Merenje vremena

[vitez koja]

Sunčani časovnik

Sunčani časovnik je časovnik koji meri vreme prema položaju sunca. Najuobičajeniji oblik sata, baca senku na ravnu površinu na kojoj su obeleženi sati. Pošto se položaj sunca menja, menja se i vreme koje senka pokazuje. Sunčani satovi mogu da se prilagode svakoj površini na koju fiksirani objekt baca senku. Sunčani satovi pokazuju samo dnevno solarno vreme.

Sunčani satovi su poznati još od starog Egipta, a razvile su ih i druge kulture, Kinezi, Antički Grci i Rimljani. Vrsta sunčanog sata s pokazivečem (gnomon) opisana je jos u u Starom Zavetu. Smatra se da je matematičar i astronom Teodosije iz Bitinije izumeo univerzalni sunčani sat koji je mogao da se koristi bilo gde na svetu. Francuski astronom Orons Fine konstruisao je sunčani sat od slonovače 1524. Italijanski astronom Đovani Padovani objavio je raspravu o sunčanim satovima 1570, u koju je uvrstio i uputstva za proizvodnju i postavljanje zidnih (vertikalnih) i horizontalnih sunčanih satova. Delo Đuzepea Bjankanija Constructio instrumenti ad horologia solaria raspravlja o tome kako se pravi savršeni sunčani sat, s detaljnim ilustracija.

Prvi sunčani časovnici pravljeni su u Egiptu, u obliku ogromnog kamenog obeliska sa špicem na vrhu, postavljenog na trgu ispred hrama koji je služio za poštovanje kulta boga Sunca. Do danas je sačuvan visoki obelisk na Trgu Sv. Petra u Rimu, visok 35,5 m. koji je iz Heliopolisa dopremio car Kaligula, 38. g.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Na kraju 5.veka p.n.e. Grk Aleksandar, iz Mileta, koji je učio astronomiju u Egiptu, prvi je gradio obeliske (gnomone)  za merenje vremena upravljajući se prema Suncu. Anaksimandar, koji je učio od Vavilonaca, 547. g.p.n.e. u Sparti je postavio prvi sunčani sat.

Prvi grčki sunčani satovi napravljeni su na ostrvu Dodekanezu, gde su ih doneli Haldejci. Na sunčanim satovima radio je i astronom Eudoks, iz Knida (408-356. g.p.n.e). Aristarh, sa Samosa (320-250. g.p.n.e), uradio je pločaste, kružne sunčane satove sa polukružnim skalama, podeljene na pet nejednako dugačkih delova (sati).

U Rim, sunčani satovi donešeni su iz Grčke. Rimski vojskovođa Papirius Kursor je 293. g.p.n.e. postavio sunčani sat na hramu Gvirinova. Trideset godina kasnije, konzul Marius Valerius Mesala, sa Sicilije, dopremio je sunčane satove i postavio ih na rimskom Forumu. Oko 250. g.p.n.e. u Rimu su se pojavili prenosivi sunčani satovi u obliku pločica, pravljeni od bronze ili slonovače. Na površini sata bilo je označeno sedam vodoravnih i uspravnih krugova a ispod njih 12 meseci. Sa strane je postavljen šiljak koji je obavljao ulogu gnomona. Poznati rimski arhitekta i graditelj Marko Vitruvije Polion, u svom spisu “Arhitektura” opisuje 13 vrsta sunčanih satova.

Epohu modernih sunčanih satova otvorilo je otkriće iz 1431. g. prema kom se Sunčeva senka kretala u smeru Zemljine ose. To je podrazumevalo da je ploču – polos, sunčanog sata na koju pada senka, potrebno postaviti pod uglom od 150. Na ovaj način cele godine se mogla primenjivati ista dužina senke, bez obzira na promenljivu visinu Sunca. Sunčane satove sa polosom spominje rukopis Teodorika Rufika iz 1447.

Obični sunčani satovi ne mogu biti precizni kao drugi satovi. Postoji razlika od 15 minuta tokom godine, poznata kao 'ujednačavanje vremena', jer je orbita Zemlje malo eliptična i njena osa je nagnuta prema ravni orbite. Kvalitetan sunčani sat ima stalno postavljenu ploču, koja se podešava bar jednom mesečno.

Sunčani satovi su mogli pokazivati tačno vreme samo pod uslovom da su bili postavljeni na tačnoj geografskoj širini mesta merenja, tačnog kalendarskog datuma i ugla deklinacije Sunca u trenutku merenja vremena.

