Razvoj i funkcionisanje postanskog saobracaja na prostoru nekasnje Jugoslavije

[vitez koja]

Dugo sam se dvoumio da li da postavim ovu temu na Palubu.

Naime, slucajno letos dok sam cekao u redu, u posti, da platim neke racune, pogled mi je privukla uramljena fotografija na zidu gde je prikazan konjanik u punom trku, a ispod fotografije je bio tekst, nesto u stilu “tatarin-prvi srpski postar”…

I dok sam posmatrao tu fotografiju, razmisljao sam “ … da li su i onda ljudi ovako u redu cekali da predaju pismo, kako li su placali racune, ako ih je bilo…” To me zainteresovalo, pa sam poceo da tragam za podacima, dokumentima i informacijama o funkcionisanju postanskog saobracaja na ovim nasim prostorima. U pocetku je to bila cista radoznalost, a kako sam ulazio sve dublje u problematiku, ta oblast me je sve vise i vise preokupirala pa sam poceo studioznije da proucavam dostupnu literaturu i dokumenta. Posle skoro sest meseci “rada” bas sam dosta toga prikupio, proucio, obradio… Na kraju sam sve to hronolosti sredio, pa je to ispala studija od preko stotinu stranica…

Naisao sam na puno interesantnih stvari, podataka…

Odlucio sam da saznanja do kojih sam dosao ipak podelim sa clanovima i posetiocima Palube. Prevashodno, ocekujuci da zainteresujem clanove i posetioce, kako bi oni svojim sugestijama, znanjem i informacijama jos vise obogatili ovu temu…

Tezisno sam obradio prostor Srbije, zato sto mi je  za taj prostor bilo najvise dostupne literature i dokumentacije, ali sam nastojao da prikazem  funkcionisanje postanskog saobracaja i na ostalim prostorima nekadasnje nam drzave u obimu koliko su mi podaci bili dostupni. Temu sam nazvao RAZVOJ I FUNKCIONISANJE POSTANSKOG SAOBRACAJA U SRBIJI OD PRVOG SRPSKOG USTANKA DO KRAJA DRUGOG SVETSKOG RATA SA OSVRTOM NA SUSEDNE ZEMLJE U OKRUZENJU IZ SASTAVA NEKADASNJE JUGOSLAVIJE.

Ovo sto cu prikazati je skracena verzija. Takodje, svestan sam da sam u nekim delovima bio uopsten, nedovoljno jasan, precizan, recit… Zato me nemojte kritikovati, vec takva mesta dopunite konkretnim, pouzdanim i preciznim (dokumentovanim) podacima… tako ce tema biti sadrzajno kvalitetnija, bolja..

Pa, da krenem…

[vitez koja]

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
RAZVOJ I FUNKCIONISANJE POSTANSKOG SAOBRACAJA U SRBIJI OD PRVOG SRPSKOG USTANKA DO KRAJA DRUGOG SVETSKOG RATA SA OSVRTOM NA SUSEDNE ZEMLJE U OKRUZENJU IZ SASTAVA NEKADASNJE JUGOSLAVIJE

Istorija poste je vezana sa istorijom civilizacije. Prvo dosad poznato delo u kome se govori o posti, njenoj organizaciji i postanskim linijama  je “Nvovo intinerario delle Poste per tutto il Mondo” autora Otavia Kodogna. Delo je izdato u Veneciji 1611.godine. Autor je pokusao u svom delu da prikaze istoriju poste od njenih prvih pocetaka, pa je njene pocetke je doveo u vezu sa kraljevima Tezejem, Solomonom, Pirom i drugim. Medjutim, nije mogao da ustanovi ko je zapravo osnivac poste pa je samo konstatovao njenu veliku starost.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Posebno mesto medju istoricarima postanske istorije pripada Janezu Vajkard Valvasor-u, slovenackom etnologu, etnografu i geografu. On je kulturnu i civilizacijsku funkciju poste pretpostavio ekonomskoj. U posti je video factor sirenja ideja. On prvi pravi razliku izmedju starih glasnickih sluzbi i savremene poste. Navodi elemente koji savremenu postu cini znacajnom ustanovom: javni karakter, redovnost saobracaja, internacionalnost, brzinu i utvrdjenu cenu kostanja prenosa.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Danas je poznato da je organizovanog prenosa saopstenja bilo i ranije, pre Persije, u starom Egiptu oko 2000 godine pre Hrista, za vreme XIX dinastije faraona. Prenos su obavljali glasnici pesaci ili na konjima i kamilama, koji bi nakon odredjenog vremenskog perioda bili zamenjeni u posebnim stanicama koje su vodile evidenciju o dolascima i odlascima glasnika. I u Kini je postojala slicna sluzba. U staroj Grckoj postojale su posebne sluzbe u okviru gradskih zidina i za vece udaljenosti izmedju drzava.

