VRSTE GRANATA Razorna Granata: Najbrojnija je razorna granata, jer se njom rešava najviše vatrenih zadataka. Najčešce se puni trotilom, heksogenom ili njihovom mešavinom, zatim flegmatiziranim pentritom, pikrinskom kiselinom ili amonijevim pikratom (američka municija), pentritom imelinitom; granata stare proizvodnje punjene su i amonalom, čistim ili pomešanim sa trotilom. Radi lakšeg osmatranja pogodaka i signalizacije, eksplozivu se obično dodaje materija koja pojačava ili boji dim eksplozije, odnosno vodeni stub koji se digne pri eksploziji granata u vodi. Eksplozivno punjenje proti avijonskih granata sadrži i izvestan procent materije (najčešče aluminijumski ili magnezijumski prah) koja povečava temperaturu produkata eksplozije i time olakšava paljenje pogođenih vazduhoplova.
Dejstvo razorne granata na cilju izaziva upaljač koji se aktivira pri udaru u prepreku (udarni) ili u odredenoj tački na putanji (tempirni i blizinski). Upaljači mogu biti uvijeni u vrh košuljice - prednji, ili u dno - donji. Radi osmatranja leta, razorne brodske i prtiavijonske granate najčešče su snabdevene pokazivačima putanje - traserima , koji ostavljaju svetleči tragranata
Dejstvo razorne granata može biti parčadno (trenutno) i rušeče (fugasno), pračeno toplotnim (zapaljivim) i otrovnim dejstvom kao sekundarnim.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Parčadno dejstvo granata zavisi od broja, pojedinačne težine, oblika, izgleda i pravca snopa i efikasnog dometa parčadi. Broj parčadi u koje se rasprskava košuljica zavisi od kalibra, debljine zida košuljice i koeficijenta punjenja (odnos težine eksplozivnog punjenja i težine granata). Sa povečanjem kalibra povečava se broj parčadi, ali do izvesne granice, tako da se za jedan kalibar dobija največi broj parčadi samo pri jednoj vrednosti debljine zida košuljice, odnosno koeficijenta punjenja. Pojedinačna težina parčadi zavisi u prvom redu od koeficijenta punjenja: koliko je on veči, dobijaju se sitnija, lakša parčad. Oblik parčadi zavisi od vrste i mehaničkih osobina materijala košuljice : parčad košuljice čeličnog liva su prizmatičnog oblika, manje oštrih ivica, dok su parčad kovane košuljice nepravilnog oblika (pljosnatog i izduženog) oštrih ivica. Zbog različite debljine pojedinih delova zida, košuljica se . rasprskava u parčad različite težine (na parčad težine do 5 g otpada oko 8% metala košuljice, na onu od 5 do 100 g oko 70%, a ostatak čine parčad težine preko 100 g). Pri detonaciji granata dobijaju se tri snopa parčadi : čeoni (od prednjeg oživala), bočni (od cilindričnog dela) i zadnji (od zadnjeg oživala). Prvi sadrži oko 20%, drugi oko 70%, a treči oko 10% ukupnog broja parčadi. Pri malim udarnim uglovima znatan broj parčadi gubi se u zemlji (vodi) i visini, ne nanoseči gubitke. Povečanjem udarnog ugla povečava se i broj efikasnih parčadi. Najbolje parčadno dejstvo protiv žive sile postiže se pri rasprskavanju granate u vazduhu posle rikošeta. Efikasan domet parčadi je rastojanje od mesta eksplozije granata do mesta na kojem parče još ima kinetičku energiju dovoljnu za postizanje željenog efekta na cilju (za dejstvo protiv žive sile efikasno je parče koje ima energiju od 10 kgm, a za dejstvo protiv aviona i čamaca oko 25 kgm po 1 cm2 napadnute površine cilja); zavisi od brzine razletanja, težine i oblika parčadi.
Brzina razletanja zavisi u največoj meri od vrste eksploziva: veča brizantnost i veča detonaciona brzina daju veču brzinu razletanja (u savremenim granata napunjenih trotilom brzina razletanja parčadi iznosi oko 1000 m/s, a onih sa mešavinom trotila i heksogena ili sličnim eksplozivom i do 1500 m/s). Minimalna efikasna težina parčeta zavisi od zahtevanog efikasnog dometa, pa za granatu srednjeg kalibra za tučenje žive sile iz nosi oko 1 g. (granata kal. 76 mm •ima oko 350 efikasnih parčadi, kal. 105 mm oko 900, ka120-122 mm oko 1500, a kal. 150-155 mm oko 2000).
