Čehoslovački protivtenkovski top 47 mm vz.36

[nyupnik]

Češka kompanija «Škoda» iz grada Plzena bila je jednim od prvih evropskih proizvođača oružja koji se počeo baviti proizvodnjom specijalizovanih protutenkovskih topova. Dvadesetih godina XX veka inženjeri i tehničari ove kompanije intenzivno su se bavili istraživanjem i eksperimentiranjem s ciljem stvaranja odgovarajućeg PT topa, i rezultati tih istraživanja bili su najpre pretočeni u top kalibra 37 mm, koji je počeo da se proizvodi 1934. godine. Međutim, čak i tada, kada debljina oklopa «savremenih» tenkova nije prelazila desetak milimetara, smatralo se da je potreban top većeg kalibra. Tako je već 1936. godine proizveden i odmah u naoružanje čehoslovačke armije uveden top punog naziva «Škoda 47-mm kanon P.U.V. vz.36», gdje vz. znači «vzor», odnosno «model».
U vreme svojeg nastanka, «vz.36» je bio jedan od najjačih PT topova u Europi. Ispaljivao je relativno težak projektil od 1,65 kg, koji je mogao probiti čeoni oklop svakog tenka koji je tada bio u naoružanju bilo koje vojske na svetu, i to sa udaljenosti od 640 metara, u vreme kad su ostali PT topovi bili uglavnom ograničeni udaljenostima 200-300 metara. Međutim, snaga samog topa bila je ponešto narušena nespretno konstruisanim postoljem, s kotačima koji kao da su bili precrtani s nekog lafeta iz XIX veka, i dugačkom prečkom za vuču koja se razdvajala u dva dela za stabilizovanje topa prilikom paljbe. Čelični štit za posadu, koji se mogao preklopiti prilikom vuče, imao je gornji dio izrezan u obliku talasa za bolje maskiranje na položaju. Masivni hidraulički cilindar, postavljen iznad cevi, i relativno velika jednokomorna plinska kočnica služili su za ublažavanje trzaja, i bili su delovi po kojima se ovaj top mogao odmah prepoznati (naravno, uz arhaični lafet).
Proizvodnja ovog topa brzo je dobila prioritet, i top je u relativno velikom broju počeo biti isporučivan čehoslovačkoj vojsci, uz određenu količinu isporučenu jugoslovenskoj kraljevskoj vojsci. U čehoslovačkoj vojsci, ovim su se topom naoružavale posebne protutenkovske čete, ali su se pešadijske PT jedinice naoružavale slabijim 37 mm topom («Škoda 37-mm kanon P.U.V. vz.37»), jer je 47 mm top bio teži i nespretniji za rukovanje. Manji 37 mm top imao je savremeniji lafet, sa čeličnim/gumenim kotačima.
...
Osnovne harakteristike 47 mm topa vz.36:
Težina: 605 kg putna, 590 kg na borbenom položaju
Navođenje: horizontalno 50 stepeni, vertikalno od -8 do +26 stepeni
Brzina granate: 775 m/s za protuoklopni projektil
Domet: maksimalno 4000 m
Težina projektila: protuoklopni 1,64 kg, fugasni 1,5 kg
Probojnost: 51 mm čeličnog oklopa na 640 metara
Posada: 4 vojnika

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Sledi: borbena upotreba, sa dosta spomena fortifikacija, pa i «naše» Rupnikove linije...i dosta slika...

[nyupnik]

Nastavak...

Budući da su se 30-ih godina XX veka u Čehoslovačkoj projektirala i gradila utvrđenja tzv. Benešove linije, 47 mm top vz.36 bio je izabran kao osnovno naoružanje tzv. pešadijskih blokhauza, armiranobetonskih fortifikacijskih objekata koji su bili kako važni sastavni delovi artiljerijskih utvrđenja (vrlo sličnih artiljerijskim utvrdama Mažino linije), tako i zasebni objekti koji su pokrivali udaljenosti između većih art. utvrda. Tih je objekata trebalo biti više stotina, i svaki od njih je trebao imati barem jedan 47 mm top, postavljen u poseban tvrđavski lafet sa kružnom ambrazurom, koju je delio sa 7,92 mm mitraljezom, za bočnu (flankirnu) vatru. Ugradnja ovih topova bila je predviđena i u manje objekte, kojih je trebalo biti još više nego teških kazamata.
Na sledećim slikama prvo se može videti plan gornjeg (borbenog) nivoa kazamate (blokhauza) N-S-82 «Brzezinka» kod grada Nachoda, neposredno uz tadašnju granicu s Nemačkom, koja je danas muzej, potpuno opremljena prema originalnim nacrtima.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Evo i par slika kombinacije «top 47 mm + mitraljez».

