Sećanje na spasavanje oborenih avijatičara

[Dreadnought]

Veze SAD i Srbije sve čvršće, a Amerikanci su optimisti kad je reč o budućoj poziciji vaše zemlje u Evropi, istakla Dženifer Braš, otpravnik poslova ambasade SAD
 
16.08.2009
Gornji Milanovac – Navršilo se 65 godina od avgusta 1944, kada je prvi transporter C-47 („dakota”) uzleteo sa improvizovanog aerodroma na Galovića brdu u selu Pranjani, odnoseći grupu savezničkih avijatičara čije su bombardere Nemci oborili nad Srbijom.

Godišnjica je obeležena juče polaganjem venaca na spomenik, postavljen 2004. godine, na mestu nekadašnjeg aerodroma; učinili su to Dženifer Braš, otpravnica poslova američke ambasade u Beogradu, brigadni general Ranko Živak, komandant vazduhoplovnih snaga Srbije, kao i predstavnici opštinske vlasti i organizacija Ravnogorskog pokreta.

– Danas slavimo više od uspomene na operaciju spasavanja avijatičara, oživljavamo sećanje na saveznike u borbi protiv fašizma. Izražavam zahvalnost američkog naroda ljudima ovog kraja i Srbije za hrabrost, patriotizam i humanizam koji su tom prilikom ispoljili. Odnosi SAD i vaše zemlje su sve bolji, veze sve čvršće, i mi smo optimisti kada je reč o budućoj poziciji Srbije u Evropi – rekla je Dženifer Braš.

Među malobrojnim još živim učesnicima operacije „Halijard” je i Dobrivoje Zimonjić (88) iz dragačevskog sela Goričani. Kao pripadnik četničkog pokreta, bio je u obezbeđenju na Galovića brdu. Došao je i sada na obeležavanje 65. godišnjice i za „Politiku” izneo ponešto od svojih sećanja:

– U mojim Goričanima je bilo više kuća koje su čuvale i hranile oborene pilote sve do ispraćaja u Pranjane. U kući moga oca Bogića su bila četvorica, bilo ih je i kod strica Vojimira, pa u kućama Joksima Ružičića, Sretena Stevanovića i u drugima. Dok su se ukrcavali saveznički avijatičari u „dakote”, nebo nad Galovića brdom je bilo prepuno lovačkih aviona koji su, potom, transportere sa pilotima pratili sve do Barija.

Aerodrom sa zemljanom uzletno-sletnom pistom su, u saradnji sa američkom Službom za strateške poslove i po naredbi Draže Mihailovića, na Galovića brdu napravili seljaci da bi se izvela operacija „Halijard”. Bio je to svojevrsni vazdušni most Pranjani–Bari, započet 10. avgusta, a trajao je sve do decembra. Za to vreme je oko 500 savezničkih pilota, navigatora i drugog letačkog osoblja (govori se i o preciznoj brojci od 513), uglavnom pripadnika 15. korpusa vazduhoplovnih snaga SAD, stiglo svojim kućama. Njihovi avioni su, inače, obarani nad Jugoslavijom po povratku sa bombardovanja petrolejskih postrojenja u Ploeštiju u Rumuniji koje su koristili nacisti.

Oborene posade su, u najvećem broju, na svom području spasavali četnici, ali neke su spasili i dopremili u Pranjane i partizani sa teritorija koje su tada bile pod njihovom kontrolom. Četnicima je pripao kraj poduhvata: gradnja aerodroma i pomoć oko bezbednosti avijatičara do njihovog odlaska.

U popodnevnim časovima je, u Muzeju rudničko-takovskog kraja, otvorena izložba fotografija koje prikazuju pojedine detalje u izgradnji aerodroma, američke vazduhoplovce uoči i tokom evakuacije za Italiju i njihove domaćine, Dražu Mihailovića, njegove četnike i seljake Pranjana i okoline. Prikazan je i kraći film u kojem Kler Mazgrov, član posade jednog aviona B-24, i drugi spaseni piloti, sada već u poodmaklim godinama, evociraju uspomene na događaj i izražavaju veliku zahvalnost srpskom narodu za svoje izbavljenje.

