Američki radari projekta MDAP u JNA

[Kubovac]

UVOD

Početkom 50-tih godina prošlog veka, počelo je ostvarivanje programa vojne pomoći, međudržavnog dogovora MDAP (Mutual Defence Aid Programme) između Jugoslavije i SAD-a, čime su stvoreni i materijalni uslovi za modernizaciju i reorganizaciju JA.
Ovo je bilo "iznuđeno" rešenje nakon prekid odnosa sa SSSR-om 1948. godine.
Programom MDAP predviđena je i nabavka novih radarskih sredstava koja će omogućiti dalju moernizaciju službe, koja se tada nazivala VOOV (Vazdušno Osmatranje Obaveštavanje i Veza) i njeno usklađivanje sa razvojem sistema PVO.
Godine 1953. služba VOOV je preformirana i dobila je naziv VOJiN (Vazdušno Osmatranje Javljanje i Navođenje).

Tim programom je predviđeno da naša zemlja, za potrebe organizovanja savremene mreže radarskog osmatranja, dobije sledeća radarska sredstva:

- osmatrački radar velikog dometa AN/FPS-8
- osmatrački radar srednjeg dometa AN/TPS-1D
- radar za merenje visine AN/TPS-10D

Na naš zahtev, u naoružanje tadašnje JA ušlo je:

- osmatrački radar velikog dometa AN/FPS-8 – 3 kompleta
- osmatrački radar srednjeg dometa AN/TPS-1D – 22 kompleta
- radar za merenje visine AN/TPS-10D – 16 kompleta

Jedan deo ovih sredstava, bio je namenjen i za potrebe školovanje i obučavanja kadrova.
Radari američke proizvodnje, bili su nužno potrebni Jugoslovenskoj Armiji, koja je usled prekida odnosa sa SSSR-om, imala velikih problema u nabavci savremenog naoružanja.

Ovi radari su u početku korišteni u sistemu VOJiN u kombinaciji sa sovjetskim osmatračkim radarima P-2M, isporučenim nakon II Svetskog rata i pre prekida odnosa sa SSSR-om.
Američki radari nabavljeni iz programa MDAP, povučeni su iz upotrebe u potpunosti u prvoj polovini 80-tih godina prošlog veka, a manji deo radara, pre svega AN/TPS-1D i AN/TPS-10D su remontovani u VZ „Kosmos“ i poslati u Zambiju, gde su naši ljudi bili angažovani na formiranju njhovog sistema VOJiN.

Nekoliko modernizovanih primeraka radara AN/TPS-1E, ostali su u upotrebi do 1990. godine, kada su i oni povučeni.

[Kubovac]

* Osmatrački radar velikog dometa AN/FPS-8

Osmatrački radar AN/FPS-8 projektovan je 1950. godine u fabrici „General Electric“, a u serijsku proizvodnju ušao je 1954. godine.
Namenjen je za stacionarne radarske položaje. Potrebno vreme za montažu je do 3 dana, isto toliko i za demontažu.
Antena je montirana na tornju i na velikim nadmorskim visinama mora biti pod arktičkom kupolom.

Sastav kompleta:

- antena dim. 7,62 m x 4,26 m
- primopredajna grupa
- šest panoramskih pokazivača i jedan „A“- pokazivač
- dva trofazna elektro-agregata od 60 kW
- pomoćni uređaji

Operativna sala i radionica za održavanje su u posebnom objektu. Udaljenost ovih objekata od antene je od 50-100 metara.

TT karakteristike:

- domet po daljini: 370 km
- radna frekvencija: 1280 – 1350 MHz
- mogućnost razdvajanja ciljeva : po azimutu 2,5°, po daljini oko 500 m
- tačnost merenja: azimuta +/- 1°; daljine +/- 1 Nm (nautička milja)

Radar pri radu sa visinomerom AN/FPS-6 služi i za navođenje lovačke avijacije, ali je kod nas radio u sprezi sa visinomerom AN/TPS-10D manjeg dometa (do 222 km).