[vitez koja]

Zvezdani sat

Stari astronomi utvrdili su da se merenje vremena može odrediti samo u uočavanju i poređenju položaja i kretanja zvezda i planeta. Zato su prva pomagala za merenje vremena bili zvezdani satovi – astrolab koji je prvi opisao grčki astronom i matematičar Ptolomej.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
U opisu se kaže da su to dva prstena koji predstavljaju ekliptiku i ekvator, s okretnom osom. Astrolabom su određivani položaj Sunca, njegova visina iznad horizonta, izlazak i zalazak Sunca, dužina dana i noći. Otkriće načina određivanja vremena merenjem visine zvezda pripisivano je Grku Hiparhu, 2.vek p.n.e. Od Grka, ovaj metod preuzeli su Arapi koji su svojim astrolabom merili vreme sa greškom od 1 do 2 minuta. Mnogi su astronomi, metodom visine, merili vreme sve do 17. veka. Među njima i Tiho Brahe koji je dostigao tačnost merenja s razlikom od samo nekoliko sekundi.

[vitez koja]

Vodeni sat

Prilikom oblačnog vremena, nepogoda i drugih promena, Sunce je zaklonjeno pa je bilo nemoguće meriti vreme. Zato je stvorena veštačka jedinica vremena – određena količina materije koja prolazi kroz uređaj za merenje. Za materiju za proticanje upotrebljavana je voda. Merenje vremena proticanjem vode poznavali su Egipćani i narodi Bliskog istoka, Indije i Kine. Bile su to polukružne činije sa obeleženom skalom u njoj i malim otvorom na dnu. Činija je potapana i voda ju je kroz otvor punila a na obeleženoj skali je praćeno vreme.

Egipatski dvorjanin Amenmhet, velikodostojnik 18. dinastije, izmislio je oko 1500. godine pre naše ere vodeni časovnik – klepsidru. Snižavanjem nivoa vode u posudi usled njenog stalnog isticanja pokazivala se mera proteklog vremena. Ovakvi časovnici bili su naročito korisni sveštenicima, koji su morali da znaju vreme u toku noći da bi rituali i prinošenje žrtava mogli da se odigraju tačno na vreme. Najstariji takav časovnik potiče iz vremena vladavine Amenhotepa II, a pronađen je u delovima u hramu boga Amona u Karnaku 1905. godine.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Vodeni časovnici postali su standardni za pokazivanje vremena po celom drevnom svetu, a u Kini su uvedeni u upotrebu u šestom veku pre naše ere. Bili su uobičajeni u Atini, gde su pronađeni ostaci gradskog sata napravljenog oko 350. godine pre naše ere. Rad ovog sata kontrolisao je plovak koji je tonuo, dok je sićušni otvor na dnu omogućavao da voda polako ističe. Plovak je verovatno bio s drškom koja je pomerala i kazaljku. Stepen pritiska na oznake koje vode do dna ukazuje na činjenicu da je rezervoar morao da se puni svakog dana.

Grčki svet imao je kompleksnije vodene časovnike, kao što je onaj koji je napravio pronalazač Ktesibije iz Aleksandrije oko 270. godine pre naše ere. Oticanje vode iz ovog sata, precizno kontrolisano slavinom, pokretalo je sve vrste automata, od zvonjave zvona i pokretnih lutaka do ptica koje pevaju. Atinska Kula vetrova, koju je početkom prvog veka pre naše ere izgradio astronom Andronik, imala je na vrhu sunčani sat, a u unutrašnjosti komplikovan vodeni sat koji je pokazivao vreme, dok je rotirajući disk prikazivao kretanje zvezda i dnevni prolazak Sunca kroz konstelacije.

Kasnije su u islamskom svetu izrađivani fantastični vodeni satovi. Emisari kalifa Haruna al Rašida poslali su Karlu Velikom jedan naročito lep primerak. Arapski inženjeri su tokom 11. veka u Toledu, u Španiji, konstruisali nekoliko masivnih vodenih satova koji su se sastojali od dva suda koja su se postepeno punila kako se Mesec dizao, a onda praznili kako je on nestajao. Oni su bili toliko vešto napravljeni da su radili više od sto godina bez ikakvih doterivanja.
U Indiji su bili poznati vodeni satovi pod nazivom jala–jantra, 300. g. p.n.e. Bili su to satovi za isticanje vode, sa otvorom na dnu. Oko 650. g.p.n.e. vodene satove pravili su i Asirci. Empedoklo iz Agriganta je 450. g.p.n.e. vodenim časovnicima određivao trajanje sudskih procesa.

