i poslije desetak godina. Prema tome nikakvim sredstvima i nikakvim načinom ne možemo stabilnost baruta potpuno točno odrediti za više godina unaprijed, niti pojavu samorazlaganja spriječiti.

IZVORI:

*Republika Hrvatska, ministarstvo obrane, hrvatsko vojno učilište „Petar Zrinski“, „Streljivo“ (lekcije), studeni 1994.g., Autori: Dražen Šimunović dip. Ing., poručnik Ivica Čolić dipl. ing.,
*Republika Hrvatska, ministarstvo obrane, hrvatsko vojno učilište „Petar Zrinski“, „Eksplozivne tvari u streljivu“ (lekcije), studeni 1994.g., Autori: Dražen Šimunović dip. Ing., poručnik Ivica Čolić dipl. ing.,
*Eksplozivne materije (tvari), priručnik za poznavanje, uskladištenje, transport i primjenu eksplozivnih materija (tvari), novinsko-izdavačko poduzeće, Tehnička knjiga, Beogradski grafički zavod, Bulevar vojvode Mišića 1, 1965.g., autori: Jože Colarić, dipl. inž. Ivo Trampuž (profesor Rudarsko-geološkog fakulteta u Beogradu),
*Minsko-eksplozivna sredstva – Knjiga I (Opis i upotreba), Savezni sekretarijat za narodnu obranu, Tehnička uprava, In. br. 29/3-1, Vojna štamparija Fotoslog TU-I 107 – Beograd 1981.g., Generala Ždanova 40b.
*Eksplozivna sredstva – M. Pleše, I. Šteker, V. Horvat,
*Municija II dio – Skupina tajnih autora (vojna lica/osobe)
*Tehnologija proizvodnje municije
*Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
*Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
*Pravilnik o zaštiti na radu pri izradi eksploziva i baruta i manipulisanju eksplozivnim barutima, Službeni list br. 55 od 25.dec.1969.g.
*Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta, Beograd 1974.g.
*Tehnički leksikon, Leksikografski zavod Miroslav Krleža; glavni urednik: Zvonimir Jakobović. Tiskanje dovršeno 21. prosinca 2007.g., Nacionalne i sveučilišne knjižnice u Zagrebu pod brojem 653717. ISBN 978-953-268-004-1, str. 60.
*Hrvatska enciklopedija; broj 1 (A-Bd), str. 643. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 1999.g. ISBN 953-6036-31-2
*Hrvatska enciklopedija; broj 2 (Be-Da), str. 482. Za izdavača: Leksikografski zavod Miroslav Krleža, Zagreb 2000.g. ISBN 953-6036-32-0
*Carl R. Noller; Kemija organskih spojeva. Glavni urednik: Zvonko Vistrička. Izdavač: Tehnička knjiga, listopad 1968.g.. Zagreb. Str. 752.

Sagorevanje viška barutnog punjenja za haubicu 155 mm. Nisam siguran dali je dvo ili tro bazni (verovatno ovaj zadnji).

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]
[attachment=5]

Zasto sagorjevaju visak, zar se ne moze ponovo skladistiti?

poz.

Nisu sva barutna punjenja isto velika/teška ako me sečanje ne vara. Uz granatu se uvek dobije max barutno punjenje. Zato se i trude sa univerzalnim punjenjem.

Na slici vidim dim. Vjerojatno je to dim od sporogorećeg štapina?

Ne. Koliko se sečam, to se palilo na klasični način iz crtanih filmova. Prebuši se jedno barutno punjenje i potrese se po podu do sigurne udaljenosti. Ali sečanje bledi tokom godina.

 Na gomilu se skupi max. 700-800 kila malodimnog baruta ( najcesce oblika sirovih spageta iliti cjevcica za sok). Oko 30-50 kg baruta se distribuira  u jednom pravcu od gomile linijski sirinom 20-30 centimetara. Kraj te linije pali se otvorenim plamenom. Sa kolicinom od 800 kila se stvara vatreni stub visine 30 metara.

Hvala za detajle Milena Braco.

Amonijev nitrat (https://hr.wikipedia.org/wiki/Amonijev_nitrat) (amonijeva salitra, NH₄NO₃) je bijela kristalna tvar koja je iznimno higroskopna.

Osobine i svojstva:

Amonijev nitrat lako se otapa u vodi. Topljivost u vodi naglo raste s porastom temperature. Najniža temperatura zaleđivanja ima vodena otopina amonijeva nitrata oko koncentracije 42,3% i iznosi cca -17°C.
Njegova higroskopnost ovisi o temperaturi. Tako na primjer, ako se higroskopnost pri temperaturi od 25°C (pri 85% relativnoj vlažnosti zraka) uzme kao jedinica, pri istoj relativnoj vlažnosti zraka i temperaturi od 40°C higroskopnost poraste od 3,5 do 4 puta.
S obzirom da je amonijev nitrat jako higroskopan, on je podložan intenzivnom zgrušnjavanju mase.

Eksplozivna svojstva amonijevog nitrata:

Do saznanja da amonijev nitrat predstavlja jak eksploziv došlo se svakako poslije teških nesreća koje je on izazvao pri rukovanju i transportu. Mada je amonijev nitrat malo osjetljiv, te za njegovu eksploziju treba upotrijebiti jako iniciranje, u prošlosti je izazvao više nesreća. U jednu od najvećih nesreća svakako se ubraja nesreća u Texasu iz 1874.g., gdje je poslije požara na brodu na kome je bio utovaren amonijev nitrat došlo do detonacije 3.000 tona amonijevog nitrata, pri čemu je bilo blizu 4.000 mrtvih i povrijeđenih, a nastala materijalna šteta procijenjena je na blizu 70 milijuna dolara.
Drugom prilikom poznat je slučaj i u Njemačkoj, kada je eksplodiralo 4.000 tona amonijevog nitrata i tom prilikom poginulo 600 radnika.
Eksplozija se je dogodila i u mjestu Oppau, 21.09.1921.g., kad su radnici naišli na veliku gomilu amonijeva nitrata i nisu znali s čim je razbiti, pa su pokušali s dinamitom. Poginulo je oko 500 ljudi, a 2000 ih je ranjeno.
Sličnih nesreća je bilo više zbog neznanja.

Čisti amonijev nitrat je dugo smatran neopasnom supstancom. Sam amonijev nitrat je malo osjetljiv na inicijaciju. Međutim, osobina amonijevog nitrata da sa nekim brizantnim komponentama (npr. sa TNT-om i uz dodatak nekih goriva organskog podrijetla - ugljena prašina, drveno brašno i sl.), ima svojstva brizantnog eksploziva, već više od sto godina je poznata i u praksi primjenjivana.
Danas, u novije vrijeme se upotrebljavaju eksplozivne smjese na bazi amonijevog nitrata, koje za razliku od klasičnih amonijev-nitratnih eksploziva u svom sastavu nemaju brizantnih komponenata (brizantne eksplozive), već se sa amonijevim nitratom miješaju samo neki derivati nafte, plinsko ulje, tj. diesel gorivo i poneke druge tvari.
Ako amonijevu nitratu dodamo 2% diesel goriva, dobivamo tako osjetljivu smjesu na inicijaciju koja se ne može ravnati sa nekim drugim sigurnosnim brizantnim eksplozivom, ali je ipak eksplozivna. Ova smjesa je pokazala zadovoljavajuće rezultate i pri miniranju, zbog čega je u nekim zemljama u širokoj upotrebi, naročito pri miniranju na površini zemlje.
Prema tome, amonijev nitrat ima svojstva eksploziva i kao takvog ga treba smatrati.
Sam amonijev nitrat ima nisku brzinu detonacije, pa se prvenstveno koristi kao dodatak drugim eksplozivima.
Amonijev nitrat spada u tvari sa određenim vatroopasnim i eksplozivnim svojstvima. U slučaju odsustva gorivih primjesa, amonijev nitrat se teško pali. Temperatura paljenja amonijevog nitrata se ne može odrediti uobičajenim putem, jer se on ne može zapaliti pošto se raspada bez pojave plamena. Međutim, za razliku od čistog amonijevog nitrata, njegove smjese sa organskim gorivima intenzivno gore i gorenje može prijeći u detonaciju u slučaju ako pritisak iznad materije koja sagorijeva naraste na 6 bara, kao što je to slučaj pri gorenju i drugih eksplozivnih tvari.

Zbog eksplozivnih svojstava amonijevog nitrata donijeti su propisi za smještaj i preradu i pripravak amonijevog nitrata iz poljoprivrednih u minerske svrhe. Detaljno se propisuje rukovanje amonijevim nitratom i njegovim smjesama pri skladištenju i transportu, da bi se spriječio požar ili eksplozija.
Ne smije se otpremati niti uskladištavati ako sadrži više od 0,4% pomiješanih gorivih tvari, ako te tvari nisu sastavni dio eksploziva. Prema tome, amonijev nitrat sa 0,4% i više pomiješanih gorivih tvari već se smatra eksplozivom.

Zapaljiva svojstva amonijevog nitrata:

Samostalno gorenje amonijeva nitrata nastupa nakon njegova zagrijavanja do temperature njegova razlaganja, za čega je potrebno osigurati dugotrajno zagrijavanje nekim jakim izvorom paljenja. Čist amonijev nitrat se počinje razlagati na temperaturi od 200°C, pri čemu se razvija otrovni dušikov(I) oksid. Zapaljenje se olakšava prisustvom neke gorive tvari u smjesi s amonijevim nitratom.
Efikasno sredstvo za gašenje zapaljenog amonijeva nitrata je voda u kojoj se on vrlo dobro otapa, a s vodom se odnosi i velika količina topline.
Požari amonijeva nitrata predstavljaju veliko ugrožavanje okoline i to prvenstveno iz razloga što njegovim izgaranjem nastaju otrovni dušikovi oksidi, kao i zbog mogućnosti da požar amonijeva nitrata prijeđe u detonaciju.
Za izgaranje amonijeva nitrata nije potreban kisik iz zraka. Druge gorive tvari u amonijevu nitratu, kao što je zapaljiva ambalaža, mogu dovesti do veće brzine gorenja što može dovesti do tehničkog raspada - do detonacije.
Svakim daljnjim zagrijavanjem poviše 230°C može doći do eksplozivnog raspadanja (detonacije). Amonijev nitrat ima temperaturu paljenja iznad 250°C.
Međutim, ako je amonijev nitrat zapaljen na papirnatoj ambalaži tada se takova „kompozicija“ zapaljuje na znatno nižoj temperaturi već kod 180°C.
Zbog navedenog sigurnije je, glede požara, polietilenska nego papirnata ambalaža. Ukoliko se ambalaža potpuno izbjegava, rad s amonijevim nitratom je sigurniji.
Zbog svog higroskopnog svojstva, pakira se u zatvorenu posudu od nehrđajućeg čelika (inox), PET vreće ili staklene posude sa odgovarajućim poklopcima.

Pri zagrijavanju amonijeva nitrata do viših temperatura moguće je postići njeno termičko razlaganje. U čistom amonijevom nitratu termičko razlaganje može nastupiti već pri temperaturama od cca. 210 – 230°C, a pri stabilizirajućim dodacima taj raspad se može postići kod temperature od 250°C.
Ovisno o intenzitetu zagrijavanja razlaganje se može odvijati po nekoj od navedenih jednadžbi:

NH₄NO₃ --> N₂O + 2H₂O + 126,7 kJ/mol

2NH₄NO₃ --> 2N₂ + O₂ + 4H₂O + 128,3 kJ/mol

Pri zagrijavanju do temperature do 400°C ili iznad te temperature razlaganje protiče sa efektima eksplozije približno po nekoj od navedenih jednadžbi:

4NH₄NO₃--> 3N₂ + 2NO₂ + 8H₂O + 123,3 kJ/mol

8NH₄NO₃ --> 2NO₂ + 4NO + 5N₂ + 16 H₂O + 207 kJ/mol

Pri temperaturama ispod 200°C čisti amonijev nitrat ne može se termički raspadati niti ima svojstva samozagrijavanja i samozapaljenja.


ANFO: (AN-FO 1; AN-amonijev nitrat; FO-fuel oil) je naziv za kompoziciju (smjesu) amonijevog nitrata s tekućim eksplozivima (mješavinom ili pak naftom) i raznim drugim dodacima.

Kao tvornički eksploziv se pakira najčešće u vreće od 25kg u obliku bijelih kuglica koje imaju miris na naftu.
Dodavanjem amonijevom nitratu razne materije, kao npr,. drvenu finu piljevinu, ugljena u prahu, ulja i nekih eksploziva, dobiva se smjesa koja ima svojstva i osobine eksploziva.
Ovi eksplozivi su poznati pod općim nazivom eksplozivi sigurnosti, jer su bezopasni za rukovanje i transport.
U nekim zemljama ovaj eksploziv se spravlja na mjestu upotrebe na taj način što u pogodnim miješalicama (sličnim miješalicama za beton) miješaju neke zapaljive tekućine (nafta, petrolej, vretenovo ulje i sl.), sa amonijevim nitratom i tom smjesom pune minske bušotine. Takav eksploziv je inače dvaput jeftiniji od sličnog eksploziva proizvedenog u tvornici, a daje pod jednako korisne rezultate pri miniranju. Međutim, za rad sa takvim eksplozivima potrebni su posebni uređaji za miješanje i punjenje minskih bušotina i visoka tehnička kultura radnika.
Ovakvi eksplozivi su relativno jeftini za proizvodnju, a dosta su učinkoviti. Zbog svoje slabe jakosti koriste se u velikim količinama.

Osnovna i glavna komponenta AN-FO eksploziva je amonijev nitrat (NH₄NO₃), kojega je udjel u eksplozivu 90%.
Ostalih 10% sastoji se od dodataka diesel goriva, ugljene prašine i karboksi-metilceluloze.
Kod ovakvih vrsta eksploziva, u kombinaciji s tekućim eksplozivima (npr. nafta), kada postaje osjetljiv, potreban je i dalje neki drugi eksploziv (buster; pojačivač) da ga aktivira i da dobije početno ubrzanje.
Diesel služi kao stabilizator (poboljšava zapaljenje, brzinu i jačinu njega samoga) i sprječava higroskopnost amonijevog nitrata, jer ANFO ne nakuplja vlagu iz zraka kao čisti amonijev nitrat.

Međusobna svojstva ovakvog eksploziva gustoće cca 1g/cm3 uglavnom je slijedeća:

1. Toplina eksplozije - 1.690 kJ/kg
2. Brzina detonacije - 3.300 m/s
3. Temperatura eksplozije - 2.600°C
4. Specifični volumen plinova - 945 l/kg
5. Relativna osjetljivost na udar (TNT = 100) – 266
6. Relativna energija u odnosu na TNT (100) – 116
7. Način inicijacije: detonirajući štapin sa pentolitskim pojačivačem (boosterom), detonatorska kapsula broj 8 (s pojačivačem)

Brzina detonacije amonijevog nitrata, izračunata prema hidrodinamičkoj teoriji iznosi 3.460 m/s. Stvarna brzina detonacije zavisi od promjera patrone, gustoće, vlage, granulacije amonijevog nitrata, i dr..

Ukoliko u sustav AN-FO eksploziva dolaze i dodaci drugih brizantnih eksploziva svojstva se mijenjaju.
Navodimo primjer kada se u sustav AN-FO eksploziva na 87,5% NH4NO3 dodaje cca. 5,5% TNT, te cca. 2,5% diesel goriva, te 4,5% drvenog brašna. Glavna svojstva takovog AN-FO eksploziva su približno slijedeća:

1. Toplina eksplozije – 1.600 kJ/kg
2. Brzina detonacije – 3.500 m/s
3. Temperatura eksplozije – 2.360°C

Minersko-tehničke karakteristike AN-FO patroniranih eksploziva:

(http://s21.postimg.org/bfz5bkbqr/Slika1.jpg) (http://postimg.org/image/bfz5bkbqr/)

U svijetu je poznata, pod komercijalnim nazivom ANFO smjesa Nitrol 1.

GRANULIRANI (AN-FO) I KAŠASTI („SLURRY“) EKSPLOZIVI:

Osnovni sastojak ovih eksploziva je amonijev nitrat, čija su osnovna svojstva slijedeća:

(http://s7.postimg.org/rukg3cw47/Slika2.jpg) (http://postimg.org/image/rukg3cw47/)

Prosječni sastav AN-FO granuliranog eksploziva je slijedeći:

(http://s16.postimg.org/kr12v8b4h/Slika3.jpg) (http://postimg.org/image/kr12v8b4h/)

Način inicijacije: detonatorska kapsula broj 8 ili detonirajući štapin i pentolitski pojačivač.

DOBIVANJE AN-FO GRANULIRANIH EKSPLOZIVA:

Suhi NH4NO3 sa ostalim dodacima homogeniziraju se u gnjetilici tipa „WERNER“ ili sličnoj gnjetilici: proces gnječenja traje cca 30 min.
Patroniranje se može vršiti odmah iza homogenizacije u parafinske patrone ili u poli-etilenske cijevi.
Primjena: pogodan je za masovna miniranja tvrdih i mekih stijena.
Uz određene modifikacije moguće su i druge namjene.

Postoje i AN-FO granulirani eksplozivi koji u svom sastavu imaju i TNT.
Sastav AN-FO granuliranog eksploziva sa TNT-om je sljedeći:

(http://s22.postimg.org/v9fzgs8bx/Slika4.jpg) (http://postimg.org/image/v9fzgs8bx/)

Amonijev-nitratni tekući eksplozivi:

*Astrolit je tekući eksploziv koji je bio produkt istraživanja raketnih baruta u 60-im godinama prošloga stoljeća. Za Astrolite se kaže da je svjetski najmoćniji tekući eksploziv. To je otprilike 2 puta snažnije od TNT-a i siguran je za rukovanje.
-Astrolit G je bistra eksplozivna tekućina, posebno dizajnirana za proizvodnju vrlo visoke brzine detonacije, 8600 m/s. Dobiva se mješavinom amonijevog nitrata sa bezvodnim hidrazinom.
-Astrolit A (A-1-5) se dobiva mješavinom aluminija i amonijeva nitrata sa hidrazinom. Astrolit A-1-5 ima brzinu detonacije od 7.800 m/s.

Amonijev-nitratni plastični eksplozivi:

U ovu grupu spadaju eksplozivi velike gustoće i izrazito specifičnog pritiska, ali su slabiji od plastičnih eksploziva, što proizlazi iz njihovog sastava. U sastavu imaju 20-60% želatinske smjese nitroglicerin-dinitroglikola sa nitrocelulozom. Ostale komponente koje ulaze u sastav ovih eksploziva su amonijev nitrat, trotil (trinitrotoluol i dinitrotoluol) kao i manje količine drvenog brašna (strugotine), boja i stabilizatora. Zbog dodatka crvene boje, ovi eksplozivi su izrazito crvene boje. Imaju plastičnu konzistenciju. Željezov(III) oksid (hrđa) im se dodaje za bojanje, ali je ujedno i stabilizator. Specifični su zbog svoje crvene boje do crvenkasto-crne boje.
Pored praškastih eksploziva, ova grupa eksploziva ima vrlo veliku primjenu ne samo kod nas već i u svijetu. Manje su otporni prema vodi od želatina, te nisu preporučljivi za miniranje ispod vode, dok se u mokrim minskim bušotinama mogu upotrijebiti. Mogu se koristiti ispod vode, ukoliko su zapakirani u vodonepropusni spremnik.
Pošto imaju pozitivnu bilancu kisika, mogu se upotrijebiti nad zemljom i pod zemljom, ali ne na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine.
Ovi eksplozivi su znatno manje osjetljivi na udar od želatina, što zavisi od procenta nitroglicerina u eksplozivu.
Primjenjuje se za miniranje tvrdih stijena, u rudnicima metalnih ruda, za tunelske radove, miniranje na dnevnim kopovima kao i na mjestima gdje praškasti eksplozivi ne daju zadovoljavajuće rezultate. Mogu se upotrebljavati u kombinaciji sa praškastim eksplozivima.
Ove eksplozive proizvodi kemijska industrija „Vitezit“ u BiH, a nose nazive: Vitezit 60, 50, 40, 35, 30, 25, 20, 20a, 20b, 20c, 20d.
Tvorničko-kemijske i minersko-tehničke karakteristike amonijev-nitratnih plastičnih eksploziva:

(http://s13.postimg.org/hd96k37j7/Slika5.jpg) (http://postimg.org/image/hd96k37j7/)

*Amatol je eksploziv mješavine: 80% amonijeva nitrata i 20% TNT-a ili 40% amonijevog nitrata i 60% TNT.
Amatol se je koristio za topničke granate i bombe. Neka torpeda su koristili sastav 80:20 (AN:TNT) Amatol je higroskopni eksploziv i može formirati opasne spojeve sa bakra i mesinga.

