PALUBA

Imena Jugoslovenskih ratnih brodova


Mornarica Kraljevine Jugoslavije

   U mornarici kraljevine Jugoslavije prva dodela imena ratnim brodovima odnosila se na brodove dobijene posle prvog svetskog rata u podeli austrougarskog pomorskog ratnog plena. Nova imena su bila nacionalnog obeležja, a dodeljivana su (odnosno promenjena) brodovima koji su ih imali još od ranije, dok su ostali zadržali samo brojčano označavanje.

   Prva imena su dobili brodovi rečne ratne flotile na kojima su jugoslovenske posade bile ukrcane još od 1919. godine. Tako su monitori dobili imena jugoslovenskih reka Drava, Morava, Sava, Vardar, još dva monitora imena Drina i Soča, a dva rečna patrolna čamca su dobila imena Bregalnica i Neretva. Ta dva monitora i rečni patrolni čamci su 1921. oduzeti i dodeljeni drugim državama.

   Nova imena su dobili brodovi - hulkovi Krka, Neretva, Skradin, Krivošije, Prvić, stara oklopnjača Kronprinz erzherzog Rudolf je dobila ime Kumbor, pomoćni brod Gigant je preimenovan u Moćni, a vodonosac Najade u Sitnicu. Torpiljarke su, kao i u austrougarskoj mornarici, ostale bez imena i dobile samo brojčanu oznaku. Četiri torpiljerke ranije oznake T (građene u Trstu) uvrštene su u flotu sa novim oznakama od T-1 do T-4, a druge četiri torpiljarke oznake F (građene u Rijeci) dobile su oznake od T-5 do T-8. U žargonu mornarice torpiljarke su nazivane „triestinke“ i „fiumane“. Preostale četiri, već tada potpuno zastarele i istrošene torpiljarke (jedna od njih nije nikada ni ušla u stroj, a ostele tri su uskoro rashodovane) dobile su oznake od T-9 do T-11.

   Kasnije nabavljeni brodovi, minopolagači (1923.) su dobili imena ptica grabljivica: Jastreb, Kobac, Orao, Soko, Galeb i Labud (prethodno nosio ime Gavran). Laka krstarica Niobe (1926.) je dobila ime Dalmacija, a novosagrađeni razarači imena gradova - Dubrovnik, Beograd, Zagreb i Ljubljana. Motorne torpiljarke su dobile imena planina - Dinara, Durmitor, Kajmakčalan, Orijen, Rudnik, Suvobor, Triglav i Velebit, dok su podmornice dobile imena - Hrabri, Nebojša, Smeli i Osvetnik. Jedna serija minopolagača sagrađenih 1930. u Kraljevici je nosila imena sa istim početnim slovom - Malinska, Meljine, Mljet, Marjan i Mosor.

   Pomoćni brodovi su dobili imena koja su označavala njihovu namenu. Spasilac je bio brod za spasavanje podmornica, Zmaj je matični brod za hidroavione, a remorkeri imena radnih karakteristika – Snažni, Jaki, Marljivi, Ustrajni. Jedan brod (ex grčki Paxo od 50 t), nabavljen na Krfu za potrebe srpske vojske, nosio je do rashodovanja 1932. simbolično ime Srbija.

   Brojne oznake na brodovima su bili jednocifreni brojevi koji su za svaku klasu brodova počinjali od jedinice. Veći brodovi razarači i minopolagačai nisu imali brojčanu oznaku i nosili su na pramcu (pisano na oba pisma - i ćirilicom i latinicom) jednoslovnu ili dvoslovnu kombinaciju imena, kao i na krmi ispisano ime broda. Krstarica Dalmacija je imala samo ispisano ime.


Mornarica NOVJ

   Prvi ratni brodovi partizanske mornarice u NOR-u nosili su imena koja su simbolizovala radnički pokret i revoluciju. Na brodovima odreda ratne mornarice južne Dalmacije (1. mornarički odred) bilo je na leutu ispisano ime Pionir, a na zaplenjenom motornom jedrenjaku Evropa ispisano je ime Partizan. Jedan leut je nosio ime Proleter.

   Ratni brodovi mornarice NOVJ su nosili na pramcu dvoslovnu kombinaciju (NB) ili (PČ) sa brojčanom oznakom. Brodovi su pretežno zadržali svoja ranija imena, iako su nekima prilikom ulaska u stroj bila promenjena. Tako su na primer brodovi Tunolovac i Kolega iz mesta Kali na ostrvu Ugljanu u mornarici NOVJ postali NB-3 Jadran i NB-8 Kornat. Nova imena su dobijali i zarobljeni neprijateljski brodovi koji su uvršteni u sastav mornarice NOVJ. Tako je nemački protivpartizanski brod Anton (ex Bianca Stella) postao NB-11 Crvena zvijezda, dva nemačka I-boota PČ-7 Osvetnik i PČ-8 Udarnik, a KJ-10 je dobio oznaku PČ-76.