[vitez koja]

Sveće za merenje vremena

Početkom 13.veka uvedeni su i satovi sveće. Bile su to sveće sa obeleženom skalom. Sagorevanjem, pokazivale su vreme i ujedno osvetljavale prostorije. Dužina ovih sveća bila je oko 1 m. Nekada su na stranicama sveća bili pričvršćeni ekseri ili metalne kuglice koji su pri topljenju voska postupno otpadali a njihov udarac na metalnu zdelu na kojoj stoji sveća bio je zvučni signal o vremenu.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Uljani satovi

Uljani satovi su imali ulje koje je trajalo 6 sati. Iznad je bio stakleni cilindar koji je sa spoljne strane bio graviran. (sl.11) Nivo ulja u posudi i njegova potrošnja određivali su vreme. Nastali su oko 300 g. i trajali sve do 20.veka.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Peščani sat

Peščani sat, poznat i kao peščanik, spada među najstarije uređaje za merenje vremena. Poreklo peščanog sata obavijeno je velom tajne. Prema nekim izvorima moguće je da su bili poznati u drevnoj Grčkoj i Rimu, premda se pouzdano zna samo to da je u ovim državama tehnologija proizvodnje stakla bila poznata, a sve ostalo su pretpostavke. Postoje mišljenja da su Grci poznavali ove satove u trećem veku p.n.e. i da su se koristili u rimskom senatu kako bi se merilo vreme koje pripada govorniku koji bi se obratio skupu. U osmom veku pojavio se u Evropi, a pretpostavlja se da ga je uveo francuski monah po imenu Luitprand.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Sastoji se od dve staklene posude gde se nalazi pesak, koje povezuje uzana cev, a obično je na nekakvom postolju ili ramu. Princip rada je veoma jednostavan. Kada se peščani sat okrene tako da pesak bude u gornjoj posudi, on kroz cev pada u donju posudu i na osnovu peska koji je istekao u nju meri se proteklo vreme. Heron Aleksandrijski, navodi primenu peska, prosa ili semena gorušice kao materijala za presipanje iz posude u posudu. Mana ovih presipnih satova je kratko trajanje i stalno prevrtanje posude. Oblik posuda peščanog sata je oblika kupe zbog eliminisanja pritiska materije na otvor na dnu i skretanja težine sile na bokove posude. Osim toga, njihova preciznost zavisi od više faktora, kao što su kvalitet peska, veličina posuda, širina cevi kroz koju pada pesak i druge mehaničke prepreke koje mogu uticati na brzinu padanja peska.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Prvi sačuvani zapis o peščanim satovima datira iz 1345. godine, kada je Thomas de Stetham, koji je radio na brodu La George, uputio pisanu porudžbinu za šesnaest peščanih satova iz Flandrije. Iz 1380. godine, datira i zapis o ostavštini francuskog kralja Šarla V, koji je posedovao i jedan veliki peščani sat. Zanimljivo je spomenuti i to da su se u pomorstvu ovi satovi pokazali pouzdanijim od drugih uređaja za merenje vremena, a pomagali su i pri navigaciji. Inače, bili su relativno veliki i teški, ali će se njihove dimenzije kasnije smanjiti. Poznato je i da je čuveni moreplovac Magelan imao osamnaest ovakvih satova na brodu, a jedan član posade se brinuo o njima. Kao referentna tačka koristilo se podne, kada je sunce u zenitu.

Peščani sat je bio popularan i u životu na kopnu, gde se koristio za merenje vremena u drugim situacijama. Mogao se naći u kućama, raznim institucijama, crkvama i na ostalim mestima, a njime su se merilo trajanje raznih prilika i situacija, kao npr. trajanje crkvene propovedi, vreme pauze u toku rada, ali i za kuvanje pojedinih jela.

Upotreba peščanih satova počinje da opada početkom šesnaestog veka, kada su počeli da se pojavljuju mehanički satovi. Zbog svog izgleda, ali i praktične namene u mnogim prilikama, peščani satovi su se i dalje koristili, bilo za merenje vremena ili kao ukras, a postoje i dan-danas. Peščani sat ima i simboličku vrednost. Još od davnina pokazuje kontrast između prošlosti, sadašnjosti i budućnosti, ili najčešće, ukazuje na prolaznost života i vremena. Ovaj simbol se koristio i na gusarskim zastavama, kako bi protivniku stavio do znanja da su mu dani odbrojani, dok su ga u Engleskoj stavljali u kovčege pokojnika ili urezivali na nadgrobne spomenike.

Izvor: http://www.svetsatova.com/forum/content/510-pe%C5%A1%C4%8Dani-satovi.html

[vitez koja]

Mehanički satovi

Mehanički sat je uređaj koji koristi menanički mehanizam koji meri protok vremena. Pokrece ga opruga koja se mora periodično navijati kako bi satu osigurala potrebnu pokretačku energiju. Sila se prenosi putem niza zupčanika koji napajaju balansni točkić koji oscilira napred-nazad konstantnom brzinom. Svakim pokretom nemirnice mehanička poluga pokreće zupčanike u jednom smeru što pomiče kazaljke sata unapred konstantnom brzinom. Iz toga razloga svaki mehanički sat proizvodi specifični zvuk "kucanja".

