Pripadnici vojske Kraljevine Jugoslavije u zarobljenistvu 1941.-45.godine

<< < (13/90) > >>

vitez koja:
DEPORTACIJA I ODVODJENJE U ZAROBLJENICKE LOGORE PRIPADNIKA VKJ

Usled nesređenih političkih prilika u zemlji, delovanja ustaškog pokreta, pasivnosti i defetizma stanovništva, kao i kratkog vremenskog perioda, mobilizacija jedinica nije izvršena, da bi nakon početka ratnih dejstava došlo do masovnog dezerterstva, izdaje, pobuna i raspada jedinica.

Nemci su prodiranjem zarobljavali veliki broj jugoslovenskih vojnika, koji su se neorganizovano povlačili, i slali ih u logor za ratne zarobljenike. Prema uputstvu Odeljenja za pozadinu Komande 2. nemačke armije, za prikupljanje ratnog plena od 20. aprila 1941. godine, iz logora su pušteni ratni zarobljenici Mađari, Hrvati, Bugari i Albanci, u prisustvu predstavnika njihovog Crvenog krsta. Svi ostali razvrstani su na radnike u industriji naoružanja i pogonima važnim za rat, zemljoradnike, na radnu snagu pod vojnom upravom za izgradnju puteva, opravke i slično, s tim da budu transportovani u Nemačku.

Kao ratni zarobljenici tretirani su i oni koji nisu bili u logoru. Prema naredbi o držanju zarobljenika, objavljenoj 22. maja 1941. godine, „Svi muškarci Srbi i Slovenci, koji se nalaze na okupiranoj srpskoj teritoriji i koji su pre ili za vreme ovog rata bili pozivani u vojsku ili vršili neku dužnost kao vojnici, u stvari su ratni zarobljenici i onda kada su ih nemačke vojne jedinice pustile na slobodu i o tome im dali potvrde (uverenje)".

U svim srezovima su preko domaćeg upravnog aparata, 26. juna 1941 godine, popisani vojni obveznici. Predstavnik Međunarodnog Crvenog krsta u Beogradu, dr Rudolf Segedi, intervenisao je da se zarobljenici propisno smeste, jer su u prvo vreme bili pod vedrim nebom. Počelo je popunjavanje anketnih listova o zarobljenicima.

Početkom jula 1941. godine svi ratni zarobljenici iz zarobljeničkog logora br. 202 (Nis), a i iz ostala dva, transportovani su preko Bugarske i Rumunije u Nemačku. Do Libeka su putovali pod jakom stražom 25 dana u zatvtorenim vagonima koji su vrlo retko otvarani, hrana je vrlo retko deljena, a fiziološke potrebe su zadovoljavane u vagonima.

Po članu 84. Ženevske konvencije okupator je bio dužan da zarobljenike upozna sa odredbama Konvencije, da ih informiše o vremenu polaska i o pravcu kretanja transporta, što uopšte nije činjeno. Komandanti logora su se pred sudovima posle rata branili da nisu imali naređenje da se pridržavaju tih odredaba Ženevske konvencije.

Izvor: Miroslav M. Milovanović, Logor na Crvenom krstu,
Dragan Cvetković, Stradanje pripadnika VKJ iz Hrvatske u zarobljeničkim logorima

vitez koja:

Jugoslovenska istoriografija, odnosno istoriografija Srbije i Crne Gore, kao ni istoriografija SFRJ u prethodnom period nisu dale precizne podatke o broju vojnika VKJ koji su nakonAprilskog rata protiv sila Osovine odvedeni u zarobljeništvo. U literaturi se navode brojevi od 200.000 do gotovo 400.000 zarobljenih, za koje je uporište nađeno u različitim dokumentima, kako domaćim tako i stranim.

U dokumentima Državne komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača, zabeležen je podatak o zarobljenih 12.000 oficira i 200.000 vojnika u Nemačkoj. Medjutim, pozivajući se na nemačke izvore, iznosi se podatak o 268.395 zarobljenika u maju 1941. godine (234.721 vojnik i podoficir te 2653 oficira u Nemačkoj a među njima 250 generala, zatim 27.195 vojnika i podoficira te 1571 oficir u Srbiji, kao i 2103 vojnika i podoficira te 152 oficira na teritoriji Zagreba, Sarajeva i Banje Luke), odnosno ozarobljenih 337.846 vojnika i 6298 oficira, a prema Hitlerovom govoru iz aprila iste godine, kojeg je prenela Obnova, kao i podatke, prema Reviji međunarodnog Crvenog krsta iz maja 1942. godine, o 207.000 zarobljenika, a prema dokumentima Jugoslovenskog crvenog krsta iz maja 1944.godine, o 130.750 zarobljenika.