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Ovako je to izgledalo izvana, cevi topa i mitraljeza uopšte nisu izvirivale iz ambrazure.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Već je bilo spomenuto da je određena količina 47 mm topova vz.36 bila prodana jugoslovenskoj kraljevskoj vojsci. I u tadašnjoj Jugoslaviji se ugradnja ovih topova predviđala kako u lakše tipske objekte, tako i u teške kazamate «Rupnikove linije», budući da je koncepcija utvrđivanja tadašnjih jugoslovenskih granica bila preuzeta kako od Francuza, tako i od Čeha i Slovaka. Najveća utvrđenja Rupnikove linije u svojoj izgradnji skoro nikad nisu odmakla dalje od iskopa, ali je ipak bilo izgrađeno nekoliko kazamata naoružanih 47 mm topom i mitraljezima.
Na crtežu je prikazan «borbeni nivo» jednog od «tipskih» blokhauza Rupnikove linije, koji se danas mogu još videti npr. u Zaplani i Logatecu u Sloveniji. Crveno je označen položaj 47 mm topa vz.36.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Ima još...

[nyupnik]

Evo i poslednji deo.

Prvo, slika prilično dobro sačuvanog blokhauza Rupnikove linije kod Zaplane u Sloveniji, koji je prema originalnom projektu trebao biti naoružan s 47 mm topom vz.36.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Pa da nastavimo priču o Škodinom 47 mm topu...
Nakon što su konstruisali i proizveli jedan od tada najboljih PT topova na svetu, Česi uopšte nisu dobili priliku za njegovo korištenje: Minhenski sporazum 1938. godine oduzeo je Čehoslovačkoj Sudete, upravo onaj dio koji je bio snažno utvrđivan, što je kasnije osudilo Čehoslovačku da «šaptom padne» pod nemačku okupaciju.
Zauzimanje Sudeta i velikog broja već dovršenih i naoružanih fortifikacijskih objekata dalo je u ruke Vermahtu veliki broj topova vz.36 (u varijanti posebno priređenoj za postavljanje u objektima stalne fortifikacije). Svi su ti topovi bili poskidani iz blokhauza/kazamata/bunkera, i to najčešće zajedno s ambrazurama. Nemački su vojni inženjeri iskoristili već postojeću čehoslovačku kombinaciju top+ambrazura za ugradnju u bunkere Zigfridove linije, a najviše Atlantskog bedema u Francuskoj, Holandiji i Norveškoj, gde su za ovaj 47 mm PT top bili projektovani posebni bunkeri. U Vermahtu ovaj je top dobio službenu oznaku 4,7cm PaK 36(t) – ovaj «t» je značio tschechische, odnosno češki. U bunkerima Atlantskog bedema bilo je ugrađeno čak 493 topova vz.36.
Ovako je to izgledalo u bunkerima "Atlantskog bedema" - aranžman se vrlo malo razlikovao od originalnog čehoslovačkog, i verovatno je i kod Nemaca posada topa u njegovoj "fiksnoj" varijanti bila 6 vojnika. Prilikom ispitivanja, praktična brzina paljbe bila je do 20 ispaljenja u 29 sekundi!

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Izvan fortifikacijskih objekata, kao vučeni PT top, ovo je oruđe postalo standardnim nemačkim PT topom, koji se (nakon modernizacije lafeta) u nekim jedinicama koristio sve do kraja rata.
Na sledećoj slici se može videti originalni model, snimljen prilikom vežbanja za napad na Francusku. Dobro se vidi "valoviti" rub štita.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

I evo ga u modernijoj varijanti...