Amonijev-nitratni praškasti eksplozivi:

Amonijev-nitratni praškasti eksplozivi su najmasovniji rudarski eksplozivi. Osnovni sastojak ovih eksploziva je amonijev nitrat. Velika neosjetljivost amonijeva nitrata prema mehaničkim utjecajima i potpun prijelaz u plinovite produkte pri detonaciji, su glavna svojstva amonijeva nitrata. Neosjetljiv je u pogledu zapaljivosti plamenom ili iskrom i zbog toga amonijev nitratni praškasti eksplozivi sjedinjuju u sebi sve osobine pravih eksploziva sigurnosti. Pored amonijevog nitrata ovi eksplozivi sadrže odgovarajuću količinu trinitrotoluena (TNT), dinitrotoluola (DNT), drvenog brašna i parafinskog ulja.
Ovi eksplozivi mogu sadržavati i druge tvari, zavisno od namjene. Tako na primjer nekim eksplozivima se dodaje željezov(III) oksid za bojanje, umjesto drvenog brašna može se dodati i ksilit i mnoge druge tvari organskog podrijetla, među kojima se vrlo često upotrebljava karboksimetilceluloza, smjesa nitroglicerin-dinitroglikol i drugi.
Postoje dvije vrste amonijev-nitratnih praškastih eksploziva i to:
-bez nitroglicerina i
-sa nitroglicerinom.
Veliki nedostatak ovih eksploziva je higroskopska osobina amonijeva nitrata, tj. lako upijaju vlagu. Sa povećanjem procenta vlage ovi eksplozivi gube eksplozivne osobine. Zbog toga su namijenjeni brzoj potrošnji. Ne mogu se upotrijebiti za miniranje pod vodom, jer se amonijev nitrat u dodiru sa vodom vrlo brzo rastvara. Nisu pogodni za upotrebu ni na radilištima sa velikom relativnom vlažnošću, a naročito ne za miniranje u mokrim minskim bušotinama. Za upotrebu na mokrim radilištima mogu se upotrijebiti eksplozivi koji u sebi sadrže do 1% kalcijeva stearata, koji onemogućava da se eksploziv suviše brzo ovlaži. Međutim, kalcijev stearat ne štiti eksploziv od vlage do te mjere da bi mogao duže vremena stajati pod vodom. Važno je da se pri radu i manipulaciji sa ovim eksplozivima omoti bez potrebe ne cijepaju, jer će zbog toga eksploziv u rascijepanom omotu znatno brže ovlažiti. Skladišta u kojima se ovi eksplozivi čuvaju moraju biti suha, sa relativnom vlažnošću zraka do 75%. Pod vodom se mogu upotrijebiti samo ako se prethodno izoliraju od vode, stavljanjem punjenja u kesice od polietilena ili slične materije.

Uvođenje amonijeva nitrata u eksplozive donijelo je vrlo ozbiljne teškoće skopčane sa njegovom higroskopnošću i težnjom za stvrdnjavanjem. Dok je sama higroskopnost manje-više riješena time što su eksplozivi zaštićeni od vlage parafiniranim papirom ili vrećicama od plastične mase, problem stvrdnjavanja i danas nije potpuno riješen. Do stvrdnjavanja dolazi i kod hermetički zatvorenih eksploziva, ukoliko su izloženi naizmjeničnim temperaturnim promjenama, naročito u ljetnom periodu kada temperatura zraka dostiže i do preko 30°C. Ovaj problem se ne javlja samo kod amonijev-nitratnih praškastih eksploziva već i kod samog amonijevog nitrata, ali kod eksploziva to predstavlja ozbiljnu teškoću jer stvrdnuti eksploziv se ne može inicirati - on postaje potpuno inertan. Ova pojava je pojava rekristalizacije uslijed promjene rastvorljivosti amonijevog nitrata u zasićenom rastvoru, koji se formira kao vrlo tanka obloga kristala uslijed djelovanja atmosferske vlage na higroskopnu masu amonijeva nitrata. Povišena temperatura dovodi do porasta rastvorljivosti i sloj zasićenog rastvora raste. Kod temperature od oko 30°C amonijev nitrat ima veću zapreminu, pri čemu kristali dolaze u bliži dodir, a prilikom sniženja temperature, odnosno smanjenja rastvorljivosti, nastupa nova kristalizacija iz zasićenog rastvora, što prouzrokuje spajanje pojedinih kristala i na taj način se formira vrlo tvrda masa. Ova masa ostaje stvrdnuta i kada ponovo poraste temperatura.
Ovaj problem ni danas nije našao pravo rješenje, mada je on znatno ublažen. Dodavanjem karboksimetilceluloze, stearata, nitroglicerina i drugih komponenata znatno se ublažio ovaj problem. Amonijev-nitratni eksplozivi sa nitroglicerinom se teže stvrdnjavaju od onih bez nitroglicerina.
Vlažan amonijev-nitratni eksploziv i bez stvrdnjavanja loše utječe na kvalitetu eksploziva, jer vlažan eksploziv ne prima ili teško prima inicijaciju. Vlažan eksploziv može, umjesto, da detonira poslije paljenja kapsule, početi gorjeti, pri čemu se oslobađaju velike količine otrovnih plinova.
Zbog ovoga amonijev-nitratne eksplozive treba čuvati ne samo od vlage već i od povišene temperature. Isto tako u ljetnom periodu, zbog velikih vrućina treba nabavljati manje količine ovih eksploziva i ne stvarati veće zalihe kako ne bi došlo do pojave stvrdnjavanja u skladištu.

Amonijev-nitratni praškasti eksplozivi bez nitroglicerina su brizantni eksplozivi za opće namjene. Imaju praškastu konzistenciju. Namijenjeni su za minerske radove iznad i ispod zemlje, ali ne za upotrebu na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine.
U ove eksplozive spadaju: Kamniktit I, Kamniktit II, Amonal i Amonal ojačani.

*Amonal (amon[ij]) + al[uminij]) je eksplozivna tvar, tj. smjesa koja sadrži amonijev nitrat, aluminijeva prašak i trinitrotoluen ili koji drugi brizantni eksploziv. Amonal je najčešće mješavina amonijeva nitrata 55%, TNT-a 40% i aluminija u prahu 5%. Također, zavisi o proizvođaču, može biti sastavljena od 22% amonijeva nitrata, 67% TNT-a, i 11% aluminija u prahu. Sastav je 83% učinkovitosti u usporedbi sa TNT-om i eksplodira s jakim bljeskom nakon detonacije.
Ponekad se koristio u ratnoj tehnici kao punilo za topničke granate, ali danas su ga zamijenili drugi eksplozivi. Danas se koristi u miniranju u rudarstvu, gdje su žilave stijene, i jako je poznat i jeftin u miniranju.
-Francuski amonal je slab eksploziv, sastava: 86% amonijeva nitrata, 6% stearinska kiselina i 8% aluminij u prahu.

*Kamniktit je mješavina amonijeva nitrata i TNT-a u omjeru 85:15.

Rok upotrebe ovih eksploziva iznosi 3 mjeseca, računajući od dana proizvodnje, pod uslovom da se čuvaju u suhim skladištima s temperaturom zraka od -20 do +25°C i relativnom vlažnošću zraka do 75%. Ukoliko je skladište sa većom relativnom vlažnošću rok upotrebljivosti se znatno smanjuje.
Za mokre bušotine primjenjuju se ovi eksplozivi zaštićeni od utjecaja vlage. Kad su ovi eksplozivi zaštićeni od utjecaja vlage tada se iza normalne oznake eksploziva stavlja slovni znak „V“ (na primjer: Amonal V, Kamniktit I V, Kamniktit II V), itd..
U tablici su prikazane karakteristike amonijev-nitratnih praškastih eksploziva bez nitroglicerina:

(http://s30.postimg.org/efgpng3vx/Slika6.jpg) (http://postimg.org/image/efgpng3vx/)

U tablici su prikazane karakteristike amonijev-nitratnih praškastih eksploziva:

(http://s8.postimg.org/odkjk0ob5/Slika7.jpg) (http://postimg.org/image/odkjk0ob5/)

Ovi eksplozivi se upotrebljavaju za rušenje mekših stijena, u rudnicima metala i rudnicima ugljena, u kamenolomima i na drugim radilištima. Ne smiju se upotrebljavati na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine.

Amonijev-nitratni praškasti eksplozivi sa nitroglicerinom:

Amonijev-nitratni praškasti eksplozivi sa nitroglicerinom se razlikuju od prethodnih po tome što sadrže 5% smjese nitroglicerina-dinitroglikola. Osjetljivi su prema vlazi, ali nešto manje od amonijev-nitratnih praškastih eksploziva bez nitroglicerina, jer nitroglicerin usporava upijanje vlage. Zbog toga se ne mogu upotrebljavati za podvodna miniranja izuzev ako se hermetički zaštite crijevima od plastične tvari (PVC ili polietilena).
Ove eksplozive spadaju: vitezit 5, vitezit 5a, vitezit 5b, vitezit 5c, vitezit 5d i vitezit 5u.
Za mokre bušotine primjenjuju se ovi eksplozivi zaštićeni od utjecaja vlage. Ako su zaštićeni od utjecaja vlage, tada se iza normalne oznake eksploziva stavlja slovni znak „S“ (na primjer: vitezit 5S, vitezit 5aS, itd.).
Osnovni sastojak navedenih eksploziva je amonijev nitrat. Prema tome osobine ovih eksploziva znatno se ne razlikuju od amonijev-nitratnih praškastih eksploziva bez nitroglicerina. Nisu osjetljivi na udar te spadaju u grupu sigurnosnih eksploziva.

U tablici su prikazane karakteristike amonijev-nitratnih praškastih eksploziva sa nitroglicerinom:

(http://s11.postimg.org/n54nk2vq7/Slika8.jpg) (http://postimg.org/image/n54nk2vq7/)

Upotreba:

U zavisnosti od brizantnosti, odnosno brzine detonacije, odgovaraju za miniranje srednje tvrdih i mekih stijena i rude, kao i za ugljen gdje ne postoji opasnost od metana i opasne ugljene prašine. Niže vrste imaju izrazito potiskujuće djelovanje te su pogodne za miniranje u ugljenokopima radi dobivanja krupnih komada ugljena. Ostali eksplozivi ove grupe mogu se upotrijebiti kod elastičnih, porozivnih i manje tvrdih stijena. U kombinaciji sa plastičnim eksplozivima vitezit 5 i vitezit 5a su vrlo pogodni za komorna miniranja i miniranja po sistemu velikih bušotina. Kod dugačkih punjenja treba obavezno primjenjivati paljenje detonirajućim štapinom, koji se polaže cijelom dužinom minske bušotine (vrtine).


IZVORI:

*Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
*Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
*Heeinz Haase: Statische Elektrizitat als Gefahr, 1968.g.
*Calzia J: Les substrances explosives et leurs nuisances, Paris, 1969.g.
*Časopis: Hrvatski vojnik
* Priručnik za kemičare, dr. ing. Dragutin Kolbah (drugo izdanje), izdavač: >>Tehnička knjiga<<, izdavačko poduzeće, Zagreb, Jurišićeva 10, za izdavača odgovara: ing. Kuzman Ražnjević. Glavni urednik: Zvonimir Vistrička, tehnički urednik: Žarko Pavunić, Budućnost, Novi Sad, Tisak dovršen: travanj 1961.g..

Napalm (http://en.wikipedia.org/wiki/Napalm) (engl. skr. od naftalen i pamitat) je lako zapaljiva smjesa benzina i aluminijevih sapuna (aluminijeve soli dugolančanih masnih kiselina, npr. palmitinske kiseline) i pripravljena u obliku gela. Izgaranjem postiže visoku temperaturu (višu od 800 do 1200°C) uz snažan plamen, pa stvara teško zacjeljive opekline. Napalmom se pune zrakoplovne bombe, razne zapaljive bombe i mine, te bacači plamena. Dodatak superoksida u bombe s napalmom uzrokuje snažnu eksploziju i time povećava njihovo psihološko djelovanje i teže zacjeljivanje rana.

Povijest:

Napalm je 1942.g. napravio jedan istraživač na Harvardu za potrebe američke vojske. Napalm je prvi put upotrjebljen kao borbeno sredstvo 1944.g. na pacifičkom bojištu, a masovno u ratu u Koreji (1950-1953) i Vijetnamu (1964-1975) te u Zaljevskom ratu (1991).

U početku se je koristio u bacačima plamena i riječ je o aluminijevom sapunu tj. spoju aluminija s naftalenom u smjesi s palmitatom (riječ napalm dolazi od prvih slova naftalena i palmitata). Sami za sebe naftalen i palmitat su relativno bezopasne supstance.
Tada se je napalm sastoja od benzina 92% i aluminijskog sapuna 8% ili pak 96% i aluminijskog sapuna 4%.

Kasnije napalm je želatinoznog oblika i sastoji se od aluminijskih soli, palmitinske ili nekih drugih masnih kiselina te naftalenske kiseline. Visoka temperatura dolazi od izgaranja aluminija. Zbog odličnih svojstava napalm je dalje razvijan kako bi se povećala sigurnost rada s njime i moderni napalm zapravo uopće nema napalma, a sastoji se od 46 % polistirena, 33 % benzina i 21 % benzena.

Zbog teških povreda koje napalm uzrokuje, njegova se upotreba nastoji zabraniti. Međunarodni zakon ne zabranjuje uporabu napalma protiv vojnih ciljeva, ali je njegova uporaba protiv civilnoga stanovništva zabranjena 1980.g. konvencijom Ujedinjenih naroda.

Olovni azid (Pb(N₃)₂) je bijela kristalna sol dušikovodične kiseline (HN₃), specifične težine 4,71 g/cm³. Gustoća prešanog punjenja iznosi 3,5 g/cm³.

Dobivanje i skladištenje:
Olovni azid otkriven je 1910.g.. Laboratorijski se dobiva od olovne soli, olovog acetata, na koju se djeluje natrijevim azidom.

Industrijski se dobiva redukcijom iz vodenog rastvora natrijeva azida i olovog nitrata:

2NaN₃ + Pb(NO₃)₂ --> Pb(N₃)₂ + 2 NaNO₃

Da bi mu se smanjila osjetljivost, u fazi taloženja dodaje se dekstrin ili karboksil metil celuloza, koji ga u izvjesnoj mjeri i flegmatiziraju. Flegmatizacija olovog azida izvodi se i uz dodatak parafina. Dekstrinirani olovov azid je pogodniji i za skladištenje, jer se manje zadržava na zidovima čančića u koji se preša, kao i alata za razliku od čistog kristalnog olovog azida.

Izgled i osobine:
Olovov azid je kristalna supstanca, čija boja varira od bijele do svijetložute. Dekstrinirani, odnosno flegmatizirani olovov azid je žućkaste nijanse, dok je kristalni bijele boje.
Pod utjecajem sunčeve svjetlosti neznatno mijenja boju, potamni, a može i reduktirati do metalnog olova, pa se zbog toga mora čuvati u posudama od tamnog stakla. Za promjenu boje olovog azida pod utjecajem dnevne svjetlosti je dokazano da je ona samo površinska, a objašnjava se redukcijom olovog azida prema jednadžbi:

Pb(N₃)₂  --->(svjetlost)--->  Pb + 3 N₂

Stabilan je na povišenim temperaturama. Zagrijavanjem na 75°C za 4 dana gubitak težine iznosio je svega 0,8%, daljnjim zagrijavanjem u vremenu od 7 dana gubitak je iznosio svega 0,03 - 0,05 %. Tek zagrijavanjem na 170°C nakon 24 sata dolazi do znatnijeg gubitka mase.

Nerastvorljiv je u vodi, a higroskopnost olovog azida je zanemarivo mala; pri 30°C i 90% relativne vlažnosti povećanje težine iznosi svega 0,03%.
Djelovanjem jakih kiselina potpuno se razlaže.
Razgradnja olovog azida izvodi se djelovanjem vodenog rastvora amonijeva acetata.

Potpuno suh olovov azid ne reagira sa metalima, dok vlažan reagira, a naročito sa bakrom stvara bakrov azid, koji je dodatno još opasniji na vanjske osjetljivosti na udar i trenje.
Sa niklom, aluminijem i željezom olovov azid ne reagira.

Osjetljivost i brizantnost:

Točka zapaljivosti kristalnog olovog azida iznosi 345°C, dok dektriniranog 383°C.
Osjetljivost na udar mu je sa visine od 10 cm utegom od 2kg. Olovov azid je 2 do 3 puta manje osjetljiv na plamen i udar od živinog fulminata, dok je na trenje znatno osjetljiviji.
Njegova osjetljivost na mehaničke utjecaje (udar i trenje) je veoma zavisna od veličine kristala.
Do spontane eksplozije može doći i pri lomu kristala izazvanom unutarnjim naponima u kristalu. Zbog toga u toku proizvodnje olovog azida strogo se vodi računa o veličini kristala. Veličina kristala se kontrolira i ne smije biti veća od 0,1mm. Da bi se prilikom taloženja olovog azida dobili što manji kristali, u rastvor za taloženje uvodi se dekstrin ili druge tvari. Na taj način se osigurava dobivanje sitnih jednobaznih kristala olovog azida.

Pri vlaženju praktično ne gubi osjetljivost na vanjsko djelovanje, a voda mu ne umanjuje djelovanje jer detonira čak i ispod vode. Detonira, bez prethodnog gorenja, pod utjecajem vanjskog djelovanja.
Kristalizira u igličastim kristalima razne dužine, a lomljenje dužih kristala čak i pod vodom, izaziva detonaciju. Međutim, sitni kristali, ne duži od 0,1 mm nisu osjetljivi na udar i trenje i sigurniji su za rukovanje.

Olovov azid, zbog svojih dobrih osobina sve više potiskuje živin fulminat, te evo nekih prednosti olovog azida nad živinim fulminatom:
-brizantnost (inicijalna sposobnost) mu je veća,
-brizantnost mu se ne smanjuje pri maksimalnim gustoćama,
-inicirajuća sposobnost mu je za 2 do 2,5 puta veća od živinog fulminata, tim je i znatno jači od živinog fulminata,
-stabilan je na povišenim temperaturama,
-nehigroskopan je i ne gubi moć inicijacije ni u prisustvu vlage,
-manje je osjetljiv na udar, što mu daje prednost kod primjene u artiljerijskim projektilima, jer je sigurniji za rukovanje,
-sa ekonomskog aspekta gledajući, proizvodnja mu je ekonomski opravdanija, s obzirom na deficitarnost žive iz koje se dobiva živin fulminat.

Nedostatak mu je što ima visoku točku zapaljivosti (teže se inicira plamenom), pa se teže pali od živinog fulminata. Drugi nedostatak je, uslijed nepravilnog skladištenja stvara opasnost, jer pod utjecajem ugljikovog dioksida (CO₂; kojeg uvijek ima u zraku) raspada, stvarajući dušikovodičnu kiselinu, koja je jako sklona detonaciji. U svrhu svih ovih nedostataka, iz ovih razloga se u plamenim kapsulama iznad olovog azida preša sloj nekog drugog inicijalnog eksploziva koji se lako pali i koji ga štiti od utjecaja ugljikovog dioksida.
To se obično najčešće stavlja olovo trinitrorezorcinat (olovov stifnat). Tricinat ga u otvorenim kapsulama štiti od prisustva zraka, jer kemijski reagira sa ugljikovim dioksidom, a neusporedivo je osjetljiviji na plamen.
Treći mu je nedostatak što se ne može prešati.

Olovov azid ima veliku moć inicijacije. U tsanju je da inicira bilo koji brizantni eksploziv i sa znatno manjim količinama punjenja od bilo kojeg drugog inicijalnog eksploziva. Povećanjem gustoće ne gubi brizantna svojstva, što nije slučaj sa drugim inicijalnim eksplozivima, koji iznad optimalne gustoće postaju „mrtvi“ (inertni). U praksi se olovov azid preša silom od 49 do 59 MPa. Povećanjem sile prešanja i preko 195 MPa ne postaje inertan („mrtav“), kao što je slučaj sa živinim fulminatom. Olovov azid sa gustoćom od 3,0 g/cm³ ima detonacijsku brzinu od 4630 m/s, dok sa gustoćom od 4,0 g/cm3 detonacijska brzina dostiže vrijednost od 5180 m/s.

Olovni azid dekstrinirani, rjeđe čisti kristalni, se upotrebljava za izradu (punjenje) detonatorskih kapsula i to kao primarno punjenje. Detonatorske kapsule punjene olovnim azidom imaju košuljicu od aluminija (čistoća min. 99,5%), s kojim olovov azid ne reagira, a ne od bakra ili mesinga, zbog razornog djelovanja olovnog azida na njih.
Uzajamno djeluje sa bakrom (pravi nestabilne spojeve i može detonirati), i zbog toga se ne smije puniti u bakrene čahurice, dok u dodiru sa aluminijem ne reagira.
Električni upaljači sa azidnim detonatorom ne smiju se upotrebljavati na radilištima ugljenokopa gdje se pojavljuje metan i opasna ugljena prašina, jer bi azidni detonator prouzrokovao eksploziju metana ili ugljene prašine!

Olovov azid, koji se primjenjuje pri izradi inicijalnih sredstava, mora odgovarati zahtjevima kvalitete postavljenim u tabeli:

[attachment=1]

IZVORI:

*Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta, Beograd 1974.g.
*Meyer Rudolf: Explosivstoffe, 1973.g.
*Bagal L.I.: Himija i tehnologija inicirujušćih vešćestv, Moskva 1975.g.
*Sredstva inicirovanija; Bubnov P.E., M. Oborongiz, 1945.g.
*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.

Tetrazen (C₂H₆N₁₀ x H₂O ili C₂H₈ON₁₀, tetracen, tetrazin, guanilnitrosaminoguaniltetrazen) je primarni eksploziv koji može zamijeniti olovov azid ili živin fulminat.

Izgled i osobine:

Tetrazen je bezbojan ili slabo žuto obojen, sitno kristalan. Kristali tetrazena su oblika mača, u čistom stanju neobojeni ili slabo žućkasti. Gustoća mu je 1,7 g/cm³. Praktički je nerastvorljiv u vodi, neznatno higroskopan (0,77% na 30°C pri relativnoj vlazi od 90%). Na normalnoj temperaturi kao i u vlažnoj atmosferi je apsolutno stabilan. Zagrijavanjem na povišenim temperaturama do 75°C se ne mijenja, dok se zagrijavanjem na 100°C znatno brzo raspada. Temperatura paljenja tetrazena je 130 - 135°C, a zagrijan na 137°C tetrazen detonira, što znači da je znatno niža od temperature paljenja živninog fulminata. Toplina eksplozije tetrazena je relativno mala 2,7 MJ/kg. Zavisi o okolnostima, tetrazen se u prešanom stanju teže pali od živinog fulminata.

Tetrazen ima bazan karakter i rastvara se u koncentriranoj solnoj kiselini, i sumpornoj kiselini srednjih koncentracija. Tetrazen se rastvara u alkoholu, acetonu, benzolu, ugljikovom tetrakloridu, i također u svim mineralnim koncentriranim kiselinama i alkalijama.