[vitez koja]

Od svojih početaka, Pošta kao društvena institucija ima međunarodni karakter. Tokom 17. i 18. veka, razmenu pošte između država regulisali su bilateralni sporazumi. Međutim, u 19. veku, ovakva organizacija poštanskog saobraćaja, koja je podrazumevala mnogobrojne nacionalne poštanske tarife, različite zone udaljenosti, sisteme težina, kao i teškoće u vezi sa obračunom troškova u međunarodnom saobraćaju, nije više mogla da funkcioniše na takav način. Zbog toga su traženi načini da se organizacija, rast i protok poštanskih usluga poboljšaju, odnosno pojednostave.

Ovaj proces je započeo nacionalnim poštanskim reformama, od kojih je najznačajnija ona sprovedena u Velikoj Britaniji. Poštanska reforma Rolanda Hila (Sir Rowland Hill) iz 1837. godine zasnivala se na načelima primene niskih poštanskih tarifa, jedinstvenom tarifnom sistemu – po kojem je cena u domaćem saobraćaju zavisila samo od težine pisma i bez obzira na razdaljinu, kao i prvoj primeni poštanske marke kao sredstva plaćanja 1840. godine. Na ovaj način poštanski sistem je postao dostupan svim slojevima društva.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na inicijativu Mongomeri Blera (Montgomery Blair), generalnog direktora pošta SAD, 1863. godine održana je prva poštanska konferencija u Parizu kojoj su prisustvovali delegati iz 15 zemalja. Značaj ove konferencije je veliki, budući da su donete odluke vezane za proširenje međunarodne poštanske saradnje i usaglašavanja u poštanskom saobraćaju. U isto vreme, visoki poštanski funkcioner sa severa Nemačke, Henrih von Stefan (Heinrich von Stephan), sačinio je plan za osnivanje međunarodnog poštanskog saveza, a na njegov predlog, Vlada Švajcarske sazvala je međunarodnu konferenciju u Bernu, 15. septembra 1874. godine. Konferenciji su prisustvovali delegati iz dvadeset i dve zemlje.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
9. oktobra iste godine – koji se u celom svetu slavi kao Svetski dan pošte – osnovan je Svetski poštanski savez. Prvi naziv ove organizacije je bio General Postal Union, ali je već na sledećem zasedanju Skupštine 1878. godine, organizacija dobila naziv koji i danas nosi: Universal Postal Union – skraćeno, UPU.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Ključne odredbe Ugovora Svetskog poštanskog saveza:
1. Sa stanovišta međunarodnog poštanskog saobraćaja, teritorije svih zemalja članica Saveza čine jedinstveno područje. Ratifikacijom Ugovora zainteresovanih nacionalnih vlada, prestaju da važe sve odredbe bilateralnih ugovora.
2. Ugovorom se reguliše međunarodni saobraćaj svih kategorija pismonosnih pošiljaka za koje su utvrđene jedinstvene stope težina i jedinstvena poštarina, bilo da je fiksna, ili u granicama utvrđenog minimuma ili maksimuma. Kao jedinica za težinu uzet je gram, a za monetu santim, odnosno franak.
3. Sloboda tranzita je potpuno zagarantovana na području Saveza, a naknada za plaćanje tranzitnih troškova uprošćena je primenom sistema periodičnog brojanja pošiljaka. Na taj način, tranzitni troškovi nisu opterećivali pošiljku, već su dodatnu poštarinu poštanske uprave podmirivale iz redovno naplaćene poštarine.

Svetski poštanski savez (SPS) (Union postale universelle) je danas međunarodna organizacija koja koordinira poštanske politike i pravila između zemalja članica, a time i svetski poštanski sistem. Svetski poštanski savez danas čine 192 zemlje članice, udružene u cilju jedinstvenog i kvalitetnog obavljanja međunarodnih poštanskih usluga.

Ova organizacija ceo svet povezuje u jednu celinu, stvarajući jedinstvenu teritoriju za uzajamnu razmenu pismonosnih pošiljaka. Savez se ne bavi unutrašnjim pitanjima organizacije i funkcionisanja poštanskog saobraćaja država članica, ali članice prihvataju obavezu da primenjuju regulativu Saveza u međunarodnom poštanskom saobraćaju.


Izvor: www.pttmuzej.rs

[vitez koja]

POSTANSKI SAOBRACAJ U SRBIJI ZA VREME PRVOG SRPSKOG USTANKA




U 18. veku turski (osmanlijski) feudalizam je ušao u fazu raspadanja i to se naročito odrazilo na njen međunarodni položaj. Osmanlijska država i vojska je postepeno gubila svoju nekadašnju moć i organizovanost, a i u naoružanju, opremi i obuci, znatno je zaostajala za armijama evropskih sila. To je bio jedan od razloga što Turska nije bila više u stanju da očuva integritet velike Osmanlijske imperije.

