Preneću par tekstova iz knjige :" Leksikona NOR i revolucije u Jugoslaviji 1941.-1945." o nastanku i razvoju Artiljerije na ovim prostorima. Lakše mi je da tekst prekucam pošto je prethodni vlasnik podvukao tekst markerom pa se ništa ne vidi na skenu.
Artiljerija u NOR.
U aprilskom ratu JV je imala oko 7500 artiljerijskih oruđa( od toga 2460 za ono vreme modernih) Sve je to propalo- najveći deo pao je neprijateljima u ruke. U stvari artiljerija JV doživela je sudbinu države i vojske . Zog toga je nova armija morala da sama stvara manju artiljeriju, a razvojni put artiljerije u NOR istovetan je sa razvojem JNA( mada su faze organizacionog razvoja različite). U fazi priprema za oružani ustanak vojne pripreme su podrazumevale skladištenje oružja i municije , njihovo čuvanje i obuku u rukovanju njima. U aprilskom ratu( koliko je poznato) sklonjen je manji broj artiljerijskog oruđa( simboličan) Tako je ustanak počeo bez artiljerije. Međutim, sam početak ustanka je označio i početak stvaranja artiljerije.
U BIH u avgustu i septembru 1941. imali su. Tri haubice, pet brdskih topova i jedan PT top( i jedno neispravno oruđe koje su kasnije osposobili). Od naročitog je značaja da su ova oruđa uglavnom pravilno i korisno upotrebljana.
U Crnoj Gori je bilo sklonjeno nekoliko oruđa. U opštenarodnom julskom ustanku od 13 do 22 jula zaplenjeno je 25 topova i 52 minobacača. Međutim, iz više razloga su ih ustaničke snage malo upotrebljavale. Jedino je više uspeha bilo u Severnoj Crnoj Gori. U julskoj ofanzivi delom zahvaljujući izdaji veći deo ove artiljerije pao je u neprijateljske ruke.
U Hrvatskoj je prvo oruđe bilo zaplenjeno na početku ustanka a u Sloveniji u ovo vreme partizani nemaju artiljeriju.
U Srbiji su partizani upotrebili top 13. avgusta 1941. u borbama kod Krupnja, a prvu bateriju formirali oktobra 1941. Njena dejstva( podrška napada Kraljevačkog NOPO) na Kraljevo 7. oktobra 1941. slavi se kao dan artiljerije. Jedna od bitno izraženih karakteristika ovog perioda su napori da se pored zarobljavanja izrađuju artiljerijska oruđa. Za to se koriste delovi artiljerijskih oruđa, razne metalne cevi, pa čak i drvo. Bilo je dosta slučajeva da se napravi deo oruđa( cev, lafet i drugo) ali i primera da se prave cela oruđa. Najviše takvih primera je bilo u Hrvatskoj i Bosni. Svakako da je to imalo određen vojni značaj ali je daleko veći moralno- politički.
Statutom proleterskih NOU brigada određeno je posebno mesto artiljerije u njima. 20. marta 1942. formirana je prateća četa I Proleterske brigade. U Kozarskoj ofanzivi 2. krajiški NOPO upotrebio je samo deo svoje artiljerije( 12 oruđa) U Crnoj Gori, Sandžaku, Istočnoj Bosni i Hercegovini činjeni su napori da se upotrebi artiljerija ali je to dalo slabe rezultate. U pohodu proleterskih brigada u zapadnu Bosnu dosta je upotrebljavana artiljerija( na planini Treskavici, na pruzi Sarajevo- Mostar, u borbama za Prozor, Livno, Glamoč, Kupres, Jajce, Mrkonjić Grad kao i u borbama za Bosansko Grahovo, Slunj,i druga mesta u Hrvatskoj i BIH potkraj 1942.godine. Svakako, tada je bila najznačajnija upotreba artiljerijskog oruđa u bihaćkoj operaciji. Angažovanje 15 topova( tokom operacije zaplenjeno još
Nova faza razvoja Artiljerije počinje novembra 1942. a trajaće do oktobra 1944. godine. Sa formiranjem prvih divizija NOVOJ postupno se formira i njihova artiljerija.
Prva veća formacija – Haubički divizion Vrhovnog Štaba obrazovana je 26. novembra a 5. decembra 1942. Haubički divizion 1. bosanskog korpusa. Neposredno pred početak bitke na Neretvi NOVOJ je imala 49 topova: 17 oruđa 100 mm, 8 brdskih topova 75 mm , 2 brdska topa 65 .. jedan poljski top i 18 ptt 45 mm kao i 3 oruđa 37 mm. Izvestan broj jedinica je u svom sastavu imao i minobacače.