   Numeracija naoružanih brodova je bila od broja 1 pa na dalje, kako su adaptirani brodovi ulazili u stroj. Brojevi patrolnih čamaca su određivani po drugoj shemi, pa su istovremeno označavali pripadnost flotilama pomorskih obalskih sektora. Tako na primer patrolni čamci II. POS-a imali su rezervisane brojeve od 1 do 20, III. POS-a od 21 do 40, a IV. POS-a od 41 do 80 jer je taj sektor imao i najviše plovnih sredstava.

   Određivanje imena brodovima koji su ulazili u sastav mornarice NOVJ takođe nije, i pored ratnih prilika, bilo prepušteno slučaju. U proleće 1944. štab IV. POS je pokrenuo ovo pitanje, a neposredni povod je bilo opremanje jednog broda koče koji je ulazio u sastav naoružanih brodova. U aktu upućenom štabu mornarice NOVJ 26. maja 1944. je stajalo: “...Koča koja je stigla iz Monopolija i koja se sada naoružava u NB dobiće broj NB-12. Pošto svi naoružani brodovi imaju pored svoga broja i ime, i budući da će stići još više koča koje će se naoružati, to je ovaj štab mišljenja da bi trebalo svim ovim kočama pošto su jednakog tipa staviti i slična imena. Ovaj štab predlaže za naoružane koče sledeća imena: Borac, Junak, Heroj, Drug, Partizan, Omladinac, Gerilac, Proleter. Ukoliko se štab mornarice slaže sa ovim prijedlogom molimo da nas o tome obavijesti odnosno u protivnom slučaju da odredi imena za nove naoružane brodove...“ .

   Kao što se vidi iz citiranog dopisa,štaba IV. POS kriterijumi za davanje imena borbenim, naoružanim brodovima mornarice NOVJ bili su opštepoznati i prihvaćeni nazivi kod boraca NOVJ.

   Dva dana kasnije, štab mornarice NOVJ je 28. maja svojim aktom br. 5300 dao saglasnost na predlog štaba IV. POS i novonaoružani kočar je uz oznaku NB-12 dobio ime Borac. Bilo je to prvo ime sa spiska koji je predložio štab IV. POS.

   Ime Partizan postalo je tradicionalno u mornarici NOVJ i uvek je brod sa tim imenom bio u sastavu. Tako na primer kada je 20. oktobra 1944. NB-13 Partizan potopila avijacija u luci Olib, već 8. novembra je novi brod s istim imenom i oznakom bio ponovo uvršten u sastav mornarice NOVJ. Bio je to treći brod koji je u toku NOR-a nosio ime Partizan.

Jugoslovenska (ratna) mornarica

   Daljni propis o davanju imena brodovima donet je u komandi Jugoslovenske mornarice, također, još u toku rata. Naredba broj 10 od 30. aprila 1945. odnosila se na brodove pomoćne namene, tankere i peniše za gorivo. Ovi su brodovi, zaplenjeni od neprijatelja ili koje je posle potapanja tehnička služba mornarice NOVJ digla iz mora i osposobila, bili uvršteni u sastav mornarice NOVJ i po naredbi dobili su imena jadranskih ostrva. Tako su peniša broj 519, peniša broj 24, peniša dignuta iz mora u Zadru, peniša dignuta u Lovištu, zatim tankeri Kit, Ulješura, P.N.-G.R.-12 i Vrbano sada nosili imena - Vir, Žut, Ist, Iž, Lavsa, Kluda, Maon, Sit i Orud.

   Neposredno posle završetka rata brodovima JRM su dodeljena nova imena. Bili su to brodovi jugoslovenskog pomorskog sastava vraćeni iz inostranstva, kao i neprijateljski ratni brodovi zaplenjeni u ratu i uvršteni u flotu.

   Prema naredbi ministra narodne odbrane broj 892 od 17. novembra 1945., minopolagač Orao je preimenovan u Pionir, korveta Nada u Partizanka, a jahte Beli orao, Sloboda (zaplenjena Amrita) i Vila u Biokovo, Mosor i Orijen. Pomoćni brodovi Sitnica i zaplenjeni Felice preimenovani su u Vis i Sušac, zaplenjeni parobrodi Stefano, Tenacia Gennari (privremeno Raša) i Punta Planca (privremeno Ploče) u Cres, Lošinj i Lastovo, a pomoćni brod Sloboda (ex Olga) u Lavsa. Motorne topovnjače su oznaku MT dopunile u MTP zadržavajući brojeve od 1 do 7, dok su tri minopolagača tipa Marjan dobili samo brojčane oznake M-1, M-2 i M-3. Remorkeri su, također, dobili samo brojčane oznake i, po naredbi komande Jugoslovenske mornarice broj 40 od 25. decembra 1945., parni remorkeri su označeni slovom R, a slovima MR remorkeri na motorni pogon. Ostali brodovi - zaplenjeni neprijateljski torpedni čamci, desantni brodovi, desantni jurišni čamci i brodovi pomoćne namena, dobili su samo brojčane oznake, kao i adaptirani ribarski brodovi s kojima je počelo razminiranje na Jadranu. Ovi brodovi su nosili i slovnu oznaku D (drager), odnosno jedno kratko vreme i slova TŠ (traljščik). Takođe, samo brojčane oznake su dobile i dve parne torpiljarke (ranije T-1 i T-5), kao i motorne torpiljarke Kajmakčalan i Durmitor predratne kraljevske mornarice.

