Srednjevekovni utvrđeni grad DoborDobor je srednjevekovni utvrđeni grad u donjem toku reke Bosne severno od Doboja, u blizini Modriče na izlazu tesnaca između planina Trebave i Vučijaka. Nalazio se na teritoriji srednjevekovne župe Nenavište, oblast Usora.
Proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.
IstorijaPodigao ga je 1387. godine hrvatski ban Ivaniš Horvat, na temeljima još starije tvrđave iz XIII veka, da bi poslužio kao oslonac pri upadima u Slavoniju i Mačvu. Tokom osamdesetih godina 14. veka u Hrvatskoj je izbilo nezadovoljstvo protiv centralističke politike kralja Žigmunda. Na čelu nezadovoljnika su stajali braća Pavao (zagrebački biskup) i ban Ivaniš Horvat.
Bosanski kralj Tvrtko I iskoristio je navedeno nezadovoljstvo, pomažući pobunjenima i na taj način pridobiti gotovo svu Hrvatsku južno od Velebita zajedno sa primorskim gradovima. Godine 1389. proglasio se kraljem Hrvatske i Dalmacije.
U to vreme (između 1387 – 1390. godine), sklonila su se braća Horvat, kao Tvrtkovi saveznici u Dobor i u njemu ostali i nakon njegove smrti, poslije 1391. godine, nastavljajući borbu protiv Žigmunda iako se naslednik Tvrtka I kralj Dabiša morao 1393. godine u Đakovu dogovoriti sa Žigmundom oko bosanske krune.
Prema obavezi koju je Dabiša primio pod Doborom 1394. i koju je prihvatio jedan deo bosanske vlastele, trebalo je da se Žigmund Luksemburški kruniše za kralja Bosne. Te godine Žigmund je preduzeo pohod na Horvate, zauzeo i spalio Dobor, a braću Horvate uhvatio i kaznio. Iz tog pohoda je Žigmmundova povelja pisana 15. jula 1394.
in descensu nostro campestri sub castro Dobor vocato (u vojnom kampu pod gradom zvanim Dobor). Kako Žigmund nije dobio bosansku krunu preduzeo je u vremenu od 1398. do 1408. godine pet vojnih pohoda na Bosnu (dva 1398., te 1406., 1407. i 1408).
U darovnici koju je 17. februara 1401. godine izdao Žigmund nadbiskupu Ivanu Kanjiškom i njegovoj braći za vernu službu između 1389. i 1397. godine u kojoj se navodi da su njegovi tj. Žigmundovi neprijatelji u granicama njegove zemlje sagradili i opremili grad Dobor. Žigmund je došao na vlast 1387. godine, što znači da su braća Horvat, negde početkom njegove vladavine, između 1387. i 1394. godine, kada je Žigmund zauzeo i popalio ovo utvrđenje, dobili Dobor od kralja Tvrtka I tu podigli nove utvrde.
Na čelu otpora protiv Žigmunda stajao je vojvoda Hrvoje Vukčić Hrvatinić u čijem su posedu neko vreme bili obližnji Jakeš i Modriča. Dobor je verojatno bio u kraljevskom domenu, o čemu govori činjenica da je Tvrtko I dozvolio braći Horvatima da se sklone u Dobor. U povelji od 1. augusta 1406. godine, kojom Žigmund daruje braću Gorjanske za zasluge u vremenu od 1386. do 1403. godine, takođe se spominje razaranje Dobora 1394. godine. Bosansko plemstvo nezadovoljno ugrofilskom politikom kralja Dabiše, izabralo je za kralja Tvrtka II. To je izazvalo Žigmunda da se ponovo uplete u događaje u Bosni.
U bici pod Doborom u jesen 1408. godine bosanska vojska je poražena, a po naređenju Žigunda pobijeno je preko stotinu bosanskih plemića. Dva dokumenta datirana 26. maja i 5. juna 1408. dokazuju Žigmundovo prisustvo
sub castro nostro Dobor. Nakon ovog rata, priznao je Ostoja, koji po drugi put postaje bosanski kralj, Žigmundovu vrhovnu vlast. Međutim, zbog otpora Bosanaca rat se nastavio 1410. i 1411. godine kada je Žigmund zadržao severne oblasti Usoru i Soli, a Ostoja je kao vazal vladao u pravoj Bosni i Humskoj zemlji.
U novom ratu 1415. godine porazom od Osmanlija kod Makljenovca (Doboj), Žigmund se povukao iz Bosne u kojoj je izgubio Usoru i Soli i više se nije jače uplitao u bosanske prilike. U jeku turskih prodora, 1449. godine, u Dobor Gradu održava se veće bosanskog kralja Stjepana Tomaša s mačvanskim banom Ivanom od Korođa kako bi dogovorili zajednički otpor janjičarskim četama. 13. juna 1457. godine, kralj Stjepan Tomaš se tu sastao i s izaslanicima rimskog pape i Mletaka u nadi da će i srednja Evropa pomoći obrani Bosne.
Pismom od 13. juna 1457. godine iz Dobora je javio Petar Tomasi, mletački poslanik, da je kralj Stjepan Tomaš odlučio prekinuti vazalni odnos prema sultanu. Tada je, uz mletačkog poslanika u Doboru boravio i papin poslanik kardinal Ivan Carvajal.
