Odbrana Beograda 1915.godine
dzumba:
Tekst koji ću u nekoliko nastavaka postaviti je maturski rad mog starijeg sina u Desetoj beogradskoj gimnaziji, napisan još 2002. godine. Rad je napisao sam, s tim da sam ja bio "recenzent" i "korektor". Tek sam ga sada pronašao na jednom od diskova pa sam odlučio da ga u nešto skraćenoj verziji postavim ovde.
Napominjem da se ne radi o naučnom radu, već i stručnom radu jednog gimnazijalca tako da većim delom sadrži preuzete delove iz radova i knjiga koje su mu bile dostupne, a moguće su i neke greške. Uostalom, verujem da će ovo pročitati i oni koji bolje poznaju materiju i da će ispraviti tamo gde je potrebno.
1. PRIPREMA ZA AUSTRO-NEMAČKU OFANZIVU 1915.GODINE
1.1. Razlog ponovnih operacija centralnih sila prema Srbiji i pristup Bugarske Trojnom savezu
Posle ulaska Turske u rat nemački ministar rata Falkelnhajm se zainteresovao za vezu sa njom. Glavna prepreka neposrednoj vezi Nemačke i Austro-Ugraske sa jedne strane i Turske je bila Srbija. Geostrategijski položaj Srbije je bio takva da se nalazi na centralnom prostoru Balkana preko koga idu glavni kopneni putevi iz Srednje Evrope ka Turskoj i Bliskom istoku i Grčkoj. Još 1914.godine Austro-Ugarska je pokušala da se održi u Negotinskoj krajini kako bi uspostavila punu kontrolu nad Dunavskim rečnim plovidbenim putom. Sa vojnog i ekonomskog stanovišta za vezu sa Turskom, poseban značaj imala je pruga Beograd-Niš-Sofija-Istanbul. Kontrola tog komunikacijskog pravca bila je od posebnog značaja za dalje vođenje rata.
Zabrinute za sudbinu Turske koja je 1915.godine ratovala sa silama Antante na Dardanelima, a još više istupanjem Italije iz trojnog sporazuma, Nemačka i Austro-Ugarska predlažu Bugarskoj da pristupi Trojnom sporazumu nudeći joj znatne teritorijalne ustupke na račun Srbije. I ako željna osvete za poraze koje je pretrpela u ratu sa Srbijom 1913.godine Bugarska u prvi mah odbija ponudu, pre svega zbog nepovoljnog položaja Centralnih sila u njenom neposrednom okruženju. Kada je Srbija odbila ponuđeni separatni mir, koji su joj ponudile centralne sile, pridobijanje Bugarske za rat na strani Centralnih sila ponovo postaje aktuelno. Pregovori između Falkenhajma i bugarskih opunomoćenika počinju 03.08.1915.godine. Posle mesec dana pregovora 06.09.1915.godine potpisuju ugovor o prostupanju Bugarske Centralnim silama i ulazak u rat. Za pristupanje savezu Centralnih sila Bugarska je tražila i dobila teritorijalne ustupke na račun Srbije, Grčke i Turske. Istog dana sklopljen je sporazum između Bugarske i Turske o manjim teritorijalnim ustupcima Bugarskoj. Ovim sporazumima, Centralne sile obezbedile su važnog saveznika za nastavak rata protiv Srbije i uspostavljanje kopnene veze sa Turskom, značajnog saveznika u maloj Aziji i Bliskom istoku.
Prema ugovoru o pristupanju Bugarske Centralnim silama Nemačka i Austro-Ugarska obavezale su se da otpočnu operacije protiv Srbije sa najmanje 6 divizija, dok bi Bugarska angažovala najmanje četiri. Bugarska će otpočeti mobilizaciju 15 dana od dana potpisivanja soprazuma, a krenuti u rat protiv Srbije pet dana posle nemačkog i austro-ugarskog napada na Srbiju. Bugarska je prihvatila stav da će zauzeti nutralan stav prema Rumuniji i Grčkoj ako one ostanu neutralne, dok će Centrale sile smatrati neprijateljem svaku državu koja napadne Bugrasku. Nemačka i Turska su se obavezale da pomognu odbranu bugarske obale na Crnom i Egejskom moru. Jedan od uslova koji su postavili Bugari je bio da ofanzivom nemačkih i austro-ugarskih snaga na Srbiju komanduje nemački general, čemu se prirodno suprostavljala Austro-Ugarska jer se radilo o njenoj suverenoj teritoriji. To pitanje je rešeno nešto kasnije sporazumom u Plesu i Tašenu po kome će nemačkom generalu, komandantu snaga na Balkanu smernice davati načelnik austro-ugarskog Generalštaba u dogovoru sa Falkenhajmom.
