Britanski tenkovi za krstarenje Mark I-V

[duje]

Radovi na nacrtima britanskog srednjg tenka nastavljeni su u dvadesetim i tridesetim godinama, ali su bili skupi i ostali na razini eksperimenta. Ali kad je počelo naoružavanje 1934.god., od sir Johna Cardena iz firme Vickers zatraženo je da projektira novi srednji tenk A9 koji bi bio manji, lakši i jeftiniji, za upotrebu u samosltalinjim oklopnim operacijama. Nešto poslije, u skladu s tekućim britanskim razmišljanjima, zatražena je teža verzija A10 za neposrednu  podršku pješadiji. Prvi se prototip A9 pojavio u aprilu 1939.god. ali detalji nacrta nisu bili dorađeni sve do potkraj 1937.god. Do tada se doktrina britanske armije iskristalizirala oko dva osnovna tipa tenkova – pješadijski tenk za neposrednu podršku i tenk za krstarenje za planiranu Pokretnu diviziju. Razvojem protivtenkovskih topova oklop tenka A10 dovoljan za zaštitu od vatre teških mitraljeza, postao je nedovoljan za pješadijski tenk, pa su A10 i A9 postali kandidati za klasu tenkova za krstarenje.

[duje]

Prve narudžbe za A9 došle su u august 1937.god. pod oznakom Cruiser Tank Mark I, a naredne godine slijedile su narudžbe za A10 kao privremeni teški tenk za krstarenje s oznakom Cruiser Tank Mark II. Mark I je bio jednostavne konstrukcije sa zakovicama, težio je 12,250t i bio oklopljen do maksimalne debljine od  14mm. Glavno naoružanje bio je top dvofuntaš u kupoli koji je zamijenio prijašnji trofuntaš (47mm) kao standardno naoružanje britanskih tenkova. Dvofuntaš je imao veću početnu brzinu projektila (792m/sek prema trofuntaševoj 563m/sek) i mogao je probiti oklopnu ploču od 57mm pod kutom od 30°, dok je prethodni top probijao 27mm. U hidraulički pokretnoj kupoli nalazio se i Viskersov mitraljez od 7,7mm; sprijeda su bile dvije male pomoćne kupole, svaka s još jednim Vickersovim mitraljezom. Autobusni motor AEC A179 od 150KS, montiran odostrag, tjerao je stražnje pogonske kotače, a upravljao se kvačilom i kočnicom. Vješanje se sastojalo od dva skolopa od po tri kotača sa svake strane, na spiralnim oprugama i hidrauličkim amortizerima. Maksimalna je brzina bila 40km/h, a radijus 240km.

TT podaci A9 Mk I

-Težina: 12t
-Dužina: 5,8m
-Širina: 2,5m
-Visina: 2,65m
-Posada: 6
-Oklop: 6-14mm
-Naoružanje: top QF dvofuntaš- 100 granata, mitraljev Vickers 3x.303 – 3.000 metaka
-Motor: AEC, 6 cilindara, 150KS
-Brzina: 40km/h
-Akcioni radijus: 240km

[duje]

A10 je bio sličan tenk, osim što je imao deblji oklop od 30mm. Na tijeko tenka bile su pričvršćene dodatne ploče i one su povećale težinu na 13,750t. Brzina je smanjena na smo 26km/h, a radijus na 161km. Prvih trinaest vozila imalo je Vickersov mitraljez koaksijalno s dvofuntašem (40mm); ostali su, pod oznakom Cruiser Tank Mark II A, novu blendu s koaksijalnim mitraljezom Besa od 7,92mm i još jedno slično oružje u tijelu tenka. Prva su vizila poslije dobila Bese u tijelu tenka. Postojale su i verzije za neposrednu podršku oba tipa I i II A s haubicom od 94mm koja je zamijenila top dvofuntaš.

TT podaci A10 Mk II

-Težina: 14,3t
-Dužina: 5,5m
-Širina: 2,6m
-Visina: 2,5m
-Posada: (4) 5
-Oklop: 6-30mm
-Naoružanje: top OQF dvofuntaš – 100 granata, 2xmitraljez Vickers Besa – 4.050 metaka
-Motor: AEC typ A179, 6 cilindara, 150KS
-Brzina: 26km/h
-Akcioni radijus: 161km

[duje]

Unatoč različitim nedostacima, tankom oklopu  i nepouzdanosti kod A9 i maloj brzini A10 oba su tipa činila polovicu tenkova za krstarenje u prvim mjesecima rata. Cruseri Mark I i II služili su u Francuskoj u sastavu Prve oklopne divizije 1940.god., a oba su tipa bila i u Egiptu u Sedmoj i Drugoj oklopnoj diviziji 1940/41.god. Prva oklopna brigade Druge oklopne divizije bila je 1941.god. upučena u Grčku s tenkovima za krstarenje, ali su do tada bili pohabani od mnogih kilometara vožnje kroz pustinju, a kvarovi, osobito na gusjenicama, bili su endemični. Više je tenkova izgubljeno zbog njihove nepozdanosti negoli od akcije neprijatelja te oni nisu bili u stanju značajnije suprostaviti Nijemcima. A9 su ostali u službi do operacije Battleaxe u junu 1941. a  A10 nisu izbačeni iz naoružanja sve do kraja te godine. Sedma oklopna  brigade koristila je 26 A10 još u ofenzivi Crusader.