Film je komentarisao potpukovnik Džon Kapelo, vazduhoplovni ataše pri američkoj ambasadi. Rekao je da je, 10. avgusta 1944. godine, sa Galovića brda, 18 „dakota” prevezlo u Italiju 312 spasenih vazduhoplovaca. Slični sabirni centri sa aerodromima su još bili u Koceljevi i Boljaniću kod Doboja. Ukupno je prevezeno tih dana, tvrdi Kapelo, više od 600 avijatičara, najviše Amerikanaca, ali i Engleza, Francuza i Rusa koji su se padobranima spasavali iz pogođenih vazduhoplova.

B. Lomović
Izvor: Politika Online

[brodarski]

Za informaciju, samo u jednom danu 1944. godine III. POS je prebacio preko 200 savezničkih zrakoplovaca s otoka Kornat na Vis. Ti su ljudi pokupljeni sa zadarskog i šibenskog područja.

[vitez koja]

Operacija Vazdušni most

[vitez koja]

Operacija Vazdušni most, na zapadu poznata kao operacija Halyard (en. Halyard - uže za dizanje jedra) je bila opsežna saveznička operacija evakuacije oborenih avijatičara, tokom drugog svetskog rata u Jugoslaviji.

Evakuacija oborenih savezničkih avijatičara vršena je sredinom 1944. godine od strane avijacije SAD-a u saradnji sa Jugoslovenskom vojskom u Otadžbini i Narodnooslobodilačkom vojskom Jugoslavije.

Sa jačanjem savezničke bombarderske ofanzive protiv Osovine, sve veći broj vazduhoplovaca ostajao je iza neprijateljskih linija usled prinudnog spuštanja iz oštećenih aviona. Zbog toga je 24. jula 1944. godine osnovana Jedinica za spasavanje vazduhoplovnih posada (eng. Air Force Air Crew Rescue Unit, skraćeno ACRU). Ova jedinica evakuisala je ukupno 5.700 američkih vazduhoplovaca.  Najviše njih, 2.350, evakuisano je iz Jugoslavije. Od toga, 343 (ili 432) su evakuisana sa četničke teritorije, a preko 2.000 sa partizanske.

Tokom operacije Halyard je uspešno evakuisano 417 savezničkih vazduhoplovaca i civila, koje su Nemci oborili iznad Jugoslavije. Oni su uglavnom evakuisani sa improvizovanog četničkog aerodroma u selu Pranjani (kod G.Milanovca)1944. godine. Tokom operacije nije bilo ometanja od strane Nemaca.
 
Operacija Vazdušni most je u decenijama nakon rata među četnicima stekla mitološki status, kao "najveća operacija spasavanja pilota tokom Drugog svetskog rata", gde se broj pilota spasenih od četnika redovno preuveličavao.

[vitez koja]

Nakon što je u jesen 1943. godine Italija kapitulirala, Petanaesta vazdušna armija SAD (eng. USAAF 15th Air Force) je prebačena na aerodrom kod Fođe, koji je postao najveća američka vazduhoplovna baza za dejstvovanje po ciljevima u Južnoj i Istočnoj Evropi. Petnaesti korpus vazdušnih snaga SAD je koristio i okolne aerodrome: kod Barija, Brindizija, Leća i Mandurija. Petnaesti korpus vazdušnih snaga SAD je dejstvovao po ciljevima u Austriji, Mađarskoj, Slovačkoj, Jugoslaviji, Bugarskoj i Rumuniji. Najvažniji ciljevi bile su fabrike kugličnih ležajeva u Austriji i izvori nafte i rafinerije u Rumuniji. Svi letovi za bombardovanje izvora i rafinerija nafte u Rumuniji, kod mesta Ploešti severno od Bukurešta, išli su preko Srbije. Rafinerije nafte u Rumuniji bile su motorna snaga Hitlerove ratne mašine.

Od oktobra 1943. godine do oktobra 1944. godine, Petnaesti korpus vazdušnih snaga SAD, obavio je oko 20.000 borbenih letova, uključujući i lovačke avione i bombardere. U tom periodu izgubljeno je skoro pedeset odsto aviona i samo oko deset odsto ljudstva. Petnaesti korpus za izvršenje borbenih misija raspolagao je sa 500 teških bombardera tipa B-17 "Letećih tvrđava", B-24 "Liberator" i sa oko 100 lovački aviona za pratnju bombardera. Maršuta letova aviona iz Južne Italije do ciljeva u Rumuniji ponavljala se svakodnevno od proleća 1944. godine. Preko Jadrana, Crne Gore i Srbije i Bugarske ka Rumuniji.

