PALUBA

možda bi valjalo napomenuti da je tridesetcetvorka imala (još onda) električno okretanje kupole.
ručica mehanizma se malo izvuče i okrene za 90 stepeni.
to je bila prilična prednost nad recimo tigrom koji je imao jako tešku kupolu.

naime taktika sovjetskih tenkista tada je mogla biti (ne kažem i bila) naglo skretanje levo ili desno i dolazak praktično u bok tigra, dok njegov kolega nišandžija okrene kupolu za pucanje vec je dobio 2 granate.

Sto i jedan način kako ga uništiti.[attachment=1][attachment=2]

Rat daje puno prostora za razvijanje mitova – ljudima su mitovi potrebni i u mirnodopsko vreme, ali se zahtev za mitove uzdiže do neba u vreme rata. Spomenici su podizani znamenitim ličnostima, ali i oružjima i oruđima; ZIS-3, Il-2, Kaćuša… T-34. Neki su ga smatrali mitom, neki čudom. Ali, ako im u prilog govore izjave tadašnjih neprijatelja, onda to svakako više nije mit, već potvrda kvaliteta. Izjave nemačkih komandanata su se kretale od Guderijanovog „Vrlo zabrinjavajuće.“ do fon Klajstovog „Najbolji tenk na svetu“.

Konstrukcija i razvoj T-34

Inspiracija za razvoj tenka T-34 potekla je iz lekcija koju su sovjetski tenkisti naučili u Španskom građanskom ratu. Sovjetska vlada je podržala Republikance, uputivši im između ostalog i nekoliko pošiljki tenkova, kao i tenkiste – dobrovoljce. Prvih 50 lakih tenkova T-26, sa posadama, iskrcano je u španskoj luci Kartagina. Nakon njih, pristiglo je još preko 800 vozila, uključujući oklopne automobile BA-10 i brze tenkove BT-5. Rat u Španiji je pružio sovjetskim inžinjerima priliku da isprobaju svoja vozila u borbenim dejstvima protiv suparničkih nemačkih i italijanskih konstrukcija koje su se nalazili na strani nacionalističkih snaga generala Franka. Na žalost, lekcije o taktici su loše interpretirane od strane Crvene armije. U osvit krvave čistke koja je u periodu od 1937. do 1939. godine uništila oficirski kor Crvene armije, oklopne jedinice su postepeno preuzete od strane neiskusnih i često nekompetentnih oficira, koji su slabo poznavali mehanizovane snage.  Za razliku od lekcija na polju taktike, Sovjeti su na polju tehnike vrlo dobro razumeli lekcije. Prva lekcija je bila da je oklopna zaštita tenka, neznatno izmenjena od one u vreme Prvog svetskog rata – nedovoljna. Sovjetski pešadijski tenk T-26 i konjički tenk BT-5 korišćeni u Španiji, lako su uništavani nemačkim protivoklopnim topom kalibra 37 mm. Lekcija je obnovljena 1938. i 1939. godine tokom sukoba sa japanskim snagama kod jezera Hasan i Halkin Gola. Iako je Crvena armija kasnije izvojevala pobede u bitkama na Dalekom istoku, tenkovi BT su se pokazali kao ranjivi na požar, jer su bili pogonjeni benzinskim motorima.

[attachment=1]Uništeni tenkovi BT u Španskom građanskom ratu

U cilju prevazilaženja konstrukcijskih problema, pokrenut je razvoj tri projekta tenka. Radove na tenku koji će zameniti T-28 započet je u lenjingradskom konstruktorskom birou OKMO pod oznakom Izdelie 115. Ovaj projekt je predviđao izradu tenka mase 32 tone, sa oklopom do 50 mm, topom kalibra 76 mm u glavnoj i po jednim mitraljezom u dve pomoćne kupole. Sam koncept je bio arhaičan, tako da je projekt u startu bio osuđen na propast.