Dobivanje:
Nastaje složenim nizom reakcija kad aminogvanidijev nitrat obradimo natrijevim nitritom, točnije, pripravlja se reakcijom natrijevog nitrita s aminoguanidinom (http://en.wikipedia.org/wiki/Aminoguanidine) otopljenom u octenoj kiselini na 30-40 °C.

Osjetljivost i brizantnost:

Prema osjetljivosti na udar, blizak je i vrlo sličan živinom fulminatu, dok je na trenje znatno manje osjetljiv, tj. neosjetljiv. Jako je osjetljiv na paljenje prema električnoj iskri (iskra plave boje).
Lako se pali plamenom, a zagrijan na metalnoj ploči na temperaturi od 160°C već nakon 5 sekundi eksplodira. Lakše se pripaljuje u ne prešanom stanju od živinog fulminata, dok se prešan teže pripaljuje. Brizantnost tetrazena u prešanom stanu je mala. Pri prešanju od 20 MPa praktički je „mrtav“, tj. sagorijeva, i veoma teško prelazi u detonaciju.

U tablici je dana zavisnot detonacijske sposobnosti tetrazena od gustoće prešanja:

[attachment=1]

Nedostatak tetrazena je relativno mala specifična težina, što dovodi do poteškoća pri homogenizaciji tetrazena sa drugim komponentama pri izradi inicijalne smjese.

Pri eksploziji tetrazena produkti sagorijevanja imaju bazan karakter - oslobađanje amonijaka, koji neutralizira kisele produkte eksplozije drugih eksplozivno zapaljivih tvari, pri čemu se znatno smanjuje i korozija cijevi, odnosno oruđa iz kojeg se puca.

Primjena:

Tetrazen se sam ne primjenjuje, jer gubi osjetljivost prešanjem, već uvijek u smjesi.
Tetrazen se primjenjuje prvenstveno pri izradi inicijalnih smjesa izrađenih na bazi olovog stifnata i olovog azida. Dodatak tetrazena u količini od max. 6% znatno poboljšava inicijalne smjese u pogledu osjetljivosti.
S obzirom na malu brizantnost, tetrazen se ne primjenjuje sam u inicijalnim kapsulama. U smjesi sa 25% kalijeva klorata postaje znatno osjetljiviji i kao takav se može primijeniti za iniciranje.

Služi kao zamjena živinom fulminatu za kapsule za streljačku municiju, i za neka vježbovna minsko-eksplozivna sredstva. Fulminatske kapsule ima¬ju tu nezgodnu osobinu, što pri detonaciji oslobađaju živu, koja amalgamira čahuru i zadnji dio cijevi. Iz tog razloga se čahura streljačkog oružja može upotrijebiti samo dva puta. Kapsule s tetrazenom se nazivaju „nehrđajuće“ ili „sinoksid kapsule“, a sadrže još i olovov tricinat.

S obzirom na relativno mali toplinski kapacitet (2,8 MJ/kg) i malu brizantnost tetrazen se primjenjuje u pirotehnici pri izradi pripalnih smjesa.

Tetrazen, namjenjen za primjenu u inicijalnim sredstvima, u pogledu kvalitete, treba zadovoljiti zahtjeve date u tablici:

[attachment=2]

IZVORI:

*Meyer Rudolf: Explosives, 1977.g.
*Gorst A.G.: Poroha i vzrivčatie vešćestva, 1972.g.
*Urbanski T.: Chemistry and technology of explosivies, Warschawa, 1967.g.
*Fedoroff B.T.: Encyclopedia od Explosivies, 1960, 1966. i 1975.g.
*Orlova E.: Himii i tehnologii brizantnih vzrivčatii vešćestva, 1981.g., Moskva
*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983

Diazodinitrofenol (engl: DINOL, DDNP; ruski: DDNF; dinitrobenoldiazooksid, dinitrodiazofenol, C₆H₂O₅N₄) je primarni visoki eksploziv koji se koristi za proizvodnju detonatora.

Dobivanje:
Diazodinitrofenol se dobiva djelovanjem dušične kiseline na amonodinitrofenol.

Izgled i osobine:
Diazodinitrofenol je sitno kristalan, žutozelene boje. Gustoća čistog kristalnog 1,71 g/cm³, dok tehničkog 1,63 g/cm³. Prešanjem sa 67 MPa dostiže gustoću od 1,2 g/cm³. Zagrijavanjem na 170°C eksplodira bez topljenja. Neznatno je topiv u vodi (0,08% na 25°C). Rastvara se u acetonu, octenoj kiselini, piridinu. Praktički je nehigroskopan. Stabilniji je od živinog fulminata. Kemijski se ne mijenja grijanjem na 50°C ni nakon 30 mjeseci. Dužim izlaganjem dnevnoj svjetlosti potamni. Zagrijan na metalnoj ploči na 180°C eksplodira nakon 10 sekundi, dok zagrijavanjem na 200°C eksplodira nakon 1 sekunde.

Osjetljivost i brizantnost:
Veličina kristala bitno utječe na osjetljivost diazodinitrofenola na udar. Ukoliko je sitnokristalan, osjetljivost na udar mu je ista kao i kod živinog fulminata. Dok je krupno-kristalan, manje je osjetljiv na udar od živinog fulminata, olovog azida i olovog stifnata. U pogledu osjetljivosti na trenje manje je osjetljiv od olovog azida.
Brzina detonacije pri gustoći od 1,58 g/cm³ iznosi 6800 m/s u čemu je jači od živinog fulminata. Na gustoći od 0,9 g/cm³ brzina detonacije mu iznosi 4400 m/sec, a na 1,5 g/cm³ 6600 m/sec.
Na osnovu usporednih ispitivanja Clarka 1g diazodinitrofenola prešan sa 24 MPa u bakrenom čančiću daje u olovnom bloku proširenje od 25cm³, živin fulminat 8cm3, a olovov azid 7cm³.

Primjena:

Diazodinitrofenol se u novije vrijeme upotrebljava kao inicijalno sredstvo koje efikasno zamjenjuje živin fulminat i olovov azid. U SAD i Japanu se primjenjuje u kompozicijama koje se ugrađuju u ratna materijalna sredstva, namijenjena za tropske uslove čuvanja i eksploatacije s obzirom na veću postojanost na povišenim temperaturama od živinog fulminata.

Zahtjevi za kvalitetu:

Diazodinitrofenol, namijenjen za skladištenje u inicijalnim sredstvima, mora odgovarati zahtjevima navedenima u tablici:

[attachment=1]

IZVORI:

*Meyer Rudolf: Explosives, 1977.g.
*Gorst A.G.: Poroha i vzrivčatie vešćestva, 1972.g.
*Urbanski T.: Chemistry and technology of explosivies, Warschawa, 1967.g.
*Fedoroff B.T.: Encyclopedia od Explosivies, 1960, 1966. i 1975.g.
*Orlova E.: Himii i tehnologii brizantnih vzrivčatii vešćestva, 1981.g., Moskva
*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983

Olovov trinitrorezorcinat (samo: tricinat, olovov stifnat, TNRS, C6H(NO2)3O2Pb x H2O) je po kemijskom sastavu neutralna olovna sol.

Dobivanje:

1.
Olovni trinitrorezorcinat se dobiva reakcijom vodenih otopina natrijeve soli stifninske kiseline i olovog nitrata.
Tako dobiveni olovov trinitrorezorcinat kristalira se jednom molekulom vode, zavisi o uvjetima, može i sa 1,5 molekulom vode.

2.
Reakcijom sa olovnim nitratom rastvorenim u vreloj vodi, uz dodatak natrijevog karbonata (sode), dobiva se tricinat u vidu tamno narančastih kristala.

Izgled i osobine:

Olovo stifnat je sitno kristalan eksploziv, žućkastosmeđe boje, gustoće 3,02 g/cm3, a temperatura paljenja mu je 280°C. S obzirom na tako nisku točku paljenja vanredno je osjetljiv na plamen. Pali ga lako iskra izazvana statičkim elektricitetom, što predstavlja posebnu opasnost u procesu proizvodnje, a naročito u fazi sušenja. U vodi je praktički nerastvorljiv (0,04 g/100 ml vode pri 15°C), a i u većini organskih rastvarača.
Na normalnoj temperaturi, kao i na povišenim temperaturama do 75°C je stabilan. Lako se rastvara u octenoj kiselini, dok ga sve mineralne kiseline i baze razlažu. Pri djelovanju svjetlosti mijenja boju kao i olovov azid.
Stabilan je na djelovanje CO2 iz zraka, za razliku od olovog azida. Stoga se u kapsulama i primjenjuje kao zaštitni sloj prešan nad slojem olovog azida.
Posebna prednost olovog stifnata je u tome što sa metalima uopće ne reagira, pa se može puniti u čančiće od svih vrsta materijala.

Osjetljivost i brizantnost:

Olovov stifnat je manje osjetljiv na udar i trenje od živinog fulminata i olovog azida.
Vanredno jer osjetljiv na plamen, pa je to i osnovni razlog za njegovu primjenu u pripalnom (prvom) sloju detonatorskih kapsula, koje se iniciraju plamenom.
Detonacijska brzina zavisi od gustoće.

Prelaženje procesa gorenja u detonaciju nastaje pri većoj gustoći, ali je i u tom slučaju potrebna relativno veća količina. Pri slabom prešanju, proces gorenja ne prelazi u detonaciju, već, za razliku od ostalih brizantnih eksploziva, gori većom brzinom.

Primjena:

Olovov trinitrorezorcinat je najslabiji inicijalni eksploziv, pa se kao samostalan eksploziv ne upotrebljava u kapsulama, jer je potrebna mnogo veća količina u usporedi sa živinim fulminatom i olovnim azidom da bi došlo do potpune detonacije glavnog punjenja, što je za proizvodnju bespotreban trošak.
Primjenjuje pri izradi sredstava za inicijaciju u flegmatiziranom i neflegmatiziranom stanju.
Najviše ne upotrebljava kao gornji, pokrivni sloj iznad olovog azida u detonatorskim rudarskim kapsulama i električnim upaljačima, jer je jako osjetljiv na paljenje plamenom. Pri tom ima namjenu da u otvorenim kapslama štiti olovni azid od utjecaja ugljikova dioksida (CO2) iz zraka.
Flegmatiziran olovov stifnat (sa 0,1% bitumena) se primjenjuje samo u slučajevima gdje služi kao pripalni sloj, kao npr. u detonatorskim kapsulama, koje se iniciraju plamenom.
Flegmatizacija se izvodi s ciljem lakšeg prešanja, kao i sprječavanja istresanja pripalnog sloja olovog stifnata iz čančića. U svim drugim slučajevima olovov stifnat se primjenjuje čist - neflegmatiziran.
Pored toga upotrebljava se i kao sastavna komponenta nekih inicijalnih kapsula, takozvanih inicijalnih nehrđajućih kapsula, koje se upotrebljavaju kod malokalibarske i druge municije.

IZVORI:

*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983

Tetril (pironit, tetrilit, titril, tetralit, pironit, 2,4,6-trinitrofenilmetilnitramin, CE, C₆H₃(NO₃)₄NCH₃, C₆H₂(NO₂)₃N(CH₃)NO₂) je standardno prijenosno punilo jako raznornih granata i ostalih eksplozivnih punjenja. Ultrabrizantni je eksploziv, čija upotreba počinje još za vrijeme prvog svjetskog rata za izradu detonatora i pojačivača.

Osobine:
Tetril je po izgledu sitno kristalni prah, bijele do svijetložute boje, nehigroskopan je i u vodi praktično nerastvorljiv. U alkoholu je malo rastvorljiv, a lako se rastvara u acetonu i benzolu.
Kao i sve nitroaromatične smjese, tetril je otrovan i boji kožu žućkasto-crveno, pa treba poduzimati mjere predostrožnosti pri rukovanju tetrilom!

Tetril je stabilan eksploziv. Osjetljiv je na udar i trenje. Od prostrjela puščanog zrna sigurno detonira.

Temperatura taljenja je 128,8°C, a temperatura paljenja je 240°C pri zagrijavanju od 5°C/minuti. Zagrijavanjem na temperaturi do 200°C zapali se i gori brzo svijetlim plamenom. Zagrijan na bakrenoj pločici na 236°C eksplodira nakon 6,2 sekundi, na 260°C već nakon 2 sekunde eksplodira. Vanredno je stabilan i pri skladištenju od 20 godina na normalnoj temperaturi. Grijanjem na 65°C u vremenu od 12 mjeseci ne pokazuje nikakve promjene.

Brzina detonacije tetrila dostiže 7.700 m/sek. Kristalna gustoća tetrila je 1,73 g/cm³, a praktična 1,5 do 1,7 g/cm³. Brzina detonacije tetrila je zavisna od gustoće punjenja što se vidi iz ove tablice:

[attachment=1]

Primjena:
Tetril spada u grupu brizantnih eksploziva i služi kao pomoćni eksploziv za inicijaciju osnovnog eksplozivnog punjenja. Takva punjenja se zovu busteri (engl: booster). Eksplozija se inicira primarnim eksplozivom, kao što je živin fulminat, koji je osjetljiv na zagrijavanje ili udarac. Detonacija primarnog punila uzrokuje eksploziju manje osjetljivog prijenosnog punila, koje detonira još neosjetljivije glavno punilo kao što je TNT.

Zbog svojih karakteristika, namjena mu je skoro ista kao i heksogenu. Najčešće se primjenjuje u detonatorskim kapsulama jer se lako inicira od inicijalnog punjenja. Prešanjem silom od 196 MPa postiže se gustoća od 1,71 g/cm³ kojom se postiže detonacijska brzina od 7500m/s. S obzirom na to da se teril lakše pali udarom i trenjem od TNT-a, ne upotrebljava se za osnovno eksplozivno punjenje u artiljerijskim projektilima.
Kada se koristi za detonatorska punjenja (u inicijalnim sredstvima) tetril se primjenjuje čist - neflegmatiziran ili, pak, grafitiran sa max. 1% grafita, zbog bolje otpornosti vlazi.

Zahtjevi za kvalitetu tetrila dati su u tablici:

[attachment=2]

Dobivanje:

1.
Tetril se može prirediti nitriranjem produkata dobivenih reakcijom između dinitroklorbenzena i metilamina.

2.
U drugoj vrsti, ujedno i obično najčešćeg njegovog dobivanja, proizvodnja tetrila ima za polaznu sirovinu dimetilanilin, koji se dobiva iz benzola. Dimetilanilin se nitrira u koncentriranoj sumpornoj kiselini. Dimetilanilin se ne nitrira direktno sa smjesom dvaju kiselina za nitriranje, jer je reakcija suviše burna. Zato se prethodno dimetilanilin rastvara u višku 96%-tne sumporne kiseline, pa se ovaj rastvor tada dodaje dušičnoj kiselini koncentracije 85%, ili smjesi kiselina u nitreru.
U toku reakcije uklanja se jedna metilna grupa oksidacijom.

Temperatura nitriranja se kreće od 68 do 72°C, a poslije toga se dobije tetril u vidu žutog praha. Filtriranjem se odvoji kiselina, a zatim se tetril kuha u vodi i na kraju pere vodom. Poslije toga se dobiva sirovi tetril.
Da bi se dobio čist tetril, vrši se prekristaliziranje iz benzola, acetona i dušične kiseline. Čist tetril se topi pri temperaturi od 128,5 - 130°C.


Eksplozivi na bazi tetrila i drugih eksploziva:

1. TETRYTOL:

Tetril se najčešće koristi u mješavini sa heksogenom. Pomiješan sa 30 - 50% TNT-a (trotila), upotrebljava se za punjenja artiljerijskih zrna, topničkih granata i eksplozivnim nabojem za mine, radi povećanja brizantnosti punjenja, te se takva mješavina naziva tetritol.

Nekada se upotrebljavao kao takav i za eksplozivna punjenja za rušenje, komercijalnog naziva: USA - »TETRITOL M1 i M2». Takav tetritol je jaki eksploziv mješavine 75% tetrila i 25% TNT-a. Takav je otprilike jednako jak kao TNT, ali mu ne treba pojačivač, već se smjesa pali rudarskom kapsulom.

[attachment=3]
[attachment=4]
[attachment=5]
[attachment=6]

IZVORI:
* http://www.lexpev.nl/downloads/municijaknjiga1.pdf
* Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.

Pentrit (skraćeno od: petraeritritol; pentaeritrit tetranitrat, pentaerititol-tetranitrat, pentrinit, pentaten, nitropenta, niperit, TEN, PETN, C(CH₂ONO₂)₄, C(CH₂-ONO₂)₄, C₅H₈N₄O₁₂) kao jaki brizantni vojni eksploziv ima višestruku namjenu kako u vojne tako i u privredne svrhe.

Izgled i osobine:
Pentrit je prvi put sintetiziran u Njemačkoj 1894.g..

Osnovna svojstva pentrita prikazana su u tablici:

(http://s27.postimg.org/p9wi64sdb/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/p9wi64sdb/)

Pentrit dolazi u obliku bijelih praškastih kristala, sličnim šećeru, i po ukusu, u većini bez mirisa, čija kristalna gustoća je vrlo visoka - 1,77 g/cm³. Specifična gustoća pentrita je 1,76 g/cm³, a praktična gustoća mu se kreće u granicama od 1,74 g/cm³. Nehigroskopan je, i kemijski je postojan.
U vodi je ne rastvorljiv, a također se malo rastvara u alkoholu i etru. Za pentrit je pravi rastvarač aceton u čemu je dobro topljiv. Također se dobro otapa u etilacetatu i piridinu, a posebno dobro u dimetilformamidu.

Osjetljivost i brizantnost:

Brzina detonacije pentrita je zavisna od gustoće punjenja, što se vidi iz ove tablice:

(http://s9.postimg.org/wkv6mctuj/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/wkv6mctuj/)

Lako se preša do gustoće do 1,60 g/cm³ pri kojoj postiže detonacijsku brzinu veću od 8.300 m/s. Teško se preša poviše 1,60 g/cm³, (raslojava se pri visokim pritiscima prešanja).

Teoretska točka topljenja pentrita je 141.3°C, međutim, potpuno tehnički čist proizvod stvarno ima točku topljenja između 135 - 139°C, jer se pored nastalog pentaeritrita uvijek nalazi i udio mono-eternog derivata dipentraetrin (dipentraeritrit-heksanitrat), u količini od 5 do 10%, koji izaziva jako snižavanje točke topljenja.

Njegov eksplozivni potencijal je usporediv sa ciklonitom (RDX). Kao i heksogen, spada u jako brizantne eksplozive. Osjetljiviji je na vanjska djelovanja od hek¬sogena, trotila i tetrila.

Nije previše osjetljiv na toplinu i plamen. Primjenljivost pentrita sužava njegova visoka osjetljivost na udar i trenje.

Razmjerno brzo prelazi u detonaciju ako se zapali u hermetičnom omotaču.
Naglo zagrijan pentrit na temperaturi od 215°C, detonira bez obzira na ko¬ličinu. Pri detonaciji oslobađa oko 1.400 cal/kg i oko 11 kg plinova.

Osjetljiv je na udar, ali manje od glicerol-trinitrata (nitroglicerina).
Eksplodira pri padu utega od 2kg sa visine od 25-30cm na mekoj podlozi, a uteg težine 2 kg izaziva detonaciju pentrita sa visine od 10 cm na tvrdoj podlozi. Sa utegom od 10kg sa visine od 25cm eksplodira 100%. Detonacijska sposobnost pentrita je nešto veća od heksogena i drugih brizantnih eksploziva.

Aktiviranje pentrita se vrši detonatorskom ili električnom detonatorskom kapsulom.

Dobivanje:

Pentrit je ester dušične kiseline, koji se pripravlja nitriranjem četverovalentnog alkohola pentaeritrola.

Primjena:
Značaj ovog jako poznatog eksploziva leži prije svega u činjenici, da se radi o jednom jako brizantnom eksplozivu, čija brzina detonacije prelazi 8000 m/sek, a zatim da je pentrit potpuno sintetični eksploziv.

Pentrit je našao primjenu kao vojni eksploziv, ali mu njegovu upotrebu ograničava suvišna osjetljivost na udar, koja se doduše može smanjiti postupkom flegmatiziranja. Zbog toga se čist za miniranje jako rijetko upotrebljava. S obzirom na osjetljivost na udar ne primjenjuje se u municiji za osnovno eksplozivno punjenje. Ukoliko se ipak želi da primjeni za te svrhe flegmatizira se montan voskom, parafinom ili nekim drugim vezivnim sredstvom. Količina vezivnog sredstva ne smije biti manja od 5%.
Pentrit flagmatiziran sa 2 - 10% prirodnog ili sintetičkog voska primjenjuje se i za izradu detonatora (detonatorskih pojačivača, tzv. bustera /engl. booster/) koji se ugrađuju u različite projektile.
Količina flagmatizatora ne smije biti manja od 2% jer postoji opasnost eksplozije pentrita pri prešanju pojačivača. Isto tako, nije preporučljivo da flagmatizator prelazi 10% jer se u tom slučaju pentrit previše flagmatizira pa tada ne bi odigrao ulogu pojačnika (bustera).
U flegmatiziranom stanju služi i za punjenja malokalibarskih pancirnih zrna.

Pentrit se koristi za homogene smjese sa drugim brizantnim eksplozivima od kojih najčešće sa TNT-om, i kao dodatak heksogenu u nekim plastičnim eksplozivima.
Nešto ga se upotrebljava za izradu detonatora u nekim minsko-eksplozivnim sredstvima (prvenstveno punjenej nagaznih mina) i pulverulentnog dinamita.

Čisti rekristalizirani pentrit koristi se za izradu detonatorskog štapina. Osim toga, pentrit se dodaje dvobaznim livenim barutima, radi povećanja energetskog potencijala dvobaznih malodimnih baruta te povećanje specifičnog impulsa.