Svištovskim mirom je okončan poslednji austrijsko-turski rat koji se vodio od 1788. do 1791. Srbi su kao dobrovoljci aktivno učestvovali na strani Austrije. Medjutum nastali mir nije doneo Srbima oslobođenje od turske vlasti, već samo amnestiju. U okviru amnestije popravljen je položaj stanovništva u Beogradskom pašaluku, koji se prostirao od Save i Dunava do Užica. To je bio najistureniji, granični pašaluk do Austrije. Više se uvažuju verska prava i crkva, uvedena je seoska samouprava. Turska vojska nalazi se u gradovima, a Srbi po selima. Srbi sami skupljaju poreze. Srbima je priznato pravo slobode, trgovine na celom turskom carstvu.
1800.g. u Beogradski pašaluk upadaju janičari, ubijaju Beogradskog vezira Mustafapašu, tako da nastaje vreme nasilja, zuluma i terora. Stanje u Srbiji stvoreno terorom je uticalo na ujedinjenje svih srpskih društvenih snaga (seljačke mase, starešinski i trgovački sloj) da se dignu na ustanak i 15. februara 1804. na Sretenje, u Orašcu podignut je ustanak. Za vodju ustanka izabran je Đorđe Petrović Karađordje.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Prvi srpski ustanak je bio ustanak Srba u Beogradskom pašaluku i okolnih šest nahija protiv Turaka u periodu od 14. februara 1804. do 7. oktobra 1813. godine. Otpočeo je kao lokalna pobuna protiv dahija, a prerastao je u prvu fazu srpske revolucije.

U vazalnoj Srbiji je za potrebe turske države postojala tatarska glasnička služba, institucija koja je kasnije preuzeta i korišćena u Srbiji za vezu sa Carigradom.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Preneti pošiljku iz svoje zemlje u drugu, brzo i sigurno, po naredbi najvišeg organa vlasti, bio je glavni i jedini zadatak tatara, koji su morali da budu dobri jahači, izdržljivi i snalažljivi, a pre svega, odani. Prvi pokušaji organizovanja pošte potiču iz vremena Prvog srpskog ustanka.

Omasovljenjem ustanka, tokom februara i marta 1804. godine, kada su prekinute sve postanske veze u Srbiji, privremeno se onemogucava tranzit medjunarodnog postanskog saobracaja preko Srbije. O tome su svoje citaoce obavestavale novine u Evropi. Medjutim, u Srbiji je razmena pisama nastavljena i dalje. Mreza menzulana je ocuvana, samo je ljudstvo u menzulanama sada sluzilo svome narodu, a ne Turcima. Pošiljke sa naredbama na oslobođenim teritorijama prenosili su seoski kmetovi.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Menzulana (ređe mezulana, mezilana) je bila stanica na saobraćajnici kojom su išli konjanici kuriri - tatari. Menzulane su, pored glavnijih puteva, bile raspoređene u naseljima čiji je raspored bio uslovljen konfiguracijom terena, odnosno razdaljinom koju konj može preći a da se preterano ne zamori. Menzulana se obično sastojala od objekta, odnosno poštanske stanice, štale za konje, senika, pojila za konje i ograđenog dvorišta.

[vitez koja]

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Karadjordje je, kada je postao vozd, uz sebe uvek imao odredjeni broj momaka, koji su bili njegovi telohranitelji i pomocnici. Ti momci, kao ljudi od poverenja, bili su i prvi drzavni tatari (glasnici, nosioci poruka). Njihov zadatak se sastojao u tome da su odrzavali vezu izmedju vozda Karadjordja i vojvoda po svim krajevima Srbije.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Tatari, diplomatski kuriri, nosili su diplomatsku poštu ne samo prema Carigradu, Travniku, Solunu ili Vidinu, već i važnu poštu za nahije po Srbiji. Razdaljina od Beograda do Carigrada u ono vreme se prelazila za oko 186 sati putovanja. Kada su obični ljudi putovali tako daleko, koristili su menzulane – poštanske stanice (u nekima se samo vršila zamena konja, a postojale su i one u kojima je moglo i da se prenoći). Jahali su po 12 sati, pa odmarali. Ali, tatari uopšte nisu spavali – nakon što bi uzjahali konja u Beogradu, sjahali bi tek u Carigradu. Nisu smeli da spavaju, i izbegavali su i da se zaustavljaju, jer su nosili važna pisma koja su mogli da im ukradu. Da bi ostali budni, pili su tatar – kafu. To je mešavina suvog praha od kafe, malo šećera i hladne vode, koja se oblikuje u grudvicu i stavi na jezik, da se topi dok jašu. Kada su bili na zadatku, tatari nisu smeli da prejedu, jer je od jela moglo da im se prispava. Zato su obično pili gorki čaj bez šećera, a možda bi pojeli i malo somuna.

Tatar Bogdan Đorđević prejahao je put od Carigrada za pet dana da bi doneo kopiju Hatišerifa iz 1830, kojim je Srbija postala Kneževina, i za to dobio 500 dukata. Još brži od Đorđevića bio je Lazar Aranđelović, zvani Indže koji je knezu Aleksandru Karađorđeviću doneo berat (sultanovu dozvolu) da može da bude knez u Srbiji za nešto više od četiri dana. Ali, najbrži je bio Rista Prendić.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Rista Prendić je u svojoj 67. godini (što je u to vreme bila duboka starost), doneo sultanovo pismo da se dozvoljava povlačenje turske vojske iz Srbije. U martu, po snegu, prejahao je preko 900 kilometara od Carigrada do Beograda.