Tokom 1943. god. do kapitulacije Italije, Artiljerijski divizion VŠ i kasnije formirane baterije i Brdski divizion 2. proleterske divizije imali su najznačajniju ulogu. Artiljerija VŠ i GOG( glavna operativna grupa VŠ) imale su zanačajan udeo u bojevima u dolini Neretve i Rame u protiv udaru kod Gornjeg Vakufa , u napadima na Konjic i ofanzivi sa reke Neretve na Istok. Isto tako je njena uloga velika u bitci na Sutjesci u borbama u dolini r. Tare, na Komarnici, na desnoj i levoj obali Sutjeske. Haubički divizion VŠ rasformiran je ranije. Artiljerijski druge divizije ( ostao jedan top) u toku bitke dok je artiljerija 3. divizije dejstvovala i sudbonosnog 13. juna na Sutjesci.
U ovom periodu korpusi u Hrvatskoj ( 4 i 6) i BIH ( 3 i 5 ) delovali su u posebno delikatnim uslovima. U zapadnoj Bosni NOVOJ ograničeno upotrebljava artiljeriju. U Hrvatskoj je upotrebljana znatno više. Formiran je Haubički divizion 4. korpusa .
U Sloveniji je upotreba artiljerije bila sasvim ograničena.
Treći period razvoja artiljerije počinje od kapitualicije Italije.
U Sloveniji je zaplenjeno 100 artiljerijskih oruđa( mnoga neupotrebljiva) Posle toga su formirane baterije u mnogim brigadama, a u divizijama – divizioni. Ova artiljerija upotrebljavana je na <Goriškom frontu u borbama u jesenjoj nemačkoj ofanzivi, u napadima na brojna neprijateljska uporišta. U ovim događajima dosta artiljerijskih oruđa je stavljeno van upotrebe (oštećena ili izgubljena). Međutim, od proleća 1944.počinje brži razvoj artiljerije u Sloveniji . U maju je formirana artiljerija 7. korpusa koja je imala značajnu ulogu u njegovoj ofanzivi u Dolenjskom. Kasnije je formirana artiljerija 9. korpusa jačine dva diviziona. Ovaj korpus artiljeriju najčešće upotrebljava kao prateću.
U Hrvatskoj u ovom periodu većina divizija postupno stvara svoje divizione, a u leto 1944. godine i veće formacije. Njihov značaj je veoma veliki, naročito u operacijama u jesen 1943. i zimu 1943./ 1944. Značajna artiljerija ( oko pet diviziona) bila je angažovana u odbrani VISA.
U Bosni su 1. proleterski korpus i 5. korpus imali u većini svojih divizija artiljerijske divizione, dok je 3. korpus imao manje artiljerije. Njihova uloga je značajna u više operacija ( prvoj banjalučkoj, drvarskoj i drugim).
U Crnoj Gori i Hercegovini ( snage 2.korpusa NOVOJ) u ovom periodu razvoj artiljerije je uspešan divizije formiraju artiljerijske divizione a jedno vreme je pod njegovom komandom divizion britanske artiljerije. Maja 1944. korpus formira svoju Art, grupu. Veoma značajna uloga je uloga njegove artiljerije u limsko-drinskoj operaciji, odbrani slobodne teritorije Crne Gore u proleće 1944.godine u andrijevićkoj.
U Srbiji i Vojvodini u ovom periodu se artiljerija veoma brzo razvijala. Veliki broj divizija formira svoju artiljeriju( najčešće divizione) a u beogradskoj operaciji zajedno sa snažnom artiljerijom Crvene Armije dejstvovala je i artiljerija 1. armijske grupe NOVOJ . Značaj je udeo artiljerije i u drugim operacijama, u septembru i oktobru 1944.
U Makedoniji stvaranje artiljerijskih jedinica – diviziona i brigada počinje od jeseni 1944. god.Već prvih dana oktobra 1944. formirane su tri art.brigade a zatim i još neke. Imale su dosta udela u konačnom oslobođenju zemlje. Isto tako je značajan udeo u operacijama u Sremu i Hrvatskoj artiljerije 15. korpusa. Četvta faza počinje posle oslobađanja Beograda. Do kraja rata formirano je 28. artiljerijskih brigada tri <paa brigade i više drugih jedinica U većem broju divizija 1.; 2. i 3. armije ( a od 1. marta i 4. armije) i pri štabovima armija su formirane artiljerijske brigade. Iako je dobijena pomoć bila značajna, ipak će se artiljerija , naročito bolje snabdevati u operacijama na sremskom frontu, na virovitičkom mostobranu, u završnim operacijama JA.
U sledećem postu bih dao popis jedinica s pripadajućim oruđima???