dzumba:
1.2. Grupisanje austro-nemačkih i bugarskih snaga i plan napada na Srbiju
Operacija protiv Srbije poverena je već tada poznatom i priznatom nemačkom feldmaršalu Makenzenu. Načelnik štaba združenih austro-nemačkih snaga bio je general Zekt.
Procenjujući situaciju, a posebno iskustva Poćorekovih armija u napadu na Srbiju 1914.godine, Makenzen pravilno donosi odluku da težište udara bude sa severa, najpovoljnijim operacijskim pravcem preko Save i Dunava. Nosilac udara bi bila 11. nemačka armija. Osnovna ideja je bila da se koncentričnim napadom austro-nemačkih i bugarskih snaga srpska vojska razbije, glavninom snaga odbaci u dolinu Zapadne Morave i tu uništi, ako to ne bude moguće da se odbaci u planski predeo jugozapadne Srbije, što bi po nemačkim procenama bilo ravno uništenju.
Za realizaciju ove ideje planirano je grupisanje velikih snaga:
a) 3. austro-ugarska armija pod komandom generala Keveša ( ukupno 130 bataljona i 136 baterija od čega 38 teških i 8 najtežih oruđa, kao i dunavska rečna ratna flotila sa 9 oklopnih monitora) u sledećem rasporedu:
62.pešadijska divizija ( 11 bataljona i 6 baterija) grupisna u širem rejonu Višegrada;
Trupe generala Štrajta i Sorsića ( 21 bataljon i 11 baterija) grupisane na donjoj Drini i kod Sremske Mitrovice;
19. austro-ugarski armijski korpus (53.pešadijska divizija, 3 landšturm brigade sa 32 bataljona i 29 baterija) grupisane u Sremu u širem rejonu Kupinova;
22. nemački armijski korpus ( 44. i 43. divizija, 26.pešadijska divizija sa 35 bataljona i 47 baterija) grupisan zapadno od Zemuna;
8. austro-ugarski armijski korpus (57. i 59 pešadijska divizija i 2 landšturm brigade sa 31 bataljonom i 43 baterije), orjentisan prema Beogradu sa leve i desne strane Dunava.
b) 11. namačka armija pod komandom generala Galvica (ukupno 74 bataljona, i 124 baterije od čega 31 teška i 7 najtežih) u sledećem rasporedu:
3. nemački armijski korpus ( 25.i 6. divizija sa 21 bataljonim i 36 1/2 baterija) grupisana u širem rejonu Kovina orjentisana prema Smederevu;
4. korpus (11. 105. i 107. divizija, sa 27 bataljona i 37 baterija grupisana u južnom banatu na levoj obali Dunava i na adama nizvodno od Smedereva koje pripadaju Austro-Ugarskoj;
10. korpus (101. i 103. divizija sa 18 bataljona i 41 baterijom)grupisan u južnom Banatu naspram odseka Ram-Veliko Gradište:
austro-ugarska zaštitna granična brigada generala Filipa (8 bataljona i 9 baterija), grupisna na austro-ugarskoj strani Đerdapske klisure do Oršave.