U ustaničkoj Srbiji, u vreme Prvog srpskog ustanka, Praviteljstvujušči sovjet serbski (slsr. Правителствующи совѣт сербскій) je bio jedan od centralnih organa vlasti, osnovan 14. avgusta 1805. na narodnoj skupštini u Borku. Kao centralni organ vlasti objedinjavao je napore ustanika i doprinosio je da se sa uspehom razvija oslobodilačka borba. Stvarao je osnovne uslove za brži ekonomski, društveni i kulturni razvoj Srbije. Postepeno je suzbijao nahijski separatizam, a pod Karađorđem se borio protiv feudalne i regionalne podvojenosti.

Da bi Sovjet mogao da prati situaciju u svim nahijama, da od njih dobija vesti, informacije i pisma, kao i da salje   odluke sovjeta i naredbe, bilo je potrebno obezbediti placene drzavne pismonose. Bozidar Grujovic, pravnik i jedan od inicijatora formiranja Sovjeta, napisao je uputstvo o organizaciji Sojjeta – Ustrojenije Sovjeta. U njemu je i deo koji se odnosi na organizaciju prenosa pisama: “knjigonosa mora biti povise; na primer 10. Ovim(a) da se plata opredeli, shodna…”.

[brodarski]

Odlično!
Samo nastavi.

[vitez koja]

U Karadjordjevom zakoniku, clan 17. Tacno je odredjeno ko je nadlezan da brine o organizaciji prenosa pisama, kao i mere koje ce se preduzeti protiv onoga ko prekrsi zakon.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Menzulanske konje mogli su koristiti i drugi putnici, a ne samo tatari. Da bi to mogli morali su da imaju objavu od Karadjordja, Sovjeta ili nekog od vojvoda.

Godine 1811.g. Karadjordje je u Topoli sagradio svoju rezidenciju koja je imala oblik utvrdjenog grada. Utvrdjenje je imalo dva dvorista. U drugom dvoristu se nalazio Karadjordjev dvor ili konak, kao i konak za goste. U ovom dvoristu je bila i stara Karadjordjeva kuca, koju je ustupio za boravak svojih pratilaca, momaka i telohranitelja.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]  
Sve ono sto je bilo potrebno za prenos pisama nalazilo se neposredno u blizini Karadjordjevog konaka. U okviru konaka postojala je i vozdova kancelarija, gde su radili njegovi sekretari i pisari. Za poverljiva I vazna pisma on je kao tatare koristio svoje momke. Sluzbena pisma su, osim njega, slale i sreske i opstinske vlasti. Tih godina je Topola bila srpska prestonica, cvoriste svih puteva i celokupne menzulanske mreze u Srbiji.

Kada je u januaru 1811.godine izvrseno donosenje i dostavljanje Diploma vojvodama (propis o nadleznostima), samo je ozvanicena organizacija postanskog saobracaja koja je vec postojala. Deo iz Diploma odnosio se i na menzulane. Tako u Diplomi karanovackog vojvode Antonija Ristica-Pljakica stoji da se u njegovoj (karanovackoj) nahiji oforme cetiri menzulane, u Karanovcu (danasnje Kraljevo), Trsteniku, Guci i Pozegi, te da svaka menzulana mora imati po 4 konja I 3 menzuldzije. Troskove ovog posla “…nahija da ujedanput uredi sto ce im za godinu trebati…”.

U pismu od 16.januara 1811.godine poslato je uputstvo i  nacin prikupljanja poreza. Uz prikupljanja sredstava za porez prikupljana su sredstva i za izdrzavanje menzulana. Vojvode su od ubranog ukupnog poreza odbijali troskove za izdrzavanje menzulana i troskove za izradu baruta za vojsku a ostatak su slali Sovjetu u narodnu kasu.

Ovakva organizacija menzulansko-tatarske sluzbe potvrdjena je upisima u Karadjordjevom delovodnom protokolu, poreskim zaduzenjima i racunima menzulanskih troskova. Ovakva menzulansko-tatarska sluzba funkcionisala je u Srbiji sve do propasti Prvog srpskog ustanka i ponovnog dolaska Turaka.

Izvor: Miodrag Simic “Posta na Moravi”
           Milorad Jovanovic “ Organizacija prenosa pisama u Srbiji u prvoj polovini 19.veka”

[vitez koja]