Za skladištenje u inicijalnim sredstvima, a prvenstveno u detonatorskim kapsulama/kapicama (za sekundarna punjenja), primjenjuje se u prešanom obliku, čist - neflegmatiziran. Kvaliteta pentrita, namijenjenog za ugradnju u inicijalnim sredstvima, mora odgovarati zahtjevima navedenim u tablici:

(http://s30.postimg.org/h2vttxjjh/Tablica3.jpg) (http://postimg.org/image/h2vttxjjh/)

Inače se farmaceutski pentaerititoltetranitrat sa nitroglicerinom koristi u medicini kao lijek za liječenje angine pektoris.

1. PENTOLITI (homogene smjese pentrita i TNT-a)

Ako se pentrit pomiješa sa trinitrotoluenom osjetljivost na udar znatno se smanjuje.
Homogene smjese pentrita i TNT-a, dolaze pod zajedničkim nazivom „pentolit“ i u različitim međusobnim težinskim odnosima.

Pomiješan sa 30-70% trotila upotrebljava se za punjenje kumulativnih eksplozivnih punjenja, tj. protuzrakoplovnih projektila (zrna) kalibra 20, 23 i 37 mm.
Pentoliti se, osim toga, koriste i za izradu raznih projektila, prešanih punjenja minsko-eksplozivnih sredstava (bombe, granate, torpeda, mine), te za rušenje. To je najčešće smjesa sa 30 posto TNT-a i 70% pentrita.

Pentolit, napravljen od mješavine jednakih dijelova PETN-a i TNT-a (50:50) se upotrebljava za izradu pojačivača (eng: bustera), te za paljenje nekih eksploziva koji se običnom rudarskom kapsulom ne mogu upaliti, kao što je slučaj sa seizmokamniktitom i smjesom kamex.

U tablici su navedeni neki tipovi pentolita i osnovna svojstva tih homogenih smjesa:

(http://s23.postimg.org/fnbqnl5dj/Tablica4.jpg) (http://postimg.org/image/fnbqnl5dj/)

2. PLASTIČNI EKSPLOZIVI NA BAZI PENTRITA
Plastični eksplozivi na pazi pentrita zovu se „Pentrinit“-i.

a) tip PEP - 3 (SAD)
b) tip PiPE (Velika Britanija)

Osnovni sastav plastičnih eksploziva na bazi pentrita tipa PEP i tipa PiPE, osnovne osobine dane su u donjim tablicama:

(http://s14.postimg.org/fkjbegpf1/Tablica5.jpg) (http://postimg.org/image/fkjbegpf1/)

*SEMTEX
PETN je glavni sastojak Semtexa kada se miješa sa heksahidro-1,2,5-trinitro-1,3,4-triazinom.

Pentrit je spoj pentaeritritola (jednostavan alkohol) i dušične kiseline (reagens) koji pojedinačno nemaju eksplozivna svojstva međutim zajedno čine jako eksplozivan spoj. Dodavanjem tritramina, naftilamin antioksidansa, alkil ftalate plastifikatora i stiren veziva, dobiva se plastični eksploziv SEMTEX. Radi lakše detekcije, često se u proizvodnji dodaje dušični spoj - taggant. Imajući u vidu da PETN ima veoma malo isparenje ovaj spoj se dodaje zbog svoje visoke isparljivosti, kako bi se sam eksploziv mogao otkriti. Ipak oslanjati se na prisustvo taggenta nije preporučljivo pošto neki proizvođači ovaj spoj ne dodaju prilikom proizvodnje.

Za razliku od ranije spominjanih eksploziva Semtex je eksploziv koji je prvi put proizveden 1950-ih godina u Čehoslovačkoj i proizveo ga je kemičar Stanislav Brebera u VCHZ Synthesia. Naziv je dobio prema mjestu gdje je proizveden SEMTIN (predgrađe Pardubica).

Originalan Semtex je imao oznaku B1 i ta oznaka je korištena do 1964.g. kada je preimenovan u Semtex A1, od 1967.g. je proizvođen pod oznakom Semtex H, a od 1987.g. pod oznakom Semtex 10.

U zavisnosti od namjene postoje određene varijante Semtexa, pa je tako varijanta 1A (ili 10) namijenjena rušenju i uglavnom je zasnovana na PETN-u, varijanta 1AP (PETN 76% : RDX 4,6%) i 2P se koriste kao pojačivači (engl.: booster) i kao punjenje detonirajućeg štapina ili nekih vrsta kapisula (detonatora), dok je varijanta H (ili SE; PETN 40,9% : RDX 41,2%) namijenjena povećanju tvrdoće metala.

Semtex je sličan ostalim plasticnim eksplozivima posebno eksplozivu C-4, u smislu da je lako savitljiv, ali upotrebljiv na većem temperaturnom opsegu (-40 do +60°C) i vodootporan je. Također postoje i vizualne razlike, C-4 je bijele boje, dok je Semtex u rasponu žuta-crvena (boja opeke).

Prema dostupnim podacima, današnja proizvodnja Semtexa u Češkoj (firma Explosia) je oko 10 tona godišnje od čega je gotovo cjelokupna količina za domaće potrebe. Sam izvoz ovog eksploziva je opao zbog staha da bi ga mogli upotrijebiti teroristi, pošto je ovo bio, na neki način, omiljen eksploziv u raznim terorističkim napadima kao što je rušenje PanAm-ovog aviona iznad Lokerbija.

Već je spomenuto da se u proizvodnji Semtexa dodaju isparljivi spojevi kako bi se olakšala njegova detekcija prilikom policijske pretrage ili pak nakon detonacije lako prepoznaju, tako je originalan proizvođač Češka firma Explosia ispočetka dodavao glikol-dinitrat, koji je kasnije zamijenjen 2,3-dinitro-2,3-dimethilbutane (3,4-dinitroheksan, DMDNB) ili p-mononitrotoluene koji se trenutno koristi.

3. DRUGI EKSPLOZIVI NA BAZI PENTRITA:

Osim pentolita na bazi pentrita izrađuju se i eksplozivi pod nazivom pentryl i pentazit.
Eksplozivi pod nazivom „Pentryl“ imaju u svom sastavu osim pentrita i TNT-a, još i 15% aluminijeva praha (15% aluminija odnosi se na količinu pentrita 100%).
Dodatkom aluminijeva praha uglavnom se zadržavaju svojstva čistih pentolita, ali se pojeftinjuje proizvodnja.
Eksplozivi pod nazivom „Pentazit“ nemaju u svom sastavu TNT, nego 20% aluminijeva praha i stearate pentaeritrite, pa su ovi eksplozivi jači od pentolita (veća brzina detonacije i veća relativna snaga).

4. DETONIRAJUĆI ŠTAPIN:
*Detonirajući štapin je često u narodu krivo nazvan „brzogorećim štapinom“.

Pentrit se koristi kao primarno punjenje u proizvodnji detonirajućeg štapina.
Izrađuje se sa različitom debljinom pentritske jezgre (10 - 80 grama pentrita po dužnom metru).
Mada je pentrit jako osjetljiv na udar, detonirajući štapin izrađen od njega je zaštićen mekom izolacijom od pamučnih vlakana i plastičnom masom.

Detonirajući štapin se koristi za trenutno i istovremeno iniciranje jednog ili većeg broja eksplozivnih punjenja. Uspješno se koristi i za rušenje drveća, betonskih i čeličnih stupova i sl.). Detonirajući štapin se namata na kalemove. Obično jedan kalem ima 250 dužnih metara štapina. Četiri kalema pakuju se u sanduk.

U novije doba, pentrit se primjenjuje za izradu neelektričnog sustava paljenja eksploziva (tzv. NONEL), gdje u cjevčicama dolazi u jako malim količinama u kristaličnom ili flegmatiziranom obliku.

IZVORI:
*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983
*Sredstva inicirovanija; Bubnov P.E., M. Oborongiz, 1945.g.

Ciklonit (http://hr.wikipedia.org/wiki/Heksogen) (Heksonit, H; Heksogen, ciklotrimetil-entrinitramin, 1,3,5-trinitro-1,3,5-triazacikloheksan, trimetilen-trinitramin, RDX, SDX, T-4, C₃H₆N₆O₆) spada u grupu jakih brizantnih eksploziva. Formalni kemijski naziv heksogena je 1,3,5-trinitroperhidro-1,3,5-triazine.
Englesko-američki naziv mu je ciklonit i nosi oznaku RDX (točnije, kasnije je bez objašnjenja preimenovan u RDX), dok njemački ima oznaku H (Heksogen), a talijanski T4.

Izumio ga je njemački kemičar Hans Hening 1890.g. (patent No. 104280) i prvobitno je bio namijenjen za medicinsku upotrebu, međutim, vrlo brzo je otkriveno da je eksplozivan.

Izgled i osobine:

Osnovne karakteristike čistog heksogena prikazane su u tablici:

(http://s27.postimg.org/n6uv03wy7/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/n6uv03wy7/)

Prema vanjskom izgledu je bijel ili svijetložut kristalni prah, bez mirisa i okusa. U većini slučajeva dolazi u obliku bijelih kristala koji u pravilu kristaliziraju u ortorombskom kristalnom sustavu.
Praktični je netopljiv u vodi, rastvorljiv samo 0,1%, a lako se rastvara u acetonu.
Temperatura topljenja mu je od 202 - 207°C, ali najčešće se uzima srednja vrijednost od 203,5°C.
Specifična težina mu je 1,816 g/cm³, kristalna gustoća mu iznosi 1,77 g/cm³, a praktična 1,5 do 1,7 kg/l.
Gori svjetlećim plamenom, uz šištanje.

Heksogen je nestabilniji na povišenim temperaturama od tetrila, ali je pri normalnim uvjetima čuvanja stabilniji i od tetrila i od pentrita.

Brizantnost i osjetljivost:

Zbog velike stabilnosti i brizantnosti, te razorne moći, koja je veća od razorne moći trinitrotoluena, se smatra i ocjenjuje kao najsnažniji organski vojni brizantni eksploziv.

Brzina detonacije mu je iznad brzine detonacije trotila, a zavisna je od gustoće prešanja, što se vidi iz ove tablice:

(http://s18.postimg.org/9n022pg45/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/9n022pg45/)

Heksogen je vrlo snažan (ultrabrizantni) eksploziv koji je osjetljiv na udar, trenje i statički elektricitet. Pri trenju je jako zapaljiv.

Stabilan je za pohranu pa se upotrebljava uglavnom u vojne svrhe kao jak eksploziv. Na sobnoj temperaturi je veoma stabilan, dok je na temperaturi ispod -4°C (kada se kristalizira) veoma nestabilan.

Na udar je manje osjetljiv od pentrita, dok je od tetrila osjetljiviji. Sposobnost inicijacije heksogena od kapsule i inicijalnih eksploziva je znatno slabija od pentrita.
U usporedbi sa tetrilom heksogen se nešto lakše inicira. Pad utega težine 2kg sa visine 30-32cm izaziva eksploziju heksogena, dok tetril pali tek sa visine od 40cm.

Naglim zagrijavanjem do 280 °C žestoko eksplodira.

Heksogen i svi spojevi s njim se aktiviraju običnom rudarskom detonatorskom kapsulom.

Dobivanje:

Heksogen je spoj ciklotrimetilena i trinitramina. Dobiva djelovanjem dušične kiseline na urotropin (heksametilen-tetramin, heksamin) uz hlađenje (slično kao oktogen).

Nitriranje se provodi u prisustvu amonijeva nitrata ili amonijeva sulfata, što omogućava iskorištenje od 80 - 90% metilenskih grupa.

C₆H₁₂N₄ + 2 NH₄NO₃ + 4 HNO₃ --> C₃H₆N₆O₆

Primjena:

Korištenje heksogena u vojne svrhe je počelo za vrijeme II. svjetskog rata, kada su ga koristile sve strane u sukobu. Tako je samo Amerika tokom rata proizvodila mjesečno oko 15.000 tona heksogena, a Njemačka oko 7.000 tona na istom nivou.

Zbog navedenih osobina heksogena koje ukazuju na relativno veliku osjetljivost na vanjska djelovanja (prvenstveno udara), se ne upotrebljava u čistom stanju za punjenje minsko-eksplozivnih sredstava.
Da bi se mogao koristiti u čistom stanju, najčešće se flegmatizira sa 5% pročišćenim montan voskom, i kao takav se koristi uglavnom za izradu posebnih vrsta vojnog detonatorskog štapina.

Neflegmatiziran, čist heksogen ima veliku brizantnost, pa se primjenjuje samo u inicijalnim sredstvima (detonatorskim kapsulama), i to krupno kristalan. U detonatorskim punjenjima artiljerijskih i drugih upaljača služi kao sekundarno punjenje i kao međudetonator.

U vojne svrhe se uglavnom, kao i pentrit, koristi flegmatiziran s drugim stabilnijim eksplozivima, najčešće sa trinitrotoluenom (trotilom) i drugim posebnim dodacima, kao što su: vosak (s njim najčešće), parafin, mineralno ulje, plastični materijali i slično.
TNT se miješa do 30% s njime da bi se osigurala potpuna detonacija velikih bombi i da bi se povećala snaga eksplozije. Miješanjem sa TNT-om eksplozivnost mu se povećava za 50%.
Podnosi smjese sa raznim sintetskim i prirodnim voskovima, mineralnim uljima i mnogim drugim aditivima kojima se širi paleta njegove primjene.
Homogene smjese heksogena sa mineralnim uljima imaju svojstvo plastičnih eksploziva i kao takvi praktični su za različita miniranja na zemlji i pod vodom, te za razna rušenja objekata.
Sa dodatkom raznih flegmatizatora se koristi za punjenje protupješačkih i protutenkovskih mina, kao i ostalih minsko-eksplozivnih sredstava.

Heksogen je u prešanim i livenim eksplozivnim punjenjima dobro kompatibilan i kemijski stabilan u smjesama s drugim manje osjetljivim eksplozivima, najčešće sa trotilom i aluminijskim prahom.
Pomiješan sa 50-80% trotila upotrebljava se za detonatorska punjenja kumulativnih zrna, granata PV artiljerije i za bustere (pojačivače) punjenja nekih protupješačkih i protutenkovskih mina.

Kvaliteta heksogena, namijenjenog za ugradnju u kapsulama, mora odgovarati zahtjevima danim u tablici:

(http://s21.postimg.org/hzebftwk3/Tablica3.jpg) (http://postimg.org/image/hzebftwk3/)

Plastični eksplozivi koji se proizvode u nas i u drugim zemljama mogu se po svojim osobinama svrstati u više grupa. Međutim, ovdje su iznijeti podaci samo za plastične eksplozive koji se koriste ili su predviđeni za korištenje u vojsci, a to su:
-američki plastični eksploziv M5-Al;
-plastični eksploziv P-20;
-plastični eksploziv PE-64;

PLASTIČNI EKSPLOZIV M5-A1:

Plastični eksploziv M5-A1 (poznat jednostavnom američkom skraćenicom - C-4) je sastavljen od 91% heksogena i 9% plastifikatora. Plastifikator je mineralno ulje (laneno ulje). Ili sadrži 88% heksogena i 12% plastifikatora (koji ima 75% parafinskog ulja i 25% poliizobutilena).
Eksperimentalna gustoća mu je oko 1,60 kg/l, a brzina detonacije oko 8.040 m/s, dok mu je brizanca (po Hessu) 31.
M5-A1 je naziv za 1.135kg C-4 eksplozivnog plastičnog metka/eksploziva.
M3 je naziv za 1kg C-4 eksplozivnog plastičnog metka/eksploziva.
M112 je naziv za 570g C-4 eksplozivnog plastičnog metka/eksploziva, dimenzije 27x52x286mm.


PLASTIČNI EKSPLOZIV P-20:

Plastični eksploziv P-20 je sastavljen od 90,5% heksogena i 9,5% plas¬tifikatora. Plastifikator je sastavljen od 80% parafinskog ulja i 20% opanola B-50.
Eksperimentalna gustoća mu iznosi oko 1,38 kg/l, a brzina detonacije oko 7.050 m/s, dok mu je brizanca (po Hessu) 26.

PLASTIČNI EKSPLOZIV PE-64:

Plastični eksploziv PE-64 je sastavljen od 92% heksogena i 8% plastifikatora. Plastifikator je sastavljen od 17% parafinskog ulja, 23% opanola B-100 i 60% dioktilsebacata. Eksperimentalna gustoća mu iznosi oko 1,63 kg/l, a brzina detonacije oko 8.000 m/s, dok mu je brizanca (po Hessu) 32.


O PBX eksplozivima (Polimer Bonded eXplosives) ima malo više na samoj engleskoj Wikipediji (http://en.wikipedia.org/wiki/Polymer-bonded_explosive).


Naišao sam na još jedan omjer C-1 eksploziva, a to je ovaj:
-RDX: 88,3%,
-mineralno ulje: 0,6%,
-lecitin: 11,7%.

Naišao sam na još jedan omjer C-2 eksploziva, a to je ovaj:
-RDX: 78,7%,
-mononitrotolulen; 2,7%,
-dinitrotolulol (tekući): 12,7%,
-TNT: 5%,
-nitroceluloza: 0,6%,
-tetril: 3%.

Naišao sam na još jedan omjer C-3 eksploziva, a to je ovaj:
-RDX: 77%,
-trinitrotolulen; 4%,
-dinitrotolulen: 10%,
-mononitrotolulen; 5%,
-nitroceluloza: 1%.


Heksoplast:

(http://s8.postimg.org/ejachhamp/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/ejachhamp/)

1. KOMPOZICIJE EKSPLOZIVA SA HEKSOGENOM

Heksogen se koristi za mnoge različite kompozicije eksploziva od kojih su navedene one koje se najčešće primjenjuju.

a) Kompozicija „A“ (flegmatizirani hesogen (RDX/WAX):
Kompozicija je svijetlo crvene do narančaste boje sa vidljivim granulama.

Najpoznatije su ove smjese:
-FH-2,5,
-FH-5 (A-IX-1),
-FH-9 (A-IX-3T).

Kompozicija A engleske proizvodnje je smjesa 91% heksogena 91% i 9% prirodnog pčelinjeg voska.
Koristi se uglavnom za punjenje streljiva, kao prijenosnik detonacije i pojačivač detonacije (buster) jer ima svojstvo dobrog prešanja. Zatim kao kumulativno punjenje za protuoklopne projektile kalibra 57mm, te kao eksplozivno punjenje za protuoklopna pancirna streljiva srednjeg i velikog kalibra.

Japanski plastični eksploziv ima sastav heksogen 80% i vosak (1/2 voska i 1/2 motornog ulja) 20%.

U SAD izrađeno je više vrsta eksploziva kompozicije A (A1, A2, A3, A4 i A5). Najčešća je proizvodnja sa prirodnim pčelinjim voskom, mada imaju razne kompozicije sa sintetičkim voskovima. Građa ovih kompozicija je vrlo slična britanskoj.
Glavne osobine eksploziva kompozicije A su sljedeće:
-toplina detonacije: 5.000 – 5.100 kJ/kg
-brzina detonacije: 8.000-8.100 m/s
-pritisak detonacije: 27.7 GPa
-relativna osjetljivost na udar: 125 (TNT = 100)
-relativna energija: 135 (TNT = 100)
-nije higroskopan.

b) Kompozicija „B“ (RDX/TNT, Hexotol, heksotol, tritolite, bonit, füll pulwer 18 i 95):

Eksplozivi „kompozicije B“ su homogene smjese heksogena sa trotilom. Najčešće su žute do smeđe boje.
Dolaze smjese i pod nazivom „heksotoli“, mada zavisi od država proizvođača postoje još i Hexoplast (75), Ciklotol, A-IX-2, i dr..
U smjese heksogena sa trotilom može se dodavati i aluminijski prah, a takve se koriste uglavnom za eksplozivno punjenje artiljerijskih zrna i projektila protiv zrakoplovnog streljiva, za punjenje podvodnih eksplozivnih sredstava (torpeda; kompozicija B-1), te za punjenje kumulativnog streljiva.

Eksplozivi po nazivom „kompozicija B“ pune se nalivanjem, a eksplozivi pod nazivom „heksotoli“ punu se postupkom prešanja.

U tablici su navedeni sastavi i osnovne karakteristike eksplozivnih smjesa koje dolaze pod nazivom „kompozicija B“ i nazivom „heksotoli“.

[attachment=1]

Osim ovih omjera RDX : TNT, postoje i još dva poznata omjera: 60:40, 90:10.

c) Kompozicija „C“ (plastični eksplozivi):

Koristi se za rušenje, koji se sastoji od heksogena koji je flegmatiziran i plastificiran pomoću raznih ulja kao plastifikatora. Jedan od njih je jugoslavenski eksplozivni plastični metak M5A1 u kojemu je eksploziv "Composition C-3" koji sadrži 88% heksogena i 12% plastifikatora (koji ima 75% parafinskog ulja i 25% poliizobutilena).

Englezi su prvi proizveli eksploziv pod nazivom Kompozicija C, koji je u osnovi heksogen flegmatiziran sa 11,3% mineralnog ulja i 0,4% lecitina.
Amerikanci su kasnije razvili još tri vrste eksploziva Kompozicije C pod oznakom C-2, C-3 i C-4.
Američke Kompozicije C umjesto mineralnog ulja i lecitina koriste kao flegmatizator uglavnom mono, di i tri nitrotoluen, nitrocelulozu i tetril.

Glavni sastojci eksploziva Kompozicije C, te glavne osobine tih eksploziva dane su u tablici:

[attachment=2]

*Kompozicija C-2 ima u drugim državama i ovaj sastav:
-RDX: 80%,
-mononitrotolulen; 5%,
-dinitrotolulen: 5%,
-TNT ili nitrocelulozu: 5%,
-dimetilformamid: 5%.

*Kompozicija C-3 je otporna na vodu, pa je pogodan za podvodna miniranja. Razvijen je da bi se otklonili nepoželjni aspekti kod kompozicije C-2.