Dve trećine letova sa aerodroma u Južnoj Italiji obavljeno je prema ciljevima u Bugarskoj, Rumuniji i Jugoslaviji. Beograd je bombardovan osam puta, Niš oko trideset puta, a zatim Kragujevac, Leskovac i još neki gradovi u Srbiji. Nemci su raspolagali sa ograničenim brojem lovačkih aviona, najčešća meta su im bili saveznički avioni koji su već bili oštećeni od njihove protivvazdušne odbrane nad Bugarskom i Rumunijom, koji su usled oštećenja sporije leteli na manjim visinama. Nemci su imali i snažnu protivavionsku odbranu iznad rudnika bakra u Borskom rudniku.

[vathra]

Којо,
који је извор за текст, пошто има доста пропуста и грешки.
Личи ми на Википедију.

[vitez koja]

B-24 "Liberator"

[vitez koja]

Којо,
који је извор за текст, пошто има доста пропуста и грешки.
Личи ми на Википедију.

Izvor je Vikipedija i ono sto sam nasao kod nas da su pisali razni mediji, a i skidao sam dosta materijala sa stranih sajtova.
Ako su oni pravili greske "lazem" i ja vas.

Stavicu materijal, a ako je nesto sporno i netacno, ispravljacemo...

[vitez koja]

Evakuacija sa teritorija pod kontrolom JVUO

Pošto su početkom 1944. godine pojačana bombardovanja ciljeva u Bugarskoj, a naročito u Rumuniji, američki avijatičari sve su češće napuštali oštećene avione iznad Srbije. U drugim zemljama, iznad Rumunije, Bugarske, Hrvatske napuštali su ih u krajnjoj nuždi. Mali broj posada imao je nesreću da padne u ruke Rumuna, Bugara, Hrvata ili Nemaca, koji su ih odmah likvidirali ili otpremali u zarobljeničke logore u Nemačkoj. Sve posade, pre nego što su upućene na zadatak u Rumuniju, prethodno su lažno informisani od strane svojih obaveštajnih oficira, da teritorije koje na tom putu budu preletali kontrolišu partizani. Prvi američki piloti pali su u Srbiju pod nemačkom okupacijom, 24. januara 1944. Tog dana oborena su dva „liberatora“, jedan na Zlatiboru, i jedan u Toplici. Jedan bombarder, kojeg su nemački lovci oštetili je prinudno sleteo između Pločnika i Beloljina. Grupu od 10 pilota spasili su četnici Topličkog korpusa pod komandom Milana Stojanovića. Piloti su bili smešteni u kući četovođe, u selu Velika Draguša. Drugi bombarder su tog istog dana pogodili nemački lovci, piloti su iskočili uz pomoć padobrana iznad Zlatibora. Ovu grupu pilota su pronašli pripadnici Zlatiborskog korpusa. Članovi posade posle iskakanja su najčešće pitali prvo za partizane. Međutim, kasnije su uvideli, da u Srbiji nema ni Tita ni njegovih partizana. Spasavanje američkih avijatičara i drugih saveznika, trajalo je od januara 1944. godine do februara 1945. godine.

[vitez koja]

Nemačke snage u Srbiji, videvši oštećene avione i otvorene padobrane dale su se u poteru za pilotima. Međutim, pripadnici Jugoslovenske kraljevske vojske u Otadžbini su stizali pre njih. Nemci su ucenili sve savezničke pilote, nudeći novčanu nagradu. Ali nijedan nije predan Nemcima. Pod spasavanjem se podrazumevalo njihovo prihvatanje i sprečavanje neprijatelja da ih zarobi, višemesečni smeštaj kod seljaka i ishrana bez ikakve savezničke pomoći. General Dragoljub Mihailović je početkom 1944. godine izdao naredbu svim svojim jedinicama, da u saradnji sa narodom organizuju prihvatanje, smeštaj i sklanjanja na sigurno američkih avijatičara. Na osnovu te naredbe, formirano je više sabirnih centara u Istočnoj Srbiji, Pomoravlju i Zapadnoj Srbiji. Kasnije je u selu Pranjani osnovana bolnica za povređene i bolesne pilote.