POSTANSKI SAOBRACAJ U SRBIJI ZA VREME DRUGOG SRPSKOG USTANKA

Posle propasti Prvog srpskog ustanka, srpski narod se našao u gorem položaju. Turci su nastavljali sa ubijanjem ljudi, paljenjem sela i maltretiranjem. Mnoge srpske porodice su pobegle preko granice u Srem i Banat.
Sulejman paša Skopljak, koji je ugušio prvi ustanak, izabran za novog vezira beogradskog pašaluka. Na tri nedelje srpski narod stavlja se van zakona, nema pravnu zaštitu, a turska vojska može da radi šta hoće. Posle tri nedelje, teror se nastavlja. Vlast paše Skopljaka je obeležen terorom, nasilnim skupljanjem oružja, uvođenjem nameta za opravku gradova i puteva, surovim uterivanjem nameta i feudalnih obaveza. Srbi se odvode na kulučenje, dosta ljudi i umire od napornog rada. Ovakva situacija izaziva ponovno pojavljivanje hajduka, koji su i dalje održavali ratno stanje u zemlji. Sredinom aprila 1815. na praznik Cveti u Takovu, su se okupile srpske starešine. Tu je doneta odluka o podizanju novog ustanka. Za vodju je izabran Knez Miloš Obrenović. Vodjama se obratio rečenicom: „Eto mene, eto vas, rat Turcima“.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Oružane borbe su trajale oko cetiri meseca. Drugi srpski ustanak je za razliku od Prvog ustanka od početka bio uperen protiv legalne vlasti, koju je predstavljao Sulejman-paša. Porta je na ustanike poslala dve vojske sa područja Carstva i jednu iz Beogradskog pašaluka. Pored činjenice da su srpski ustanici ostvarili nekoliko značajnih vojničkih pobeda na Paležu, Ljubiću, Dublju, uspeli da oslobode Kragujevac, Požarevac i Karanovac (današnje Kraljevo), oružani sukobi sa turskom vojskom nisu imale onaj intezitet i one razmere kao u Prvom ustanku. Porta upućuje kaznene vojne jedinice iz Niša i Bosne prema južnoj i zapadnoj granici Srbije, gde su se koncentrisale ustaničke snage.

Medjutim, kako je postojala mogućnost ruske intervencije na osnovu Bukureškog ugovora,  Porta započinje pregovore sa Srbima. Došlo je do pregovora Marašli Ali-paše i Kuršid-paše sa Milošem Obrenovićem i 25. oktobra 1815.g. zaključuju usmeni dogovor.
Tako je prekinuta oružana borba, mada to nije prekinulo ustaničke borbe za ostvarenje ciljeva postavljenih 1804. i 1815. godine. Ono dobija samo nove oblike - dugotrajne diplomatske pregovore uz pomoć Rusije. Turska je sporazum shvatila kao konačni prekid borbe i ustanka, ali za Miloša Obrenovića i ustanike sporazum je predstavljao osnovu za dalje proširenje povlastica i polaznu tačku u daljoj borbi za ostvarivanje konačnih ciljeva ustanka - rušenje turske feudalne vladavine i uspostavljanje sopstvene vlasti.

Povlastice koje su dobijene sporazumom  davale su Srbima izvesnu samoupravu, koja je omogućavala dalji ekonomsko-društveni i politički razvoj.

[vitez koja]

Odmah po okoncanju ustanka 15. Decembra 1815.g. knez Milos upucuje pismo nahijskim i knezinskim poglavarima, kao i celom srpskom narodu u kom stoji da je srpski narod po ugovoru o miru obavezan da placa porez, iz kog ce se gotovim parama sto se davalo bude: to su mezulane, otkupljivanje roblja, poslanici u Carigradu, vilajetski sluzitelji, koji od plate zive i procaju.  Iz ovoga je vidljivo da ce postojecu mrezu menzulana u Srbiji placate srpski narod.

Menzulane su mogli da koriste tatari, kuriri, glasnici (turski, francuski, austrijski i srpski). Beogradski vezir je imao nekoliko svojih tatara kojima je rukovodio tartar-aga. Kad je knez Milos pisao zvanicna pisma sultanu ili velikom veziru, onda bi molio beogradskog vezira da mu ustupi nekog od svojih tatara. Kako se knez Milos nalazio u Kragujevcu (koji je od 1818.g. bio prva prestonica Srbije) odakle se upravljalo drzavom a time i menzulanskom mrezom, to je za potrebe Miloseve diplomatije prenos pisama vrsila jedna ceta (50 ljudi) konackih momaka. Njima su rukovodili buljubase Nastas Djordjevic i Sima Pastrmac.

Menzulane su bile drzavne ustanove, odrzavanje istih je islo na teret budzeta, a tatari su iznajmljivali konje za koje nisu placali nikakvu naknadu. Dobijali su samo novac za hranu ili prenociste po stizanju na odrediste. Ovakav sistem je trajao do 24.aprila 1826.godine, kada je sultan Mahmud II izdao ferman (ukaz)  kojim se sve menzulane u Turskoj carevini stavljaju na licitaciju. Menzulanu je mogao da zakupi svaki pristojan, sposoban i posteni gradjanin carstva koji je ispunjavao odredjene uslove: da uvek raspolaze sa dovoljnim brojem zdravih konja, da ima potreban broj osoblja, surudzije, odadzije i ardzije. Surudžija (pratilac, pratnik) je bilo lice ovlašćeno da na delu puta prati kurira-tatarina, od jedne do sledeće menzulane, preuzima pošiljke za svoje područje, predaje tatarinu pošiljke sa svoga područja, obezbeđuje hranu i smeštaj kuriru, kao i zamenu konja kojeg je tatarin koristio do sledeće menzulane. Odadžija je sobar, posluzitelj, osoba koja se brine o urednosti i sredjenosti prostorije, a koja se istice ljubaznoscu, predusretljivoscu i poslušnoscu. Ardzija (??).
Po tom fermanu niko vise nije mogao da koristi menzulanske konje bez naknade. Tacno se znala cena koju je placao svaki putnik bez obzira da li je to bio visoki drzavni cinovnik, tatarin ili bilo ko drugi.