Nije dobro ako mu temperature prođe ispod 0°C, jer ga je na toj temperaturi jako teško detonirati.
U drugim državama i ovaj sastav:
1.
-RDX: 77%,
-mononitrotolulen; 16%,
-dinitrotolulen: 5%,
-nitroceluloza: 1%,
-tetril: 1%.

2.
-RDX: 80%,
-mononitrotolulen, dinitrotolulen, TNT, nitroceluloza, dimetilformamid: 20%

[attachment=4]
[attachment=5]

d) „Kompozicija D“ i eksplozivi tipa HBX (visoko – razorni eksplozivi, High Blast eXsplozive):

Eksplozivi tipa HBX zbog visoke razornosti prvenstveno se koriste za nalivanje podvodnih bombi, torpednih glava, morskih mina kao i za laboraciju artiljerijskih projektila velikog kalibra.
Ovi eksplozivi građeni su na osnovi heksogena kao glavne komponente i aluminijevog praha uz flagmatizaciju sa trotilom i posebnim flagmatizatorom pod nazivom „Kompozicija D“ izrađenim na bazi parafinskog voska (84%), nitroceluloze (14%) i lecitina (2%).

Glavni sastojci eksploziva tipa HBX i glavne osobine pojedinih tipova tih eksploziva su prikazani u tablici:

[attachment=3]

e) Eksplozivi tipa PBX:

Eksplozivi tipa PBX izrađuju se na bazi heksogena i aluminijevog praha.
Smjesa je flegmatizirana raznim tvarima kao što su: polistiren dioktilftalat, dibutilftalat, smole, vinilklorid i sl..
Ovi eksplozivi imaju dobru kemijsku stabilnost i dobre eksplozivne osobine, sa brzinom detonacije od 7.800 do 8.400 m/sek.
Relativno su sigurni pri rukovanju, nisu jako osjetljivi na udar. Temperatura samozapaljenja je preko 250°C.
Oni se najčešće koriste za detonatorske pojačivače i eksplozivna punjenja raketnih projektila, zrakoplovnih bombi, kumulativnih projektila i seizmička ispitivanja.
U novije vrijeme eksplozivi tipa PBX kao bazu ne koriste samo heksogen nego se može koristiti pentrit, oktogen i njihove smjese.

f) Eksplozivi tipa HEX (visoko – energetski eksplozivi, High Energy eXplosive):

Ovi eksplozivi su izrađeni na bazi heksogena (16%), aluminijeva praha (48%), uz dodatak oksidacijskog sredstva – kalijeva perklorata (32%), te asfalta od 4%.
Eksplozivi ovog tipa imaju toplinu eksplozije oko 7.700 kJ/kg.
Oni se u novije vrijeme koriste za laboraciju protuzrakoplovnog streljiva jer je ovaj eksploziv jači od dosad korištenih eksploziva.

g) Eksplozivi tipa MOX (Metal Oksid eXplosive sa aluminijskim prahom i oksidansima):

Eksplozivi ovog tipa izrađuju se na bazi heksogena u smjesi tetrilom i trotilom uz dodatak aluminijskog i magnezijeva praha.
Kao oksidansi se koriste razni anorganski nositelji kisika: amonijev perklorat, kalijev nitrat, barijev nitrat i bakrov oksid u raznim odnosima.
Bilanca kisika i pored dodataka ostaje negativan od -44 do -53%.
Koriste se za laboraciju protuzrakoplovnog streljiva kalibra 20 – 37mm.


Izvori:

* Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.
* Sredstva inicirovanija; Bubnov P.E., M. Oborongiz, 1945.g.
* Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
* Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
* Heeinz Haase: Statische Elektrizitat als Gefahr, 1968.g.
* Calzia J: Les substrances explosives et leurs nuisances, Paris, 1969.g.
* http://www.prvaiskra-namenska.com/explosives/hexogen.html

bravo Jure Stefanovski, lepo odrađena tema.

Trudim se što bolje ju napisati i toliko iscrpno da ljudi koji ovdje čitaju, nemaju potrebe tražiti na drugim stranicama i knjigama išta više dalje odavde. Ovo je prepisano iz nekoliko knjiga. Doduše iz svake je uzeto po nekoliko rečenica ili odjeljaka, jer svugdje piše uvijek još nešto, još nešto... .
Hvala na pohvalama, biti će još, koliko mi slobodno vrijeme dopušta.

Oktogen (http://hr.wikipedia.org/wiki/Oktogen) (homociklonit, ciklotetrametilentetramin, tetranitro-1,3,5,7-tetrazociklooktan, HMX, HW-4, C₄H₈N₈O₈) je tvorničko ime proizvoda (CAS broj 2691-41-0), kemijskog naziva ciklotetrametilen-tetranitramin.

Izgled i osobine:

Prema vanjskom izgledu dolazi u obliku bijelih kristala koji kristaliziraju u tri kristalna oblika (α-ortorombski, β-monoklinski, γ-heksogenski).
U vodi je praktički netopljiv, samo 5 g u 1l vode pri 20°C. Nehigroskopan je i veoma je stabilan.
Gustoća mu je 1,91 g/cm³ u čvrstom stanju. Temperatura topljenja mu je u granicama od 278,5 do 286°C.

Osnovne osobine čistog oktogena su dane u tablici:

(http://s30.postimg.org/q85xbx24t/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/q85xbx24t/)

Osjetljivost i brizantnost:

Postojaniji je na povišenim temperaturama od heksogena.
Jak je brizantan eksploziv velike detonacijske brzine, koji zagrijavanjem do 330 °C snažno eksplodira. Osjetljivost na trenje mu je niska.
Detonacijska brzina pri gustoći od 1,84 kg/cm³ iznosi 9100 m/s.

Dobivanje:

Dobiva se djelovanjem dušične kiseline na urotropin.

Primjena:

Oktogen je u prešanim i livenim eksplozivnim punjenjima dobro kompatibilan i kemijski stabilan u smjesama sa trotilom, aluminijskim prahom, prirodnim i sintetičkim voskovima, mineralnim uljima, raznim polimerima i raznim drugim dodacima kojima se širi paleta upotrebe.
Upotrebljava se, najčešće pomiješan s voskom, za izradbu plastičnih eksploziva, te pojačivača (bustera).

Čisti (neflegmatiziran) oktogen se u pravilu ne koristi osim za jezgru detonirajućeg štapina koji trebaju imati dobru stabilnost na temperaturama od cca 300°C, ne za izradbu nekih inicijalnih sredstava.

Zahvaljujući svojoj velikoj gustoći i izrazito velikoj brzini detonacije, te dobroj termičkoj stabilnosti, oktogen se flagmatiziran sa trotilom (oktili) ili nekim elastomerima sve više koristi za eksplozivna punjenja protuzračnih raketnih projektila, vođenih protutenkovskih raketnih i artiljerijskih projektila sa kumulativnim djelovanjem i ručnih protutenkovskih bombi sa kumulativnim djelovanjem.
U projektilima (SAD) se koristi kao smjesa trotila i oktogena („Oktol“) u odnosu 23:77.
Smjese oktogena i trotila dosta se koriste kao perforatori u tehnici bušenja pri istraživanju nalazišta nafte i plina.
Osim primjenjivanja u perforacijskoj tehnici pri izradbi naftnih bušotina, koristi se i za probijanje prolaza u visokim pećima u jako malim količinama.
U novije vrijeme, oktogen se koristi i pri proizvodnji livenih dvobaznih raketnih baruta u cilju povećanja specifičnog impulsa.

1. SASTAVI NA BAZI OKTOGENA:

S obzirom da se oktogen vrlo malo koristi kao čist eksploziv, nabrojane su neke njegove homogene smjese s drugim eksplozivima i njihove glavne karakteristike.

a) OKTOLI:

(http://s29.postimg.org/vgzawo21f/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/vgzawo21f/)

Oktoli I i II mogu se vrlo uspješno lijevati, ali i prešati.
Jedna posebna smjesa sastava 47% oktogena, 31% TNT, 22% aluminijeva praha sa 3 - 5% voska uglavnom se uspješno koristi za podvodne bombe dobrog učinka.

b) Eksplozivi tipa PBX (smjesa eksploziva i veziva):

Eksplozivi tipa PBX uglavnom se koriste za punjenje raketnih i kumulativnih projektila i za seizmička istraživanja.
Vrste eksploziva tipa PBX i njihova svojstva, ovisno o sastavu glavnih komponenata, dane su u tablici:

(http://s24.postimg.org/oaj0j9i0h/Tablica3.jpg) (http://postimg.org/image/oaj0j9i0h/)

c) Eksplozivi tipa LX:

Eksplozivi tipa LX uglavnom su američke proizvodnje i proizvedeni su na bazi oktogena kao osnovne komponente uz dodatke elastomera.
Eksplozive tipa LX karakterizira velika brzina detonacije i kao rezultat toga imaju veliku snagu pa se najčešće koriste za podmorske mine.
Vrste eksploziva tipa LX i njihova svojstva ovisno o sastavu glavnih komponenata dane su u tablici:

(http://s9.postimg.org/6083f8fxn/Tablica4.jpg) (http://postimg.org/image/6083f8fxn/)

d) Eksplozivi tipa HTA-3:

Eksplozivi tipa HTA-3 proizvedeni su na bazi oktogena kao glavne komponente, te uz dodatke znatnih količina TNT-a i aluminijskoga praha što znatnije smanjuje cijenu eksploziva.
Ovi eksplozivi dominantno se koriste za laboraciju dubinskih protupodmorničkih bombi, morskih mina i glava torpeda.
Vrste eksploziva tipa HTA-3 i njihova svojstva ovisno o sastavu glavnih komponenti dane su u tablici:

(http://s24.postimg.org/e0l6xrhip/Tablica5.jpg) (http://postimg.org/image/e0l6xrhip/)

Izvori:
* Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.
* Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
* Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
* Heeinz Haase: Statische Elektrizitat als Gefahr, 1968.g.
* Calzia J: Les substrances explosives et leurs nuisances, Paris, 1969.g.
* http://www.prvaiskra-namenska.com/explosives/octogen.html

Pikrinska kiselina (http://hr.wikipedia.org/wiki/Pikrinska_kiselina) (grč. riječi πικρος, gorak, fenoltrinitrat, 2,4,6-trinitrofenol, 1-hidroksi-2,4,6-trinitrobenzen, melinit, TNP, C₆H₃N₃O₇, C₆H₂(NO₂)₃OH, HOC₆H₂(NO₂)₃).

Izgled i osobine:
Pikrinska kiselina je poput limuna svijetložut kristalni prah bez mirisa. 2,4,6-trinitrofenol je zbog jake kiselosti i gorka okusa dobio naziv pikrinska kiselina.

Slabo topljiva u vodi, 1 - 7 % (0 - 100 °C) ili 12,7 g/l.

Relativna molekulska masa joj je 229,11.

Pikrinska kiselina je otrovna, zapaljiva, jako korozivna, i vrlo reaktivna tvar.
Osobe zaposlene u djelatnostima gdje se upotrebljava pikrinska kiselina, mogu biti izložene toksičnom i nadražujućem djelovanju ove kemijske tvari.
Koncentracija neposredno opasna po život/zdravlje je 100 mgm³.

Dobivanje:

Pikrinska kiseline se proizvodi, osim od fenola, kao ishodnog produkta, još i drugim postupcima.

1.
Pikrinska kiselina može se proizvesti nitriranjem fenola.

2.
Pikrinska kiselina može se proizvesti nitriranjem benzena (Wolfenstein-Boters reakcija).

3.
Nitriranjem klorbenzena u 2,4-dinitroklorbenzen omogućuje se npr. vrlo lagano odcjepljenje klora hidrolizom, a nastali 2,4-dinitrofenol dalje se nitrira s dobrim iskorištenjem.

4.
Pikrinska kiselina može se proizvesti nitriranjem acetilsalicilne kiseline (trg. naziv aspirin).

Osjetljivost i brizantnost:

Pikrinska kiselina ima talište na 122°C, a kod vrelišta snažno eksplodira ako se zagrije iznad 294 °C.
Djelovanjem plamena razgrađuje se eksplozivnom žestinom.
U suhom stanju pikrinska kiselina je lako zapaljiva tvar koja, ako se izloži trenju, mehaničkom udaru, djelovanju topline, plamenu ili statičkom elektricitetu, lako eksplodira. Stoga se treba držati u vodi, ili flegmatizirana s 0,5 ml H₂O/g.
Spada pod požarno opasne, toksične i reaktivne stvari, 4. stupnja zapaljivosti i reaktivnosti.

Pri gustoći od 0,97 g/cm³ ima detonacijsku brzinu od 4965 m/sek, pri 1,40 g/cm³ ima 6510 m/sek, a pri gustoći od 1,77 g/cm³ ima detonacijsku brzinu od 7480 m/sek.

Njezine soli s metalima (pikrati) vrlo su osjetljive na udarac i rabe se kao eksplozivi.
Inkompatibilne tvari: s metalima (bakar, olovo, cink, i dr.) stvara soli pikrate, koji su eksplozivniji od same kiseline. Npr. u dodiru s olovom tvori eksplozivnu sol olovov pikrat.

Pikratima se nazivaju i molekularni kompleksi pikrinske kiseline s aromatskim ugljikovodicima, koje zbog karakteristične boje i mogućnosti točnog određivanja tališta primjenjuju u pročišćavanju i identifikaciji aromatskih ugljikovodika.

Smjesa vode, prikrinske kiseline i aluminija zapali se spontano za kratko vrijeme. S amonijakom te s cementom betonom stvara eksplozivne smjese; soli, oksidansi, alkaloidi, želatina i sl. ubrajaju se među inkompatibilne tvari.

Primjena:

Pikrinska kiselina se je svojevremeno upotrebljavala kao organska žuta boja u industriji, za bojenje svile i vune, tvorničkog naziva „Eksrasit“ (CAS br. 88-89-1), ali je kasnije ustanovljeno da je eksploziv, pa se je zbog svoje osjetljivosti i eksplozivnosti povučena (1950-ih godina) i počela se proizvoditi u vojne svrhe kao vojni eksploziv.
S njom se ne pune inicijalne detonatorske kapsule, ali pak služi u mješavini sa drugim brizantnim eksplozivima kao pojačivač (buster).

Pikrinska kiselina ima mnogovrsnu primjenu; upotrebljava se prvenstveno u proizvodnji eksplozivnih tvari i raketnih goriva, zatim u električnim baterijama, u farmaceutskoj industriji, u proizvodnji nekih sredstava za dezinfekciju, boja, fotografskih emulzija, u tekstilnoj industriji itd.


Izvori:

* Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.
* Explosivstoffe, 1959, Noll 225-231, 1960 N-1, 7-15, 1963, N-7, 226, 1965, N-12
* Guger-Weber: Sicherheit im Chemiebetrieb, Econ-Verlag, Duseldorf, 1954.g.
* Heeinz Haase: Statische Elektrizitat als Gefahr, 1968.g.
* Calzia J: Les substrances explosives et leurs nuisances, Paris, 1969.g.
* Carl R. Noller, Kemija organskih spojeva. Glavni urednik: Zvonko Vistrička. Izdavač: Tehnička knjiga, listopad 1968.g.. Zagreb.

Evo nekih oblika bezdimnoga baruta:

(http://s24.postimg.org/5xjch81zl/TNC.jpg) (http://postimg.org/image/5xjch81zl/)

Eksplozivnost prašine, plinskih smjesa i para zapaljivih tekućina:

Općenito:

Eksplozije para ili prašine događaju se najčešće u industrijskim postrojenjima, gdje zbog toga nastaju velika oštećenja. Neki materijali su vrlo eksplozivni kada se pomiješaju sa zrakom u obliku vrlo finih čestica ili para pa se takve eksplozije mogu tretirati kao tehnološke eksplozije, ali isto tako mogu biti predmet sabotaža.
Neki materijali kao što je brašno u finoj prašini, škrobna prašina, mlijeko u prahu, kako u prahu, vrlo fina aluminijska ili magnezijska prašina, benzin, ulje ili druga zapaljiva tekućina ili prašina, mogu stvarati vrlo opasne koncentracije smjesa sa zrakom.
Eksplozije koje su povezane s bilo kojom od spomenutih materijala, moraju biti inicirane s nekim sredstvom za paljenje. Uređaji koji aktiviraju takve eksplozije, posebno prašine, zovu se inicijatori prašine. To su zapravo malena eksplozivna punjenja koja su pomiješana s nekim zapaljivim materijalom. Kada detonira takav uređaj, koji se nalazi u nekakvoj posudi, prašina ili pare u smjesi sa zrakom biti će zapaljene i nastat će sekundarna eksplozija.
Pritom nastaju velika oštećenja u prostoru s visokim stupnjem destruktivnih efekata, a razvija se visoki pritisak plina koji djeluje svojim udarnim valom na zidove zgrada koji se ruše u toj eksploziji. Prozori, vrata i drugi veliki otvori na zgradi u eksploziji najmanje stradaju i nisu toliko oštećeni zbog efekta „ispuhivanja“ eksplozivnog vala u slobodni prostor. Poslije eksplozije može se pojaviti i zapaljenje - požar, posebno zbog užarenih ostataka eksplozivnih materijala koji mogu upaliti lakozapaljive tekućine kao što je benzin, ulje ili neke druge sekundarne eksplozivne materijale.
Visoka vlažnost ili vlažnost materijala slabit će eksplozivni efekt posebno kod inicijatora eksplozije prašine, a možda čak i ne dođe do eksplozije kod većih koncentracija s vlage.
Precizno nije moguće točno odrediti koncentracije prašine ili para u nekom određenom prostoru, ali iskustveno se zna da koncentracija mora biti na svakih 28m3 prostora u objektu (obično je potrebno) oko 0,5 kg prašine od brašna, škroba itd., ili 3 litre benzina ili kerozina. Inicijalno eksplozivno punjenje (eksploziv ili sredstvo za izazivanje požara) mora biti između 0,5 do 1 kilogram za zapaljenje suhe prašine ili 15 litara zapaljive tekućine.

EKSPLOZIVNE PRAŠINE:

Eksplozivnu smjesu mogu graditi čvrste i zapaljive tvari, ako su u potpunom usitnjenom stanju i pomiješane sa zrakom, odnosno kisikom. Ovakvi eksplozivni sistemi najčešće se nazivaju eksplozivne prašine. Veliki je broj gorivih tvari čije prašine pomiješane sa zrakom čine eksplozivnu smjesu, a najčešće su: ugljen, drvena strugotina, brašno žitarica, šećer, sumpor itd..
U pogledu eksplozivnosti, eksplozivne prašine ponašaju se slično kao eksplozivne smjese zapaljivih plinova i pare zapaljivih tekućina. Da bi došlo do eksplozije, kod njih moraju biti ispunjena dva uslova:
-da u zraku bude određena minimalna koncentracija prašine u lebdećem stanju, ograničena donjom i gornjom eksplozivnom granicom,
-da eksplozivna prašina dođe u dodir sa izvorom paljenja (plamen, iskra i sl.), koji mora biti znatno jači i intenzivniji po vremenu trajanja nego što je to slučaj kod eksplozivnih smjesa zapaljivih plinova i para zapaljivih tekućina.
Kod eksplozivnih smjesa zapaljivih plinova i para zapaljivih tekućina, molekule plina, odnosno tekućina, okruženi zrakom. Kod eksplozivnih prašina na sličan način su i čestice prašine okružene zrakom. Znači, ulogu koju kod eksplozivnih smjesa zapaljivog plina sa zrakom imaju molekule plina, kod eksplozivnih prašina imaju čestice prašine. Sa istim izvorom paljenja lakše će eksplodirati eksplozivne smjese, nego eksplozivne prašine. Ovome je uzrok razlika u veličini između molekula plina odnosno pare zapaljive tekućine i čestica prašine. Iako su čestice prašine same po sebi vrlo sitne, one su mnogo veće od molekula plina ili tekućine.
Za razliku od eksplozivnih smjesa zapaljivih plinova i para zapaljivih tekućina, kod eksplozivnih prašina poslije prve eksplozije može doći do druge, treće i još niza uzastopnih eksplozija. Uzrok je tome nataložena prašina. Naime, u jami pored prašine koja lebdi u zraku može biti nataložene prašine po stijenama i  ogradama. Prašina koja lebdi u zraku obrazuje eksplozivni sustav koji će u određenim trenutcima eksplodirati. Uslijed eksplozije uskovitla se nataložena prašina koja će ponovo stvoriti eksplozivni sistem, koji u dodiru sa izvorom paljenja može ponovo eksplodirati. Na taj način za vrlo kratko vrijeme ponovi se više uzastopnih eksplozija, koje mogu zahvatiti više jamskih prostorija na znatnoj udaljenosti od mjesta prve eksplozije.
Eksplozivnost ugljene prašine utoliko je veća ukoliko je njena finoća veća. Ova finoća se kod prašina kreće od 100 do 0,1 mikron. Osim finoće, važnu ulogu igra i koncentracija prašine. Ova koncentracija mora biti tolika da se plamen sa jedne čestice prenosi na drugu i sve ostale čestice u smjesi.
Prema literaturi (dr. ing. Muller), minimalna koncentracija koja je potrebna da bi mogla nastati eksplozija prašine kod nekih sagorljivih prašina je sljedeća:
-brašno bijelih žitarica i drveta – 20-30 g/m³,
-prašina kod briketiranja smeđeg ugljena – 50 g/m³,
-kameni ugljen – 100-200 g/m³,
-šećer – 70 g/m³.