Po naredbi generala Mihailovića, početkom marta 1944. godine počela je izgradnja aerodroma, sa kojeg je trebala da se vrši evakuacija američkih avijatičara za Italiju. Komandant Prvog ravnogorskog korpusa, kapetan Zvonimir Vučković, odabrao je sa američkim OSS kapetanom Džordžom Musulinom pogodan teren na planinskoj visoravni nedaleko od sela Pranjani u Zapadnoj Srbiji, na mestu zvanom Galovića polje.
Stotine seljaka iz okolnih sela radilo je svakodnevno sa volovskim zapregama tokom marta 1944. godine kako bi izgradili improvizovani aerodrom za evakuaciju.

[vitez koja]

Džordž S. Musulin

Džordž S. Musulin je bio potpukovnik američke vojske. Tokom Drugog svetskog rata, sredinom oktobra 1943, kao član američke vojne misije spustio padobranom u Jugoslaviju u štab generala Draže Mihailovića, tako da je postao predvodnik američke vojne misije pri Jugoslovenskoj vojsci u Otadžbini, koja je izvela operaciju spasavanja više od 400 američkih vojnika iz Jugoslavije.

[vitez koja]

Britanska vojna misija na čelu sa generalom Čarlsom Armstrongom, koja je imala oko trideset pet ljudi, bila je spremna za evakuaciju krajem maja 1944. godine, Dogovorili su se sa Komandom u Bariju, i 29. maja sletela su tri transportana aviona „Dakota“ - DC-3. Njima je uz britansku vojnu misiju evakuisano u Bari oko četrdeset američkih i dvadeset britanskih avijatičara. Tada je za Italiju odleteo i američki kapetan Džordž Musulin.

[vitez koja]

U okolini Pranjana bilo je spremno za evakuaciju jos oko 350 avijatičara. Postojala je opasnost zbog njihovog dužeg zadržavanja na jednom mestu, pa su stalno seljakani po okolnim selima. Početkom avgusta 1944. godine stigla je tročlana misija iz Barija sa kapetanom Džordžom Musulinom, poručnikom Majklom Rajačićem i narednikom telegrafistom Arturom Džibilijanom. Po dolasku misije pristupljeno je produženju aerodroma još za sedamdest metara, jer je bio kratak za avione C -47 kojima je trebalo izvršiti evakuaciju. Kada su radovi završeni, obaveštena je radio vezom Komanda Petanestog korpusa vazdušnih snaga SAD u Bariju, da mogu da pošalju avione za evakuaciju.

[vitez koja]

Sledeći talas evakuacije je izveden 10. avgusta 1944. godine, kada se noću spustila grupa aviona C - 47, koji su ukrcali avijatičare i povezli ih put Barija uz pratnju eskadrile lovačkih aviona. Ujutru 10. avgusta 1944. godine pojavilo se ponovo osam transportih aviona C -47, pa je evakuisana još jedna veća grupa avijatičara. 10. avgusta 1944. godine, evakuisani su i neki civili, američki građani, koji su se za vreme rata zatekli u Srbiji, kao i članovi vojno - političke misije. I naredih dana 12, 15, 18 i 29. avgusta vršena je evakuacija avijatičara.
Najveće razočarenje za četnike bili su prazni avioni. Naime, avioni su iz Barija krenuli puni vojne opreme, oružja i municije, koju su usput izbacili iznad partizanske teritorije.

[vitez koja]

Dacota C-47

Dacota C-47 je najpoznatiji transportni avion nastao od putničkog DC-3. Prvi put je poleteo 17.12.1935. kao putnički DC-3. Kao transportna varijanta C-47 naručen je od US Army Air Corps  1940. godine, kada je putnički enterijer je zamenjen sedištima duž kabine. Ratna proizvodnja je dostigla broj od 10.048 aviona, a oko 2.700 je napravljeno u SSSR kao Lisunov Li-2 (predratna licenca za DC-3 koji je Lisunov prilagodio ruskim uslovima).