   Ova naredba, očito nepotpuna jer se odnosila samo na one brodove koji su tada bili u sastavu JRM, nije, dakle, predstavljala celovito utvrđene kriterijume za dodelu imena ratnim brodovima. Ali i ovakva naredba je nedvosmisleno ukazivala da se kriterijumi uspostavljaju kao kontinuitet ratnih tradicija mornarice NOVJ. Ratni brodovi sa imenima Pionir i Partizanka bili su nastavak tradicija prvog partizanskog ratnog broda i jednog od naoružanih brodova, jahte sa imenima poznatih planina iz NOR-a, a pomoćni brodovi imena jadranskih ostrva, kako je već od ranije bilo određeno.

   Izradom prvog flotnog programa, kojim je počela izgradnja i uvođenje u stroj novih ratnih brodova, doneti su i novi propisi o imenima brodova. Prema naredbi vrhovnog komandanta oružanih snaga broj 347 od 18. maja 1949., i zvršena je klasifikacija brodova. Imena su dobijali samo veći brodovi, a ona su određivana u generalštabu JA po predlogu komande mornarice.

   Prema tadašnjoj perspektivi razvoja flote, naredbom se predviđalo da krstarice dobiju imena narodnih republika i autonomnih pokrajina, razarači - imena brodova iz NOB-a i imena gradova, stražarski brodovi - imena poznatih planina iz NOB-a. Velike podmornice nosile bi imena reka, takođe značajnih iz NOB-a, a srednje - nazive hidro-meteoroloških pojava. Stražarski čamci dobili bi nazive rodova vojske i specijalnosti u JRM-JA, minopolagači imena ptica, a minolovci - nazive snažnih ljudskih i karakternih osobina.

   Pomoćni brodovi - tankeri, remorkeri, transportni i bolnički brodovi - dobili bi imena morske flore i faune, jahte - narodna ženska imena, a ploveće baze i brodovi za spasavanje - nazive zanatlija i radnika.

   Ostali brodovi - male podmornice, bazični (lučki) minolovci, torpedni čamci, kao i ostali pomoćni brodovi i plovna sredstva, dobili su samo brojčane oznake.

   Brodovi rečne ratne flotile - rečni minolovci i rečni oklopni čamci kao i brodovi na jezerima - dobili su, također, samo brojčane oznake. Rečni monitor Sava zadržao je svoje ranije ime.

   Prema ovoj naredbi, eskortni razarači primljeni iz ratne reparacije stavljeni su u kategoriju stražarskih brodova i dobili su imena Triglav, Biokovo i Durmitor, a zaplenjena Balestra, dovršena u brodogradilištu „Treći maj“ u Rijeci, dobila je ime Učka. Takođe i dve parne torpiljarke su, kao stražarski brodovi, dobile imena Cer i Golešnica, a raniji Pionir preimenovan je u Zelengora. Eskortni razarači su dobili brojčane oznake 51, 52, 53 i 54, torpiljarke 91 i 92, a Zelengora 95. Podmornica Nebojša dobila je ime Tara (801), a zaplenjena (i kasnije rekonstruisana Tritone) postala je Sava (802). Također, zaplenjena i rekonstruisana podmornica Mališan imala je samo broj 901. Jahte Biokovo i Orijen preimenovane su u Jadranka i Istranka. Razarači koji su ulazili u sastav flote dobili su imena Split, Kotor i Pula (s brojčanim oznakama 11, 21 i 22), veći minolovci imena Hrabri, Smeli, Slobodni s brojevima 151, 152 i 153, a nove podmornice građene u Puli imena Sutjeska (811) i Neretva (812). Školski brod Jadran i brod za spasavanje Spasilac zadržali su svoja tradicionalna imena, a novi školski brod predviđen i za funkciju minopolagača u ratu, dobio je ime Galeb.

   Imena brodova ispisana su latiničnim i ćiriličnim slovima na krmenom delu s leve i desne strane, odnosno na tornju kod podmornica.

