Pripadnici vojske Kraljevine Jugoslavije u zarobljenistvu 1941.-45.godine

<< < (12/90) > >>

vitez koja:
NAPAD NEMACKE, APRILSKI RAT I KAPITULACIJA

Početkom 1941. godine položaj neutralne Jugoslavije u zaraćenoj Evropi je postao kritičan. Nemačke trupe su se, nakon brze okupacije zapadne i srednje Evrope, spremale da iz Rumunije pređu u Bugarsku i napadnu Grčku. Kada je početkom marta Bugarska pristupila Silama Osovine, Jugoslavija se našla u potpunom okruženju.

U takvoj situaciji, Vlada Jugoslavije je posle višemesečnih pregovora i kolebanja 25. marta potpisala u Beču protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu. Dva dana kasnije, 27. marta, grupa oficira je izvela državni udar, zbacila Vladu i namesništvo, uhapsila ministre, a kralja Petra II proglasila za punoletnog i predala mu vlast. Postavljena je nova vlada na čelu sa generalom Dušanom Simovićem.

Na vest da je u Jugoslaviji izvršen državni udar, Hitler je naredio da se smesta sazove ratni savet na kojem je dogovoreno da se pored planiranog napada na Grčku simultano izvede i napad na Jugoslaviju. Na taj način sprečilo bi se eventualno povlačenje Jugoslovenske vojske prema Grčkoj i stvaranje drugog Solunskog fronta, kao što se dogodilo u Prvom svetskom ratu.

Hitlerov plan napada na Jugoslaviju imao je šifrovano ime „Direktiva broj 25“. Ona je sačinjena zajedno sa planom Marita koji je predviđao nemačko-italijanske napade na Grčku. Taj Hitlerov plan kršio je odredbe koje su određene Protokolom o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu i Garantnim notama.Kraljevina Jugoslavija i Grčka su dočekale rat usamljene.

Jugoslovenska ratna komanda izradila je plan odbrane od Nemaca pod šifrovanim imenom „R-41“. Celokupna vojska bila je raspoređena duž granica prema Rumuniji, Bugarskoj, Albaniji, Austriji i Mađarskoj. Čitav jugoslovenski front je trebalo da brane 7 grupa armija, i to: 1. Armija pod komandom generala Milorada Petrovića je trebala da brani Makedoniju i južnu Srbiju, njoj je u pomoć trebala da bude 3. armija generala Milana Nedića, zatvarajući pravce oko makedonske granice i onemogućavajući Nemce da prodru u Srbiju. Na severu prema Mađarskoj stacionirana je 7. armija generala Dušana Trifunovića a prema Hrvatskoj i Sloveniji su bile raspoređene 6. Nezavisna armija generala Dimitrija Živkovića i 2. armija generala Milutina Nedića (brata Milana Nedića).
Prostor oko Kosova i Sandžaka je branila 4. armija generala Petra Nedeljkovića. Ona je takođe imala zadatak da u slučaju propasti armija, od svojih vojnika oformi četničku (gerilsku) grupu koja je trebalo da otpočne gerilski način ratovanja, sa zadatkom presecanja neprijateljskih komunikacija i uništavanja strateški važnih objekata kao što su mostovi, hidrocentrale, elektrana, pošte i telegrafske linije i dr. Njoj je kao oslonac bila podređena i 5. Nezavisna armija Vladimira Čukavca. Za vrhovnog zapovednika jugoslovenskih snaga određen je armijski general Dušan Simović.

vitez koja:
Nemačka je pri napadu potpuno iznenadila jugoslovensku vojsku za kratko vreme, tako da je ova mogla da mobiliše samo 2/3 svog borbenog kapaciteta, od toga 28 pešadijskih i 3 konjičke divizije. Ratno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije je raspolagalo sa samo 300 aviona.

Nemački plan invazije je bio sledeći: 2. armija je imala zadatak da nastupi prema Zagrebu, a odatle kroz bosanske planine prema Sarajevu. Istovremeno je imala jedna udarna oklopna grupa iz Mađarske da se probije ka Beogradu. Glavni udar je imao da se izvede iz Bugarske gde se nalazila 12. armija general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa i Klajstova 2. oklopna grupa. Klajst je imao zadatak da nakon probijanja Makedonskog fronta napreduje prema Nišu i napadne Beograd iz pravca juga, dok je 12. armija imala zadatak da istovremeno krene u severnu Grčku i u južnu Srbiju, raspoređena u dva krila levo i desno.