U JNA, prilikom formiranja prvih pukova VOJiN, radari AN/FPS-8 bili su raspoređeni na radarskim položajima:

- TS VOJiN (teška stanica VOJiN), Kopaonik, uz radar srednjeg dometa AN/TPS-1D, od proleća 1959. godine
- TS VOJiN, Kurilovec kod Zagreba, uz radar za merenje visine AN/TPS-10D, od 1959. godine
- TS VOJiN; Jahorina, uz radar za merenje visine AN/TPS-10D, od proleća 1957. godine

Ipak, prva upotreba radara AN/FPS-8, bila je na radarskom položaju Monte Kope kod Pule, već od druge polovine 1956. godine, a na ovom položaju radar je prvenstveno služio za obuku. Radar je u decembru 1958. godine premešten na položaj na Kopaoniku, gde je zadejstvovan kao TS VOJiN od proleća 1959. godine.

Slika osmatračkog radara velikog dometa AN/FPS-8:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Kubovac]

* Osmatrački radar srednjeg dometa AN/TPS-1D (1E)

Po svojim osobinama, ovaj radar američkog proizvođača „Westinghouse“ veoma je sličan većini osmatračkih radara konstruisanih neposredno posle II Svetskog rata.
Postoji stacionarna varijanta kada su pojedinačni sklopovi razmešteni razdvojeno jedni od drugih i smešteni u građevinski objekat ili u šator.
Često je primenjivana varijanta da se izvoji samo pokazivač, a ostali blokovi budu složeni u okviru antenskog stuba.

Antena je mogla biti udaljena do 45 metara, a postojala je i mogućnost da se podigne do visine od 20 metara, čime je povećavan efikasan domet radara.
U JNA, na stalnim radarskim položajima, antena je bila na sagrađenom malom tornju ili na metalnom stubu, blokovi u građevinskom objektu, a samo u poljskim uslovima pod šatorom.

U sastavu radara nalazi se agregat i elektro-pretvarač, kao i planšeta i uređaji veze.
U pokretnoj varijanti, svi blokovi se montiraju u kabini vozila i antena se za rad postavlja na vozilu, odnosno demontira prilikom premeštanja radara.
Pokretna varijanta je urađena kod nas (JNA) i bila je zastupljena u većem broju jedinica.

TT karakteristike:

Domet po daljini: 160 Nm (oko 296 km)
Domet po visini: do 10000 metara
Širina radarskog snopa: po azimutu od 3,5 do 4,5°, po elevaciji od 11 do 13°
Tačnost merenja: po daljini +/- 300 m; po azimutu +/- 1°
Broj obrtaja antene: od 1 – 15 ob/min (standardno za potrebe VOJiN – 6 ob/min)
Vrsta antene: odsečak paraboloida
Radne frekvencije: 1220 – 1350 MHz, L- talasno područje
Brisač stalnih odraza: ima

Za jedan broj radara u našim jedinicama, krajem 60-tih godina kao VF pojačavač ugrađen je parametarski pojačavač i obezbeđena veća antena (MLG-7), a radar je dobio oznaku AN/TPS-1E.

U JNA, radar je radio u paru sa radarom za merenje visine AN/TPS-10D i to na LS VOJiN (lakim stanicama VOJiN): Dobanovci, Kraljevo, Kumanovo, Bjelovar, Derventa, Zemunik i Monte Kope kod Pule, ali i samostalno i to na položajima:

- ROSt (radarska osmatračka stanica), Bečej
- ROSt, Alibunar
- ROSt, Lapovo
- ROSt, Negotin (Karbulovo)
- ROSt, Osijek
- ROSt, Evđelija (kod Štipa)
- ROSt, Prilep
- ROSt, Sveti Lenart
- ROSt, Galižana (kod Pule)
- ROSt, Umag
- ROSt, Lastovo
- ROSt, Ulcinj

Slika osmatračkog radara srednjeg dometa AN/TPS-1D, pokretna verzija:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Kubovac]

* Radar za merenje visine AN/TPS-10D

Radar je proizveden od strane firme „RCA Victor“, Camdon, SAD.
Radar je namenjen za merenje visine ciljeva (i određivanje azimuta), a radi u paru sa osmatračkim radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D (1E).
Radar je polustacionarnog tipa. Može biti u kabini na motornom vozilu ili u delovima, na otvorenom prostoru ili pod kupolom.
Na većim nadmorskim visinama, obavezan je rad pod arktičkom kupolom i može da meri visine i pod negativnim uglovima do -2°.
Radar nema brisač stalnih odraza.
Za demontažu i utovar potrebno je 3-5 časova, za postavljanje na novi položaj od 5-7 časova.