b) Bugarske snage:
1. armija pod komandom generala Bojadžijeva sastava 6. 8. 9. i 1. divizija ( 95 bataljona, 21 eskadron i 94 baterije) prikupljena severozapdno od Sofije;
2. armija pod komandom generala Todorova sastava 3 i 7. divizija, konjička divizija (40 bataljona, i 30 bateroja), u pripuljanju jugozapadno od Sofije;
Ostale bugrske snage (2. 4. 5. 10 i 11. divizija) angažovane su za osiguranje granica i obala
Ukupno, za napad na Srbiju združene snage Centralni sila imale su: 397 bataljona, 59 1/2 eskadrona i 373 1/2 baterija, 8 odreda bacača i rečnu ratnu flotilu na Dunavu. Posebno je impozantno grupisanje artiljerije.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Šema je preuzeta iz Vojne enicklopedije
Direktiva za napad na Srbiju izdata je 28. 09.1915.godine. Kao što je već rečeno bilo je poredviđeno da na težištu udara bude 11. nemačka armija koja će preći Dunav glavnim snagama kod Rama a pomoćnim kod Smedereva radi nadiranja dolinom Velike Morave. Austro-Ugarska armija pošto pređe Savu i Dunav, glavnim snagama kod Beograda a pomoćnim kod Kupinova, nadiraće pravcem ka Kragujevcu, srcu Šumadije. Bugarska 1. armija trebalo je da na pravcima dejstva razbije srpske snage i izbije u dolinu Velike i Južne Morave na liniji Paraćin-Aleksinac-Niš. Bugarska 2. armija trebalo je da preko graničnog fronta što pre prodre u dolinu Vardara i prekine kopnene veze Srbije sa Solunom i Grčkom. Smatralo se da će se glavni srpski otpor slomiti prodorom na prostor Đuprija-Kragujevac-Aleksinac-Niš. Zavisno od odvijanja operacije nije se isključivala mogućnost da pomoćne austro-ugarske snage prodru iz pravca Višegrada ka Užicu, a Bugarske ka Kragujevcu čime bi se obruč oko srpskih snaga zatvorio u dolini Zapadne Morave. Procenjeno je da će u najmanju ruku srpske snage biti odbačene u slabo nastanjene, besputne i ekonomski ekstremno siromašne predele jugozapadne Srbije , gde će od gladi, iscrpnjenosti i bolesti praktično prestati da postoje kao ozbiljan protivnik.
dzumba:
1.3. Raspored srpskih snaga uoči neprijateljske ofanzive 1915.godine
U oči napada austro-nemačkih i bugarskih snaga raspored srpskih snaga je bio sledeći:
a) Severni i zapadni front:
- 1. armija pod komandom vojvode Živojina Mišića, (Drinska divizija II, Dunavska divizija II, Sokolska brigada, Užički odred, Moravska divizija II, ukupno 58 bataljona, 4 eskadrona 112 topova) raspoređena na frontu duž Drine i od ušća Drine do Ostružnice kod Beograda;
- Odbrana Beograda pod komandom generala Mihajla Živkovića sa štabom na Torlaku ( nekoliko samostalnih pukova pretežno III poziva, ukupno 20 bataljona, 2 eskadrona i 75 topova);
- 3. armija pod komandom generala Pavla Jurišića Šturma (Braničevski odred, Dunavska divizija I, Drinska divizija I, Krajinski odred, Timička divizija II, ukupno 65 bataljona, 9 eskadrona sa 175 topova) raspoređena na potezu Grocka- Golubac.
b) Istočni front:
- Timočka vojska pod komandom generala Ilije Gojkovića (Timočki odred, Kombinovana divizija I, Šumadijska divizija II, ukupno 42 bataljona 4 eskadrona i 88 topova), raspoređena u Negotinskoj grajini od ušća Timoka do Midžora na Staroj planini.
- 2. armija pod komandom vojvode Stepe Stepanovića (Odred na Tumbi, Moravska divizija I, Timočka divizija I, Šumadijska divizija II, Konjička divizija, Vlasinski odred, ukupno 59 1/2 bataljona, 21 eskadron sa 150 topova.
- Trupe novih oblasti pod komandom generala Damjana Popovića ( trupe Bregalničke divizijske oblasti, Krivopalanački odred, Albanske trupe, Prizrenski odred, Podrimski odred i Ohridski odred), raspoređene u Makedoniji i manjim delom u Albaniji.
Ukupno, Srbija je mogla da neprijatelju suprotstavi 188 1/2 bataljona, 40 eskadrona manjeg brojnog sastava od protivnika i 679 topova, znatno slabijeg kvaliteta.
dzumba:
2. POČETAK OFANZIVE NA SRBIJU I ODBRANA BEOGRADA
2.1. Značaj Beograda
Beograd je ne sumnjivo oduvek u istoriji imao, ima i imaće geografski, politički, vojni, ekonomski i moralni značaj kako za onog ko ga drži u svojim rukama, tako i za onog ko ga želi zauzeti. Tako je i u Prvom svetskom ratu Beograd za obe zaraćene strane imao veliki značaj što se nesumnjivo vidi iz toga da je Austro-Ugarska pošto-poto želela da ga zauzme, što ju je u drugoj ofanzivi i koštalo poraza u Kolubarskoj bici.