Rušeče dejstvo granata rezultat je naglog širenja gasovitih produkata detonacije eksplozivnog punjenja. Zavisi od količine i karakteristika eksploziva i dubine prodiranja granata u cilj - prepreku. Veča količina, odnosno energetski jači eksploziv, daje veče rušeče dejstvo. Dubina prodiranja zavisi od prirode prepreke, oblika granata, udarne brzine i vremena usporenja upaljača.
Usporenje upaljača treba da bude tako izabrano da rušenje prepreke bude blisko največem mogučnom rušenju za datu vrstu i količinu eksplozivnog punjenja. Odreduje se eksperimentalnim putem za prepreku koja se pretpostavlja kao najčešči cilj. Po pravilu, vreme usporenja je krače od vremena koje odgovara dubini prodiranja. Smatra se da granata ima zadovoljavajuče rušeče dejstvo ako na tlu srednje tvrdoče stvori levak sledečih dimenzija:
| Kalibar | 75-76 | 100-107 | 122 | 152 |
| Prečnik levka u mm | 0,8-1,0 | 1,0-1,5 | 2,5-4,0 | 3,0-5,0 |
| Dubina levka u mm | 0,3-0,5 | 0,4-0,6 | 0,4-0,8 | 1,2-1,8 |
Pri velikim usporenjima upaljača i velikim udarnim uglovima, granata može da prodre u tle do takve dubine da rušeče dejstvo nije dovoljno za izbacivanje zemlje i stvaranje levka na mestu pogotka. Ova se pojava zove
kamuflet.
Pri prodiranju kroz prepreku ograničene debljine granata može delovati blizu izlazne strane prepreke i stvoriti takozvanu
brešu.
Toplotno dejstvo, naročito fugasnih granata, izaziva požare ako se u blizini nalazi zapaljivi materijal.
Otrovno dejstvo pojavljuje se pri detonaciji granata u zatvorenim prostorijama (npr. brodskim), jer u produktima detonacije ima otrovnih gasova.
Vrste razornih granata: Prema načinu dejstva, razorne granata se dele na
parčadne (trenutne),
rušeče (fugasne) i
parčadno-rušeče.
Parčadne granate koriste se za gađanje ciljeva u vazduhu, za uništavanje ili neutralisanje nezaklonjene i slabo zaklonjene žive sile i za otvaranje prolaza kroz žičane prepreke i minska polja.
Granate zemaljske artiljerije imaju udarni (trenutnog dejstva), ili tempirni, odnosno blizinski upaljač, granata lake PAA - udarno-trenutni upaljač, a srednje i teške PAA tempirni ili blizinski upaljač. PAV granate snabdevene su samolikvidatorom, uređajem koji uslučaju promašaja cilja izaziva eksploziju granata (posle odredenog vremena letenja), da granata ne bi eksplodirala pri udaru ozemlju nanela gubitke sopstvenim trupama. Sem parčadima košuljice, parčadne granata dejstvuju i udarnim talasom produkata detonacije.
Približna površina uspešnog dejstva parčadne granata za izbacivanje iz stroja 50% žive sile u stojecem stavu vidi se iz sledece tablice:
Uspešno dejstvo Poluprečnik dejstva
| Kalibar | 75-76 | 90-105 | 122 | 152-155 | 203 |
| Uspešno dejstvo – širina u m | 20 | 40 | 50 | 60 | 70 |
| Uspešno dejstvo – dubina u m | 10 | 15 | 20 | 25 | 30 |
| Poluprečnik dejstva krupne parčadi (opasna zona) | 200 | 300 | 500 | 600 | 700 |
Debljina zidova košuljice parčadnih granata kreče se od 0,15 do ,20 kal, a težina eksplozivnog punjenja iznosi 7-14% težine celokupne granate. Eksplozivno punjenje je najčešče od trotila i mešavine trotila i heksogena.
