Poštovane kolege, rešio sam da napišem i podelim sa vama jednu kratku priču vezanu za temu legendarnog "Bregejca".
Naravno, svima onima koje interesuje "kraljevina" događaj koji je opisan nije nepoznat
IMA LI PILOTA U AVIONU
Neobična dugodovština pilota nar. Ignjata Skeledžije i por. izviđača Aksentija Panića u utakmici ratnih dvoseda za Pehar Nj. V. Kralja u 1933. godiniSvakog 6. septembra, počev od 1926. godine, pa sve do pred kraj tridesetih godina, na dan rođenja prestolonaslednika Petra održavane su velike vazduhoplovne utakmice jugoslovenskog vojnog vazduhoplovstva pod nazivom „Vazduhoplovne utakmice za Pehar Nj. V. Kralja“. Bile su obično podeljene u tri kategorije: utakmica ratnih dvoseda, borbenih (lovačkih) aeroplana i školskih aeroplana.
U klasi ratnih dvoseda te godine je učestvovalo dvanaest aparata Brege 19.7 sa motorom Hispano-Suiza od 650 KS. Oni su imali ujedno i najteži zadatak na takmičenju, da pređu prugu dugačku 1424 km na itinereru: Novi Sad – Bela Crkva – Kraljevo – Mostar – Zagreb – Ljubljana – Maribor – Zagreb – Novi Sad, sa obaveznim spuštanjem na četiri mesta, u Kraljevu, Mostaru i dva puta u Zagrebu, i bacanjem izveštaja iznad preostalih tri mesta. Od dvanaest aparata koliko je startovalo, trku je završilo deset.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Redosled poletanja takmičara određen je kockom tokom 4. i 5. septembra, dok je tehnički pregled aeroplana izvršen prethodnog dana, nakon koga su aeroplani smešteni u hangar „Jugović“ gde su čuvani pod ključem do polaska. Na dan takmičenja, tačno u 5 časova ujutru poleteo je prvi takmičar, a potom ostali na svakih pet minuta po prethodno utvrđanom redosledu. Posada aparata Brege 19.7 (No1277) sa takmičarskim brojem “5“ na trupu, koju su činili pilot vazd. narednik Skeledžija i vazd. poručnik izviđač Panić, startovala je peta. Nakon uspešnog dekolaža rtanih dvoseda, startovali su školski avioni - školski dvosedi tipa Fizir FN - po pet aviona opremljenih motorom Mercedes od 100 KS i pet sa motorom Valter NZ od 120 KS. Na kraju su startovali borbeni avioni, tj. lovački jednosedi, ukupno šest aparata tipa Avia BH-33E sa motorima Jupiter od 450 KS.
Utakmica se inače odvijala po sunčanom, ali izuzetno vetrovitom danu. Na samom bežanijskom aerodromu duvao je veoma snažan vetar, koji je u manjem ili većem intezitetu pratio takmičare i na većem delu puta. Po oceni novinara koji su izveštavali sa ove svečanosti vetar je u ravnici duvao „na rafale“, dok je u krševitim hercegovačkim planinama stvarao vrtloge i vihore, otežavajući tako let takmičarima.
U prvoj etapi takmičenja ratnih dvoseda dogodio se jedan incident, ali ne izazvan vetrom, kada je na putu između Bele Crkve i Kraljeva posada koju su sačinjavali prošlogodišnji pobednici utakmice, Mustur – Radmilović na Bregejcu sa startnim brojem “9“ (No1264) morala da prizemlji svoj aparat kod Požarevca usled gubitka vode. Ateriranje je prošlo bez posledica za posadu i sam aparat.