Međutim, granica paljenja ugljene prašine nije strogo određena, kao što je to slučaj sa plinskim smjesama i nekim drugim prašinama, nego je kod svakog ugljena drugačija.
Pri eksploziji ugljen prašine osnovnu ulogu igra količina isparljivih tvari (volatila) u prašini, jer je prva faza sagorijevanja ugljena njeno koksiranje i sagorijevanje plina. Povećavanjem isparljivih tvari povećava se eksplozivnost ugljene prašine. Nasuprot tome, povećanjem pepela smanjuje se eksplozivnost ugljene prašine. Tako, na primjer, ako ugljena prašina sadrži do 14% isparljivih tvari (plina), računato na čisti ugljen, prašina neće eksplodirati, već pri 18% prašina je eksplozivna ako nema bar 18% pepela. Ako ugljena prašina sadrži preko 25% isparljivih tvari, treba imati bar 50% pepela da bi bila sigurna protiv paljenja i eksplozije. Da li će biti ugljena prašina eksplozivna ili neće, mnogo zavisi i od vlažnosti i finoće prašine.
Eksplozivnost ugljene prašine znatno se povećava ukoliko uz ugljenu prašinu postoji i minimalna koncentracija metana, naročito ako je koncentracija prašine ispod donje eksplozivne granice ili na početku eksplozivnog područja. Kod većeg sadržaja metana u zraku može biti eksplozivna i ona ugljena prašina koja sama bez prisutnosti metana nije eksplozivna jer nema dovoljno isparljivih tvari, ima suviše pepela ili nedovoljnu finoću čestica ugljene prašine. U praksi dolazi do eksplozije ugljene prašine redovno zbog eksplozije metana i nepropisnog miniranja. U oba ova slučaja dolazi do stvaranja jakog plamena i zbog pritiska dolazi do uzvitlavanja ugljene prašine i stvaranja opasne koncentracije. Pri miniranju treba uvijek imati u vidu činjenicu da teoretski svaka ugljena prašina može biti eksplozivna, neka lakše, a neka teže zapaljiva. Do eksplozije ugljene prašine pri miniranju dolazi naročito u slučajevima kada se pali više mina. Mine koje pravilno eksplodiraju uzvitlaju ugljenu prašinu, a ako neka mina samo deflagira ona može upaliti ugljenu prašinu.
Zbog toga je važno da se miniranje u rudnicima ugljena vrši samo potpuno ispravnim eksplozivima i ispravnim sredstvima za paljenje, da se minske rupe pravilno zabuše i dobro zatvore čepom od ne suviše meke ilovače ili pijeska.
Poznato je da ugljena prašina sadrži zapaljive plinove: metan, etan, etilen i vodik, kao i neke druge. U pogledu eksplozivnosti, opasnija je ugljena prašina ugljenâ koji lakše izdvajaju plinove iako su njima siromašniji od ugljenâ bogatijih njima koji ih teže izdvajaju.
Eksploziju ugljene prašine mogu pored navedenih uzročnika izazvati i drugi, kao što je mehanička ili električna iskra, pa čak i statički elektricitet.

EKSPLOZIVNI PLINOVI (u mješavini sa zrakom):

Postoji veći broj zapaljivih plinova, para zapaljivih tekućina i prašina zapaljivih čvrstih tvari koji mogu sa zrakom, odnosno kisikom da grade eksplozivne smjese, koje pod određenim uslovima mogu eksplodirati, a neke čak i da detoniraju. U ovim eksplozivnim smjesama djelići zapaljivog plina, pare zapaljive tekućine i zapaljive prašine su okruženi zrakom, odnosno kisikom iz zraka.
U određenom momentu, kada su za to ispunjeni potrebni uslovi, dolazi do vrlo brzog sagorijevanja – eksplozije.

Plinske smjese:

Poznati su postanci i pojava zapaljivih plinova u rudnicima i ugljenokopima, od kojih najčešće metan (http://www.amasci.net/index.php?topic=701.msg5431#msg5431), ugljikov monoksid (http://www.amasci.net/index.php?topic=702.msg5432#msg5432) i vodik (http://www.amasci.net/index.php?topic=361.0)


Da bi neka plinska smjesa uopće bila eksplozivna ona mora prilikom reakcije između pojedinih komponenata plina razviti toplinu, tj. proces mora biti egzoterman.
Pojam eksplozije, treba ovdje razumjeti u njegovom širem značenju; pod njim podrazumijevamo proces sagorijevanja i proces detonacije.
Takav je slučaj npr. kod smjese metana i zraka (ili kisika), butana i zraka (ili kisika), ugljikovog monoksida i zraka (ili kisika), i još kod niza drugih zapaljivih plinova. Jedna ovakva eksplozivna smjesa će eksplodirati kada su ispunjena dva osnovna uslova:
-da smjesa bude u određenom razmjeru, tj. da postoji određeni odnos između zraka ili kisika i zapaljivog plina,
-da takva smjesa dođe u dodir sa izvorom paljenja (plamen, iskra, zagrijani predmet i sl.). Samo po sebi se razumije da izvor paljenja može biti i plamen koji nastaje pri detonaciji eksploziva.
Ako nije ispunjen jedan od ova dva uslova, neće doći do paljenja. Pri tome eksplozivna smjesa ili jedan njen dio moraju biti zagrijani do temperature paljenja da bi smjesu mogli upaliti, jer plinska smjesa na običnoj temperaturi može neograničeno vrijeme da se održi u nepromijenjenom sastavu. Tek dovođenje energije izvana u ovakav sistem može izazvati njegovo aktiviranje, koje potom dovodi do paljenja. Ova energija zove se energija aktiviranja.
Da bi nastala eksplozija, u zraku mora postojati minimalna koncentracija zapaljenog plina, koja se zove donja eksplozivna granica plina.
Ako se koncentracija plina povećava iznad donje eksplozivne granice, smjesa i dalje ostaje eksplozivna, ali samo do jedne nove granice koja se zove gornja eksplozivna granica, iznad nje koncentracija smjese neće više biti eksplozivna, već samo zapaljiva.
Koncentracija zapaljivih plinova, odnosno para zapaljivih tekućina, između donje i gornje eksplozivne granice naziva se eksplozivne područje, ili eksplozivni interval. Eksplozivni interval (granica) je različit za razne smjese zapaljivog plina-zraka (pare zapaljivih tekućina-zraka) i izražava se u zapreminskim postocima, čija je tablica (prema Jonesu) sljedeća:

(http://s16.postimg.org/qb9239mgx/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/qb9239mgx/)

Iz priloženog se vidi da se zapaljivi plin ili para zapaljive tekućine, koji sa zrakom grade eksplozivne smjese, mogu nalaziti u jednom od sljedeća tri intervala:
-u intervalu do donje eksplozivne granice,
-u eksplozivnom intervalu i
-u intervalu iznad eksplozivne granice.

Eksplozivni interval je kod pojedinih smjesa vrlo veliki, kao kod acetilena, gdje se kreće od 2,5 do 82%, ili kod vodika – od 4 do 74%, ali kod benzina je vrlo mali i kreće se samo od 1 do 4%. Ali u eksplozivnom intervalu nije kod svih odnosa zapaljivi plin-zrak podjednaka jačina eksplozije. Tako je kod smjese metan-zrak najjača eksplozija ako u zraku ima 9,5 zapreminskih postotaka metana, a iznad i ispod te koncentracije jačina eksplozije se smanjuje. Najjača eksplozija nastaje pri takozvanoj stehiometrijskoj mješavini plina u zraku, zato što pri toj koncentraciji sav kisik iz zraka sudjeluju u oksidaciji (sagorijevanju) pri čemu i sav plin potpuno sagori. Ispod te koncentracije kisik je u višku, a iznad te koncentracije nedostaje kisika da bi sav plin mogao potpuno da sagori. Isti je slučaj i kod ostalih eksplozivnih smjesa.
U tablici je prikazana maksimalna brzina gorenja raznih tvari u mješavini sa zrakom (prema Hartmanu):

(http://s18.postimg.org/a8yhnbaud/Tablica3.jpg) (http://postimg.org/image/a8yhnbaud/)

Poznavanje eksplozivnih granica pojedinih eksplozivnih sistema je važno zato što omogućava izvršenje provjere je li u nekoj prostoriji ili na radnom mjestu postoji opasnost od eksplozije eksplozivnih smjesa. Mjerenje koncentracije zapaljivog plina ili para zapaljivih tekućina vrši se različitim aparatima kojima se lako rukuje i pomoću kojih se vrlo brzo dolazi do željenih rezultata.
Za određivanje metana u zraku najbolje se pokazao interferometar japanske firme Riken Keiki Fine Intrument, koji omogućava da se za svega 10 sekundi odredi koncentracija metana u zraku sa velikom točnošću očitavanja.
Do opasne koncentracije zapaljivih plinova ne dolazi samo u podzemnim rudnicima, već i u drugim zatvorenim prostorijama u kojima se uskladištavaju ili upotrebljavaju zapaljive tekućine, zapaljivi plinovi ili tvari koje ispuštaju zapaljive plinove, npr. kalijev karbid. Nisu rijetki slučajevi da nastane eksplozija i požar u prostorijama gdje se boje ili lakiraju kućanski predmeti, ako se ventilacijom smjesa blagovremeno ne razrjeđuje. Dobra ventilacija sigurno sprječava stvaranje eksplozivne smjese, jer se njome stalno odvode opasni plinovi i pare, a dovodi svjež zrak koji omogućava da koncentracija plinova bude stalno ispod donje eksplozivne granice. Ako se električni ventilator pokvari, i on može prouzrokovati paljenje. Upotreba zapaljivih plinova u kućanstvu također je skopčana sa opasnostima od eksplozija.
Izvori paljenja koji dovode do eksplozija eksplozivnih smjesa su različiti. To su najčešće otvoreni plamen, iskra ili užareni predmet. Iskre dovode do eksplozije najčešće uslijed kratkog spoja na električnim instalacijama i uopće ako električna instalacija nije izvedena prema propisima. Isto tako upotreba nepropisnog eksploziva i nepropisan rad sa sigurnosnim metanskim eksplozivima također dovodi do zapaljenja i eksplozije eksplozivne smjese – naročito metana u rudnicima ugljena.

U priručniku od Dragutina Kolbaha ima pak ovakva tablica:

(http://s14.postimg.org/klck8bhzh/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/klck8bhzh/)

Eksplozivne naprave na bazi smjese goriva i zraka:

Od ostalih eksplozivnih materija i smjesa treba spomenuti eksplozivne naprave na bazi smjese goriva i zraka. To su takozvane aerosolne eksplozivne smjese. Prve aerosolne avionske bombe proizvedene su 1960.g.
Osnovni princip u funkcioniranju ove vrste bombi je raspršivanje lako isparljivih ugljikovodika ili metalnih prahova u zraku, pri čemu nastaje eksplozivna plinska smjesa u vidu oblaka, koja se naknadno pali pomoću centralno postavljenog punjenja visoko brizantnog eksploziva. Poslije odabranog uparenja, koje omogućava miješanje goriva i zraka, smjesa se pali i nastaje velika eksplozija.
Kao goriva u aerosolnim bombama koriste se razni spojevi koji sa zrakom u određenim koncentracijama grade eksplozivnu smjeesu. Udarni val aerosolnih bombi ruši sve prepreke u krugu od 500 m, a ubija na rastojanju od 1.000 m. Sekundarno djelovanje ovih bombi je oduzimanje kisika iz okoline, što izaziva gušenje živih organizama. Bombe su težine do 7 tona. Kao gorivo najčešće se koristi kerozin sa dodatkom heptana i aditiva, kao što su: propilen-oksid, propil-nitrat i butil-nitrat.


Izvori:

* Priručnik za kemičare, dr. ing. Dragutin Kolbah (drugo izdanje), izdavač: >>Tehnička knjiga<<, izdavačko poduzeće, Zagreb, Jurišićeva 10, za izdavača odgovara: ing. Kuzman Ražnjević. Glavni urednik: Zvonimir Vistrička, tehnički urednik: Žarko Pavunić, Budućnost, Novi Sad, Tisak dovršen: travanj 1961.g..
* Carl R. Noller; Kemija organskih spojeva. Glavni urednik: Zvonko Vistrička. Izdavač: Tehnička knjiga, listopad 1968.g.. Zagreb.

Jure, ajde obećaj da nećeš zasvitlit.

 (http://www.cheesebuerger.de/images/more/feuer/a330.gif)

poz.

Ahahaha obećajem XD :D :D :D

Svidja ti se sve ovo? :))

Najdalje šta san se ja bavija ekplozijama je bija prazan važ hempela i komad garbure (kalcij karbid) :)

Kako sam pratio vijesti, od tega su nikidan poginula dica negdi gori.  :P



Drzin te za ric.  ;)


Interesantno je ali ja nisan kamikaza.  8)

poz.

U knjizi MINSKO - EKSPLOZIVNA SREDSTVA, 1981.g., naišao sam ovo o eksplozivnim mecima o tetrilu. U potpunosti je prepisano. Žao mi je što nemam mogućnost uređivanaj svojih prijašnjih postova, to bi sam tamo zalijepio i uredio. A ovako moram lijepiti naknadno.

MINSKO-EKSPLOZIVNA SREDSTVA ZA RUŠENJE NA BAZI TETRILA:
*poznati su i trotilski meci, ali o njima će biti govora pod TNT.

EKSPLOZIVNI METAK M1 (a) TETRITOL:

Eksplozivni metak M1 (a) tetritol, američkog je porijekla. Namijenjen je za sve vrste rušenja, naročito na mjestima gdje je potrebna veća razorna moć eksploziva. To je iz razloga što je ovo jači eksploziv od trotila.

Metak je prizmatičnog oblika. Izrađen je lijevanjem trotila i tetrila, pa mu je razorna snaga daleko jača od metka iste težine izrađenog od prešanog trotila. Brzina detonacije mu je oko 7.200 m/sek. Težina metka iznosi 1,1 kg. Metak je posle lijevanja parafiniran i zavijen u parafinirani papir.
Sa čeonih strana, kroz cijelu dužinu metka je izrađen otvor Ø8,5 mm za provlačenje detonirajućeg štapina pomoću koga se metak inicira. Naime, na jedan komad od 20 metara detonirajućeg štapina nanizano je 8 metaka, koji sačinjavaju jedan eksplozivni blok (punjenje).

Na mecima su oznake na engleskom jeziku nanijete crnom štamparskom bojom sljedećeg sadržaja:“1 BLOCKSIX 1/2 LB TNT BLOCKS - Block, Demolition, Shain M-1 (TETRYTOL)“.

Meci se ispituju na taj način, što se prethodno potope u vodu u tra¬janju od 24 sata  a zatim se iniciraju pomoću detonirajućeg štapina. Pri aktiviranju na ovakav način, ne smije biti zatajenja.

Meci se pakiraju u platnenu torbicu po 8 komada, a po dvije torbice (16 metaka) pakuju se u drveni sanduk.

Sanduk je dimenzija 460x300x150 mm, čija je težina s upakiranim eksplozivom oko 25 kg. Na sanduku su oznake na engleskom jeziku, i to na poklopcu sanduka: „HIGH EXPLOSIVE DANGEROUS“, a na bočnoj strani: „2 SHAINS M1 N2 HAVERSAGKS DEMOLITION, LOADEN 3-45 kop 20-33 CU-FT 10T“.
Transport i skladištenje ovog eksploziva vrši se pod istim uvjetima kao i kod trotilskih metaka.


EKSPLOZIVNI METAK M-2 (a) TETRITOL:

Eksplozivni metak M-2 (a) tetritol je američkog porijekla. Namijenjen je za sve vrste rušenja, a posebno onih rušenja gdje je potreban eksploziv sa većom razornom moći, jer je ovaj eksploziv jači od trotila.

Metak je prizmatičnog oblika, izrađen je lijevanjem trotila i tetrila.
Dimenzije metka su 280x50x50 mm, a težina 1,2 kg. Meci su poslije lijevanja parafinirani, a zatim obavijeni parafiniranim papirom. Na jednoj čeonoj strani je ugrađen otvor za smještaj detonatorske kapsule broj 8 ili električne kapsule.
Na oblozi metka (omotu od papira) nalaze se sljedeće oznake na engleskom jeziku:“BLOCK, DEMOLITION, M2 (TETRYTOL) MUST BE DETONA¬TED BY“.
Ispitivanje ovih metaka na bojevo djelovanje se vrši na isti način kao i trotilskih metaka od 200 grama, s tim što se ovi meci aktiviraju detonatorskom kapslom broj 8, električnom kapslom ili detonirajućim štapinom.

Meci se pakiraju po 8 komada u platnenu torbu, a dvije tak¬ve torbice u drveni sanduk dimenzija 530x300x200 mm. Težina sanduka sa upakiranim eksplozivom je oko 25 kg. Sanduk je izrađen od borove (jeline) daske, neobojen i ima ručice za nošenje.

Na sanduk su nanijete oznake crnom štamparskom bojom na engleskom jeziku i to: na poklopcu sanduka:“HIGH EXSPLOSIVE, DANGEROUS«, a na bočnoj strani:“BLOCK DEMOLITION - M2 (TETRYTOL) Must BE Detonat – BY“.
Transport i skladištenje ovog eksploziva je isto kao i kod trotilskih metaka.

EKSPLOZIVNI PLASTIČNI METAK M5-A1:

Eksplozivni plastični metak M5-A1, američkog je porijekla, namijenjen je za sve vrste rušenja, a posebno za ona rušenja gdje je potrebno oblikovanje punjenja (za rušenje armirano-betonskih konstrukcija raznih vrsta i profila, raznih oruđa i sl.), odnosno za sva rušenja gdje je potrebno oblikovati punjenje oko elementa koji se ruši, a gdje je to teže izvesti sa običnim eksplozivom.
Eksploziv je plastičan, odnosno radi se o plastificiranom heksogenu, koji je plastificiran parafinskim uljem sa dodatkom opanola. Plastičnost mu je vrlo postojana i ne podliježe skoro nikakvim promjenama u odnosu na normalne temperature.

Meci su prizmatičnog i sastoje se od eksplozivnog punjenja i polietilenske obloge. Na jednoj čeonoj strani izrađeno je ležište za smještaj detonatorske kapsle broj 8. Ležište je obloženo polietilenskom oblogom, tako da je metak potpuno hermetičan. Dimenzije metka su 300x60x60 mm, a težina 1,1 kg. Na oblozi metka je natpis na engleskom jeziku:“BLOCK DEMOLITION M5-Al“.
Provjera bojeve sposobnosti (ispitivanje) metaka vrši se na isti način kao i kod trotilskih metaka, s tim što se ovim mecima provjerava još i plastičnost, a to se obavlja očnim pregledom, pa ukoliko se uoče nagle promjene (gubljenje plastičnosti), tada se upućuju uzorci na analizu u laboratoriju instituta.

Meci se pakiraju po 8 komada u platnenu torbicu, po dvije u drveni sanduk. Sanduk je dimenzija 340x260x250 mm.


Težina sanduka sa upakiranim eksplozivom je oko 25 kg. Sanduk je od borovog (jelina) drveta, nije obojen, a ima ručice za nošenje.
Na sanduku su crnom štamparskom bojom nanijeti natpisi na engleskom jeziku:“2 KIST DEMOLITION M37 LOT WAB-1-GROSS WT 1,4 CuFT LOADED FEB 1954“.

Transport i skladištenje ovog eksploziva je isto kao i kod trotilskih metaka.

*Pod Heksognemom i C kompozicijama pod Compozition 3, je napisan jugoslavenski metak, ali to se je odnosilo da se je koristio jako puno u ovom zadnjem Domovinskom ratu, ali ne i to da je izvorno s ovih prostora, jer je on američke proizvodnje.

Metanski eksplozivi (ili protivmetanski eksplozivi):

Ovi eksplozivi su namijenjeni za miniranje u ugljenokopima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine. S obzirom na namjenu mogli bi se nazvati protivmetanski eksplozivi.
Najvažniji zahtjev koji se postavlja ovim eksplozivima je da ne smiju svojom detonacijom izazvati eksploziju ili paljenje metana i opasne ugljene prašine. Međutim, treba istaknuti to da nema takvog eksploziva koji bi bio apsolutno i potpuno siguran u pogledu paljenja metana i opasne ugljene prašine. Današnji protivmetanski eksplozivi su rezultat kompromisa između dva suprotna zahtjeva; sigurnosti u pogledu paljenja metana i opasne ugljene prašine s jedne, i dovoljne rušilačke moći s druge strane.
Ako ovim eksplozivima povećavamo rušilačku snagu oni neće biti sigurni protiv paljenja metana i opasne ugljene prašine, i obratno, povećavanjem sigurnosti protiv paljenja metana i opasne ugljene prašine slabimo snagu ovih eksploziva. Osim toga trebaju zadovoljiti zahtjeve za rad u ugljenokopu, tj. da pružaju mogućnost dobivanja što više ugljena u većim komadima, a što manje prašine.
I pored toga što današnji eksplozivi za rad na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine nisu apsolutno sigurni, treba naglasiti da je rad sa njima ipak dovoljno siguran;
-ako se oni propisno upotrebljavaju, tj., ako se u jednu minsku bušotinu stavlja samo dozvoljena količina eksploziva,
-ako se upotrebljavaju električni upaljači sigurni protiv paljenja metana i opasne ugljene prašine,
-ako se eksploziv u minske bušotine dobro zatvaraju,
-ako se prije paljenja mine vrši provjetravanje jame radi odstranjenja metana iz jame, itd..
Najbolji dokaz za ove tvrdnje je činjenica da u našoj zemlji pri pravilnoj upotrebi protivmetanskih eksploziva domaće proizvodnje nije poznat nijedan slučaj paljenja metana i opasne ugljene prašine. Bilo je slučajeva da je prilikom detonacije eksploziva u minskim bušotinama došlo do paljenja metana, ali tome nije bio uzrok eksploziv. Tako, na primjer, 1961.g., u ugljenokopu Zagorje došlo je pri miniranju do paljenja metana, uslijed čega je poginulo 13 rudara. Do nesreće je došlo zbog grubog kršenja postojećih propisa o miniranju u metanskim jamama.
Današnji eksplozivi domaće proizvodnje za upotrebu na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine oslabljeni su dodatkom nekih inertnih neorganskih tvari, kao što je natrijev klorid, koje se prilikom detonacije ne raspadaju, odnosno ako se raspadaju ne ulaze sa ostalim tvarima u reakciju na taj način da bi podržavale detonacijski val. Zadatak kuhinjske soli je da veže dio kalorija oslobođenih prilikom detonacije svojim zagrijavanjem i promjenom agregatnog stanja. Na taj način se smanjuje temperatura detonacije za blizu 1000°C, manja je detonacijska brzina i pritisak udarnog vala, zbog čega je dužina i trajanje plamena kraće.
Pored toga, plinovi ispušu produkte detonacije, inertne tvari u atmosferu ugljenokopa, gdje sada djeluju u smislu blokiranja lančane reakcije na taj način što onemogućava da plamen detonacije zapali metan ili opasnu ugljenu prašinu. O ovome će biti posebno reći u poglavlju o eksplozivnosti plinskih smjesa i prašina.
Metanski eksplozivi se redovito ispituju na sigurnost protiv paljenja metana i opasne ugljene prašine. Ispitivanja se vrše u probnim hodnicima specijalno izgrađenim u te svrhe.