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Osim toga, ovaj je top bio ugrađivan na tenkovske šasije, poput one od PzKpfw I, čime je od najslabije nemačke tankete bio stvoren relativno dobro naoružan (iako vrlo slabo zaštićen) lovac tenkova.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

-KRAJ-

[Deligrad]

O ovom topu postoji strašno mnogo grešaka u stranoj literaturi. U stvari reč je o dva topa u kalibru 47 mm vz36 onaj o kome se govori u prednjem delu teksta i koji je bio namenjen za naoružanje utvrđenja i top 47 mm vz38 namenjen za pokretni rat koji je u naoružanju Kraljevine imao oznaku 47 mm M38, verzija od 37 mm je u Kraljevini imala oznaku 37 mm M39. Ova dva topa kalibra 47 mm nisu potpuno ista. Zbrku su izazvali Nemci koji su čehoslovački top 47 mm vz38 označili sa 4,7 cm Pak 36 (t).
U utvrđenjima na italijansko juguslovenskoj granici je ugrađeno 48 italijanskih 47 mm protivtenkovskih topova nabavljenih početkom 1940. godine u Španiji. Ovi topovi su u Kraljevini dobili oznaku 47 mm M40.
Pozdrav Deligrad

[nyupnik]

Ovo je zanimljiva informacija za "Breda" topove M.35, nije da se o tome previše zna.

Pogledao sam u knjizi "Rupnikova črta", brojke se malo razilaze, spominje se prvo 43 topa, pa 47 topova, ali to je generalno to...

Ali i češki top 47 mm, u varijanti za pokretno ratovanje je isto bio ugrađivan u jugoslavenske tipske utvrđene objekte, koji su bili konstruirani upravo za ovu varijantu (a ne za varijantu namijenjenu za utvrde).

Talijani su svoj 47 mm PT top u utvrdama postavljali vrlo rijetko (znam za samo dva položaja u Sloveniji, plus još ponešto u Italiji). Ovaj je top bio obično postavljan u posebnim, otvorenim betonskim položajima za bočnu vatru, ili čak u čisto priručnim položajima od suhozida...Uvijek bi me iznenadila slaba zaštita ovih položaja. Ponekad su bili građeni zasebni betonski bunkeri za direktnu vatru, ali bi opet sam top bio u dosta slabo zaštićenom otvorenom položaju.

[Deligrad]

Možda sam se neprecizno izrazio - nabavljeno je 48 italijanskih pt topova, par primeraka sigurno nije ugrađemo jer su morali sužiti za obuku.
Čehoslovački pt topovi 47 mm u Jugoslaviji garantovano nisu korišćeni za opremanje utvrđenja jer ih je bilo premalo i svi su iskorišćeni u operativnoj armiji. Početkom 1941. godine je započeta prepravka svih čehoslovačkih pt u jugoslovenskom naoružanju na motornu vuču i to 550 oruđa, dok je oko 250 kupljeno sa sposobnošću motorne vuče. Jugoslavija je imala ukupno oko 800 čehoslovačkih pt topova 37 i 47 mm što je bilo oko 50% potrebnog broja pa nije dolazilo u obzir da se oni ugrađuju u utvrđenja. Naravno ne isključujem mogućnost da je neki od njih tokom ratnih operacija i upotrebljen iz nekog utvrđenja ali to u svakom slučaju nije bila intencija.

[nyupnik]

Stvar je upravo u tome da je "intencija" bila da se čehoslovački topovi 47 mm koriste u PT utvrđenim objektima, kako u posebnoj varijanti za utvrđenja, tako i u "poljskoj" varijanti na standardnom lafetu. Naravno, radilo se o posebnim narudžbama "Štaba za utvrđivanje".
Sačinjeni su odgovarajući programi naručivanja, izgrađeni su namjenski objekti (posjetio sam par PT bunkera, kako onih sa "tvrđavskim" lafetom, tako i onih za topove u "običnoj" varijanti. Naravno, računalo se s time da ni operativna armija nema potreban broj topova, ali to nikako ne znači da "nije dolazilo u obzir" da se s naoružavanjem utvrđenja pričeka dok se vojska ne dovede na formacijski nivo.
Prijedlog proračuna za naoružanje utvrđenja predviđao je za 1940. i 1941. godinu ukupno 26 "tvrđavskih" 47 mm topova (u dokumentima označenih sa M38, odnosno T47m) i 56 komada 47 mm topova u poljskoj izvedbi (ovaj put označenih s "samo" M38).

E sad.