Gegrafski položaj Beograda, grada na ušću Save u Dunav, na raskrsnici važnih kopnenih i značajnog plovnog dunavskog puta, apsolutno utiče na ostale elemente koji opredeljuju njegov značaj. Vladati njime znači imati ključ za vrata moravsko-vardarske i nišavske doline, glavnih komunikacijskih pravaca na Balkanu. Zbog toga je oduvek privlačio ljude da žive u njemu i da ga brane i osvajaju.
Beograd je bio glavni i najveći grad ondašnje Kraljevine Srbije, najznačajniji politički i privredni, pre svega trgovački i industrijski centar. Preko njega su vodile glavne drumske i železničke veze od severa ka jugu i obratno. U njemu je bio do tada jedini most između Austro-Ugarske i Srbije, preko koga je prolazila važna železnička pruga. Ko kontroliše Beograd i Đerdap kontroliše dunavski plovni put i brodsku vezu sa Crnim morem. Zauzeti Beograd značilo je lišiti Srbiju bitnog simbila državnosti, glavnog grada, važnog privrednog i demografskog centra u kome su se nalazile sve najvažnije državne institucije. Pad Beograda sigurno utiče na moral vojnika i građana, a pokretanje velikog broja izbeglica zakrčenje i onako slabih puteva i širenje raznih vesti, pa i moguće panike. Kod napadača osvajanje Beograda podstiče moral i uverenje u blisku pobedu jer je u svesti ljudi blisko uverenje da sa padom prestonice pada i država.
U vojnom smislu Beograd sa brdskim prostorom neposredno oko njega (Avala, Kosmaj u pozadini i pobrđe od Obrenovca do Smedereva koje bitno nadvišava suprotnu obalu) "uvlači se " u Panonsku ravnicu i dominira najlakšim prirodnim mestima prelaska preko Dunava i Save. Preći Dunav i Savu u bilo kom pravcu, a vojnički ne zauzeti Beograd znači trpeti vatru i stalne ispade protivnika i bok svojih snaga.
Srpska vlada i Vrhovna komanda su bile svesne značaja Beograda, posebno činjenice da se nalazi na samoj granici sa najopasnijim neprijateljem. Blagovremeno su (neposredno pre i odmah po početku rata, 1914.godine) iz njega evakusiane sve značajne vladine institucije a delimično i privredni kapaciteti. Međutim, u ono vreme nije bilo moguće brzo i kvalitetno premestiti veće privredne objekte od značaja za privredu, kao i brojno gradsko stanovništvo. Moralni značaj Beograda po narod i vojsku i pre svega njegov vojnički značaj uslovljavali su da se on odlučno vojnički brani.
Određivanje težišta udara na Srbiju na pravac Smederevo-dolina Velike Morave nije potcenjivanje značaja Beograda od strane Makenzena, već obrnuto. Bilo je jasno da je u čitavom sistemu odbrane severne srpske granice Beograd prirodno najbolje utvrđena tačka. Sam grad sa mnoštvom zgrada i ulica i oslonac na niske planine Avalu i Kosmaj povećavali su odbrambenu sposobnost branilaca. I slabije srpske snage mogle su da zaustave znatno jačeg protivnika. Velike reke koje su tom prilikom trebalo da savladaju austro-nemačke snage još više su naglašavale potrebu da se ovako jak odbrambeni čvor zaobiđe, izoluje i okruži, a potom uništi. Zato je Makenzen glavni udar odredio na geografski povoljnijem mestu za napadača, računajući da će beogradski odbrambeni čvor obići sa sa jugoistoka i dejstvom snaga koje su napadale iz Srema ka Mačvi, okružiti ili primorati na odstupanje. Ali, da se nebi desilo da srpske snage iz Beogarad udare u bok njegovih snaga koje dejstvuju prema Smederevu, Makenzen je naredio i da snage nemačkog 22. i austro-ugarskog 8. korpusa jednovremenu otpočnu direktni napad na Beograd i tako vežu snage odbrane Beograda i omoguće glavnim snagama 11. nemačke armije da izvrše zadatak. Najveće forsiranje reke (napada uz savladavanje vodene prepreke) do tada viđeno u istoriji ratovanja moglo je da počne (1).