(http://s24.postimg.org/gfw1iw9n5/Komora_metanska_1.jpg) (http://postimg.org/image/gfw1iw9n5/)  (http://s22.postimg.org/hcu24nfot/Komora_metanska_2.jpg) (http://postimg.org/image/hcu24nfot/)

Takvim probnim hodnikom raspolaže Poslovno udruženje proizvođača rudarskih eksplozivnih materijala „Rudex“ iz Beograda, koji se nalazi u Vitezu.
Probni hodnik je formaliziran i u njemu se vrše sva potrebna službena ispitivanja u metanskih eksploziva i električnih upaljača za upotrebu u metanskim jamama i jamama sa opasnom ugljenom prašinom. Poduzeće „Kamnik“ iz Kamnika je 1963.g. također izgradio probni hodnik za ispitivanje metanskih eksploziva, koji je isti kao i probni hodnik u Vitezu.
Probni hodnik u užem smislu čini eksplozivna komora.
To je horizontalno položena čelična valjkasta cijev od kotlovskog lima dužine 5m, a promjera 1,70m, tako da presjek površine odgovara 2,28 m². Cijev je na jednom kraju zatvorena čeličnim dnom, na kojem je ostavljen otvor za prislanjanje merzera. Na drugom kraju cijevi je ugrađen čelični ram na kojem se mogu učvrstiti papirne pregrade, tako da se unutrašnjost komore hermetički zatvori. Volumen eksplozivne komore iznosi 11,5 m³. U komoru ulaze cijevi za dovod i miješanje metana, toplog zraka iz grijača za zagrijavanje i sušenje probnog hodnika. Sa strane postoji posebna slavina za uzimanje uzoraka smjese u hodniku, zastakljeni otvori za promatranje i snimanje, a na vrhu otvor sa poklopcem za provjetravanje. Preko specijalnog barometra u komoru se pušta metan iz čeličnih boca koje su smještene u posebnom bunkeru. Metan se u komori miješa specijalnim ventilatorom za homogenizaciju (miješanje).
Merzer je valjkasti blok od kovanog čelika. U taj valjak je sprešan manji valjak od kromiranog čelika sa kanalom promjera 55mm dubine 600mm. Merzer je smješten u vagonet koji se može pomicati u pravcu osi probnog hodnika po betonskoj rampi na kojoj su pričvršćene željezne šine. Pri ispitivanju se merzer prisloni uz otvor na dnu probnog hodnika. Radi osiguranja hermetičnosti između merzera i otvora na hodniku stavlja se gumena brtva.
Za promatranje prilikom probe postoji osmatračnica. U osmatračnici se nalaze uređaji za signalizaciju, ukopčavanje ventilatora i kontakt za paljenje eksploziva.
Ispitivanje sigurnosti protiv paljenja metana vrši se na taj način što se u merzer stavi određena količina eksploziva koji se ispituje u obliku patrona promjera 35mm, težine 100g. Prva patrona se potisne do kraja rupe, a ostale se postave tako da se međusobno dodiruju kao u bušotini za miniranje. U posljednju patronu se stavi trenutni električni upaljač sa fulminatskim detonatorom. Provodnici električnog upaljača vežu se sa uređajem za paljenje, zatim se eksplozivna komora zatvori nepropustljivim papirom i zatvore svi otvori i preko barometra pusti u komoru toliko metana da smjesa sa zrakom u komori sadrži od 8,5 do 9,5 % metana. Poslije toga se smjesa dobro izmiješa i po prestanku miješanja pali se eksploziv. Ukoliko dođe do paljenja metana čuje se snažna detonacija praćena plamenom koji se javlja na kraju komore. U protivnom slučaju, kada ne dođe do paljenja metana, detonacija je slaba i nema plamena. Siguran znak da je došlo do paljenja metana je što u tom slučaju izolacije na provodnicima električnog upaljača na dijelu koji se nalazio unutar komore potpuno ili samo djelomično sagore. Isto tako na ivicama ostataka osigurača koja je zatvarala eksplozivnu komoru vide se tragovi paljenja, a ponekad osigurač bude čak i zapaljen. Ukoliko ne dođe do paljenja metana ovih pojava nema. Ako pri ispitivanju dođe do paljenja metana, ispitivanje se ponavlja sa manjim količinama punjenja sve dotle dok eksploziv koji se ispituje u pet uzastopnih upita ne bude više izazivao paljenje, metana. Ta količina eksploziva se računa kao granica sigurnosti ispitivanog eksploziva. U praksi se međutim, ova količina smanjuje za 100g eksploziva, tako da se dobije potpuna sigurnost. Tako, na primjer metankamniktit je zadovoljio probe sa 500g, a poduzeće „Kamniktit“, koje ove eksplozive proizvodi, dozvoljava punjenje u jednoj minskoj rupi sa najviše 400g eksploziva. To znači da ako su poduzete sve druge mjere osiguranja na radilištu, pri upotrebi 400g ovog eksploziva po jednoj minskoj rupi neće doći do paljenja metana ili opasne ugljene prašine.
Ispitivanje sigurnosti protiv paljenja opasne ugljene prašine također se vrši u probnom hodniku u kome se vrše i ispitivanja sigurnosti protiv paljenja metana. Ispitivanja se vrše prašinom ugljena iz rudnika „Raša“. Ova ugljena prašina mora odgovarati sljedećim uslovima:
-isparljivih materija treba sadržavati najmanje 30%,
-pepela smije sadržavati najviše 8%,
-vlage smije sadržavati najviše 3%.
Finoća ugljene prašine mora odgovarati uslovu da najmanje 90% sadržaja prolazi kroz sito otvora okaca 0,075mm.
Ispitivanje se vrši na taj način što se merzer napuni određenom količinom eksploziva na taj način kako je rečeno pri ispitivanju sigurnosti protiv paljenje metana, pa se određena količina ugljene prašine uzvitla u eksplozivnoj komori. Normalno se uzima oko 400 g ugljene prašine na 1m3 zapremine eksplozivne komore, tj. oko 4 kg za jedno ispitivanje. Uzvitlavanje ugljene prašine vrši se iz posebne prangije (prangija je izrađena u vidu malog topa) na taj način što se na dno prangije u posebno ležište stavi 50g eksploziva sigurnog protiv paljenja ugljene prašine, koji se upali sa trenutnim električnim fulminatskim upaljačem. Ovaj eksploziv ubacuje cjelokupnu ugljenu prašinu iz prangije u eksplozivnu komoru. Nakon 0,5 do 1 sekunde upali se u eksplozivno punjenje u merzeru pomoću vremenskog električnog upaljača broj 1 ili 2 sa fulminatskim detonatorom. Pri ovom upitu ne smije doći do paljenja ugljene prašine. Paljenje ugljene prašine praćeno je snažnom eksplozijom i tamno-crvenim dugačkim plamenom, a po dnu eksplozivne komore ostaju zgrudani komadići ugljena (perle karakteristične pri paljenju ugljene prašine). Ovaj ugljen u stvari predstavlja koksni dio pošto su isparljive tvari sagorjele. Ako ne dođe do paljenja ugljene prašine, plamena nema i po dnu eksplozivne komore ostaje tanji sloj ugljene prašine bez spomenutih perli. Ukoliko pri ovom ispitivanju sa određenom količinom eksploziva ne dođe do paljenja ugljene prašine, upit se ponavlja još tri puta, samo što se u ponovljenim upitima pored ugljene prašine ubačene na naprijed opisani način, po cijeloj dužini rupe merzera u koji se stavlja eksploziv sipa u prvom slučaju još 50g ugljene prašine, u drugom 100g, i u trećem 150g. Ako bilo u kom slučaju dođe do paljenja ugljene prašine, eksploziv je sa takvim punjenjem nesiguran za miniranje u ugljenokopima sa opasnom ugljenom prašinom, pa se upit ponavlja na opisani način sa manjom količinom eksploziva u merzeru.
U našoj zemlji se već duže vrijeme upotrebljava eksploziv siguran za upotrebu u ugljenokopima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine, takozvani metankamniktit I. Ovaj eksploziv proizvodi poduzeće „Kamnik“ iz Kamnika. Razlikuje se od amonijev-nitratnog praškastog eksploziva bez nitroglicerina po tome što u svom sastavu pored ostalih elemenata sadrži i oko 30% kuhinjske soli. Zbog toga eksploziv ima izrazito manju energiju, malu temperaturu eksplozije, što ga čini pogodnim za miniranje u metanu, odnosno opasnoj ugljenoj prašini. Mada pri ispitivanju u probnom hodniku ne dolazi do paljenja metana sa 500 g eksploziva metankamniktit I, dozvoljena upotreba ovog eksploziva po jednoj minskoj rupi iznosi samo 400g. Zbog jake higroskopnosti rok upotrebljivosti ovog eksploziva iznosi 2 mjeseca, pod uslovom da se eksploziv skladišti u suhom skladištu sa relativnom vlažnošću zraka do 75%.
Pored metankamniktita I u zemlji postoji novi protiv-metanski eksploziv, metanvitezit-5. Razlikuje se od metankamniktita I po tome što sadrži 5% smjese nitroglicerin-dinitroglikol.
U tablici je prikazan kemijski sastav metanskih eksploziva:

(http://s24.postimg.org/sjosmjkk1/Tablica1.jpg) (http://postimg.org/image/sjosmjkk1/)

U probnom hodniku je metanvitezit-5 pokazao dobre  rezultate. Pri punjenju sa 600g eksploziva nije došlo ni u jednom slučaju do paljenja metana i opasne ugljene prašine, te je odobreno da maksimalno punjenje po jednoj minskoj bušotini iznosi 500 grama. Rok upotrebljivosti ovog eksploziva iznosi 3 mjeseca, pod uslovom da se čuva u hermetički zatvorenim kesama od polietilena i skladištima sa relativnom vlažnošću zraka do 75%.

U tablici su prikazane fizičko-kemijske i minersko-tehničke karakteristike metanskih eksploziva:

(http://s30.postimg.org/g6a9eu2gd/Tablica2.jpg) (http://postimg.org/image/g6a9eu2gd/)


Na slici je prikazan ostatak PVC (vodonepropusne) vrećice u kojoj je bio neki protivmetanski eksploziv, a pronađena je u kamenom ugljenu:

(http://s9.postimg.org/4sbcqlrrf/Kameni_ugljen_eksploziv_metanski_ubinske_mine_os.jpg) (http://postimg.org/image/4sbcqlrrf/)  (http://s24.postimg.org/dmqvz50wh/Kameni_ugljen_eksploziv_metanski_ubinske_mine_os.jpg) (http://postimg.org/image/dmqvz50wh/)

Eksploziv za seizmološka istraživanja - „seizmokamniktit“:

Posebni uslovi rada pri seizmološkim istraživanjima nametnuli su potrebu da se pristupi proizvodnji specijalnog eksploziva namijenjenog za te radove, takozvanog seizmokamniktita.
Prednost seizmokamniktita za seizmološka i geofizička istraživanja u odnosu na druge eksplozive je višestruka.
Eksploziv je pogodan za rukovanje, jer se patrone mogu međusobno spojiti navojima, tako da se bez teškoća može izraditi željezno punjenje bez upotrebe dodatnih sredstava.
Seizmokamniktit je siguran za rukovanje i transport. Do detonacije seizmokamniktita neće doći ni u slučaju paljenja rudarskom kapsulom broj 8, već je za to potreban posebni detonator (buster). Ovo je od velikog značaja ako se uzmu u obzir uslovi pod kojima seizmološke ekipe vrše miniranje, pri čemu se često ne mogu preduzimati sve uobičajene mjere opreza. Konstrukcija patrona dobro štiti eksploziv od mehaničkih utjecaja, vode, vlage, i omogućava čist, jednostavan, brz, ekonomičan i siguran rad kod sastavljanja mine. Pri upotrebi ovih eksploziva nije potrebno da mineri sami na primitivan način na licu mjesta pripremaju mine, što inače nije u skladu sa postojećim propisima sigurnosti.
Seizmokamniktit je patroniran u specijalne limene kutije, težine neto 1,250kg eksploziva. Postoje dva tipa limenih kutija: inicijalna i obična. Razlika između njih je u tome, što inicijalne kutije imaju otvor za namiještanje detonatora i električnog upaljača, dok obične tog otvora nemaju. Detonator se čuva i transportira posebno od inicijalne patrone i stavlja se u nju neposredno prije upotrebe. U sastavu eksploziva ima pored TNT-a i amonijevog nitrata, kao i do 10% vode. Dobre strane takvih smjesa su sljedeće: imaju veliku gustoću pa zato i veliku koncentraciju energije, veliku brzinu detonacije, potpuno su neosjetljive na udar, nezapaljive, lako tonu u bušotinu napunjenu vodom itd.. Još jedna karakteristika ovih eksploziva je to, što se do detonacije dovode inicijacijom jakog detonatora od pentolita ili sličnog eksploziva.
Detonator (buster) je pentolitski, tj. smjesa 50% TNT-a i 50% pentrita, težine 40g. Osjetljivost detonatora iznosi oko 40cm/kg, brzina detonacije mu je 6800 m/s. Dovodi se do detonacije kapsulom broj 8.
U tablici su prikazane minersko-tehničke karakteristike seizmokamniktita:

(http://s22.postimg.org/czrdruyi5/Tablica3.jpg) (http://postimg.org/image/czrdruyi5/)

(http://s21.postimg.org/fp971t703/Seizmokamniktit_1.jpg) (http://postimg.org/image/fp971t703/)  (http://s22.postimg.org/h7vcs3ep9/Seizmokamniktit_2.jpg) (http://postimg.org/image/h7vcs3ep9/)

Eksplozivi za kumulativna minska punjenja:

Još na samom početku treba naglasiti da eksplozivi koji se upotrebljavaju za kumulativna minska punjenja ne spadaju u grupu privrednih (rudarskih) eksploziva, pošto im je bilanca kisika negativna. Za kumulativna minska punjenja uglavnom se upotrebljava TNT, kome se mogu dodati i drugi eksplozivi. Pošto TNT ima bilancu kisika vrlo negativnu, ne smije se upotrebljavati za miniranje u oknima i tunelima, već samo na otvorenom prostoru.
Eksploziv kumulativnog tipa FTV-3, mješavina je TNT-a i malodimnog baruta. Upotrebljava se za razbijanje razvaljenih stijena i rude i za razbijanje profilsanih(?) metalnih valjaka za potrebe željezara.
Detonacijska brzina ovog eksploziva iznosi 6500 m/s, bilanca kisika je 45,4%, osjetljivost na udar utegom od 1kg iznosi 135 cm, plinska zapremina 775 l/kg.
Djelovanje kumulativnog minskog punjenja je specifično u odnosu na djelovanje ostalih minskih punjenja. Dok se kod običnog (koncentriranog ili pružnog) minskog punjenja djelovanje izvršava uglavnom podjednako na sve strane, dok se djelovanje kumulativnog punjenja se izvršava u jednom pravcu u vidu kumulativnog mlaza.

Eksplozivne smjese „Kamex“:

U novije vrijeme u svijetu se sve više upotrebljavaju novi tipovi privrednih (rudarskih) eksploziva koji se u pogledu, osjetljivosti na udar, trenje i plamen znatno razlikuju od do sada poznatih eksploziva. Suština ove razlike ogleda se u sljedećem:
-u sastavu eksploziva pored poznatih neorganskih nitrata (amonijev nitrat i natrijev nitrat) ulazi do preko 50% malodimnih baruta, koji se prethodno samelju,
-sadržaj vode u eksplozivu kreće se do 14%,
-osjetljivost na inicijaciju je znatno manja, tako da se iniciranje ne može izvršiti rudarskom kapsulom broj 8., već samo pomoću specijalnog pentolitskog detonatora (bustera) težine najmanje 20g.
Iz ovoga se vidi da su ove eksplozivne tvari znatno manje osjetljive od bilo kojih do sada poznatih eksplozivnih tvari ne samo na inicijaciju rudarskom kapsulom, već uopće na udar, i trenje, a zbog velikog sadržaja vode i na plamen. Zato se ove eksplozivne tvari za razliku od klasičnih eksploziva, ne mogu ni tretirati kao eksplozivi, već kao eksplozivne smjese.
Kanada ove eksplozivne smjese proizvodi pod nazivom „Hydromex“, a SAD pod nazivom DBA-1, DBA-2, DBA-3, itd.. Poduzeće „Kamnik“ iz Kamnika usvojilo je proizvodnju ovih eksplozivnih smjesa 1964.g. pod nazivom „Kamex-A, Kamex-B i Kamex-C“. Razlika između pojedinih vrsta ogleda se u sastavu i minersko-tehničkim karakteristikama.
U tablici su prikazane minersko-tehničke karakteristike eksplozivnih smjesa:

(http://s9.postimg.org/876e97tfv/Tablica4.jpg) (http://postimg.org/image/876e97tfv/)

Velika gustoća i kemijski sastav ovih eksplozivnih smjesa omogućava sa one imaju veliku detonacijsku brzinu i zapreminu plinova, kao i visoki specifični pritisak, što ih čini pogodnim za miniranja na raznovrsnim radilištima, osim na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine.
Osim toga, za izradu ovih eksplozivnih smjesa upotrebljavaju se malodimni baruti koji su neupotrebljivi za vojne svrhe, te se stavljaju na raspolaganje privredi, uslijed čega će oni biti jeftiniji od klasičnih eksploziva.
Upiti koji su sa navedenim eksplozivnim smjesama vršeni u rudniku Mežice, pokazali su dobre rezultate. Minersko-tehničke karakteristike garantiraju da će se dobri rezultati dobiti pri miniranju i na ostalim radilištima. Međutim, kakvu će granulaciju materijala davati ove eksplozivne smjese pri miniranju treba probama provjeriti na svakom radilištu posebno. Zbog toga široj upotrebi ovih smjesa treba pristupati postepeno, pošto se prethodno detaljno izdiferenciraju dobiveni rezultati pri miniranju sa klasičnim eksplozivima i sa spomenutim eksplozivnim smjesama.
Konzistencija ovih eksplozivnih smjesa je plastična do polu tekuća (žitka), što u većini zavisi od postotka vode u njoj, i može biti različita kod svake vrste eksplozivne smjese, što zavisi od namjene, promjera patrona, načina punjenja u minske bušotine itd.. Ovim eksplozivnim smjesama mogu se puniti minske bušotine pomoću pneumatskih pumpi specijalno izrađenih za tu svrhu, što omogućava znatno brže punjenje, od punjenja na klasičan način pomoću minerskog štapina. Inače, ova se smjesa pakuje u fiole od polietilena u vidu cijevi raznih dužina, promjera najmanje 30mm, čime se onemogućava isparavanje vode, sušenje i stvrdnjavanje.
Treba napomenuti da se sa navedenim eksplozivima mora oprezno rukovati pri manipulaciji, kako se polietilenske cijevi ne bi oštetile. Rok upotrebe ovih eksploziva iznosi 3 mjeseca, računajući od dana proizvodnje.

Eksplozivne smjese „Kamex“:

U novije vrijeme u svijetu se sve više upotrebljavaju novi tipovi privrednih (rudarskih) eksploziva koji se u pogledu, osjetljivosti na udar, trenje i plamen znatno razlikuju od do sada poznatih eksploziva. Suština ove razlike ogleda se u sljedećem:
-u sastavu eksploziva pored poznatih neorganskih nitrata (amonijev nitrat i natrijev nitrat) ulazi do preko 50% malodimnih baruta, koji se prethodno samelju,
-sadržaj vode u eksplozivu kreće se do 14%,
-osjetljivost na inicijaciju je znatno manja, tako da se iniciranje ne može izvršiti rudarskom kapsulom broj 8., već samo pomoću specijalnog pentolitskog detonatora (bustera) težine najmanje 20g.
Iz ovoga se vidi da su ove eksplozivne tvari znatno manje osjetljive od bilo kojih do sada poznatih eksplozivnih tvari ne samo na inicijaciju rudarskom kapsulom, već uopće na udar, i trenje, a zbog velikog sadržaja vode i na plamen. Zato se ove eksplozivne tvari za razliku od klasičnih eksploziva, ne mogu ni tretirati kao eksplozivi, već kao eksplozivne smjese.
Kanada ove eksplozivne smjese proizvodi pod nazivom „Hydromex“, a SAD pod nazivom DBA-1, DBA-2, DBA-3, itd.. Poduzeće „Kamnik“ iz Kamnika usvojilo je proizvodnju ovih eksplozivnih smjesa 1964.g. pod nazivom „Kamex-A, Kamex-B i Kamex-C“. Razlika između pojedinih vrsta ogleda se u sastavu i minersko-tehničkim karakteristikama.
U tablici su prikazane minersko-tehničke karakteristike eksplozivnih smjesa:

(http://s9.postimg.org/876e97tfv/Tablica4.jpg) (http://postimg.org/image/876e97tfv/)

Velika gustoća i kemijski sastav ovih eksplozivnih smjesa omogućava sa one imaju veliku detonacijsku brzinu i zapreminu plinova, kao i visoki specifični pritisak, što ih čini pogodnim za miniranja na raznovrsnim radilištima, osim na radilištima sa pojavom metana i opasne ugljene prašine.
Osim toga, za izradu ovih eksplozivnih smjesa upotrebljavaju se malodimni baruti koji su neupotrebljivi za vojne svrhe, te se stavljaju na raspolaganje privredi, uslijed čega će oni biti jeftiniji od klasičnih eksploziva.
Upiti koji su sa navedenim eksplozivnim smjesama vršeni u rudniku Mežice, pokazali su dobre rezultate. Minersko-tehničke karakteristike garantiraju da će se dobri rezultati dobiti pri miniranju i na ostalim radilištima. Međutim, kakvu će granulaciju materijala davati ove eksplozivne smjese pri miniranju treba probama provjeriti na svakom radilištu posebno. Zbog toga široj upotrebi ovih smjesa treba pristupati postepeno, pošto se prethodno detaljno izdiferenciraju dobiveni rezultati pri miniranju sa klasičnim eksplozivima i sa spomenutim eksplozivnim smjesama.
Konzistencija ovih eksplozivnih smjesa je plastična do polu tekuća (žitka), što u većini zavisi od postotka vode u njoj, i može biti različita kod svake vrste eksplozivne smjese, što zavisi od namjene, promjera patrona, načina punjenja u minske bušotine itd.. Ovim eksplozivnim smjesama mogu se puniti minske bušotine pomoću pneumatskih pumpi specijalno izrađenih za tu svrhu, što omogućava znatno brže punjenje, od punjenja na klasičan način pomoću minerskog štapina. Inače, ova se smjesa pakuje u fiole od polietilena u vidu cijevi raznih dužina, promjera najmanje 30mm, čime se onemogućava isparavanje vode, sušenje i stvrdnjavanje.
Treba napomenuti da se sa navedenim eksplozivima mora oprezno rukovati pri manipulaciji, kako se polietilenske cijevi ne bi oštetile. Rok upotrebe ovih eksploziva iznosi 3 mjeseca, računajući od dana proizvodnje.