Nepreciznost u iznetim brojevima je praćena nepominjanjem teritorije sa koje potiču zarobljeni vojnici. Zbog toga je teško odrediti broj zarobljenika, tim pre što veći deo jedinica koje su popunjavane ljudstvom sa odredjene teritorije nijeformiran prema mobilizacijskim planu, a uz to se i raspao pre kapitulacije preostalog dela VKJ.Ostaci jedinica su, nakon kapitulacije i zarobljavanja, selektiranja vojnika po nacionalnoj osnovi, oslobađanja jednoga njihovog dela, odvedeni u zarobljeničke logore Nemačke, gde je završila velika većina zarobljenika, i Italije, gde je odvedeno mnogo manje zarobljenika. Pored nepoznatog broja, nepoznata je i nacionalna struktura zarobljenika. Iako je većina Hrvata oslobođena nakon kapitulacije i pre transportovanja za Nemačku, u logorima se ipak našao deo vojnika i oficira hrvatske nacionalnosti, kako onih zarobljenih na tlu Hrvatske, tako i onih zarobljenih u ostalim delovima Jugoslavije u kojima su živeli ili bili na službi. Već tokom prvih meseci zarobljeništva oni pokušavaju da poprave svoj položaj, kao i da izdejstvuju svoje oslobađanje. U cilju razbijanja jedinstva zarobljenika vršeno je njihovo selektiranje po nacionalnoj osnovi, pa su iz zarobljeništva oslobađani i Srbi koji su imali porodice u Hrvatskoj, kao i na teritorijama okupiranima od Italije, Bugarske i Mađarske. Zatim su oslobođeni i oni koji su pristali da sarađuju sa kvislinškim režimima u Ljubljani i Beogradu, kao i deo bolesnih i ranjenih zarobljenika.

Iako u obavezi da poštuje međunarodne konvencije o tretmanu ratnih zarobljenika Nemačka ih se nije pridržavala, pa je, stoga, smrtnost među zarobljenim vojnicima bila velika. Posebno je bio težak položaj jugoslovenskih vojnika jer zbog rasparčavanja države o njima nije imao ko zvanično
da se brine. Tokom zarobljeništva vojnici VKJ stradali su na različite načine: kod većine registrovanih – 50,19% - se navodi da su ubijeni u logoru, a kod 33,85% da su umrli, dok je poginulih 11,67, a nestalih 4,29%. .

Tako veliko učešće među stradalima može se objasniti time što jedino oficiri nisu odvođeni na rad van logora gde bi se mogli da snađu za hranu. Poljoprivrednici, pak, čine najbrojniju kategoriju među stradalim zarobljenicima gde učestvuju sa 56,03%,.

Nemačka vojska je odgovorna za smrt 90,13% zarobljenika, dok su za preostalih 9,87% odgovorni Italijani. Analiza socijalno-ekonomske strukture pokazuje da su pripadnici vojske, policije i žandarmerije podneli najveće gubitke s obzirom na njihovo učešće u ukupnom broju zarobljenika.

vitez koja:

Najpoznatiji nemacki zarobljenicki logori bili su poznati kao Stalags, skracenica za nemacke reci Stammlager, ili Oflags, skracenice za oficirski logor.

Oflags (oznaceni cevrno na karti) bili su logori za oficire, dok su Stalags (oznaceni plavo na karti) bili logori za sve kategorije vojske (oficiri, podoficiri i vojnici). Neki od Stalag logora su nazivani Stalag Luft, skraceno od Stammlager Luftwaffe i namenjeni su bili za pripadnike ratnog vazduhoplovstva. Za mornaricki sastav je bili su predvidjeni logori Marlags skraceno od German Marinelager.

Pre nego sto je ratni zarobljenik poslat u logor, morao je da prodje kroz Dulag, nemacka skracenica za Durchgangslager. To su bili tranzitni logori u kojima su zarobljenici ispitivani i obradjivani. Po uslovima Zenevske konvencije zarobljenik je imao pravo samo da kaze svoje ime, cin i serijski-maticni broj, ali iskusni nemacki oficiri koji su ispitivali vojnike dolazili su cesto do vrlo bitnih i znacajnih podataka.

Nakon “obrade” zarobljenici su se transportovali do zarobljenickog logora. Uobicajeni oblik prevoza je bio vozom, a duzina putovanja zavisila je od rastojanja i broja manevara na koloseci, jer prevoz trupa na front je imao apsolutni prioritet.