Ovo je momenat kada menzulane definitivno i konacno prelaze u srpske ruke!!!

Hatišerifom iz 1830. godine Srbija dobija autonomiju, a srpskom narodu je dozvoljeno da otvara škole, bolnice, štamparije i pošte. Menzulane je trebalo što pre povezati u jedinstvenu organizaciju radi podizanja brzine i kvaliteta usluga. U tom cilju, Knez Miloš 1835. godine je za upravnika poštanskog saobraćaja postavio Jakova Jakšića. Hatiserifom I ustavom od 1839.godine tacno su precizirana zaduzenja pojedinih drzavnih organa oko organizacije postanskog saobracaja. U toj godini donet je Projekat kojim se nacinom moze u Srbiji postanski poredak zavesti. Tako su menzulane ponovo u podrzavljene, jer je drzava imala zelju da Postu uzme potpuno u svoje ruke. Na Carigradskom drumu, a kasnije i po unutrašnjosti, počele su da se podižu i organizuju menzulane.

Nakon što je proglašen za naslednog kneza Srbije, Knez Miloš započeo je stvaranje države, odredio stalno mesto rezidencije, formirao telesnu gardu, dvorske službe i činove, a srpski tatari počinju da prenose zvaničnu državnu poštu. Tatari su prenosili zvaničnu državnu pripisku za Carigrad i druga mesta, dok su poštonoše-surudžije vršili službu unutrašnje kneževe i državne korespodencije.

[vitez koja]

POCETAK OSNIVANJA SRPSKE POSTE (1840-1866)

Period od 1815. do 1830. godine obeležen je stvaranjem autonomnih srpskih organa po selima, okruzima i nahijama, čija su ovlašćenja postepeno rasla. Medjutim, taj period  karakterističan je i po apsolutizmu kneza Miloša, koji je praktično preuzeo turske metode vlasti, uspostavio sopstveni feudalni sistem i uspostavio monopole na trgovinu od kojih se obogatio. Zivot prosečnog stanovnika nije se znacajnije poboljšao od turskog vremena. Jedrenski mirom (1829) su se Osmanlije obavezale da dozvole da Srbija anektira šest nahija koje su tokom Prvog srpskog ustanka osvojili srpski ustanici. Za budućnost Srbije od značaja je Hatišerif 1830. godine, kojim je Srbija prešla od provincijskog u status vazalne kneževine, uz druge značajne odredbe.
U narodnim masama jačao je otpor prema Miloševom apsolutizmu, koji će dovesti do nekoliko većih buna, a posle Miletine bune i do donošenja Sretenjskog ustava od 1835. godine, prvog srpskog ustava. Konačno ograničavanje Miloševe vlasti uslediće Turskim ustavom 1838. godine, posle čega će knez Miloš abdicirati. Prestonica Kneževine Srbije u tom periodu više godina bila je Kragujevac.

Posle kneza Miloša formalno je vlast preuzeo njegov stariji sin Milan koji je bio slabog zdravlja i koji je vladao samo 25 dana, da bi ubrzo umro nepotpisavši nijedan dokument kao knez Srbije. Posle njega na vlast je došao Milošev mlađi sin Mihailo.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na kneževski presto stupio je, 26. juna 1839. (po starom kalendaru) i vladao je do 25. avgusta 1842. godine. Pošto je bio maloletan, određeno mu je Namesništvo (Jevrem Obrenović, Toma Vučić Perišić i Avram Petronijević). Veoma mlad i neiskusan, Mihailo se nije najbolje snalazio u složenim prilikama unutrašnjeg i spoljašnjeg položaja Srbije.

[vitez koja]

Sukob sa ustavobraniteljima na celu sa Tomom Vučićem, uslovio je smenu dinastije, a knez Mihailo zajedno s ocem knezom Milošem bio je u izgnanstvu do 1858. godine, što je osujetilo mnoge njegove dotadašnje planove. Posle trogodišnje prve vladavine kneza Mihaila, usledila je smena dinastija i na presto je 1842. došao Karađorđev sin knez Aleksandar Karađorđević.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Tada je i prestonica preneta u Beograd.

[vitez koja]

Pravo korišćenja poštanskih ustanova od strane privatnih lica pod opštim uslovima – unapred propisana tarifa, redovan prijem i otpremanje pošiljaka, prenos po utvrđenom redu – karakteristike su pošte kao ustanove od javnog značaja. Pošte, kao stalna državna nadleštva sa pomenutim karakteristikama, započinju rad 1840. godine. Prva pošta koja je u Beogradu otpočela javni poštanski saobraćaj bila je smeštena u menzulanu na mestu današnje zgrade Likovne akademije u Knez Mihailovoj ulici.

Dve godine posle otvaranja prvih pošta, ustanovljeno je Glavno upraviteljstvo pošta, u čijoj nadležnosti su bile sve pošte i menzulane. 1843. godine donosi se ,,Ustrojenije poštanskog zavedenija” (Uređenje poštanske službe) – prvi zakonodavni akt kojim se uređuje poštanski saobraćaj.