Najstariji nepotvrđeni izveštaji kazuju da je pronalazak mehaničkog sata pripisan papi Silvestru II (999-1003.) koji se, kao redovnik Gerbert Aurilaca (950-1003.) za vreme studija, upoznao sa principom rada arapskih vodenih satova. Razvoj mehaničkih satova počinje od 13.veka, proizvodnjom tornjevskih satova, počevši od engleskog Vestminstera 1288. zatim sata crkve u Kenterberiju 1292. pa dalje u Firenci, Kanu, Modeni, Padovi, Brižu, Doveru, Strazburu, Nirnbergu, Parizu, Bazelu, Pragu… Najstariji opis i nacrt mehaničkog sata objavio je profesor medicine i astronomije Đovani de Dondi Palaco del Kapitano, 1364. u Padovi. Razvoj mehaničkih tornjevskih satova trajao je pet vekova.

Glavni i gotovo jedini materijal tornjevskih satova bilo je gvožđe, od kog su izrađivani ne samo delovi ramske konstrukcije već i osovine, zupčanici, vretena, tegovi i ostali delovi. Sve ovo su radili kovači i bravari koji su bili i prvi časovničari velikih satova. Kovačka tehnika je bitno uticala na elemente mehanizma, klinaste spojeve delova okvira, osiguranje zupčanika poprečnim klinovima na osovini protiv osnog pomeranja… Spojevi su zakivani ili zavarivani u vatri. Nosivi vertikalni stubovi sata prvobitno su pratili vertikalu tornja crkve ali su poprečne grede postavljane pod uglom od 450. Vremenom, satni mehanizam je dobijao razne dekoracije i ornamentiku, figure koje su obaveštavale stanovništvo o vremenu, koje su se šetale, udarale u zvono…

Svaki mehanicki sat sastoji se od sledecih 5 konstruktivnofunkcionalnih celina: pogonski mehanizam, prenosni mehanizam,podsistem za prikazivanje vremena, regulator hoda i oscilator.

Pre pojave mehaničkih satova, po gradovima su danju i noću telali oglašavali protekle sate. Sa pojavom tornjevskih satova, ulogu glasnika vremena preuzeo je mehanizam za zvonjenje. Zvuk sata sa tornja crkve, gradske kuće ili parlamenta obaveštavao je stanovništvo o tačnom vremenu. Kako su se gradovi širili, saopštavanje tačnog vremena bilo je teško uskladiti. Tu ulogu, u mnogim gradovima Evrope vremenom su preuzele astronomske opservatorije. Jednom dnevno, u podne, ispaljivanjem topovskih granata ili podizanje zastave na vrh tornja opservatorije, stanovništvo je obaveštavano o tačnom vremenu.

Mnogi javni, toranjski i crkveni časovnici poseduju stare mehanizme koji se, kao istorijsko tehničke znamenitosti, povremenorepariraju i održavaju u funkcionalnom stanju. Pominjemo samo neke: Veliki časovnik na kuli Svetog Spasa u Moskvi, Veliki Vestminsterski časovnik na kuli Svetog Stefana u Londonu (Big Ben), Časovnik Svetog Marka u Veneciji, Astronomski časovnik u Pragu (Praški Orloj) i mnogi drugi. U Beogradu su najpoznatiji časovnici Sahat kule i Saborne crkve,a u Novom Sadu – časovnik Petrovaradinske tvrđave.

[vitez koja]

Zidni satovi sa tegom

Na prelazu iz 14. u 15.vek, sve se više izrađuju kućni zidni satovi, isključivo od metala sa tegovima. Zidni satovi sa tegom bili su omiljeni i kasnije, kada je uveden pogon oprugom. Oko 1600. u engleskim časovničarskim radionicama nastali su zidni satovi – fenjeri, prvo gvozdeni a kasnije bronzani. Naziv sata je bio izveden iz oblika ormarića (sličan starom fenjeru) gde je smešten satni mehanizam. Brojčanik je bio ukrašen gravirama.
Sve do kraja 17.veka, fenjerasti satovi su imali jednu kazaljku, koja je pokazivala sate, a od 18.veka dve kazaljke. Fenjerasti satovi su stajali na zidu a tegovi koji su ga pokretali visili su ispod. U 16.veku u Nemačkoj su se pojavili okrugli, tanjirasti satovi.