Fus-nota: (1)I ranije su razne vojske pod borbom prelazile velike reke. Međutim, prema mišljenju nekih vojnih istoričara, nikad do tada na jednom mestu nije koncetrisana tolika vojna sila koja je uz borbu savladavala dve velike reke. Čak ni u Drugom svetskom ratu nije bilo tako velike namenske operacije kao što je savladavanje Dunava i Save pod borbom 1915.godine.
dzumba:
2.2. Obostrani raspored snaga pred početak napada na Beograd
Kao što je već navedeno, snage koje su dobile zadatak da napadnu i zauzmu sam grad Beograd bile su u sastavu 3. austrougarske armije. Nosilac napada su bile ne austro-ugarske već nemačke jedinice iz sastava 22. korpusa. To nije urađeno slučajno već namerno. Za najvažnije zadatke u čitavoj ofanzivi, za napade na težištu dejstva, određivane su po pravilu nemačke jedinice kao pouzdanije i veće borbene vrednosti.
Srpske trupe odbrane Beograda, pod komandom generala Mihajla Živkovića bile su uglavnom sastavljene od jedinica trećeg poziva ( 7. 11. i 15. puk), jednog puka drugog poziva (7.puk) i svega jednog puka prvog poziva (10. kadrovski puk ). Treći poziv činili su vojni obveznici starosti od 40 do 50 godina, koji su od vojne opreme imali najčešće samo pušku, bajonet, municiju i kapu, dok je malo ko imao kompletnu propisanu vojnu uniformu i opremu. Zbog slabe opremljenosti i starosti ljudstva ove jedinice su bile slabije borbene vrednosti od jedinica drugog i posebno prvog poziva. Navedeni pukovi su bili raspoređeni uglavnom u jednoj liniji duž obale Save i Dunava. Zbog malog brojnog stanja nije se mogla obezbediti dubina odbrane (dve do tri linije odbrane po dubini) kako to nalažu vojna pravila. Svako probijanje prve linije moglo je dovesti čitavu odbarnu u kritičnu situaciju.
Pored navedenih pukova, srpske snage su raspolagale i sa 6 baterija sporometnih (zastarelih) topova, 6 poljskih brzometnih baterija i ukupno 6 oruđa haubica. Pored ovih jedinica za podršku bila je i jedna protivavionska baterija, nekoliko obalskih topova sa ruskim i francuskim posadama, 4 posadne baterija sa engleskim posadama (8 oruđa 220mm i 2 oklona topa). Osim toga srpske snage raspolagale su i sa rečnom flotilom sastavljenom od nekoliko srpskih rečnih brodova naoružanih i prilagođenim ratnoj upotrebi, 5 borbenih motornih čamaca dobijenih od saveznika, 3 torpedne baterije i jednom plovećom bolnicom.
Front od potoka Srednjaka (istočno od reke Bolečice) do Ostružnice bio je podeljen na četiri odseka: Gročanski (4 bataljona sa 16 artiljerijskih oruđa), Velikoselski (4 bataljona, odred banatskih dobrovoljaca sa 17 artiljerijskih oruđa); Beogradski, podeljen na Gradski i Topčiderski pod odsek (kombinovani odred sa 6 bataljona, Sremski dobrovoljački odred, odred žandarma, sa ukupno 26 artiljersijskih oruđa; Ostružnički ( 4 bataljona i 14 artiljersijskih oruđa). Rezerva je bila na Torlaku, Belom potpoku i Kneževcu ( 2 bataljona, , 4 artiljersijka oruđa).
Pored navedenih vojnih jedinica srpske snage su mogle očekivati svu moguću pomoć lokalnog srpskog stanovništva koje dotle nije napustilo grad, pre svega u zbrinjavanju ranjenika, vođenju jedinica po gradskim ulicama i doturu hrane i municije kada ju je bilo.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Preuzeto iz Vojne enciklopedije
Navigation
[0] Message Index
[#] Next page