Donosenjem ,,Ustrojenije poštanskog zavedenija”, 15. oktobra 1843.godine, od strane kneza Aleksandra Karadjordjevica, srpska posta dobija i zakonsku podlogu. Ovaj zakonski akt kodifikuje javni poštanski saobraćaj u Srbiji. Osnovni principi: Pošta služi državnoj upravi i čitavom narodu za transport pošiljaka i putnika, poštanska organizacija počiva na mreži pošta i poštanskih ekspozitura, poštanska uprava ima monopol u prenosu pošiljaka, poštanske tarife su jedinstvene za celu zemlju i naplaćuju se unapred, „poštansko upraviteljstvo” radi u sastavu „Popečiteljstva unutrašnjih poslova”, osoblje se postavlja ukazom, obavezna je uniforma i upotreba poštanske trube (trompete), ustanovljuju se dve vrste poštanskih pošiljaka: pismonosne pošiljke (pisma, novine, štampane stvari, slike, robni uzorci) i amaneti koji sadrže novac, dragocenosti i vrednosne papire).

Po tom aktu, u Srbiji su postojale dve poste, u Beogradu i Kragujevcu, a ostale postanske ustanove nazvane su post-ekspedicijama. Naziv su dobile zbog toga sto ova vrsta posta nije egzistirala posebno, vec su to bila ekspediona odeljenja pri okruznim ili sredskim nacelstvima.
Rad posta i post-ekspedicija odvijao se prema Projekatu kojim se nacinom moze u Srbiji postanski poredak zavesti, od privremenog upravitelja srpskih posta Urosa Boriseva (Borisevica), koji je pre postavljanja na to mesto radio kao cinovnik austrijske postanske mreze. U pocetku nije naplacivana postarina za prenos posiljaka, jer su vecinu pisama slali drzavni organi. No, kako se broj privatnih pisama povecavao, u Popeciteljstvu vnutreni dela, koje je bilo nadlezno za postanski saobracaj, doneli su odluku da se od privatnih lica naplacuje postarina, i to prema velicini pisma.

Na osnovu ovog akta postanski saobracaj se obavljao sve do 1866.godine kada je knez Mihailo Obrenovic 25.januara potpisao Zakon o posti.

[vitez koja]

U Ustrojeniju poštanskog zavedenija su navedene poste, post-ekspedicije i menzulane koje drzava namerava da ustanovi:

Poste: Beograd i Aleksinac.

Post-ekspedicije:
Smederevo, Grocka, Pozarevac, (Donji) Milanovac, Negotin, Radujevac, Fetislam (Kladovo), Kolari, (Smederevska) Palanka, Batocina, Jagodina, Cuprija, paracin, Supeljak (Jovanovac) Kragujevac, Brusnica (Gornji Milanovac), Cacak, Pozega, Mokra Gora, Palez (Obrenovac), Sabac, Loznica, Svilajnac, Zajecar, Gurgusovac (Knjazevac), (Soko) Banja, Krusevac, Karanovac (Kraljevo), Raska, Ub, Valjevo, Ljubovija i Raca (na Savi).

Menzulane: (bile su predvidjene u svim mestima u kojima su postojale poste I post-ekspedicije, osim u Smederevu, Sviljancu, Radujevcu, Cupriji I Paracinu, a predvidjene su u mestima u kojima poste nisu otvorene u Krusevici (Kucevo), Brzoj Palanci, Krivom Viru, Trsteniku i Studenici.

Znacaj mesta i broj posiljaka odlucivali su gde ce negde postojati posta ili post-ekspedicija, a od toga je zavisio i broj sluzbenika.

Poste i menzulane su bile spojene mrezom postanskih linija. Glavne poštanske linije su:
1. Beograd–Radujevac (preko Grocke, Požarevca, Kruševice, Donjeg Milanovca, Prahova, Brze Palanke i Negotina);
2. Beograd–Aleksinac (preko Grocke, Kolara, Palanke, Batocine, Jagodine, Cuprije, Paracina i Šupeljka);
3. Beograd–Mokra Gora (preko Grocke, Kolara, Palanke, Batocine, Kragujevca, Brusnice (Gornjeg Milanovca), Cacka, Požege i Užica);
4. Beograd–Loznica (preko Paleža (Obrenovca) i Šapca).

Pored ovih, glavnih, ustanovljeno je još 10 sporednih poštanskih linija.

[vitez koja]

Doneta je i Uredba o naplaćivanju poštanskih taksa u Srbiji. Primenjen je sistem tarifiranja pismonosnih pošiljaka po težini bez obzira na udaljenost, a vrednosne pošiljke (amaneti) tarifiraju se prema vrednosti. Novine se prenose besplatno.

U ovom dokumentu prvi put se pominje i „Upraviteljstvo poštansko“. Glavno upraviteljstvo poštansko podignuto je na nivo Poštanskog odeljenja pri Popečiteljstvu vnutrenih dela 1852. godine.