Pošto prebrojavanje 2. armije još nije bilo završeno, 12. armija je bez podrške 2. armije prva napala Jugoslaviju 6. aprila 1941. 2. armija je tek 8. aprila počela napredovanje.

Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, italijanske i mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Trećeg rajha), Mađarske, Rumunije i Bugarske. Teško je bombardovan Beograd. U isto vreme otpočeo je i nemački napad na Grčku pod kodnim nazivom Operacija Marita.

U noći između 5. i 6. aprila, Nemci se zauzeli Sip na Dunavu, a već u zoru 6. aprila nemačka avijacija je napala veće gradove poput Niša, Leskovca, Kragujevca, Beograda, Novog Sada, Sarajeva, Mostara, Banja Luke i tako u potpunosti iznenadila pospane građane koji se tražili skloništa po podrumima ili gde god se moglo pobeći od nemačkih bombi.

Beograd je doživeo strahovito bombardovanje u ranu zoru 6. aprila 1941. Hitler je bacio na Beograd razarajuće bombe od 1.000 kg, a sama operacija bombardovanja Beograda imala je simboličan nazov (Kazna). Već u prvom naletu pogođen je prvi civilni objekat u gradu-hotel Avala gde je poginio i ministar Jugoslovenske vlade Franjo Kulovec.Napadom na Beograd lično je zapovedao nemački general-lajtnant Aleksandar fon Ler čija je 3. vazduhoplovna flota izvršila besomučno bombardovanje grada.

Glavni nemački udar izvršen je iz dava pravca: iz rejona Klagenfurta (Celovca), Graca i Nađ Kanjiže, gde se grupisala 2. Armija zajedno sa 11 divizijom, pod komandom general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa. 46. oklopni korpus Druge Armije sjurio se sa severozapada na Beograd zbog lošeg otpora.
Nemačke jedinice su ušle 10. aprila u Zagreb gde je, u ime poglavnika Ante Pavelića, pukovnik u penziji Slavko Kvaternik proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Napad na graničnom frontu kod Krive Palanke do planine Belasice, izvršen je na trupe Treće armijske oblasti.Napad je organizovan iz tri pravca: Ćustendil-Kriva Palanka-Kumanovo.

12. Armija se brzo probijala i već 10. aprila ušla u Skoplje. Jedna oklopna divizija sjurila se na zapad i uskoro uhvatila kontakt sa Italijanima u Albaniji, dok je lovo krilo 12. Armije pobedonosno umarširalo u Grčku. Jugoistočni front kojim je komandovao Milan Nedić raspao se. Na nišavskom pravcu 11 oklopna divizija probila je slabu odbranu na Pločama i u 9. časova zauzela Niš.
10. aprila kod jedinica na Kosovu pojavila se dezorganizacija, a komandant 3 Armije naredio je da se uz pomoć improvizovanih odreda zatvore pravci ka Metohiji i Sandžaku. Nastavljajući i svoju operaciju u dolinu Južne Morave, jedinice 11. oklopne divizije su zauzele Paraćin, Ćupriju i Jagodine, produžavajući ka Kragujevcu. Vrhovna komanda je izdala direktivu broj 120 za povlačenje trupa na liniju Bojana-Metohija-Kosovo-Kopaonik-Kragujevac-Beograd-Sava-Una. Po toj naredbi 5. Armija je trebalo da se povlači i dalje, ali za realizaciju ove direktive nije bilo realne osnove. Realniji je bio poziv Vrhovne Komande izdat iste večeri da se vojnici bore sa Nemcima gde god se nađu. Nemačka komanda je naredila da se 12. Armija orijentiše ka Grčkoj, a 2 Armija, ojačana 1. oklopnom grupom da zauzme Beograd i dovrši razbijanje jugoslovenske vojske.

vitez koja:

Od prvog dana rata, Vrhovna komanda Jugoslovenske vojske nije kontrolisala situaciju. Na ministarskim sednicama u Sevojnu, gde se vlada nalazila, general Dušan Simović se žalio na loše veze u komandovanju, a naročito je osporavao to što on mora preko pošte da izdaje naređenja jedinicama. Ocenio je situaciju kao tešku, ali ne i tragičnu i verovao je da se front može stabilizovati.

Da bi sprečio potpuno rasulo, ne samo vojsci, već i u vladi, 12. aprila izjavljuje da ima puno poverenja u moralnu snagu vojske i naroda i da veruje u prijateljstvo sa Sovjetskim Savezom. Sve je bilo izgubljeno i propast je sve brže i brže tekla.