Prvi sovjetski projekt tenka koji je ispunjavao specifični zahtev „oklopa otpornog na projektile“ bio je Izdelie 111, poznat i kao T-46/5. To je takođe bio tenk mase 32 tone, ali naoružan topom 45 mm u jednoj kupoli i sa oklopom debljine do 60 mm. Iako je prototip bio izrađen, nije bio prihvaćen za serijsku proizvodnju. Ironično, najuspešniji projekt je bio Izdelie 135, delo konstruktorskog biroa Harkovske fabrike lokomotiva, koji baš i nije bio usmeren na izradu tenka „otpornog na projektile“. Poznat i pod oznakom A-20, to je bio tenk mase 20 tona, lako oklopljen oklopom debljine 20 mm, prihvatljiv za zamenu zastarelih tenkova serije BT. Njegov skroman oklop će se pokazati kao potpuno neadekvatan protiv nemačkih protivoklopnih oruđa.

Tenk A-20 se oslanjao na raniji eksperimentalni rad u Harkovu, rad grupe konstruktora Firsova, koji je za cilj imao unapređenje tenkova serije BT. U suštini, dva programa su vredna pomena: BT-SV/2 i BT-IS, oba završena 1937. godine. BT-SV je bio važan prethodnik tenka A-20, oklopljen sa 25 mm oklopa. Ključna inovacija kod BT-SV nije bila debljina samog oklopa već položaj oklopnih ploča. Konstruktori su postavili ploče bočnog dela tela tenka i kupole pod blagim uglom. To je povećalo efektivnu debljinu oklopa i poboljšalo kvalitet oklopne zaštite protiv za to vreme tipičnih protivoklopnih oružja.

Početkom 1937. godine fabrika u Harkovu je unazađena serijom hapšenja, kada su uhapšeni i Firsov, vođa grupe konstruktora, i mnogi od njegovih talentovanih kolega. Kao rezultat čistke, u Harkov je došao mlad inžinjer iz lenjingradskog OKMO, drug Mihail Koškin (rus: Mihail Ilьič Koškin). Koškin je postavljen na Firsovo mesto sa ciljem da završi započeti projekat.

Novo vođstvo projekta rezultiralo je ponovnim proučavanjem osnovnog koncepta. Kristijevo vešanje je zadržano, jer je smatrano praktičnim. Konstruktorski tim je bio sumnjičav u pogledu tog koncepta, jer je retko korišćen u praksi i zahtevao je komplikovane, teške i skupe dodatke vešanju. Na svoju sopstvenu inicijativu, Koškin i njegov tim su razvili alternativni dizajn, nazvan A-32. Od prethodnika se razlikovao po oklopu, koji je bio za 12 mm deblji. Umesto topa kalibra 45 mm, ugrađen je top kalibra 76,2 mm.

Jedan od najvažnijih delova novog tenka bio je motor, koji je trebao da bude kompaktnih dimenzija i dovoljne snage. Dizel motor je bio poželjan, jer su iskustva iz Španskog građanskog rata i sukoba na Dalekom istoku pokazala rizike od požara nastalih upotrebom benzinskih motora. Harkovska fabrika lokomotiva je imala od ranije započet program razvoja dizel motora (od 1932. godine), nazvan BD. Vojna verzija motora za ugradnju u tenk je završena od strane konstruktorskog tima Trašutina (Trašutin Ivan Яkovlevič) 1937. godine i dobio je oznaku V-2. Međutim, vođstvo projekta je pohapšeno 1937. godine, što je odložilo završne radove na motoru. Serijska proizvodnja je počela tek krajem 1938. Do tada je proizvedeno svega 50 motora, koji su bili namenjeni za ugradnju u novu verziju tenka BT-7, oznake A-8 (u vreme uvođenja u naoružanje preimenovan u BT-7M) i u artiljerijski traktor Vorošilovec.