Eksplozivne smjese „Nitrol“:

Posljednjih godina su kod nas učinjeni znatni napori da se eksplozivna svojstva amonijevog nitrata potpunije iskoriste za proizvodnju eksplozivnih tvari. Napori su urodili plodom. Probe koje su učinjene sa smjesama amonijev nitrat-organska goriva, dale su pozitivne rezultate. Ove smjese su komercijalno nazvane općim nazivom „Nitrol“.
Probe su uglavnom izvršene sa dvije vrste smjesa: Nitrol I i Nitrol II. Razlika između ovih dviju smjesa uglavnom se ogleda u količini organskih tvari pomiješanih u amonijevom nitratu: u Nitrolu I ona iznosi oko 8%, a u Nitrolu II oko 5%. Zbog toga su i minersko-tehničke karakteristike ovih smjesa različite. Ova razlika se naročito ogleda u osjetljivosti na početni impuls. Dok se smjesa Nitrol I može dovesti do detonacije rudarskom kapsulom broj 8 i broj 6, dotle smjesa Nitrol II može dovesti do detonacije samo pomoću posebnog detonatora (bustera), kao što je to slučaj sa seizmokamniktitom i kamexom. Za detonator (buster) se može upotrijebiti patrona nekog drugog eksploziva (amonala, vitezita i sl.), ili specijalni detonator od pentolita.
Minersko-tehničke karakteristike navedenih smjesa Nitrol nisu potpuno točno određene, jer iste zavise od niza faktora. Radi orijentacije ovdje se navode samo neke od njih.
Gustoća patronirane smjese Nitrol iznosi oko 1kg/l i mijenja se prema načinu punjenja bušotine. Ako se, na primjer, bušotine pune pneumatski, a da se eksploziv prethodno ne patronira, gustoća punjenja se povećava na oko 1,1 kg/l. Međutim, zasad ne postoji mogućnost da se bušotine pune na ovaj način, jer za to ne raspolažemo odgovarajućim uređajima niti dovoljnim iskustvom.
Brzina detonacije smjese Nitrol I u promjeru 30mm i gustoći 1kg/l iznosi 3300 m/s, a dostiže maksimalnu brzinu pri promjeru Ø 100mm, koja iznosi 4200 m/s. Kod smjese Nitrol II ova brzina se kreće od 3100 do 4000 m/s, što zavisi od promjera patrone i gustoće.
Prijenos detonacije kod smjese Nitrol I iznosi 3-10 cm, a kod Nitrola II detonacijski val se prenosi samo u koloni, tj. samo u slučaju da se patrone eksploziva dodiruju.
Osjetljivost na udar utegom od 2kg se gotovo ne može odrediti, tj. ona iznosi znatno iznad 200cm. Iz toga se vidi da ove smjese nisu osjetljive na udar i trenje, te spadaju u grupu sigurnosnih eksploziva.
Bilanca kisika je uravnotežena, odnosno blago pozitivna, te zbog toga ne oslobađa otrovne plinove u opasnim koncentracijama.
Plinska zapremina iznosi oko 970 l/kg, a specifični pritisak 9500 kg/cm2.
Ne smrzava se jer ne sadrži komponente podložne smrzavanju.
Obe smjese su jako higroskopne, tj., lako upijaju vlagu, kao i svi ostali eksplozivi na bazi amonijevog nitrata. Podložne su i stvrdnjavanju, i pored toga što se smjesama dodaju specijalne tvari koje u izvjesnom smislu onemogućuju, točnije, usporavaju stvrdnjavanje. Do stvrdnjavanja dolazi naročito u ljetnom periodu kada temperatura zraka poraste iznad 25°C. Zbog toga ove eksplozivne smjese treba čuvati od utjecaja vlage, vode i povišene temperature. Potrošiti se moraju u roku kojeg navodi proizvođač, jer nakon roka, opada mu jačinsko svojstvo.
Eksplozivne smjese Nitrol I i Nitrol II uglavnom su namijenjene za miniranje na površini zemlje, mada se zbog sastava plinova eksplozije mogu upotrijebiti i ispod površine zemlje. Pri miniranju se treba strogo pridržavati uspustava proizvođača, jer se u protivnom neće dobiti željeni rezultati miniranja. Kod miniranja u dubokim minskim bušotinama, poželjno je, da se detonatori (busteri) stave na više mjesta duž bušotine, jer to garantira prijenos detonacije po cijeloj njenoj dužini. Isto tako, kod Nitrola II buster mora biti dovoljne težine da bi sigurno proizveo detonaciju smjese.

U tablici su prikazani svi protivmetanski eksplozivi i neke njihove kemijske specifikacije:

(http://s30.postimg.org/vztx39re5/Tablica5.jpg) (http://postimg.org/image/vztx39re5/)


Izvori:

*Minsko-eksplozivna sredstva – Knjiga I (Opis i upotreba), Savezni sekretarijat za narodnu obranu, Tehnička uprava, In. br. 29/3-1, Vojna štamparija Fotoslog TU-I 107 – Beograd 1981.g., Generala Ždanova 40b.
*Eksplozivna sredstva – M. Pleše, I. Šteker, V. Horvat,
*Municija II dio – Skupina tajnih autora (vojna lica/osobe)

Živin fulminat (prema lat. fulmen: munja, grom; Hg(CNO)₂ ili Hg(ONC)₂, praskava živa, točnijeg naziva živin(II) fulminat, ruski: gremučaja rtut, engleski: mercury fulminate, njemački: knallquecksilber) u kemijskom pogledu predstavlja živinu sol fulminatne kiseline.

Izgled, osobine i svojstva:

Čist fulminat je kristal bijele boje, a kada nije čist obično je slabo žućkasta do svijetlosiva kristalna tvar/prah (boja zavisi o skladištenju i drugim okolnostima), gustoće 4,42 g/cm³, temperature paljenja 160 - 165°C, volumena plinova (V0) 935 l/kg, temperature eksplozije 205°C.
Nije higroskopan, i veoma je malo rastvorljiv u vodi. Topljivost u vodi živinog fulminata je neznatna (0,07 g na 100 dijelova vode pri 12°C). Sa povišenjem temperature topljivost se povećava; 100 težinskih dijelova pri 49°C rastvara 0,175g fulminata, 100 težinskih dijelova pri 100°C rastvara 0,77g fulminata.
Rastvorljivost u alkoholu je nešto veća od vode. Dobro se rastvara u amonijaku, acetonu, kalijevom cijanidu, piridinu i dušičnoj kiselini. Potpuno se rastvara u kalcijevom cijanidu. Slabe kiseline ne djeluju na živin fulminat, dok jake kiseline kao dušična kiselina - razlažu ga.
Vodikov sulfid (H₂S) reagira sa živinim fulminatom pri čemu se formiraju sulfidi, što znatno smanjuje inicijalnu sposobnost kapsule odnosno živinog fulminata.
Vlažan živin fulminat reagira sa većinom metala. Pri dodiru sa bakrom formira bakrov fulminat, koji je manje osjetljiv na udar od živinog fulminata, ali znatno osjetljiviji na trenje.

Cu + Hg(ONC)₂ --> Cu(ONC)₂ + Hg

Sa aluminijem živin fulminat reagira veoma burno pri čemu se živin fulminat reducira do metalne žive, a aluminij do oksida (Al2O3). Sa cinkom živin fulminat reagira slabije, ali se ipak formira u cinkov fulminat. Sa niklom, kalijem i željezom, živin fulminat praktični ne reagira. Najopasniji je doticaj živinog fulminata sa aluminijem, pri čemu nastaje reakcija uz oslobođenje topline koja može da dosegne i temperaturu paljenja živinog fulminata.

Stabilnost živinog fulminata na povišenim temperaturama je mala. Tako zagrijavanjem na 50 - 60°C u suhoj atmosferi u vremenu od 6 mjeseci nastaje razgradnja pri čemu živin fulminat gubi 3,6% od mase. U vlažnoj atmosferi smanjenje težine iznosi 7,6%. Zagrijavanjem na 75°C nastaje ubrzano raspadanje, dok dužim zagrijavanjem na 100°C može detonirati.

Živin fulminat je vrlo jednostavna eksplozivna tvar, jako otrovna kao i sve živine soli. Stabilan je eksploziv i može se neograničeno čuvati suh i mokar pod normalnim uvjetima, ali je u odnosu na druge inicijalne eksplozive najnepostojaniji.

Molekularna struktura živinog fulminata izgleda ovako: O−N≡C−Hg−C≡N−O.

Pri eksploziji se razlaže na živu, ugljikov(II) oksid i dušik.

Osjetljivost i brizantnost:

Živin fulminat je vanjskim utjecajima osjetljiv na udar, trenje i plamen. Jako je eksplozivan i može eksplodirati uslijed grijanja ili udarca. Prilikom ispitivanja na osjetljivost udara utegom, detonira već sa visine pada utega od 2kg sa 4cm, dok TNT eksplodira pod istim uvjetima sa visine pada utega od 48cm, a tetril eksplodira sa padom utega težine 2kg sa visine od 40cm.

To znači da je jako osjetljiv na udar.
Osjetljivost i sposobnost inicijacije fulminata su zavisne od veličine kristala. Fulminat sitnih kristala je manje efikasan od krupnih kristala, ali je ovaj, s druge strane, znatno osjetljiviji na mehaničke utjecaje.
Pali se pri djelovanju plamena, ali gorenje lako prelazi u detonaciju. Točka zapaljivosti suhog živinog fulminata iznosi oko 150°C, a zagrijan na oko 160°C detonira. Detonacija nije isključena ni pri nižim temperaturama. Maksimalna detonacijska brzina iznosi mu 5.400 m/s.
Pri detonaciji oslobađa oko 400 Kcal/kg topline i približno 300 l/kg plinova.
Prisutan i najmanji sadržaj vlage u živinom fulminatu znatno smanjuje njegovu osjetljivost, tj. nepovoljno utječe na njegovu sposobnost na eksplozivno djelovanje. Sa 15% vode ne može detonirati, već će mirno sagorjeti, dok sa 25-30% vlage živin fulminat postaje neosjetljiv na plamen i udar, zbog čega se i čuva pod vodom.
Brizantnost živinog fulminata zavisi od gustoće. Kristalna gustoća mu je 4,42 g/cm3. Pri prešanju živin fulminat postiže sljedeće gustoće:

(https://s29.postimg.org/3nk2h4ixv/Untitled.png) (https://postimg.org/image/3nk2h4ixv/)

Prešanjem živinog fulminata silom od 162 MPa on postaje „mrtav“, tj. pali se teško i pri sagorijevanju ne detonira. Pri prešanju silom od 49 MPa živin fulminat u 3% slučajeva deflagira. Pritiskom od 59 do 64 MPa procent deflagracije se penje na 5%, a silom prešanja od 294 MPa dolazi 100% do otkaza. Pošto gubi osjetljivost prešanja pod većim pritiscima, zbog toga se živin fulminat u inicijalnim sredstvima (kapislama) preša silom od 24 do 34 MPa.
Kast i Haid ispitivali su zavisnost detonacijske brzine živinog fulminata od gustoće. Ti rezultati prikazani su u tablici:

(https://s30.postimg.org/4o3tfzm9p/Untitled.png) (https://postimg.org/image/4o3tfzm9p/)

Smjesa živinog fulminata sa 10% kalijeva klorata (KClO₃) detonira i pri manjim gustoćama, pri čemu se postižu veće detonacijske brzine, nego kod primjene čistog živinog fulminata. Tako smjesa sa gustoćom od 3,16 g/cm³ dostiže detonacijsku brzinu od 4090 m/s.

Primjena:
Fulminati (https://hr.wikipedia.org/wiki/Fulminati) se koriste kao primarni eksplozivi za punjenje detonatorskih kapsula, a to su: živin fulminat (HgC₃N₂O₂) i srebrov fulminat (AgC₂N₂O₂), koji je pak nestabilniji od živinog(II) fulminata, ali može detonirati i pod vodom.

Od inicijalnih eksploziva, prvi je otkriven živin fulminat i industrijski primijenjen u proizvodnji inicijalnih sredstava, odnosno detonatora za eksplozive. Alfred Nobel ga je svrstao tada u jedan i jedini dinamitni detonator/aktivator. Ovaj novi detonator je imao presudnu ulogu za veliki uspeh dinamita.
Živin fulminat se i danas upotrebljava kao primarno punjenje inicijalnih i detonatorskih kapsula. Potpuno suh i bez nečistoća, pravilno pakiran u inicijalnom sredstvu je postojan.
U inicijalnim sredstvima živin fulminat se pakira čist ili u smjesi sa kalijevim kloratom, barijevim nitratom, antimon trisulfidom i dr.. Također se koristi s busterima (pojačivačima), kao što je pikrinska kiselina i RDX.

*!*Čahurice kapsula i detonatori izrađeni su od bakra ili mesinga gdje se puni sa živinim fulminatom. S obzirom na to da lako reagira sa većinom metala, pakira se u bakrenim čančićima koji su obavezno zaštićeni niklom ili lakom, kako bi se spriječio direktan dodir živinog fulminata sa bakrom.
Čahurice detonatora ne mogu biti od aluminija zbog razornog djelovanja žive na aluminij.
Po tome se mogu rudarske kapsule i električni upaljači odmah razlikovati od azidnih, jer fulminatske kapsule su crvene ili svijetložute boje, tj. boje bakra ili mesinga, dok su azidne bijele boje, tj. boje aluminija.

S obzirom na to da se živin fulminat lako inicira udarom ili trenjem, koje izaziva igla u oruđu, masovno se primjenjuje pri izradi inicijalnih sredstava.
Živin fulminat se čuva pod vodom, a razgrađuje rastvorom natrijeva tiosulfata. Zato se ostaci živinog fulminata na radnim mjestima i alatima odstranjuju pranjem 2%-tnim rastvorom natrijeva tiosulfata.

Živin fulminat koji se primjenjuje za izradu inicijalnih sredstava mora odgovarati zahtjevima za kvalitetu postavljenim u tablici:

(https://s23.postimg.org/69e2ydn87/Untitled.png) (https://postimg.org/image/69e2ydn87/)

Čuvan na malo većim temperaturama (35 - <50°C) pokazuje postepeno slabljenje sposobnosti inicijacije. Zbog tog svojstva, nije pogodan za pakiranje municije namijenjene za tropske krajeve s obzirom na njegovu nestabilnost na povišenim temperaturama.
Živin fulminat se upotrebljava za izradu inicijalnih kapsula artiljerijskog oružja, a rjeđe se zbog svojih osobina (osjetljivosti i skladištenja; vode i temperature) koristi za punjenja vojnih detonatorskih kapsula. U no¬vije vrijeme se ne upotrebljava za punjenja detonatorskih kapsula, namijenjenih za protupješačke i protutenkovske mine.

Fulminatske kapsule ima¬ju tu nezgodnu osobinu, što pri detonaciji oslobađaju živu, koja amalgamira čahuru i zadnji dio cijevi. Iz tog razloga se čahura streljačkog oružja može upotrijebiti samo dva puta.

Samo u Njemačkoj pri početku 20.st. proizvodnja živinog fulminata je dostigla 100 tona.

Dobivanje:
Osnovne kemikalije za pripravu živinog fulminata su: živa, dušična kiselina i etilni alkohol, od kojih su svi visokog postotka čistoće.
Živin(II) fulminat je prvi sintetizirao Edward Charles Howard 1800.g., u reakciji žive i dušične kiseline, dodajući u rastvor etanol.
Živin(II) fulminat se i danas laboratorijski priređuje djelovanjem dušične kiseline na živu i etilni alkohol.
Živin fulminat se dobiva rastvaranjem metalne žive u dušičnoj kiselini. Iz tog rastvora se dodatkom etilnog alkohola taloži živin fulminat. Proces proizvodnje je veoma jednostavan. Pri proizvodnji strogo se vodi računa da u živinom fulminatu nema metalne žive, niti ostataka kiselina, jer slobodna živa reagira sa bakrenim čančićima (u kapsulama) pri čemu se formira amalgam bakra, dok ostaci kiseline nagrizaju bakreni čančić, što dovodi u pitanje stabilnost kapsule i njenu sigurnost.

Izvori:
*Sredstva inicirovanija; Bubnov P.E., M. Oborongiz, 1945.g.
*Pravilnik o tehničkim normativima za zaštitu od statičkog elektriciteta, Beograd 1974.g.
*Meyer Rudolf: Explosivstoffe, 1973.g.
*Bagal L.I.: Himija i tehnologija inicirujušćih vešćestv, Moskva 1975.g.
*Pirotehnika i inicijalna sredstva, Aleksandar Đurica, izdavač: Vojnoizdavački zavod 1983.g.

Samo jedno blic pitanje.....da ne bih sad citao sve stranice. Suvise je sve strucno objasnjeno. Kakva je snaga eksploziva kojim su se punile granate u prvom svetskom ratu, naspram onog kojim su se punile u drugom svetskom ratu. I drugo.....kakva je snaga danasnjih eksploziva u granatama naspram ovih koje sam pomenuo. Uzgred, navedite mi tipove tih eksploziva. Hvala!

Во прва светска војна ги полнат со амониум нитрат помешан со нафта и алумински струганици наречен амонал.Само проблемот е што имаа век на траење од 6 месеци послен тоа се распајга шалитрата така да мораш да ја испалиш граната во тие 6 месеци.Послен се појави и Amatol пак амоноум нитрат со тнт за подобра детонација .Кога детонира амонал се слуша силен туп звук и послен тоа се испушта бел чад оваа го имам видено од искуство  и имаа помала брзина бранот од 3800 метри во секунда само проблемот е што каде пајга граната ако падни на песоклив терен ке ја забави експолизијата но фрла ситни парчиња песок кој како самчи можат да ти ја пробијата алишата лично имам видено послен ексползија на амонал мали парчиња песок имаја пробиено лим од автомобил .Инаку за втора светска војна повеке се полнат со тнт со бел фософор помешан со тнт или амонал  и други експолизвни материи како американскиот Composition А & B  потоа експлозивот D Во втора светска војна експлозивите достигнуват брзина од 6900 до 7100 мс во секунда .

Evo jedne izuzetne knjige o proizvodnji eksploziva,brizantnih i inicijalni,više od 80 eksploziva je obrađeno sa kompletnim načinom proizvodnje na labaratorijskom nivou.

https://www.delfi.rs/knjige/136337_eksplozivne_materije_i_njihove_sinteze_knjiga_delfi_knjizare.html

Руската книга за Експлозиви од 1932 г но не сум сигурен дали можи да се спушти?

https://search.rsl.ru/ru/record/01009349326

Treba mi pomoć!

Pomažem jednom drugaru, vezano za uništavanje perostalih morskih mina, bojevih glava od torpeda i raketa.
Proces u CG je pokrenut pod međunarodnim pokroviteljstvom: gore navedena sredstva se pakuju i transportuju u inostranstvo na uništenje.

Naš problem je u tome, što sve to ide kamionima kroz EU, gde su propisi za transport opasnih materija i eksploziva striktno određeni. Konretan problem je tzv. UN broj za opasne materije, i to je obavezan podatak u transportnoj (paking listi) za dato sredstvo.

UN broj (ako sam dobro shvatio - nisam stručnjak za eksploziv), određuje - dodeljuje proizvođač sredstva.

Eksplozivno punjenje svih gore navdeneih sredstava je takozvani TAH - mešavina TNT, hexogena i aluminijumskog praha (u raznim procentima - ali sve je to približno).
Mi znamo tačan sastav za svako sredstvo, ali nemamo UN broj određen od strane proizvođača - to nismo uspeli naći u dokumentacijama za navedena sredsta.

Tražio sam po raznoraznim katalozima po internetu, ali nisam uspeo naći ništa slično.   

Kako da ispunimo paking liste? Ima li stručnjaka na Palubi koji bi nam pomogao?

Ovde (http://www.ptec-ir.com/uploads/UN_CODES_OF_CHEMICALS_MATERIALS_632.pdf) je lista UN brojeva

https://youtu.be/OOWcTV2nEkU

https://youtu.be/nqJiWbD08Yw