Nemci su 13. aprila probili poslednju liniju odbrane kod Konjarnika i umarširali u Beograd gde su ispred Narodne Skupštine organizovali paradni defile. Ubrzo je stigao i feldmaršal Evald fon Klajst i Maksimilijan fon Vajks. Računajući ulazak Austro Ugarskih trupa 1914. i njihov zajednički ulazak sa Nemcima 1915., bio je to treći ulazak Nemaca u Beograd u 20 veku.

Ovu informaciju je Dušan Simović dobio na Palama od svog ađutanta. Simović je zatim sazvao novo zasedanje vlade u ponoć 13. aprila. Pored vojnog sloma, počela je i kriza vlade. Počela su međusobna trvljenja i ispitivanja ko je kriv za tako munjeviti slom. Dušan Simović je podneo izveštaj o vojnoj situaciji koju je predstavljao kao veoma tešku, ali ne i bezizlaznu. Ipak, na kraju je odlučeno da se vlada, radi veće sigurnosti, premesti odmah u Nikšić. Simović je potom predložio generala pozadine Danila Kalafatovića za načelnika Vrhovne odbrane. O mogućnosti eventualne kapitulacije nije bilo ni pomena, iako su pojedini ministri zaključili da je vojna situacija mnogo teža nego što ju je predstavaljao Simović. Vlada je bez Simovića stigla u Nikšić sutradan i prva stvar koja se čula bila je ta da je Kralj Petar već odleteo za Grčku. Na poslednjoj sednici vlade u Nikšiću 15. aprila, zaključeno je da Jugoslavija neće kapitulirati kao država, već da samo vojska kapitulira, dok vlada i kralj idu u inostranstvo da odatle nastave da se bore. Taj nacrt je sastavio dr Slobodan Jovanović i predao ga Simoviću, a ovaj Kalafatoviću. Dušan Simović je istog dana izdao naređenje Danilu Kalafatoviću da “samo pregovara o primirju, a ne da to i potpise”. Delegacija nije imala ovlascenja da potpise ni primirje, dok joj kapitulacija nije ni spomenuta.

vitez koja:
Pošto je general Danilo Kalafatovic po svojim delegatima uspostavio vezu s komandom nemacke Druge armije, (koja se već nalazila u osvojenom Beogradu), on je opunomoćenim delegatima za pregovore i potpis “ugovora o primirju” dao konkretna uputstva, da se kod njemačke komande isposluje slijedeće:

1. - da se neprijateljstva obustave odmah, a ne po potpisu primirja iz razloga, što su naše veze spore,
te će proći još koji dan, dok se dobije ovlaštenje za potpis,
2. — da zahtijevamo režim Francuske s tim, da zadržimo sto veću teritoriju u našoj vlasti,
3. — da nam se dozvoli da držimo do potpisa mira izvesnu vojnu snagu za održavanje reda u zemlji,
oko 40-50 hiljada ljudi.

General Kalafatović je očekivao da će s Trećim Rajhom urediti aranžman, kao što je to učinio maršal Peten za Francusku, ali dogodilo se drukčije. Komandant nemačke Druge armije, general Maksimilijan Wajks, koji je kao Hitlerov opunomoćenik “pregovarao” s delegacijom Vrhovne komande Kraljevine Jugoslavije, odbio je uopste da o tome razgovara. On je jugoslovenskoj delegaciji izručio tekst nemačkog diktata za kapitulaciju, i ostavio joj “pola sata roka”, da pregleda tekst kapitulacije s napomenom – “ako biste imali kakve tehničke izmene”.

Ovaj nemački diktat sadrži pored ostalog i sledeće:

“Potpisivanjem ugovora o primirju jugoslavenska oružana sila ima da kapitulira bezuslovno i odvodi se u ratno zarobljeništvo ...
... Prema vojnicima, koji se poslije zaključenja primirja i izvršenog prikupljanja udalje iz svojih jedinica, primijenit će se smrtna kazna ...
... Vojnim licima je zabranjeno da napuste zemlju. Tko bude sudelovao u borbi protiv sila Osovine, s njim će se postupiti kao sa franktirerom ...
... Sva uređenja i postrojenja vojne sile i privrede uračunavši i saobraćajna sredstva, imaju se predati neoštećena ...
Ugovor o primirju stupa na snagu 15 časova posle izvršenog potpisivanja, tj. 18.,aprila u 12 sati po nemačkom letnjem vremenu...«

Nije ostvarena Kalafatovićeva kombinacija o “petenovskom” prepuštanju jednog diela Jugoslavije na upravu domaćim kolaboracionistima.To je dakle značilo, da time nisu ratne operacije Kraljevine Jugoslavije protiv sila Osovine prekinute, nego sasvim obustavljene. Nije se radilo o primirju, nego o prestanku ratovanja. Ovdje se dakle radi o kapitulaciji i to o bezuvjetnoj kapitulaciji. Kapitulacioni akt, potpisan 17. aprila 1941. (u 21 sat) u Beogradu, izrazio je predaju celokupne vojske Kraljevine Jugoslavije.