Sastav kompleta:

- antena dim. 3,05 m x 1,11 m
- antensko postolje za postavljanje antene i primopredajnih uređaja
- jedan izdvojeni pokazivač
Pokazivački uređaji su u posebnom objektu i mogu biti udaljeni od antene za 100-150 metara.

TT karakteristike:

Maksimalni domet otkrivanja po daljini: 222 km.
Radna frekvencija: 9,23 – 9,40 GHz, u X talasnom području
Mogućnost razdvajanja ciljeva: po azimutu 2°; po daljini: na 60 Nm – 0,43 Nm, na 120 Nm – 0,7 Nm
Tačnost merenja: po azimutu 0,5°; po daljini +/- 0,5 Nm, visine +/- 150-200 metara

U JNA, prilikom formiranja prvih pukova VOJiN, u drugoj polovini 50-tih godina prošlog veka, radari za merenje visine AN/TPS-10D bili su raspoređeni na radarskim položajima:

- LS VOJiN (laka stanica VOJiN), Dobanovci, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- LS VOJiN, Kraljevo, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- TS VOJiN, Kopaonik, u paru sa radarom velikog dometa AN/FPS-8
- LS VOJiN, Kumanovo, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- LS VOJiN, Kurilovec, kod Zagreba, u paru sa radarom velikog dometa AN/FPS-8
- LS VOJiN, Bjelovar, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- LS VOJiN, Derventa, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- LS VOJiN, Zemunik, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- LS VOJiN, Monte Kope kod Pule, u paru sa radarom srednjeg dometa AN/TPS-1D
- TS VOJiN, Jahorina, u paru sa radarom velikog dometa AN/FPS-8

Slika radara za merenje visine AN/TPS-10D:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Kubovac]

* Modernizacija osmatračkog radara AN/TPS-1D u verziju AN/TPS-1E:

2 kompleta radara AN/TPS-1D su modifikovana u AN/TPS-1E, tako što su opremljena antenom MLG-7 i parametarskim pojačavačem. Antena MLG-7 je italijanske proizvodnje i upotrebljavala se i kod radara S-600. Radar je imao bolju detekciju ciljeva. Ta 2 kompleta modifikovanog radara AN/TPS-1D najduže su se zadržala u operativnoj upotrebi, sve do 1990-te godine kada je poslednji aktivni radar povučen iz upotrebe sa položaja u reonu Negotina...

Radar AN/FPS-1E sa antenom MLG-7:

Dimenzije antene MLG-7 su 13,5 x 4,5 m.
Antena MLG-7 je po svojoj konstrukciji "kosekanskvadrat" antena, što znači da pokriva i osmatra i uglove ispod horizonta, pa je pogodna za postavljanje na uzvišenja.
Negativan snop zračenja oko 100 km.
Noviji parametarski pojačavač olakšava i ubrzava rad, za razliku od prijašnjih VF pojačavača kojima treba oko 30 minuta dostizanje radne temperature.
Mogućnost promene polarizacije.
Širine snopa po horizontali i po vertikali:
-po horizontali 3,5-4,5 stepeni x do 40,0 stepeni po vertikali
Radna frekvencija:
- 1220-1350 MHz
Maksimalan domet osmatranja:
- do 257.5 km (160 nm)
Snaga predajnika:
- 500 kW
Brzina rotacije antene:
- promenjivo - od 1-15 o/min
Tačnost po azimutu:
- 1%
Tačnost po daljini:
- 3% + 1 nm

Antena MLG-7, koja je postavljena na 2 primerka radara AN/TPS-1D u procesu modernizacije na verziju AN/TPS-1E:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[Kubovac]

Slika standardne antene osmatračkog radara srednjeg dometa AN/TPS-1D:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Nazivi i izgled 6 glavnih blokova osmatračkog radara srednjeg dometa AN/TPS-1D:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Presek izgleda kabine i radara AN/TPS-1D, u radu:

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Slika pokazivačke grupe osmatračkog radara AN/TPS-1D (E):

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[kosmonaut]

Ovako detaljne i pregledne podatke prezentirati je za svaku pohvalu.
Ovo sa Zambijom je interesantno, to je zasigurno bilo u paketu sa J-21 i N-60.

[Kubovac]

Ovako detaljne i pregledne podatke prezentirati je za svaku pohvalu.
Ovo sa Zambijom je interesantno, to je zasigurno bilo u paketu sa J-21 i N-60.

Hvala, drugar...idemo dalje....