Utvrđeni grad Teočak

[Dreadnought]

Tvrđava Teočak


U srednjem veku područje župe Soli (Tuzla) je naizmenično bilo u sastavu Ugarske, Bosne i Srbije. Kada su se prvi put pomenuli u srednjem veku ovi krajevi bili su deo Srbije.

Držao ih je srpski kralj Dragutin od 1284. godine, a njega nasleđuju njegovi sinovi: Vladislav i Uroš. Pravoslavni ruski plemić Rotislav Mihailovič, zet mađarskog kralja Bele, vlada ovim krajevima od 1255-1264. godine.

Prema nekim pisanim izvorima čini se da je prvo utvrđenje dao podići kralj Tvrtko I. i njegova majka Jelena 1353. godine. Zatim je sagrađeno naselje koje je tokom vremena i prema okolnostima dobilo ime Stari Teočak. Utvrđeni grad Teočak se u istorijskim izvorima prvi put spominje oko 1432. godine upravo u vezi sa srpskim despotom Đurađem Brankovićem (1427-1456), kada ga on preuzima od Mađara (kada je dobio pravo da upravlja nad zapadnim Podrinjem) i vrši u njemu dograđivanja. Tom prilikom, verovatno sasvim malo utvrđenje prerasta u utvrđeni grad Teočak.


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Legenda kaže i da je građena istovremeno kada i tvrđava u Zvorniku i da je kamen do Zvornika prenošen rukama. Pretpostavlja se da je tadašnja tvrđava imala trougaonu osnovu, po ugledu na tvrđavu Smederevo.

Tada je podignuta i crkva u Teočaku (kasnije pretvorena u džamiju, i danas postoji – po nekim podacima najstarija džamija u BiH), u kojoj su neko vjeme bile smeštene mošti Sv. Jevanđeliste Luke. Poslije pada Bosne 1463. godine, Mađari su držali Teočak do 1521. kada su i njega zajedno sa Srebrenikom (Srebrenička banovina) zauzeli Turci.

Jedno vreme Teočak je bio glavni grad novoproklamovanog kralja. Naime, Ugarska je za “kralja Bosne” imenovala uglednog mađarskog velikaša Nikolu od 1472-1477. Turci su 1465. godine formirali marionetsku Bosansku kraljevinu na čije čelo je najpre došao Matija Šabančić, sin Radivoja Ostojića. Nakon njegove smrti, kralj je 1471. godine postao Matija Vojsalić. Matija Vojsalić pripadao je porodici Petra Vojsalića, vojvode Donjih Krajeva. Napadi ugarskog kralja usmereni su na Šabac koji je 1476. godine osvojen uz velike gubitke. Matija je bio poslednji kralj koga je postavio turski sultan. Teritorija Bosanske kraljevine priključena je Osmanskom carstvu 1476. godine (Bosanska kraljevina ukinuta je 1476. godine), a sam Vojsalić spašen je intervencijom ugarskih trupa Stefana Batorija.

Pretpostavlja se da je 1480. godine stvoren Zvornički sandžak koga su činila tri kadiluka Smederevskog sandžaka (Srebrenica, Brvenik i Zvornik). Ukupno 23 nahije Zvorničkog sandžaka prostirale su se na teritoriji nekadašnjeg bosanskog sandžaka, a Usori i Soliju su pripadale sve izuzev nahija južno od Drinjače. Reka Bosna odvajala je Bosanski i Zvornički sandžak.

Mađari su držali Teočak sve do 1521. godine, kada su njega, kao i Srebrenik zauzeli Turci. Nakon toga, tadašnje stanovništvo se sa ovih prostora razbežalo seleći se prema severu u Slavoniju i u Mađarsku u pogranične krajeve. Ponovno naseljavanje ovih krajeva počeće u drugoj polovini 17. i početkom 18. veka.

Kad je uspostavljena redovna osmanska vojska (nizam), svi bosanski stari gradovi i utvrde su izgubili svrhu. 1840-ih su gotovo svi redom napušteni, pa je tako i tvrđava Teočak izgubila svaki značaj.