Rušece granate namenjene su za rušenje utvrdenja poljskog tipa i ustvaranje prolaza kroz minska polja. Njima se koristi i laka PAA, jer im dejstvo protiv savremenih aviona može biti efikasnije od dejstva parčadnih granata Sem snagom eksplozije, dejstvuju delomično i silom udara i parčadima. Imaju tanje zidove od parčadnih granata, (0,06-0,15 kalibra), a veči koeficijent punjenja (za topove 10-15%, za haubice 20-25%), zavisno od pritiska barutnih gasova u cevi oruđa, izdržljivosti materijala košuljice i potrebnog stepena sigurnosti granata
Parčadno-rušeče granate dejstvuju parčadima ili rušeci, zavisno od toga kako je upaljač podešen - za trenutno ili usporeno dejstvo.
Koriste se za uništavanje žive sile i rušenje zemljanih objekata, i sve ostale zadatke namenjene razornim granata ako nema parčadnih, odnosno rušečih granata. Debljina košuljice iznosi 0,11-0,I7 kalibra, koeficijent punjenja 10-17%, s tim što granata manjih kalibara imaju više parčadno, a večih kalibara (od 120 mm naviše) rušeče dejstvo.
Brodska artiljerija lakih brodova u največoj se meri koristi razornim granata raznih vrsta (sa tempirnim ili blizinskim upaljačem - protiv ciljeva u vazduhu, i sa udarnim upaljačem - za dejstvo protiv brodova bez oklopa). Za dejstvo protiv objekata na kopnu koriste granata kao i zemaljska artiljerija. U 2. Svetskom Ratu mornarica SAD , je za večinu topova 76 mm i večeg kalibra imala razornu granatu opšteg tipa (high capacity shell) sa upaljačem u dnu i blizinskim upaljačem ili čeličnim čepom vrhu. Njome se moglo dejstvovati protiv ciljeva na kopnu i u vazduhu.
Pancirna granata Pancirna granata namenjena je za gađanje oklopljeh objekata - tenkova, brodova, kupola stalnih fortifikacijskih bjekata itd. Javlja se 1866. U mornarici, ubrzo posle pojave oklopljenih brodova. Za oruda zemaljske artiljerije uvedena je u 1. Svetskom Ratu, za dejstvo protiv tenkova koji su se tada pojavili. U II Svetskom Ratu bila je osnovno i najefikasnije protivtenkovsko sredstvo. Posle II Svetskog Rata, iako joj se smanjuje značaj u sistemu protivoklopne borbe zbog usavršavanja drugih vrsta protivtenovskih granata, znatno je usavršena, povečana joj je probojnost, a razvijen je i novi tip – antirikošetna granata, efikasna protiv jako nagnutog oklopa (oko 30° prema horizontalnoj ravni).
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Pancirna granata prodire u oklop zahvaljujuči velikoj kinetičkoj energiji kojom raspolaže pri sudaru sa oklopom i velikoj izdržljivosti tela. Košuljicu zamenjuje telo sa komorom male zapremine (u zadnjem delu), izradeno od legiranog čelika najčešee hrom-molibden) visoih mehaničkih svoj stava.
U komoru tela smešta se eksplozivno punjenje sa upaljačem i traserom ili samo traser (omogučuje pračenje leta granata do cilja radi korekture pravca i dalj ine gađanja).
Zbog male količine punjenja (koeficijent se kreče od 0,5 do 2,5%), za njega se koriste visokobrizantni eksplozivi, kao što su flegmatizovani heksogen i pentrit. Upaljač je udarni sa usporenjem. Traser, bez eksplozivnog punjenja i upaljača, imaju, obično, granata malog i srednjeg kalibra (do 76 mm) čije su po četne brzine do 100 m/s. Iza probijenog oklopa dejstvuju parčadima tela koje se, usred naglog rasterečenja pri napuštanju oklopa, razbija u više komada.
Oživalni deo tela granata ne sme biti izdužen, da se ne bi pri udaru lomio i da ne bi došlo do rikošeta. U meridionalnom preseku spoljna trasa oživalnog dela je kružni luk poluprečnika oko 1,3 kal. sa zaobljenjem u vrhu poluprečnika 0,2-0,4 kal. Na vrh tela granata ugraduje se takozvana pancirna kapa, koja pri udaru u oklop povečava kontaktnu površinu izmedu vrha tela granata i oklopa, i na taj način umanjuje specifično opterečenje vrha. Njena uloga dolazi naročito do izražaja pri dejstvu protiv debelih vertikalnih oklopa (pancirnu kapu prvi je primenio ruski admiral S. Makarov oko 1890. na pancirnim granata za brodske i obalske topove). Smanjenjem nagiba oklopa smanjuje se i pozitivan uticaj pancirne kape (pri nagibu ispod 50° pancirna kapa ne samo da nema pozitivan uticaj, več i povečava rikošetna svojstva granata). Protiv jako nagnutog oklopa koriste se antirikošetne pancirne granata (bez pancirne kape) kod kojih oblik oživalnog dela sprečava pojavu rikošeta i pri udarnim uglovima od oko 30°.