Nakon bacanja izveštaja iznad Bele Crkve i uspešnog spuštanja u Kraljevu, posada Skeledžija – Panić nastavila je put Mostara.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Tokom ranog prepodneva u kratkim intervalima počeli su da pristižu prvi takmičari na mostarski aerodrom. Nakon izvesnog vremena nad aerodromom se pojavio Bregejac koji je u čudnim i nepravilnim krugovima počeo da kruži nad aerodromom. Svi su ga sa pažnjom posmatrali. U jednom trenutku je avion krenuo da se spušta ali je pilot odustao i krenuo u zaokret. Avion se potom spustio vrlo nisko, ali se opet naglo podigao i napravio nekoliko krugova, da bi se na kraju spustio na sam kraj travnate piste nabivši se na nos. Kada su vojnici i drugo prisutno osoblje pritrčali do aviona, zatekli su samo izviđača Panića, koji je bio živ i zdrav, ali piolta nije bilo. Potom je poručnik Panić članovima komisije i prisutnima detaljno opisao šta se dogodilo. Naime, prilokom prelaska planine Velež, između Nevesinja i Mostara, na silaznoj putanji dok je avion ponirao najvećom brzinom, spuštajući se ka Mostaru sa visine od 3.000 m, uleteli su svojim aparatom u vazdušni vrtlog. Nagli udar vetra je gotovo prevrnuo avion, a od siline udara prekinuo se pojas kojim je pilot bio vezan za sedište i izbacio ga iz aviona. Skeledžija se najednom, potpuno neočekivano našao u vazduhu. U slobodnom padu, padajući ka zemlji munjevitom brzinom. Izviđač Aksentije Panić je tako ostao sam u avionu.
Našavši se u avionu bez pilota koji je nakon toga vrtoglavo poleteo ka zemlji, svestan opasnost koja preti i njemu i avionu, izviđač Panić, umesto da i sam iskoči iz aviona odlučio je da pokuša da pređe u pilotsko sedište u nameri da preuzme komande i uspostavi kontrolu nad avionom. Otkačio se na svom sedištu pokušavajući da uprkos velikom vetru dopuže do pilotovog mesta i preuzme komande. Pri gotovo vertikalnom poniranju ka zemlji, velikom brzinom i uz jake udare vetra koji su mu čak otvorili padobran, nakon dva neuspela pokušaja uspeo je nekako da dohvati komandnu palicu i da je navuče ka sebi. Postepeno ispravljajući avion, navodeći ga na taj način na propinjanje, uspeo je da umanji brzinu, prebaci se na pilotsko sedište i prihvati komandu. Panić, koji do tada nikad nije pilotirao, preuzeo je komandu nad avionom. Uz veliki napor boreći se sa vetrom, i uz otežano upravljanje zbog padobrana koji se prilikom otvaranja zapetljao u komande, Panić je sa ono malo teoretskog znanja o pilotiranju, nakon očajničke borbe u vazduhu od 20 minuta uspeo da dovede avion do aerodroma, i nakon nekoliko pokušaja i da ga spusti uz neznatno oštećenje.
Kako će se ispostaviti nešto kasnije u toku popodneva, pilot Skeledžija je ispao iz aviona srećom sa neoštećenim padobranom. Nakon prvobitnog šoka i strmoglavog pada ka zemlji velikom brzinom, uspeo da otvori padobran tek na nekih pedeset metara iznad zemlje, ali se spustio sasvim ispravno i bez povreda. Šta više, nakon toga je pešice došao da se javi komandi puka na aerodromu u Mostaru, prepešačivši skoro 50km.
Tako se okončao ovaj nesvakidašnji događaj koji se sve vreme odvijao na ivici katastrofe. Prisebnošću pilota nar. Skeledžije, i pre svega požrtvovanošću izviđača por. Panića, ovaj događaj se završio bez ozbiljnih posledica po posadu, kao i sam aparat, koji je prošao sa neznatnim oštećenjem.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Poduhvat izviđača Panića nije ostao nezapažen i van granica zemlje, tako je dospeo čak i na stranice britanskog „Flight“ magazina, u kome je do detalja opisan sam događaj.
Mapplebeck