Zarobljenicki logori su uglavnom bili na “sumornim” i udaljenim mestima..
Obezbedenje logora je variralo od logora do logora, ali su svi nacelno bili opasani bodljikavom zicom i strazarskim kulama, sa strazarima koji su bili spremni da otvore vatru pri bilo kakvom pokusaju bekstva. Zatvorenici su smestani u jednospratne drvene barake. Nepotrebno je reci da je glad bila glavna odlika zivota vecine zarobljenika. Svi zarobljenici su najmanje jednom dnevno postrojavani radi prozivke.Neki zarobljenici su bili angazovani za rad oko logora ili u neposrednoj blizini. Sportom su se bavili kada je vreme to dozvoljavalo a bilo je i organizovanih koncerata. Mnogi logori imali su svoje biblioteke, dobijene od Medjunarodnog Crvenog krsta u Zenevi.

vitez koja:
Logori ratnih zarobljenika pripadnika VKJ

Logor za ratne zarobljenike ili, kraće, zarobljenički logor, je naziv za ustanovu, odnosno lokalitet predviđen za smještaj ratnih zarobljenika ili osoba koje je tokom rata ili oružanog sukoba zarobila jedna od zaraćenih strana i priznala im taj status u skladu sa međunarodnim ratnim pravom. Valja ga razlikovati od koncentracionog logora koji je predviđen za smještaj interniranih civila, odnosno zatvora u koje se smještaju osobe koje vlasti smatraju "običnim" kriminalcima ili teroristima.
Djelovanje zarobljeničkih logora regulise Treća ženevska konvencija, donesena 1929. i azurirana 1949. godine.

Radni logor u svojem najširem značenju označava svaki logor, odnosno objekt ili grupu objekata namenjenu za smještaj i okupljanje osoba koje trebaju obavljati određeni rad, a koji se najčešće sastoji od privremenih ili improviziranih struktura kao što su šatori, barake, montažne kuće ili prikolice. U svom užem, i daleko češće korišćenom, značenju se pod tim podrazumevaju objekti namenjeni smeštaju osoba koje obavljaju prisilni rad po raznim osnovama - kao ratni zarobljenici, osuđeni kažnjenici ili kao osobe prisilno deportovane/regrutovane iz raznih "problematičnih" kategorija stanovništva u svrhu njihovog uklanjanja, "prevaspitanja" ili, jednostavno, dobivanja masovne besplatne radne snage.
Radni logori, način njihovog rada i uslovi života mogu se značajno razlikovati sobzirom na vlast koja ih organizuje, mesto, lokaciju i njihovu namenu. Najzloglasniji primeri radnih logora su koncentracioni logori nacističke Nemačke, kao i tzv. gulazi u SSSR-u.

Zbog svega toga, radni logori imali su najsloženiju unutrašnju organizaciju, s obzirom na organizaciju rada, a tako i na organizaciju svakodnevnog zivota i rukovodjenja. Primer, radi proizvodnih potreba često je osim najvećeg broja potpuno neslobodnih logoraša, bilo logoraša koji su imali poluslobodni status (pravo izlaženja iz logora pod određenim uslovima, kao i različite druge povlastice u odnosu na režim logorskog života) ili tzv. slobodni status (radna obaveza u logoru, stanovanje i život izvan logora, uz ograničenje kretanja i suspenziju različitih građanskih prava).

Izvor: Wikipedia

vitez koja:

Logori Ratnih Zarobljenika

Na teritoriji Srbije bila su tri logora za ratne zarobljenike: u Beogradu 160, u Kragujevcu 191 i u Nišu 202 (sa pomoćnim logorima u Kruševcu, Paraćinu i Prištini). Ti logori su do 15. maja 1941. godine bili prolazni (Dulag - Durchgangslager), a posle toga stalni (Stalag - Stammlager).
U saglasnosti sa nemačkom Komandom 2. armije, svi ratni zarobljenici sa teritorije Srbije prelaze od 1. juna 1941. godine pod komandu vojnoupravnog komandanta Srbije i podređeni su komandantu Vojnog okruga E za ratne zarobljenike, generalmajoru Johanu Janusu (Johann Janusz). Komandant Stalaga 202 u Nišu bio je Kapezijus (Kapesius). Za nadzor nad ratnim zarobljenicima pridodati su štab i četiri čete bataljona zemaljske odbrane 920 (Landesschützen), koji je do tada bio podređen Feldkomandanturi 809 u Nišu.

Ranije formirana Komanda logora 202 je već 26. aprila prispela u Zemun, čekajući da se „upotrebi u Nišu čim se stave na raspoloženje železnička sredstva", sa zadatkom da čuva zarobljenike koji su zadržani kao budući radnici.
U izveštaju Komande pozadine 2. armije, od 6. maja 1941. godine, Komandi 2. armije o ratnom plenu i evakuaciji zarobljenika, kaže se da je na dan 28. aprila 1941. godine bilo u Nišu u logoru 197 oficira i 3633 vojnika.