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Od 18.veka satovi poprimaju najraznoraznije likovne izraze i strukture, figuralne i svirajuće automate, slike, reljefe, njihalice, raznorazne verske, građanske i vladarske motive. Razvojem „stojećih“ zidnih satova razvija se i umetnički oblik kućišta. Metal se zadržao u izradi satnog mehanizma a kutija je rađena od drveta sa drvorezom, duborezom, intarzijom i inkrustaracijom. Pored hrasta, božikovine i zelenike, korišćeni su skupoceni mahagoni iz Indije, svetliji mahagoni sa Kube i crveni iz Hondurasa.

Pogon na tegove davao je vrlo ujednačenu pokretačku snagu, pa je u kombinaciji tog već od ranije poznatog pogona i novoizumljenog oscilatora omogućena izrada za ono vreme vrlo tačnih merača vremena. Zbog dužine lanaca, odnosno užadi o koje su obešeni tegovi, zbog dužine samog klatna i zaštite od prašine, oblik izduženog ormarića činio se kao najbolje oblikovno rešenje za smeštaj nove vrste satnog mehanizma. Istovremeno počinju da se izrađuju i satovi manjih dimenzija ugrađeni u zastakljen ormarić, koji su se postavljali na kamin ili komodu, a poznati su pod nazivom tabernakl satovi. Pogon zidnim satovima daju tegovi, a prednja ploča, većinom od gvozdenog lima, služi kao podloga za oslikavanje, čime sat dobija i umetničku dimenziju. Najsofisticiraniji oblik tadašnjeg kućnog sata ostvaren je u engleskom „lantern clocku“, koji, kako mu samo ime kaže, liči na fenjer odnosno svetiljku.

[vitez koja]

Zidni satovi sa klatnom

Značajan razvoj u preciznosti javio se 1657.godine s pronalaskom sata s klatnom. Još ranije je Galilej imao ideju da iskoristi njihajuće klatno za pokretanje satnog mehanizma. Kristijan Hajgens se, međutim, smatra pronalazačem. On je napravio matematičku formulu odnosa dužine klatna i vremena i dao da se prvi takav sat napravi. Za sajdzije je vrlo bitno klatno sa malim otklonom, koji zbog energiziranja sata moze malo I da se menja. Vreme klacenja zavisilo je od duzine klatna pa je tako konstruisano “sekundno” i “polusekundno” klatno. Uvodjenjem klatna Hajgens je svoje satove doveo do “zavidnih 10 sekundi na 24 casa”!

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Uzbuđenje zbog sata s klatnom privuklo je pažnju dizajnera koji su napravili razne oblike satova. Napravljeno je kućište za smeštanje sata s klatnom. Engleski sajdžija Viljem Klement je izmislio ovo kućište 1670. Otprilike u isto vreme kućišta su počela da se izrađuju od drveta s licem od staklenog emajla.

[vitez koja]

Podni satovi

Za period od 1660. do sredine 18. veka karakteristična su dva tipa kućnog sata – podni i tabernakl. Ova činjenica ne isključuje postojanje i drugih tipova kućnog sata kao što su mali, stoni časovnici s horizontalnim brojčanikom, zidni satovi u obliku tanjira, zidni s pogonom na tegove s gvozdenim ili drvenim mehanizmom, tzv. pendule satovi koji su se obično postavljali na zidne konzole, satovi s kratkom prednjom njihalicom, itd. Međutim, upravo su dva navedena tipa sata dominirala u baroknom enterijeru. To su ujedno novi tipovi časovnika, nepoznati u prethodnom periodu. Podni satovi izrađuju se i danas, ali su baš u doba baroka doživeli najveću proizvodnju i bili su nosilac svih inovacija mehanizma, materijala za izradu kućišta, tehnika ukrašavanja. Prostrane dvorane nameštene masivnim, luksuznim komadima nameštaja zahtevale su isto tako velike satove. Zbog toga je visina podnih satova redovno premašivala dva metra i dostizala gabarit ormara.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Najraniji podni satovi bili su relativno mali, visoki tek oko metar i po, arhitektonski koncipirani i izrađeni od eboniziranog drva. Kad su počeli da se izrađuju satovi koji bi mogli funkcionisati jedan, tri ili čak šest meseci s jednim navijanjem, bilo je potrebno izraditi znatno više kućište da bi dužina užeta odnosno lanca o koje su bili obešeni tegovi mogla biti veća. Kolika je bila prihvaćenost podnog sata u 18. veku govori i činjenica da su se onovremeni zidni satovi s četvrtastim ukrasnim pločama često prilagođavali i umetali u visoka kućišta. Kod podnih satova bilo je praktičnije navijanje preko osovina na brojčaniku, što je uslovilo postavljanje mehanizama za hod i izbijanje jedan pored drugog. Kao što smo videli, satovi koji su u početku bili malobrojni, postavljeni na javne građevine kako bi mogli koristiti velikom broju stanovnika, s vremenom sve više postaju predmeti za kućnu upotrebu.