Od 1463. do 1536., prema dokumentima iz 1499., 1528. i 1536. godine, Dobor je bio pod vlašću ugarsko-hrvatskih velikaša od kojih su u njemu najduže vladali slavonski plemići Berislavići (koji se prvi puta pominju 1470. godine kao
comes perpetuus de Dobor). Dobor je bio u okviru Srebreničke banovine i delio sudbinu ostalih utvrđenja, koje je kralj Matija Korvin organizovao u Srebreničku banovinu, a to se uglavnom odnosi na nedostatak sredstava za odbranu grada.
Padom Srebreničke banovine pao je i Dobor pod osmansku vlast. Srpski despot u Ugarskoj Pavle Bakić javlja već 27. augusta 1536. godine u Beč da je Husrev beg zauzeo Dobor. Grad je pripojen Bosanskom sandžaku i Brodskom kadiluku. U gradu je smeštena posada od 40 vojnika. Husrev beg je u Doboru uvakufio i 150 košnica.
Prvi poznati dizdar Dobora bio je Muhjudin-aga do 1587. godine. Nasledio ga je njegov sin Jusuf-aga, koji je tu dužnost vršio do 1610. godine. Njega je naslijedio njegov sin Aga-dede, učen čovjek koji se rodio u Doboru, i ostavio njegov opis. U njegovom delu koje je nastalo 1622-1623. godine navedena su imena svih dizdara od 1536. do 1623. godine.
Godine 1716. preoteli su ga Austrijanci. Iako je Požarevačkim mirom ostao pod osmanskom vlašću, Dobor je ostao napušten, a njegovu ulogu preuzela je Derventa. U vojnom izveštaju iz 1737. godine opisan je kao napuštena utvrda, a 1785. neki austrijski špijun ga je opisao kao star, prilično čvrst i napušten grad.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
OpisU srednjem veku, Dobor Grad je bio izrazito važan za severni deo Usore, pa kasnije i za Jajačku i Srebreničku banovinu. Omogućavao je strateški položaj nad dolinom Bosne i povezivanje srednje Bosne prema Savi. Tada dobija svoj prepoznatljiv oblik s visokom kamenom kulom i manjima na uglovima bedema od 18 metara.
Grad Dobor je primer odbrambene arhitekture kasnog srednjeg veka, u čemu se ogleda njegova vrednost. Najmarkantniji oblici u današnjem izgledu utvrđenja su dvije kule spojene sa dva paralelna bedema duga po 18 metara, dvorište i bedem prema reci Bosni. Prva kula ima izgled nepravilnog valjka, čiji prečnik u osnovi iznosi oko 10 metara, a spoljna visina oko 18 metara. Druga kula ima oblik latiničnog slova D, prečnika je oko 6 metara, a visine oko 19 metara. Još jedna kula naknadno je ugrađena u zapadni zid.
Tvrđava je rekonstruisana nakon Drugog svetskog rata.
ArheologijaTvrđava je arheološki sitraživana. Najobimnija arheološka istraživanja na Doboru vršio je Ivo Bojanovski u periodu 1969–1973. Stratigrafija i arheološki kontekst ovih nalaza nisu poznati. Arheološki materijal nije izdvajan po kulturnim slojevima ili celinama, a jedini način datovanja je putem stilsko-tipološke klasifikacije.
Brojno su zastupljeni metalni predmeti, alatke i vojni pribor. Od oružja iskopano je mnogo strelica, kopalja, jedna gotička mamuza, vojničke potkovice i deo istopljenog pancira. Od drugih metala nađeni su delovi topovskih cevi od livene bronze i jedan mesingani prsten. Od kamenog materijala pronađeni su delovi žrvnjeva, 2 profilisana doprozornika s kule A i kamene kugle.
Na Doboru je nađeno 29 novčića dubrovačkog, ugarskog, osmanlijskog i austrijskog porekla, koji pokrivaju celo razdoblje postojanja utvrđenja. Pokretni arheološki materijal sa lokaliteta Dobor-kule od 1978. godine postoji i čuva se u Muzeju u Doboju.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Keramika iz IznikaDirektno sedočanstvo o upotrebi orijentalne keramike u Bosni potvrđeno je tokom arheoloških iskopavanja doborske tvrđave. Reč je o luksuznoj glaziranoj osmanskoj keramici iz Iznika.
Iznička keramika pripada tradicionalnoj islamskoj keramičkoj produkciji. Iako su svi aspekti njene izrade prisutni u islamskom svetu puno pre 15. veka, iznička keramika tehnološki se razlikuje od srodne islamske keramike. Iznik je grad koji se nalazi na istoimenom jezeru, stotinjak kilometara jugoistočno od Istanbula, na glavnim trgovačkim pravcima unutar Anadolije. Njegova pozicija zasigurno je uticala na razvoj i širenje keramičarske proizvodnje.
Keramika iz Iznika svakako nadmašuje onu iz drugih keramičarskih centara na Orijentu u tom periodu. Osnovu izničke produkcije predstavlja upotreba veštačkih primesa zvanih fritware. Kvarcno telo je fine teksture, ima manje gvožđa i belo je nakon pečenja. Vrlo fina tekstura, nizak udeo gvožđa i kvarcne glinene mešavine upotrebljene za engobu, stvorili su odličnu podlogu za slikanu dekoraciju.
Opticaj ove keramike kroz skoro pola veka dokaz je o značaju Dobora u kontekstu regionalne trgovine ne samo keramike već i ostalih zanatskih i privrednih dobara.
izvor
izvor
izvor
