24. septembar

[Brok]

768 - Umro je franački kralj Pipin III Mali, prvi monarh iz dinastije Karolinga. Tokom vladavine od 747. ratovao je protiv Langobarda u Italiji, osvojio Ravenski egzarhat, koji je potom poklonio papi 756. (Donatio Pippini) i time udario temelje Papskoj državi u Italiji.

1227 - Umro je prvi srpski kralj Stefan Nemanjić Prvovenčani, drugi sin velikog župana Stefana Nemanje, za vreme čije vladavine je Srpska pravoslavna crkva stekla autokefalnost. Da bi učvrstio nezavisnost od Vizantije, napravio je zaokret u spoljnoj politici okrenuvši se novim saveznicima, Mletačkoj republici i papi. Napisao je "Žitije svetog Simeona" (Stefana Nemanje).

1706 - Švedska i Saksonija sklopile su mir u Altrantštatu kojim se Švedska odrekla poljske krune i priznala poljskog kralja Stanislava Lešćinjskog.

1834 - Umro je portugalski kralj Pedro IV. Godine1807, kada su Francuzi napali Portugal, pobegao je u Brazil, gde se 1822. pridružio Brazilcima u borbi protiv portugalske kolonijalne uprave, osnovao Brazilsko Carstvo, a sebe proglasio carem. Nakon smrti oca Huana VI 1831. odrekao se brazilskog prestola, vratio u Lisabon i postao kralj Portugala.

1852 - Francuski inženjer Anri Žifar izveo je prvi let dirižablom na parni pogon i preleteo 27 kilometara od Pariza do Trapa.

1884 - Rođen je turski državnik i vojskovođa Mustafa IsmetIneni, učesnik mladoturske revolucije 1908, predsednik Turske od 1938. nakon smrti Kemala Ataturka. Demokratizovao je autoritarni režim u Turskoj, dozvolio je 1946. formiranje političkih stranaka, a 1950. je podneo ostavku kada je na izborima pobedila Demokratska stranka.

1915 - Francuska i Velika Britanija su u Prvom svetskom ratu otvorile Solunski front na koji su upućene snage sa fronta u Galipolju.

1941 - Vlade 15 zemalja, među kojima i Kraljevine Jugoslavije, potpisale su na konferenciji u Londonu Atlantsku povelju. Povelju u osam tačaka proklamovali su 14. avgusta američki predsednik Ruzvelt i britanski premijer Čerčil kao politički program saveznika u borbi protiv sila osovine u Drugom svetskom ratu. Taj dokument je kasnije poslužio kao osnova Povelje UN.

1941 - Partizani su u Drugom svetskom ratu zauzeli grad Užice, u Srbiji, koji je potom bio sedište Užičke republike i Vrhovnog štaba Narodnooslobodilačkog pokreta Jugoslavije do 30. novembra 1941, kada su ga ponovo zauzeli Nemci.

1960 - U Njuportu je porinut "Enterprajz", prvi američki nosač aviona na atomski pogon.

1971 - Velika Britanija proterala je 90 sovjetskih diplomata zbog navodne špijunske delatnosti.

1996 - SAD, Rusija, Kina, Velika Britanija i Francuska potpisale su dokument o zabrani nuklearnih proba.

1996 - Umro je ruski špijun Pavel Sudoplatov (89), koji je, prema zapadnim izvorima, ukrao američki plan za atomsku bombu i organizovao ubistvo ruskog revolucionara Lava Trockog.

1998 - Dan nakon poziva UN jugoslovenskoj vladi i kosovskim Albancima da prekinu sukobe i nasilje na Kosovu, Savet NATO-a odobrio je izdavanje Akta upozorenja za ograničenu akciju iz vazduha i za "fazne vazdušne operacije" na Kosovu.

2002 - Dvojica napadača na verski kompleks Hindu u Gandihinagaru, glavnom gradu indijske države Gudžrat, ubila su 30, a ranila 74 osobe, pre nego što su ih komandosi likvidirali.

[MOTORISTA]

OSNOVANA UŽIČKA REPUBLIKA
24.09.1941.

Nakon što je ustanak u Zapadnoj Srbiji uzeo maha, 21. rujna nacisti su donijeli odluku da napuste Užice. Znajući da odlazak nacista u njega ulazi stotinjak četnika gdje se pridružuje nedićevcima. Nakon što su Zlatiborska, Račanska i Užička partizanska četa stegnule obruč oko grada, predveče 23. rujna većina četnika i žandara je napustila grad. 24. rujna u grad stiče i Crnogorska četa te okupio se i cijeli Užički odred koji je svečano promarširao kroz grad.

Užičku Republiku je bila prva slobodna teritorija u okupiranoj Evropi. Iako nestalnih granica uslijed neprestanih borbi, u periodu najvećeg zamaha prostirala se na oko 19 000 kvadratnih kilometara (otprilike trećina uže Srbije), gdje je živjelo oko miljon stanovnika. Njezin prostor bio je veoma važan za buduću vezu slobodne teritorije sa Sandžakom, Crnom Gorom i istočnom Bosnom, a ovuda je prolazila i važna njemačka prometnica na liniji Bosna–Srbija. Ubrzo po uspostavi Republike organizovana je narodna vlast i došlo je do intenziviranja političkog, kulturnog i privrednog života. U samom Užicu u zgradi Narodne banke (sada Narodni muzej) smješteno je sjedište najvišeg vojnog i političkog rukovodstva – vrhovnog štaba NOPOJ-a, Politbiroa CK KPJ i CK SKOJ-a. U oslobođenom gradu radila je i Tkačnica u kojoj se proizvodilo platno za rublje, peškiri i nešto sanitetskog materijala, a s radom su počele i krojačka radionica za izradu vojne odjeće, partizanska pekara, obućarska, opančarska i kožarska radionica. Sva privredna postrojenja redovno su snabdijevana električnom energijom iz triju manjih hidrocentrala na Đetinji. Užička fabrika oružja i municije razmještena je na više mjesta u gradu zbog svakodnevne opasnosti od bombardiranja. Nakon dva mjeseca Užička Republika ugušena je 29. studenog 1941. u sklopu operacije »Užice«, prve veće protuustaničke operacije njemačkog Wehrmachta, u jugoslovenskoj historiografiji poznate i kao Prva neprijateljska ofanziva.

www.antifasisticki-vjesnik.org