[vitez koja]

Kaminski i stoni satovi

Najraniji stoni i kaminski satovi koji su preživeli do danas su satovi iz sredine 16. veka iz metalurških gradova Nirnberga i Augzburga. Neki od ovih satova imali su samo jednu kazaljku. Brojač sati je bio podeljen na četiri jednaka dela, tako da je sat mogao da pokazuje vreme od 15 minuta.

[vitez koja]

Džepni i satovi na privesku

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
U 15.veku počinju da se izrađuju satovi na privesku sa pogonom na oprugu. Najveće radionice otvaraju se u Nirnbergu u Nemačkoj, u Bezansonu u Francuskoj, u Parizu, Londonu, Augsburgu, Amsterdamu, Briselu, Hagu. U Nirnbergu je najverovatnije izrađen prvi lični sat. Naime, taj nemački grad, uz Augzburg, je bio vodeći zlatarski i časovničarski centar.

Ti takozvani samohodni satovi (oralogia selbgeend), to jest satovi s pogonom na oprugu, postali su očigledno vrlo cenjeni, jer je u periodu od 1521. do 1525. nirnberško gradsko veće čak sedam takvih časovnika(od kojih je tri izradio Peter Henlajn) poklonilo stranim zvaničnicima. U narednih petnaest godina samo su dva ili tri takva sata darovana, što svedoči o činjenici da su u ovom periodu već postali poznati širem krugu i više se nisu smatrali ekskluzivnim poklonom. Najverovatnija teza o poreklu ličnog sata je ona koja kaže da je nastao smanjivanjem dimenzija stonog časovnika, čime je omogućeno njegovo nošenje na lancu oko vrata. Prvi lični satovi imali su oblik cilindra, oblik koji je proizašao iz onovremenskih stonih časovnika. Pored takvih, izrađivali su se i satovi u obliku kugle. Kad su dimenzije takvog sata smanjene na oko 6 cm prečnika i 2 do 3 cm visine, dodata mu je mala karika koja je omogućavala da se okači na lanac i tako nosi. Sredinom 16. veka bilo je u modi da muškarci nose satove koji otkucavaju, valjkastih kućišta, na lancu ili traci oko vrata.
Materijal od koga su pravljeni prvi lični satovi najčešće je bila neka legura bakra, na primer bronza ili mesing, koja se pozlaćivala. Ovo korišćenje relativno jeftinog materijala uzrokovano je verovatno činjenicom da su prvi časovničari pripadali cehu bravara, pa su imali neka ograničenja u upotrebi plemenitih metala koja je nametao ceh zlatara.

[vitez koja]

O mogućoj ranoj proizvodnji džepnih satova u Italiji govori pismo koje je 1462. Bartolomeo Manfredi uputio markizu Ludoviku Gonzagi u kome se spominje “orologetto”. Nije, međutim, sigurno da li je tu reč o džepnom satu.
Prvi zvanicni proizvodjac dzepnih satova bio je bravar Peter Henlajn (1510.g.) ali danas nijedan njegov sat nije sacuvan.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Najstariji sacuvani dzepni casovnici poticu iz 1550. godine i poznatiji su kao "nirnberska jaja". Naime, džepni sat nije predstavljao neki novi pronalazak, nego se najverovatnije razvio smanjivanjem dimenzija stonog, odnosno putnog časovnika rađenog u obliku plitkog valjka (bubnja). Pored takvih, izrađivali su se i satovi u obliku kugle. Časovnici su se u prvoj polovini 16. veka katkad ugrađivali u bočice za mirise u obliku nara ili mošusne kugle koje su se nosile na lancu oko vrata ili na krunici. U drugoj polovini 16. veka skoro u potpunosti prevladava cilindrični oblik, naročito u Nemačkoj, dok je najraniji sačuvani francuski lični sat, koji je 1551. izradio časovničar Žak de la Gard (spominje se između 1551. i 1565. godine), sferičan. Ni ostali francuski satovi iz tog vremena nemaju cilindričan oblik, nego su okrugli ili ovalni, a jedan je u obliku tulipana.