[duje]

Oba tipa (A9 i A10) nabavljena su samo u ograničenim količinama, jer  je postojao bolji nacrt tenka za krstarenje, A13. Godine 1936. za pomočnika direktora Mehanizacije imenovan je potpukovnik Martel koji je iste godine posjetio SSSR da prisustvuje vojnim manevrima. Bio je impresioniran pokretljivošću sovjetskih tenkova BT koja se postigla vješanje tipa Christie, a ono se satojalo od velikih potpornih kotača samostalno vješanih na spiralnim oprugama. On je smatrao da je taj tenk bolji za krstarenje negoli  A9, te je pokušao nagovorit armiju da kupi jedan. To je odbijeno, ali je preko Morris Commercial Motor kompanije uspostavljen kontakt s J. Walterom Christiem u SAD.

J.W.Christie briljantan i ekscentričan čovjek, prekinuo je veze s američkom armijom,  nalazio se u velikim finansijskim teškoćama. Njegov poslednji preostali prototip bio je zaplijenjen zbog plaćanja dugova  – činjenica koju su Britanci doznali tek nakon što su pristali za njega da plate 8.000 funti. Naposlijetku je prototip uz Christievu pomoć bio prebačen u Britaniju tako da je tijelo tenka bilo deklarirano kao “traktor”, a ostali dijelovi kao “greipfruit” da bi se zaobišao američki zakon o neutralnosti.

Taj prototip M1932, koji  je u Britaniji bio temeljito ispitan kao A13E1, bilo je vozilo bez kupole, građeno koliko je bilo moguće nisko i usko kako bi predstavljalo što manju metu za neprijatelja. U konačnom britanskom nacrtu nestao  je veći dio prvotnih Christievih koncepcija. Iskorištena su samo dva osnovna elementa tipa M1932, snažan avionski motor i sistem vješanja – ali je i taj posljednji toliko izmijenjen da je vozilo izgubilo spsobnost da bez gusjenica juri velikim brzinama po cestama. Ta se karakteristika smatrala suvišnim dodatkom bez mnogo praktične vrednosti.

[duje]

Britanci su željeli novi tenk, a ne novu nepraktičnu koncepciju oklopnih operacija, pa su krajem 1936. godine lord Nuffield i kompanija  Morris počeli raditi na nacrtima Christiea kako bi na temelju njih dobili upotrebljiv  tenk . Christievo su vješanje povezali s tijelom čije su ploče bile spojene konvencionalnim zakovicama i na kojem je bila pokretna kupola s topom dvofuntašem (40mm)  i koaksijalnim Vickersovim mitraljezom. Posada je imala četri člana kao u A10, a oklop je bio debeo 14mm, kao na A9. Motor je bio američki Liberty, proizveden po licenci, a davao je novom prototipu A13E2 brzinu od preko 56km/h. Konvecionalni pogonski kotači sa zupcima i gusjenice s kratkim elementima ubrzo su zamijenili originalni Christijev tip kako bi se produžio vijek trajanja gusjenica. Testovi s ovim tipom i modificiranim A13E3 otkrili su potrebu da se pojača transmisija i upravljanje kvačilom i kočnicom te da se drukčije riješe ostale mehaničke komponente. Brzinu je bilo potrebno smanjiti na 48km/h ako se željela postići pouzdanost vozila.

TT podaci A13E3

-Posada: 4
-Težina: 14t
-Dužina: 6,01m
-Širina: 2,54m
-Visina: 2,59m
-Oklop: 6-14mm
-Naoružanje: top dvofuntaš, 1x mitraljez MG
-Brzina: 48km/h

[duje]

U septembru 1937. osnovana je nova kompanija za proizvodnju tenkova, Nuffield Mechanization and Aero Company.  Prva vozila A13 iporučena su potkraj 1938.god. – značajan napredak s obzirom na to da je projekat bio star svega dvije godine. Bio je to Cruiser  Tank Mark I a zatim Cruiser  Tank  Mark III.