S obzirom na to da su Nemci generala Kalafatovica, zarobili u Sarajevu i prebacili ga u Beograd, a da on nije imao ovlastenje od vlade da potpise kapitulaciju, da je jedini “pro-forme” predstavnik vlade bio bivsi ministar Cincar-Markovic (koji nema ovlastenje da potpise bilo sta), i da je general Kalafatovic u vrijeme potpisivanja vec bio zarobljenik, akt bezuslovne kapitulacije bi pravno bio sporan, jer po zakonu zarobljenici ne mogu nikoga predstavljati i ne mogu biti pregovaraci. Kalafatovic je odbio da potpise ovaj akt, ali je pod pritiskom odredio delegate koji ce to uciniti u njegovo ime. A iza ovog nezakonitog cina usledio je jos jedan: general Radivoje Markovic, koga je Kalafatovic ovlastio takodje je bio ratni zarobljenik. Drugi “ovlasceni”zastupnik Aleksandar Cincar-Markovic, bio je politicar bez funkcije!

Iako su svi oficiri i vojnici jugoslavenske vojske bili prisiljeni na predaju zajedno sa svim naoružanjem i rezervama, postojala je razlika u tretiranju. Nemačka politika je bila da se ratnim zarobljenicima smatraju samo Srbi i neki Slovenci, a od drugih nacionalnosti samo oni koji su bili poznati po jakoj jugoslavenskoj orijentaciji. Tako, praktično, nisu zarobljavani ili su brzo pušteni svi Hrvati, kao i ljudi iz Makedonije (smatrani Bugarima), zatim većina Slovenaca i Crnogoraca, kao i pripadnici manjina. Italijani su uglavnom sledili istu politiku. Kasnije su puštani i Srbi s teritorija Nezavisne Države Hrvatske, ako su to želeli. Podaci o broju ratnih zarobljenika zbunjujući su, iz očitih razloga. Prema najranijim njemačkim službenim podacima broj ratnih zarobljenika iznosio je 6.298 oficira i 337.864 podoficira i vojnika, sve Srba. Prema američkim izvorima koji se temelje na zaplijenjenim njemačkim dokumentima, Nemci su zarobili oko 254.000 vojnika i oficira, ne ubrajajući one koji nisu bili iz Srbije. Pišući kasnije na bazi potpunije evidencije, Kasnije se tvrdilo da je zarobljeno oko 375.000 ljudi; od toga su 30.000 zarobili Italijani. Nakon puštanja raznih kategorija ljudi, uključujući i neke bolesnike, procenjuje se da je na kraju ostalo oko 200.000 ratnih zarobljenika u Njemačkoj, a 10.000 u Italiji,i da su 90 posto njih bili Srbi. Još kasnije njemački službeni izvor procjenjuje broj jugoslavenskih ratnih zarobljenika u Njemačkoj 21. juna 1941. na 181.258, uključujući i one koji su pušteni, pobegli ili umrli. Od tog broja 13.559 su bili oficiri.

Zbog uništenja, zarobljavanja ili gubitka jugoslovenske ratne dokumentacije, ne postoje podaci, čak niti približna procena o broju jugoslovenskih vojnika i oficira ubijenih u Aprilskom ratu. Gubici pri bombardovanju Beograda bili su isprva procenjeni na preko 10.000 ljudi, ali je broj nakon pažljivog posleratnog ispitivanja znatno smanjen. Ukupni gubitak ljudskih života iz nemačkih bombardovanja u aprilu 1941. i savezničkih bombardovanja između aprila i septembra 1944. iznosili nešto preko 5.000; gubitak u nemačkim napadima na Beograd 1941. iznosi negdje između 3.000 i 4.000. Ne postoji jugoslovenska procena o gubitku među civilnim stanovništvom u celoj zemlji tokom Aprilskog rata.

vitez koja:

Slom, kapitulacija

Navigation

 Message Index