To su bili planovi.
A realnost je očigledno bila drugačija. Iz skladišta operativne vojske je bila dodijeljena veća količina naoružanja za postavljanje u utvrđenjima, ali nijednog češkog 47 mm topa.
Pa je valjda nabava talijanskih topova bila "vatrogasnim" rješenjem. (To je, međutim, značilo da su svi "teški" objekti ostali bez PT topova, jer su bili predviđeni upravo za češki model, koji nikako nije bio zamjenjiv s talijanskim bez velikih preinaka). Ova nabava je bila odobrena u januaru 1940. godine, kao dio naredbe kojom se utvrde imaju dijelom "naoružati definitivno materijalom operativne i rezervne vojske" (završen citat).
Konačno, kad se vidjelo da postoji veliki problem u naoružavanju PT objekata, Ministarstvo Vojske i Mornarice dodijelilo je Štabu za utvrđivanje "teška srca" 100 komada topova 37 mm M.39, ali stvarno nema spomena o češkim topovima 47 mm.

Tako da se mislim možemo složiti da, iako su bili predviđeni za naoružavanje utvrđenja "Rupnikove linije", niti jedan 47 mm top češke proizvodnje nije doživio da tamo bude ugrađen...

[Deligrad]

Suprotno od onog što se piše jugoslovenski generalštab uopšte nije imao nazadna shvatanja jednostavno nije imao dovoljno para. Upravo je na zahtev Jugoslovena tvrđavski top pretvoren u klasični protivenkovski top u tom momentu (1937) verovatno najmoćniji na svetu.
Jugoslavija je naručila 800 ovih topova a uzela je i licencu. Prvi licencno izrađeni topovi su trebali da budu gotovi u drugoj polovini 1940. godine. No, kada je Čehoslovačka ookupirana na zahtev nemačkog generalštaba obustavljena je njihova dalja isporuka. Tek uz mnogo urgencija isporučeno je još nešto ovih topova a onda je ostatak do 800 popunjen topovima 37 mm. Ometana je i licencna proizvodnja osim proizvodnje municije ali je i tu u početku bilo problema sa specijalnim čelicima za protivtenskovsku municiju (pancirna zrna).
Interesantno je da je upravo u to vreme Boško Stanisvaljević (kasniji konstruktor topa B-1 itd)koristeći velike zalihe topovskih cevi 76,5 mm za stare austrijske topove 8 cm M. 05/8 konstruiše vrlo moderan PT top 76,5 mm. On je na cev ugradio gasnu kočnicu a za lafet je modifikovan vrlo moderni dvokraki lafet Škodinog topa 105 mm. Fotografiju ovog topa možete videti u Vojnom muzeju na Kalimegdanu. Perfomanse ovog topa su dostignute (i prestignute) tek 1942. godine sa nemačkim topom 75 mm PAK 40. U VTZ Kragujevcu je u momentu nemačkog napada bilo izrađeno 48 PT topova ali iz dokumenata nije jasno kojih da li Boškovih ili su Nemci možda u međuvremenu ipak poslali dokumentaciju i opremu za Škodine topove.
Tokom 1939. i 1940 godine  Nemci su svašta odmašina za vojne fabrike isporučili Jugoslaviji i za sada je skoro nemoguće reći šta je sve stiglo. Možda čak i fabrika tenkova u Mladenovcu.

[Dreadnought]

Drugari, jel' pričamo o ovom topu?

[Dreadnought]

Ovo bi trebalo da je sanduk za municiju od ovog topa ... Nažalost, ne vidi se baš najbolje.


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Pera]

Meni liči na neku tablicu ili poklopac od sanduka. Vidi se da je tanko kao daska.

[Dreadnought]

Poklopac je od sanduka ...to je sa druge fotografije, samo sam okrenuo, da bi moglo da se vidi ...

Evo te druge fotografije 


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Pera]

Vidim da je od sanduka (180 stepeni naopako), samo pokušavam da filtriram sliku PS-u. Ako nešto više dešifrujem šaljem...

[Deligrad]

Izvanredne fotografije

[Pera]

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

2 УДАРНЕ ТР2 ??????Е

??????СКЕ ГРАНАТЕ 47мм М3? (вероватно ТОППОВСКЕ ГРАНАТЕ 47мм М36)

? 2К ТОП 47ММ М?? (личи ми на М12 или М13  ???)