[duje]

A13 se uskoro pokazao kao brz i popularan tenk i bar toliko pouzdan kao i Vickersi. Ali, zabrinjavao je njegov tanki oklop, pa je tako nastao novi A13 MarkII s okopom od 30mm na prednjem dijelu tijela i kupole. Bočne strane kupole bile su pojačane pločama od 14mm kao razmaknutim oklopom. Novo vozilo s pojačanim oklopom postalo je Cruiser Tank Mark IV;  kasnije Cruisr Tank Mark IV A dobio  je novu blendu i koaksijalni mitraljez Besa. Nuffield je osim prototipva proizveo  oko 65 Cruisera Mark III. Tvrtka je proizvela 99 tenkova mark IV i 141 Mark IV A. London Midland i Scottish Railway Company (LMS) proizvele su 34 Mark IV i 34 Mark IV A. Nekoliko tenkova Mark IV bilo je prerađeno u Mark IV A CS standard s haubicom od 94mm umjesto dvofuntaša (40mm).
Stariji tenkovi  A13 prepravljeni su različite aproksimacije standardnog Mark IV.

TT podaci Mark IV A

-Težina: 14,75t (15t)
-Posada: 4
-Naoružanje: top 40mm Mark IX ili X (L/50), 78 granata, mitraljez Besa 7,92mm, 3.750 metaka
-Oklop: 6.30mm
-Motor: Nuffield Liberty Mark I ili II, V-12, hlađen tekućinom, dizel 340KS
-Brzina: 48km/h
-Akcioni radijus: 161km
-Savladavanje rovova: 2,29m
-Okomita prepreka: 0,76m
-Dubina gaza: 0,91m
-Dužina: 6,02m
-Širina: 2,54m
-Visina: 2,59m

[duje]

Mark III i Mark IV služili su u Francuskoj  i sjevernoj Africi. Poslije uspješne upotrebe u širokim  pokretima opkoljavanja protiv Talijana, tenkovi A13 borili su se 1941.god. s Nijemcima. U stanovitoj mjeri su patili od kvarova,  ali su imali prednost u brzini nas svojim osovinskim suparnicima. Iako osjetljiv na njemačku protutenkovsku vatru, Mark IV je bio ravan po oklopu i vatrenoj moći svom najopasnijem njemačkom suparniku, tenku PzKpfw III Ausf G, iako se pojavom bolje oklopljenih njemačkih tenkova situacija promijenila. Za vrijeme ofanzive Crusader u novembru 1941.god. A13 je bio još u upotrebi, ali to je bila njegova posljednja bitka.  Naredne je godine i on nestao iz sjeverne Afrike.

[duje]

Posljednji tenk te serije, A13 Mark III, koji se proslavio kao “Covenanter”, potjecao je iz pokušaja da se konstruira “teški tenk za krstarenje”. Šasija prototipa A14E1 koju je izgradila  LMS, pokazala se sporom, bučnom i kompliciranom, pa je napuštena. Firma je dobila narudžbu da projektira bolju verziju postojećeg A13, s jaćim oklopom, manjom težinom i savršenijim oblikom. Namjeravalo se upotrebiti specijalno konstruirani tenkovski motor s novom epicikličkom mjenjačkom kutijom da bi se dobilo uprevljanje pri kojem bi se gubilo manje snage. Maksimalna debljina oklopa  novog tenka iznosila je 40mm, a bio je naoružan dvofuntašem (40mm) s koaksijalnim mitraljezom Besa. Prvi tenkovi za krstarenje Mark V, koji su se pojavili 1940.god. imali su ozbiljne problem s motorom, jer se horizontalni motor Meadows pregrijavao. Iako je problem pregrijavanja bio naposlijetku riješen, u to vrijeme 1942.god., postojali su več bolji tenkovi kao što je bio Grant i Crusader , s jećim topom. Covenanter nije nikad bio u akciji, iako je proizveden 1.771 takav tenk.

TT podaci Covenanter

-Težina: 18t
-Dužina:  5,79m
-Širina: 2,62m
-Visina: 2,24m
-Oklop: 7-40mm
-Naoružanje: top 1xQF dvofuntaš (40mm), mitraljez Besa 7,92mm
-Motor: Meadows D.A.V. , 12 cilindara, 340KS
-Brzina: 48km/h
-Posada: 4
-Akcioni radijus: 160km

[duje]

Pojavilo se niz specijaliziranih varijanta Covenantera, verzija za neposrednu podršku, za sve s haubicom od 76,2mm umjesto dvofuntaša (40mm), zatim vozilo artiljerijska osmatračnica, komandni tenkovi i oklopna vozila za spašavanje tehnike.  Pokušalo se 1942.god. konstruirati dodatak protiv mina, a konstruirana je i verzija za polaganje mostova  s mostom tipa “škare” od 9,8m. Ova posljednja je bila jedina verzija Covenantera upotrebljena u akciji: upotrijebili su je Austaralci protiv Japanaca na Bougainvilleu 1945.god.
(Drugi svjetski rat – tenkovi)

[Dreadnought]