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]


Danas je ostala samo jedna kula. Pre rata 1992-1995. tvrđava je bila spomenik pod zaštitom države.

Ostatci srednjovekovnog grada zahtevaju hitnu sanaciju, jer su oštećeni i zapušteni. Kompleks je dosta neistražen. Predstavnici Zavoda za zaštitu i korištenje kulturno-istorijskog i prirodnog nasleđa Tuzlanske županije podneli su 2016. godine peticiju za proglašenje prirodno-graditeljske celine Stari grad Teočak nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.


Literatura:
Hamdija Kreševljaković, "Naše starine" I, Sarajevo, 1953, 7-45 - Stari bosanski gradovi,
Desanka Kovačević-Kojić, Sarajevo, 1978 - Gradska naselja srednjovjekovne bosanske države
Samira Bilalić , 2014. -  Teočak: Tvrđava Stari grad i Fethija džamija zaboravljeni od svih
izvor

[Dreadnought]

Digitalna rekonstrukcija grada ...

[Dreadnought]

* * *

U pogledu velike oblasti Završ, M. Blagojević je ukazao na mogućnost da se njeno ime sačuvalo u nazivu istoimene male osmanske nahije koja se od treće decenije 16. veka nalazila u sastavu Zvorničkog sandžaka.

Reč je o veoma malom prostoru u severnoj podgorini Majevice, sa selima: Tošino ili Podlistina, Lopare, Priboj, Tobud, Labucka, Lipovice, Vranovići (Vranići). Treba, međutim, uzeti u obzir da je srednjovekovna oblast Završ bila po velični u rangu Huma, Bosne i Završja, koje su okupljale veći broj župa. Stoga treba pretpostaviti da je tadašnje prostranstvo Završe bilo veće od osmanske upravne jedinice.

Prema mišljenju M.Vasića, uz nahiju Teočak, tvrđavi Teočak je pripadala i nahija Završ i Sapna, u dolini istoimene reke. Neposredno pred osmansko osvajanje, 1458. godine se pominje „teočačka vlast“ u kojoj su se, između ostalih, nalazila sela Tobud Donji i Peljava. Oba naselja postoje i danas, na desetak kilometara zapadno od Teočaka. Na istoj strani se danas nalaze i naselja nahije Završ — Priboj, Labucka i Lipovice.

Sa geografskog stanovišta, „iza“ vrhova Majevice, na istok do donjeg toka Drine i na sever do Save, mogla je da se smesti još jedna srednjovekovna sudska oblast na čijem prostoru su potom stvorene nahije Završ, Teočak, Sapna, verovatno i Bijeljina. Na taj način bi i severoistočni deo bosanske države bio umrežen u sudsko-administrativnu organizaciju srednjovekovne bosanske države. Ipak, bilo je ovo samo kratkorojno rešenje, koje nije zaživelo u upravi bosanske države.

* * *

Lit: JELENA MRGIĆ, SEVERNA BOSNA 13–16. vek, Beograd 2008.

[Dreadnought]

* * *

Grad Teočak, u čijem je podgrađu — Podteočaku, bio smešten franjevački samostan sa crkvom, nalazio se na vrhu izdvojenog brežuljka nad dolinom rečice Tavne, a njegovi ostaci još uvek nisu arheološki podrobnije ispitani.

Osnova gradskog utvrđenja bila je trougaonog oblika, sa po jednim tornjem u svakom uglu, dok je jedini prilaz bio moguć sa zapadne strane. Osnovna vojno-strateška uloga ove tvrđave bila je da brani važnu raskrsnicu puteva u svom podnožju — jedan od njih je vodio iz Posavine preko Majevice u dolinu Spreče, a drugi u dolinu Sapne do Zvornika. Nema podataka o tome da su trgovci boravil i u njegovom podgrađu, iako bi se to moglo očekivati zbog samog postojanja varoši kao mesta nepoljoprivredne aktivnosti.

* * *

Lit: JELENA MRGIĆ, SEVERNA BOSNA 13–16. vek, Beograd 2008.