Logor za ratne zarobljenike 202 u Nišu nalazio se na dva mesta: u kasarskim barakama kod Vojne bolnice i u kasarni konjičkog puka „Obilić" kod železničke stanice Crveni krst. Dok je ovaj drugi logor bio dobro čuvan, iz prvog, nedovoljno obezbeđenog, uspeli su da pobegnu mnogi zarobljenici.
Saznavši da se u Nišu nalazi logor za ratne zarobljenike, ne samo iz niškog područja, već i iz čitave Srbije i Jugoslavije, mnoge porodice se obraćaju Odboru Crvenog krsta u Nišu i traže razne informacije o svojima, a po obaveštenja dolaze lično da bi nekako uspostavile kontakte i izdejstvovale puštanje svoga člana porodice, služeći se raznim sredstvima i vezama kod okupatorskih vlasti. Mnoge molbe u tom smislu porodice su slale Feldkomandanturi 809 preko folksdojčerske tzv. „Banatske uprave" u Nišu s pozivom na uredbu Feldkomandanture o puštanju pitomaca vojne nastave, mlađih od 20 godina, koji se, budući maloletnici, ne tretiraju kao vojni obveznici.

Banovinski odbor Srpskog društva Crvenog krsta je takođe u mnogim slučajevima intervenisao za puštanje bolesnih i iznemoglih zarobljenika. Međutim, 12. juna 1941. godine, on obaveštava zainteresovane „da su Odboru društva Crvenog krsta uskraćene intervencije za puštanje zarobljenika" i predlaže im da „molbe upućuju Feldkomandanturi koja će doneti odluku". Pravo povremenih poseta logoru ratnih zarobljenika, od strane Društva Crvenog krsta, regulisano je sa komandantom logora za 15 lica.

Ishrana zarobljenika u logoru bila je slaba i, na njihove žalbe, Odbor je više puta preko Ljubomira Stamenkovića iz Niša naručivao hleb sažetim narudžbenicama u stilu: „Za račun ovog Odbora izvolite pripremite 500 kgr hleba za ishranu zarobljenika u niškom logoru. Isplatu će izvršiti ovaj Odbor". U jednom dokumentu Banovinskog odbora Crvenog krsta, od 15. juna 1941. godine, kojim se traži regulisanje dobijanja duvana iz fabrike duvana u Nišu za zarobljenike, jer se nije mogao kupiti u prodavnicama u gradu, kaže se da u niškim zarobljeničkim logorima ima oko 3.800 naših zarobljenika iz svih krajeva, a najviše iz Srbije. Zarobljenici su korišćeni u Nišu za raščišćavanje ruševina, pripremu objekata za smeštaj nemačke vojske, opravku železničke pruge i slične radove.
Početkom jula 1941. godine svi ratni zarobljenici iz zarobljeničkog logora br. 202 transportovani su preko Bugarske i Rumunije u Nemačku.

Prema evidenciji Banovinskog odbora Srpskog društva Crvenog krsta u Nišu i izveštaja iz 1942. godine, na teritoriji niškog okruga bilo je jos 2.900 zarobljenika, po srezovima.

Međutim, za Nemce je pojam ratnih zarobljenika bio veoma rastegljiv, jer je obuhvatao i one koji su ostali kod kuće i koje su mogli naknadno voditi u zarobljeništvo. Naročito su tražili tačnu evidenciju o oficirima i podoficirima koji su ostali u zemlji, bojeći se njihovog učešća u borbi protiv nemačke vojne sile.
Iz ankete ratnih zarobljenika vidi se da su oni, izuzimajući oficire, u Nemačkoj korišćeni za razne radove, počev od zemljoradnje, pa do rada u industriji, što je bilo takođe mimo međunarodnih ugovora. Ishrana zarobeljnika u logorima bila je vrlo slaba, pa je Crveni krst organizovao slanje paketa. Paketno odeljenje u Nišu poslalo je 1942. i 1943. godine (do marta) iz svojih sredstava ukupno 8.651 paket za zarobljenike u Nemačkoj i Italiji i još 1.312 paketa od raznih društava, dok su privatni pošiljaoci za svoje zarobljenike poslali 27.671 paket. Kasnije je Okružni odbor društva Crvenog krsta mogao da šalje i po 1.000 paketa mesečno.

Izvor: http://logorcrvenikrst.wikidot.com/logor-ratnih-zarobljenika
Miroslav M. Milovanović, Logor na Crvenom krstu

Navigation

 Message Index