Oba koncepta, A-20 i A-32, prikazanu su Josifu Visarionoviču i Komitetu odbrane SSSR-a dana 4. maja 1938. godine. Odlučivanje o pobedniku je odloženo do avgusta 1938. godine, kada je održana konferencija Glavnog vojnog saveta. Na konferenciji je kritikovana konstrukcija A-32 jer nije ispunjavala glavne zahteve, kao što je bio zahtev za pogon na gusenicama i točkovima. Izneta su svedočenja tenkista, učesnika Španskog građanskog rata, o neadekvatnosti oklopa BT tenkova, što je ostavilo utisak na Staljina. Stoga je Staljin odobrio proizvodnju prototipova oba modela: A-20 i A-32.

Prototipovi su završeni u leto 1939. i otpremljeni na poligon za testiranje u Kubinki. Oba prototipa su pokazala slične manevarske sposobnosti, ali je A-32 imao deblji oklop i snažnije naoružanje. Glavni vojni savet je avgusta 1939. preporučio usvajanje A-32 i odbacivanje modela A-20. Staljin se složio sa preporukom četiri meseca kasnije. Nakon usvajanja modela trebalo je „krstiti“ tenk. Lenjingradski biro je svoj teški tenk nazvao po ministru odbrane, Klimentu Vorošilovu (Klimént Efrémovič Vorošílov). Koškin je predložio da se tenk ne naziva po imenu heroja, već da se nazove T-34, u sećanje na 1934. godinu, kada je državnim dekretom najavljena ekspanzija sovjetskih oklopnih snaga. Tako je oznaka T-34 usvojena za novi sovjetski tenk.

Proizvodnja prva dva prototipa T-34 završena je januara 1940. godine. Dva tenka su odvežena, samohodno, od Harkova do Moskve kako bi demonstrirali svoje kvalitete rukovodstvu u Kremlju. Potom su otišli na ispitivanja duž Manerhajmove linije (Finska) iako su tamo stigli nakon završetka Rusko-finskog rata. Demonstraciju vatrene moći su izveli na napuštenim finskim bunkerima. Na kraju, tenkovi su vraćeni u Harkov, preko Minska i Kijeva, čime su pokazali veliku pouzdanost.

Kao plod nemačko-sovjetskog saveza iz 1939. godine, Crvena armija je primila nekoliko tenkova tipa PzKpfw III (Panzer III). Prema nemačkim oficirima za vezu u Moskvi, ti tenkovi su bili najbolji tenkovi kojima je Nemačka raspolagala, tako da su poslati u Kubinku na ispitivanje. Koškinov tim je bio vrlo zabrinut kako će se T-34 pokazati u ispitivanjima, ali su odahnuli kada su videli da je T-34 superiorniji po svim pitanjima u odnosu na nemačkog takmaca. Usledilo je malo slavlje u Harkovu, koje bi bilo veće da zdravlje glavnog konstruktora Koškina nije bilo pogoršano, a kao posledica radova na zimskim ispitivanjima tenka. Koškin umire 26. septembra 1940. godine od upale pluća, a na njegovo mesto dolazi Aleksandar Morozov (Oleksandr Oleksandrovič Morozov).

[attachment=2]Šematski prikaz tenka T-34 Model 1940

Serijska proizvodnja tenka T-34 trebala je da započne juna 1940. u harkovskoj fabrici tenkova, a oktobra u staljingradskoj fabrici. U Harkovu je tokom 1940. godine trebalo proizvesti 500 tenkova, a u Lenjingradu još 100. Kada se sve činilo da funkcioniše bez problema i da će Crvena armija uskoro dobiti tenkove, došlo je do problema. Zamenik komesara odbrane, maršal Kulik (Grigóriй Ivánovič Kulík), izrazio je jako negodovanje u vezi novog tenka. Sproveo je testiranje tenka, sa svojim ljudima, i poslao seriju izveštaja i zahteva za modifikacijama. Kao rezultat toga, do 15. septembra 1940. godine je svega tri tenka isporučeno jedinicama Crvene armije. Kulikovom mešanju se suprotstavio Vjačeslav Mališev (Vяčeslav Aleksandrovič Malыšev), odgovoran za proizvodnju tenkova, a uz podršku rukovodstva harkovske fabrike i Glavnog vojnog saveta. Uprkos njegovim naporima, tokom 1940. godine je proizvedeno svega 115 od planiranih 600 tenkova.