Kasnije, pored razvoja mehanizma, sat dobija oblike primenjene umetnosti. Izgledom i oblikovanjem satova bave se slikari, vajari, graveri, zlatari, staklari. Razvijaju se nove tehnike pozlate, pečenja emajla, glazure itd.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na ranu upotrebu plemenitih metala upućuje i činjenica da su karakteristike ličnog sata kao merača vremena u prvo vreme bile sigurno manje značajne od njegovog značaja kao umetničkog ili ukrasnog predmeta. Ti satovi spominju se u inventarima zajedno s nakitom, a ne sa naučnim instrumentima. Bili su očigledno nova igračka za bogataše, a bejahu vredni i kao “dvorski dar”, ponekad čak umetnuti u prsten, kao sat iz 1585. koji se nalazi u riznici minhenske rezidencije. Džepni satovi 16. veka imali su većinom poklopac na šarku s otvorima kroz koje su se mogle iščitavati oznake za sate. Brojčanik je najčešće imao spoljni prsten s brojevima od I do XII i unutrašnji s brojevima od 13 do 24, da bi se prilagodio označavanju časova u Italiji, Češkoj i jugozapadnoj Nemačkoj. Uz ivicu brojčanika nekih satova, naročito nemačkih, bila su kružna ispupčenja koja su omogućavala očitavanje tačnog vremena u mraku. Brojčanik je ukrašavan graviranjem. Kazaljka je bila čelična i pažljivo oblikovana.

U ovom periodu sat je bio na svim evropskim dvorovima nov, vrlo zanimljiv, luksuzan predmet. Ta je moda potrajala u većem delu 17. veka, otprilike do 1675.godine. Te godine je holandski matematičar, astronom i teorijski fizičar Kristijan Hajgens van Zulihem (1629-1695) izradio prvi sat sa spiralnom oprugom.
 
Time je uveden pravi oscilator, nešto poput klatna u velikim satovima, koji je omogućio znatno povećanje preciznosti sata kao merača vremena.Time sat postaje prvenstveno upotrebni, a tek potom dekorativni predmet, pa će dobiti i dodatne funkcije. Istovremeno, satovi uveliko počinju da se nose u džepu, a ne više kao ranije obešeni na lanac oko vrata.

Dzepne satove su nosila otmena gospoda uz lepo odijelo sa specijalno sivenim dzepom (koji je sluzio samo za sat), izglancane cipele, stapom , zajedno sa sesirom, ili cilindrom (koji su bili obavezni u to vreme i ne nosenje istih smatralo se nekulturom). Prefinjenim pokretom sat se vadio iz dzepa i smatrao se simbolom otmenosti. Srebrnim ili zlatnim lancicem pricvrscivao se za prsluk, rever ili omcu za kais. Na poklopcu sata, cesto je bio ugraviran simbol oruzja, grb kluba ili drustva kom se pripadalo. Džepni satovi su po pravilu imali oblik ovala, izduženog osmougla ili kugle, u modu su ušli časovnici neobičnih oblika. Skupocena kućišta često su zahtevala spoljašnje kućište kako bi se očuvala, bilo pri nošenju, bilo u vreme kad satovi nisu bili u upotrebi. Spoljašnja, zaštitna kućišta većinom su se izrađivala od kože ukrašene zlatnim ili srebrnim nitnama ili od kornjačevine, a nisu retka ni ona od kože morskog psa, poznate pod nazivom šagren.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

KRALJICA SATOVA

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

1827. godine,  švajcarski časovničar Abraham-Louis Breguet je nakon 45 godina rada završio svoje životno delo – najveću komplikaciju satnog mehanizma. Marie-Antoinette ili Kraljica, kako se ovaj neverovatni merni instrument još naziva, je poručen 1782. za kraljicu lično, od strane njenog obožavatelja (najverovatnije oficira njene garde). Marija Antoaneta nije dočekala da vidi ovo remek-delo, jer je pogubljena 34 godine pre završetka izrade. Sat je u svom sklopu nosio svaku mernu funkciju koja je u to vreme bila poznata: časovnik, minutni ripiter, večiti kalendar, termometar, hronograf i indikator raspoložive radne energije. Kraljica je bila čuvana u sklopu kolekcije satova L.A. Mayer instituta za islamsku umetnost u Jerusalimu, sve dok 1983. nije ukradena zajedno sa 106 drugih vrednih mehanizama.

Stručnjaci jedne od najstarijih časovničarskih manufaktura i naslednici Breguet-ovog umeća su 2005. pokušali da naprave repliku na osnovu prvobitnih nacrta i fotografija, a možda slika ove lepotice najbolje govori u ime besprekorne veštine i estetskog sklada. Svega dve godine kasnije, originalni sat je pronađen i vraćen kolekciji.

Izvor:

[vitez koja]

Sat budilnik

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Budilnik ili alarmni sat je časovnik napravljen da emituje zvučni alarm u određeno vreme. Prvenstvena funkcija ovih satova je da bude ljude iz sna ujutru, ali se koriste i kao podsetnici u druge svrhe. Da bi se zaustavio zvuk, potrebno je pritisnuti određeno dugme ili kazaljku na satu, a neki se zaustavljaju automatski posle nekoliko minuta, ako se ne isključe. Klasičan analogni alarmni sat ima dodatno dugme kojim se određuje vreme u koje se alarm aktivira.
            

