Morović Ime naselja u srednjem veku: Marod; Morag; Maroth
Morović je naselje koje je nastalo na utoku rečice Studve u Bosut, na uzvišenom prostoru koje je konstantno bilo mesto za naseljavanje od kamenog doba do danas. U naselju ima dva zakonom zaštićena istorijska spomenika koja potiču iz srednjeg veka. To su: Tvrđava Morović SK 1355 i Rimokatolička crkva Sv. Marije SK 1356.
Crkva Sv. Marije na obali Bosuta [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Crkva na katoličkom groblju podignuta je u XII-XIII veku, kasnije je dograđivana, krajem XIX veka je obnovljena, a danas je jedina crkva iz tog perioda koja je sačuvana i još uvek vrši svoju funkciju. Crkva posvećena sv. Mariji nalazi se na uzvišenju, koje za 4-5 metara nadvisuje okolni teren. Oko nje je u srednjem veku nastalo groblje, tu je bila i pijaca i ranosrednjovekovno naselje. Sudeći po studiji Đure Saboa koji je vidio fotografije crkve pre obnove u XIX veku (1898. godine), ona je bila utvrđena, opasana dubokim šancem, a sama građevina opremljena puškarnicama. Do utvrđivanja crkve došlo je nakon tatarske najezde, shodno intencijama ugarskog kralja Bele IV, najverovatnije krajem XIII ili početkom XIV veka, kada je dograđen i prednji gotski deo crkve, kao i sakristija sa jedne strane. Iz današnje osnove crkve ovi periodi se jasno mogu iščitati.
Naselje je bilo sedište nekad moćne familije Marót (Morović), koje se počevši od 1364. do 1381. godine spominje kao villa seu possesio, a kasnije kao oppidum Maroth. Ova familija iz roda Gut-Keled pojavljuje se u Sremu krajem XIII veka i stekla je van Srema, uglavnom u Slavoniji, ogromne posede. Familija je izumrla 1476. godine i njeno ogromno bogatstvo nasledio je ugarski kralj Matija Korvin, koji to kasnije poklanja sinu Ivanu Korvinu (Korvin János). Crkvu je verovatno dogradio neki od Marota, kao porodičnu župnu crkvu, koja je istovremeno postala i sedište arhiđakonata, koji se prvi put spominje 1239. godine, a poslednji spomen arhiđakona je 1503. godina. Obuhvat tog arhiđakonata bio je velik: uz Savu do Vinkovačkog kraja, pa prema Tovarniku i Kukujevcima, gde se sastajao sa Vukovarskim arhiđakonatom i župama Sremske biskupije (Đ. Sabo, 1920).
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Morović u doba Anžujaca postaje središte borbe protiv heretika, patarena (bogumila) i šizmatika. Naime, najpoznatiji i najmoćniji član porodice ban Ivan Morović (Maróti János) moli papu Ivana XXIII. da u Moroviću osnuje prepozituru, što znači da morovićki župnik postaje prepozitom, koji se izuzima od vlasti biskupa i direktno se podređuje samom papi. Papinska bula izdata 1414. godine to i potvrđuje. Đuro Sabo misli da je u ovo doba crkva proširena i dograđena. Ovo je svakako doba uzleta grada oppidumaMorović. Najverovatnije u ovo vreme ban Ivan Morović podiže i utvrdu, koja je služila i kao njegova rezidencija. To je pretpostavka jer obimnija arheološka istraživanja na teritoriji grada nisu vršena. Prvi pisani spomen utvrde potiče iz 1456. godine, ali je verovatno građena ranije, jer, počevši od 1453. godine, Marot se kao omiljeno mesto boravka porodice spominje u Valpovu u Slavoniji, što znači da je ban svoje sedište iz nemirnih krajeva premestio u bezbedniji deo države.
Na Vajgelovoj (Weigel) karti iz 1699. godine prikazana je tvrđava Morović. Utvrda je tipična za slične građevine koje su građene na utoku dveju reka, kao što su npr. Smederevo ili Kovin.
Osnova tvrđave Vajgelov crtež [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Sastojala se iz dva dela, spoljne i unutrašnje utvrde. Unutrašnja tvrđava je građena od kvalitetne opeke, debljina zidova je promenljiva od 2,35 do 1,30 metara (rezultati iskopavanja na terenu). Po Vajgelu, ona je bila trapezastog oblika, kod ulazne kapije na sredini nalazio se jedan jači toranj (bastion), a bastioni su se nalazili i na uglovima prema reci Studvi. Unutrašnju utvrdu od spoljne odvaja široki kanal koji spaja Bosut i Studvu. Spoljna utvrda je takođe kanalom odvojena od ostalog dela naselja, sa kapijom na sredini. Spoljna utvrda je najverovatnije bila okružena palisadama (slično kao kod Šabačke utvrde iz tog doba).
Đurađ Bošković na svojoj skici u monografiji Vojvodina I.prikazuje ostatke tvrđave posle Prvog svetskog rata.
Crtež ostataka Đ. Bošković [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na njoj se vide ojačanja na uglu trapeza kao i kontrafori uz zid. Kanali su verovatno zatrpani, a na njihovom mestu nalaze se stambene kuće. 1966. godine vršeno je arheološko istraživanje i snimanje. Na terenskom crtežu vidimo ostatke kraćeg dela trapeza (južna strana okrenuta ka utoku reka). Jasno se vidi ojačanje na uglu i deo kontraforova kako je to prikazao Đurađ Bošković.
Iz gore rečenog možemo prostorno rekonstruirati grad Morović sa kraja XV. veka. Kao slični gradovi, grad Morović se sastoji iz više prostornih celina – spoljne i unutrašnje utvrde, crkve sa grobljem oko koje se takođe nalazi naselje, a dva dela naselja spajao je most. Istočno od tvrđave nalazi se predeo koji se i danas zove Varoš, na kom lokalitetu su nađeni ostaci iz srednjeg veka, pa sa sigurnošću možemo pretpostaviti da se na gredi, koja je prikazana i na topografskoj karti, nalazio stambeni deo grada, koji se prostirao do ispred ulaza u utvrđeni kompleks.
Marsilijev plan rušenja tvrđave [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Morović u doba TurakaEvlija Čelebi u svom putopisu piše: „to je malen grad na obali rijeke Bosut, ...ima četvorougaoni oblik, a sazidan je od cigle. U tvrđavi se nalazi mala džamija, pedeset daskom pokrivenih kuća i ambara, skladište municije, kule na sva četiri ugla tvrđave, deset šahi-topova i dvije gvozdene kapije od kojih je jedna okrenuta prema kopnu, a druga prema obali rijeke Bosut. Preko opkopa koji se nalazi ispred obe kapije podignuti su drveni mostovi. Ti opkopi su ispunjeni do vrha rijekom Bosut. Oni su široki i duboki. U gradu se nalazi zapovjednik tvrđave (dizdar) i pedeset ljudi gradske posade. Izvan tvrđave nalazi se dvije stotine impozantnih i odličnih daskom pokrivenih kuća. U tu varoš dolazi se iz grada preko dva mosta. Na vrhu mosta nalazi se samo jedan han. Tu imaju dva mesdžida (tursko groblje). Svi stanovnici su Bošnjaci. Kako nemaju čaršije ni bazara tu se održaje nedjeljni sajam.“
dr Zsombor Szabó
izvor