Oblik oživalnog dela tela granata (sa i bez pancirne kape) ne odgovara za velike brzine pa se, da bi se smanjio otpor vazduha pri kretanju granata, na vrh njenog tela ugraduje balistička kapa.
Potkalibarna granata Podkalibarna granata ima manji kali bar od kalibra oruđa čime se povečava početna brzina na račun težine granata (povečana početna brzina koristi se za povečanje dometa i za povečanje probojne moči). Uvedena je izmedu 1 i 2 Svetskog Rata, a postoje dve vrste: pancirna i razorna.
Pancirna potkalibarna granata, obimno primenjena u II Svetskom Ratu, sastoji se, obično, od metalnog jezgra, obloge, balističke kape i trasera. Obloga je u početku bila uvidu kalema sa centrirajučim pojačanjima i vodečim prstenom, a do cilja je letela zajedno sa jezgrom. U 2. Svetskom Ratu, a naročito posle njega, napušta se taj oblik zbog loših aerodinamičnih karakteristika pa se prelazi na granatu, čija obloga (od mekog čelika ili lakog metala-durala), usled dejstva otpora vazduha, otpada po izlasku iz cevi. Jezgro granate je od tvrdog volframovog ili tungstenovog karbida sa malim procentom nikla, kobal ta i gvožđa, a u novije vreme i od osuromašenog uraniuma (specifična težina jezgra je 14-16 g/cm3). Početne brzine granata kreču se od 1200 do 1500 m/s. Pancirna potkalibarna granata upotrebljava se za gađanje ciljeva sa debelim oklopom, jer joj je probojnost veča od probojnosti pancirne granata (npr. nemačka pancirna granata 75 mm sa daljine 300 m probija oklop debljine 77 mm, a potkalibarna 110 mm). Najsavremenije granate su efikasne i protiv jako nagnutog oklopa.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Razorna potkalibarna granata sastoji se od obloge i jezgra. Obloga je uvidu prstena za centriranje i vođenje koji, pod dejstvom centrifugalne sile, otpada po izlasku granata iz cevi.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Ova vrsta granata ima slabije dejstvo na cilju (zbog manjeg kalibra), ali se njome postiže veči domet (zbog veće početne brzine) nego običnom razornom granata Imali su je Nemci u II Svetskom Ratu. Njenim tipom sa stabilizatorom bez obrtne brzine oni su uspeli da povečaju domet topova 28 cm K5 i 21 cm K-I2 do 150 km. No, zbog malog efekta na cilju, upotrebljavali su je (uglavnom 105 i 149 mm) u vrlo ograničenom broju. Više se ne proizvodi.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Probojna granataProbojna granata namenjena je za rušenje armiranobetonskih i drugih jako otpornih fortifikacijskih objekata. Može se koristiti i protiv tenkova kada nema pancirnih, kumulativnih i potkalibarnih granata. Pojavila se posle 1 Svetskog Rata, kada se armirani beton počeo koristiti ne samo u pozicijskom, nego i u manevarskom ratu. S obzirom na jačinu zidova armiranobetonskih utvrđenja, kalibar probojne granata manji od 150 mm je necelishodan; najbolji rezultati postižu se kalibrom većim od 200 mm.
Granata predstavlja kombinaciju pancirne i rušeče. Debljina zidova košuljice iznosi 1/5-1/8 kalibra (oko 60% debljine košuljice pancirne granata), zbog čega je eksplozivno punjenje 10, pa i više puta veće nego u pancirne granate (koeficijent punjenja kreče se od 7% do 18%).
Probojnih granata ima sa balističkom kapom i bez nje. U brodskoj i obalskoj artiljeriji nazivaju se polupancirne granate i koriste, u lakoj i srednjoj artiljeriji, za dejstvo po neoklopljenim ili slabo oklopljenim brodovima i objektima na kopnu. Na efikasnoj daljini gađanja probijaju oklop debljine 1/3 do 1/2 svoga kalibra ili više slojeva brodskog lima.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