Prvi "budilnik "napravio je 1787. časovničar Levi Hačins. On je živeo u Novoj Engleskoj, gde su se ljudi budili sa izlaskom sunca. Zimi, u tom delu SAD, sunce izlazi kasnije. Pošto je bio savestan i vredan mladić, ova promena vremena ga je mučila jer nije mogao da se probudi u četiri sata kako je sam sebi odredio. I – smislio je da spoji mehanizam sata i alarmno zvono. Napravio je veliki zidni sat i u njega smestio veliko zvono. U određeno vreme satni mehanizam je aktivirao zvono. Od tada pa do kraja života (živeo je 94 godine), Hačins je svakog jutra ustajao u četiri sata uz zvonjavu sata.

U mehaničkim alarmnim satovima sa zvonom, opruga okreće zupčanik koji aktivira bat na zvonu napred-nazad između dva zvona ili unutar samog zvona.

[vitez koja]

Sat s kukavicom
http://www.svetsatova.com/forum/f135/satovi-sa-kukavicom-8980.html

Sat s kukavicom je sat s klatnom, koji odbrojava sate koristeći zvuke i zvižduke koji imitiraju glas ptice kukavice uz dodatni zvuk žičanog gonga.

Satovi sa kukavicom su nastali u oblasti Švarcvalda otprilike u 17. veku. Dugo se smatralo da je izumitelj sata sa kukavicom 1738.g. bio Franz Anton Ketterer. Keterer je osmislio sistem zvukova i zvižduka koji imititaju kukavicu i dodao ih standardnom holandskom satu. Međutim, Nemačko udruženje kolekcionara satova je nedavno objavilo da ne podržava tu tezu. Za sada nema dokaza kom majstoru bi se pripisao izum ove vrste satova, ali je sigurno da su izmišljeni i usavršavani u oblasti Švarcvalda. Kasnije je sat dobio oblik kućice za ptice ili krletke.
       
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Način izrade ovog sata je konvencionalan. Većina je napravljena od rustične kućice za ptice ili kaveza. Sat visi na zidu, a smešten je u drvenom kućištu, često dekorisanom lišćem; ponekad se dodaju jeleni i druge životinje. Ptičica se pojavljuje kroz vratanca dok sat otkucava i nestaje iza vrata kad se odbrojavanje završi.
Ptičica je često tako napravljena da može da se pokreće dok sat otkucava. Neki satovi imaju i muzičku kutiju koja svira neku melodiju pre nego što počne da se odbrojava puni sat ili pola sata. Muzički satovi s kukavicom imaju i druge automatizovane delove koji se pokreću dok muzika svira. Satovi se gotovo uvek pokreću pomoću tegova; samo mali broj satova se navija oprugom.

U tradicionalnom satu sa kukavicom, čuveni ku-ku zvuk proizvodi sistem koji se sastoji od meha pokretanog zupčanicima i dva drvena piska koja naizmenično proizvode različite tonove. Sat snagu crpi iz dva ili tri tega u obliku šišarki, a regulatorni mehanizam je klatno. Rezerva snage može biti jedan ili čitavih osam dana. Jedan teg obično služi kao izvor snage za pokretanje samog mehanizma sata, dok drugi obezbeđuje energiju za pokretanje automatske ptičice. Satovi koji se pored pijukanja ptičice oglašavaju i muzikom, poseduju i treći teg koji daje snagu muzičkom mehanizmu. Postoje dva specifična stila “ku-ku” satova. “Bahnhäusleuhr”- kućica pored pruge i “Jagdstück” – otprilike: “lovački stil”, koji podrazumeva bogate ručno rađene rezbarije lovačkih motiva.

Centar njihove proizvodnje dugo je bio u regionu Švarcvalda, na području Triberga i Nojštata.  Postoji čak i asocijacija (Verein die Schwarzwalduhr - VDS) koja radi na promociji, i očuvanju izvornog stila i načina proizvodnje “ku-ku” satova. Ovo udruženje u tom cilju izdaje sertifikate o autentičnosti i akredituje proizvođače. Sertifikati se izdaju samo mehaničkim satovima koji su u potpunosti izrađeni od drveta (osim mehanizama, naravno), čiji su svi vitalni delovi proizvedeni u Švarcvaldu i koji zadovoljavaju stepen kvaliteta propisan od strane udruženja. Svaki sat proizveden na propisan način i u fabrici koja je članica udruženja, nosi pečat (nalepnicu) kvaliteta.

Poslednjih godina se prodaju kvarcni satovi s kukavicom koje napaja baterija, i koji proizvode zvuke elektronskim putem. Tegovi se obično prave u obliku šišarke. Klatno je često izrezbareno u obliku lista. Brojčanik je mali s rimskim brojevima. Ovi modeli ne smeju nositi nalepnicu VDS-a.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]