Glavna pošta je bila smeštena u nenamenskim ili privremenim zgradama, najčešće zajedno sa drugim nadleštvima. Upraviteljstvo poštansko i beogradska pošta uselili su se 1842. godine u Ičkovu kuću u današnjoj ulici Кralja Petra, zauzimajući prostorije u prizemlju kuće, gde se nalazio i stan privremenog upravitelja.

Menzulana, konji i sredstva za prenos pošiljaka ostali su u Ismail-aginom hanu, nekadašnjem hanu Turske carske menzulane, na uglu današnjih ulica Кnez Mihailove i Rajićeve, koji je od vlasnika otkupljen 1842. godine. Кako se menzulana nalazila u varoši, zbog higijenskih uslova i mogućnosti izbijanja požara, neimar Hadži Nikola Živković dobio je nalog da kupi plac van varoši, na marvenoj pijaci kod Batal džamije. Otkupljeni su placevi Arse Jakovljevića i Jevte Ugričića, koji su se nalazili u bloku koji čine današnje ulice Кosovska, Palmotićeva i Majke Jevrosime, gde se i danas nalaze poštanske zgrade Telefonske centrale i Ministarstva pošta. Međutim, zbog nedostatka finansijskih sredstava, punih dvadeset godina nije počelo podizanje poštanske zgrade na ovom placu. Tako je Pošta ostala u Ičkovoj kući sve do bombardovanja Beograda, 5. Juna 1862.godine.

Nakon bombardovanja, Pošta je evakuisana i smeštena u prostorije Poštansko-telegrafskog odeljenja Popečiteljstva vnutrenih dela, u zgradi koja se nalazila na mestu današnjeg Novog dvora u ulici Кralja Milana, dok je za potrebe menzulane otkupljen plac mehandžije Marka Tomića, koji je bio poznat po mehani „Кod dva bela goluba“. Zbog otežanih uslova rada u okviru ministarstva, Pošta se nekoliko puta selila po privatnim zgradama, dok nisu prikupljena potrebna sredstva za podizanje zgrade Glavne pošte na kupljenom placu kod Batal džamije. Zidanje zgrade je počelo 1864, a poštanska služba je useljena dve godine kasnije.

Naredne godine obeležene su aktivnostima na uređenju poštanskog saobraćaja. Uvode se pravila o uniformama, postavljaju prvi poštanski kovčežići, a Srbija 1855. godine započinje telegrafski saobraćaj. Time izlazi u susret ne samo svojim privrednim i političkim potrebama, već i drugim evropskim zemljama koje su imale potrebu za najkraćim putem ka Istoku.

Izvor: Miodrag Simic “Posta na Moravi”
           Milorad Jovanovic “ Organizacija prenosa pisama u Srbiji u prvoj polovini 19.veka”
           www.beogradskonasledje.rs

[vitez koja]

Telegraf je bio prvo moderno sredstvo komunikacije, od ključne važnosti za državnu administraciju i vojsku. Zato je profesija telegrafiste bila cenjena i plaćena. Telegrafisti su imali 50% veću platu od sudskih i policijskih pisara, polagali su zakletvu o čuvanju tajne telegrama, a imali su i kitnjaste uniforme sa pozlaćenim ukrasima i sabljom. Veteran tog posla i hroničar starog Beograda Dimitrije C. Đorđević kaže: „Prost svet je od njih više zazirao, smatrajući ih za ljude koji imaju posla sa nečastivima.“

Prvi telegrafi u Srbiji pojavili su se svega deset godina posle primene električne telegrafije u svetu. Telegrafski saobraćaj je odmah po uspostavljanju bio u nadležnosti Ministarstva vnutrenih dela. Ideja o uvođenju javnog telegrafskog saobraćaja u Кneževini Srbiji javila se sredinom 1854. godine.28 Tada je
srpska vlada poslala u Beč svog izaslanika Milivoja Petrovića Blaznavca da povede pregovore radi nabavke linijskog materijala i aparata, kao i stručnjaka za izvođenje radova i nastavnika za obuku telegrafista.

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Austrija je bila zainteresovana za ovaj projekat, jer bi se spajanjem njene već postojeće linije Beč–Zemun, preko srpske s turskom linijom, ostvarila najkraća i najbolja telegrafska veza Beč–Beograd–Carigrad. Telegrafski saobraćaj u Srbiji zvanično je otvoren 15. marta 1855. godine, uspostavljanjem međunarodne telegrafske veze sa Austrijom, preko Zemuna.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
O tome izveštava Popeciteljstvo vnutrenih dela (akt 0H0 114) “Jucerašnjim danom žica telegrafska (je) preko Save prevucena, i na visoke stubove, koji su na jednoj i drugoj obali ove reke podignuti, zategnuta i utvrdena, a potom je ista žica nadležnim nacinom sa žicom Carskog i Kraljevskog Austrijskog telegrafa vezana, tako da je iz Beograda pocevši od današnjeg dana saopštenije otvoreno sa Zemunom, Becom i sa svima štacijama Austrijsko-nemackog telegrafskog sojuza, kao i sa zemljama, koje sa ovim ugovor telegrafski imaju…”