   Brodovi građeni u serijama - torpedni čamci, patrolni i desantni brodovi, kao i plovna sredstva - dobili su samo brojčane oznake. Za borbene brodove to su bili dvocifreni ili trocifreni brojevi (npr. torpedni čamci brojeve od 101, patrolni brodovi od 501, i sl.), minopolagači su imali oznaku M i dvocifren broj, minolovci takođe oznaku M i trocifren broj, itd. Pomoćni brodovi nosili su dvoslovnu oznaku i dvocifreni broj. Prvo slovo P označavalo je „pomoćni“, a drugo namenu, kao na primer transportni brod PT-21 Tunj, inače zaplenjeni neprijateljski ratni transporter KT-6 (650 t) koji je jedno vreme nosio ime Krk.

   Pravilskim odredbama uvek su praćene novonastale promene, pa ranija naredba od 1949., koja više nije udovoljavala razvoju i stanju flote, dopunjena je novom, naredbom broj 214 od 15. novembra 1957. Promene su se odnosile na sve vrste brodova, a u davanju imena osnov je čuvanje i negovanje tradicija NOR-a, spomen na legendarne borce revolucije i sećanje na važnije bitke na moru i priobalnom pojasu.

   Novom naredbom vrhovnog komandanta (naredba broj 38 od 20. juna 1969.), regulisana je dodela imena svim vrstama ratnih brodova JRM, uključujući i brodove druge generacije - projektilske brodove. U provođenju naredbe se, kao i ranije, ravnomerno održavala republička zastupljenost, a takođe i nastavak tradicije brodova ranije u sastavu JRM. Po naredbi, imena brodova dodeljuje savezni sekretar za narodnu odbranu na predlog komande VPO.

   Prema flotnom almanahu „Jane`s Fighting Ships 1990/91“, u JRM imena brodova su kako sledi: raketne topovnjače i raketni čamci nose imena narodnih heroja Jugoslavije - raketne topovnjače nose imena: Rade Končar, Vladimir Ćetković, Ramiz Sadiku, Hasan Zahirović-Laca, Orce Nikolov, Ante Banina, a raketni čamci: Mirče Acev, Vlado Bagat, Petar Drapšin, Stevan Filipović, Žikica Jovanović-Španac, Nikola Martinović, Josip Mažar-Šoša, Karlo Rojc, Franc Rozman-Stane, Velimir Škorpik, podmornice nose imena jugoslovenskih reka: Sava, Drava, Tisa, Una, Zeta, Soča, Kupa, Vardar ili istaknutih ljudskih kvaliteta: Heroj, Junak, Uskok, veliki patrolni brodovi - fregate nose imena primorskih gradova nastavljajući tradiciju imena ranijih razarača: Split, Kotor, Pula te Koper, torpedni čamci - imena naoružanih brodova iz NOR-a: Pionir, Partizan, Proleter, Topčider, Ivan, Jadran, Kornat, Biokovac, Crvena zvijezda itd., a patrolni brodovi - Miran, Streljko, Marjan (a ranije još i Udarnik, Napred, Napredak i dr.) imena patrolnih čamaca mornarice NOVJ, minolovci nose imena poprišta značajnih bitaka iz NOR-a: Vukov klanac, Podgora, Blitvenica, Gradac, Brseč, Olib, Iž (a takođe ranije i Lastovo, Prvić, Lavsa, Brgulje, Kvarner, Mljet), patrolni čamci nose imena planina: Biokovo, Grmeč, Kosmaj, Pohorje, Učka, Kalnik, Velebit i dr., patrolni brodovi korvete nose imena Mornar i Borac, školski brodovi nose imena Galeb i Jadran, hidrografski brod Andrija Mohorovičić, štabni brod - Vis, a pomoćni brodovi - Meduza, Jastog, Alga, dok su ranije još bili Lubin, Ugor, Kit i dr. Pomoćni brod za spasavanje Spasilac je novi brod sa imenom svog prethodnika.

   Po istim kriterijumima,imena se dodeljuju i brodovima RRF. Rečni minolovci nose imena: Neštin, Motajica, Belegiš, Bosut, Vučedol, Đerdap, Panonsko more i dr., štabni brodovi Šabac i Kozara, a manji brodovi imaju samo brojčanu oznaku.

   U JRM davanje imena, odnosno kumovanje brodu se obavlja prilikom prvog porinuća u more, a za brod nabavljen u inostranstvu po dolasku u domovinu. Ime brodu se daje po utvrđenom ceremonijalu koji je propisan pravilom brodske službe, a u njemu učestvuju počasna vojna jedinica, pripadnici JRM, predstavnici radnog kolektiva brodogradilišta, predstavnici narodne vlasti, društvenih organizacija, posade trgovačkih brodova SFRJ koji se zateknu u luci gde se održava ceremonijal, kao i druge zvanice.


Mornarički glasnik II/1991