Za 1941. godinu je projektovana proizvodnja od 2800 tenkova – 1800 u Harkovu i 1000 u Staljingradu. Iako se Mališev opirao Kulikovom mešanju, postojali su dobri razlozi za postepeno usavršavanje konstrukcije tenka. Na primer, prvobitno Kristijevo vešanje je koristilo glomazne opruge koje su zauzimale dosta unutrašnjeg prostora. Sistem vešanja sa torzionim šipkama koji je korišćen na teškom tenku KV i pešadijskom tenku T-50 bio je znatno efikasniji.

Maja 1941. godine, Savet narodnih komesara je naredio unapređenje tenka T-34, sa ciljem proizvodnje 500 unapređenih tenkova unutar planirane cifre za 1941. godinu. Pored zamene Kristijevog vešanja sistemom torzionih šipki, direktiva se odnosila i na povećanje debljine čeonog oklopa sa 45 na 60 mm, bočnog oklopa na 40 mm i prečnika kupole na 1600 mm. Na kupolu je trebalo dodati i komandirovu kupolu. Konstruktorski biro Morozova je novu verziju označio sa T-34M.

[attachment=3]T-34M

Nekoliko programa modifikacija manjeg obima je već bilo na putu da poboljša tenk. Kako bi se pojednostavila proizvodnja, razvijena je livena kupola debljine 52 mm kao alterenativa za hladno valjanu, varenu kupolu. Ova kupola je krajem proleća 1941. godine ušla u proizvodnju u ograničenoj seriji u jednoj od fabrika-satelita u programu proizvodnje tenkova T-34. Konstruktori su bili zadovoljni topom L-11 kalibra 76,2 mm koji je izabran za ugradnju u tenk. Različita oruđa su razmatrana kao alternativna, među njima i protivtenkovski top ZIS-4 kalibra 57 mm i stari tenkovski top kalibra 45 mm. Teški tenk KV-1 bio je naoružan novim Grabinovim topom F-32 kalibra 76,2 mm koji je imao bolje performanse. Tokom proleća 1940. Grabin je započeo radove na adaptaciji topa F-32 za ugradnju u kupolu tenka T-34. Do kraja godine, njegov tim je razvio superiorni top, oznake F-34, koji je bio nešto duže cevi – 42 kalibara. Na nesreću, bez zvaničnog odobrenja, ni Glavni artiljerijski direktorat pod Kulikom, niti Glavna tenkovska uprava nisu mogle da odobre proizvodnju novog topa. Ipak, Grabin i direktor fabrike, Eljan, na sopstvenu inicijativu su uz proizvodnju topa L-11 proizvodili i topove F-34. Prvi top F-34 je proizveden januara 1941. godine, da bi već sledećeg meseca počeo da se pojavljuje na nekim tridesetčetvorkama. Ova varijanta tenka, obično nazivana T-34 Model 1941, zvanično je odobrena u leto 1941. godine – nakon izbijanja rata – kada su tenkovske jedinice na bojištu zahtevale topove F-34 i samim tim, izbacivanje iz naoružanja starih topova L-11.

Operativna upotreba T-34

Kada su Nemci 22. juna 1941. napali Sovjetski Savez, proizvodnja T-34 je postigla cifru od 1225 tenkova. Međutim, u vreme operacije „Barbarosa“ jedinicama Crvene armije je bilo isporučeno svega 967 tenkova. Preostala količina bila je u fabrikama, na putu ka jedinicama, ili u jedinicama za obuku. Tokom 1941, Crvena armija je prolazila kroz proces velike reorganizacije oklopnih jedinica, a kao odgovor na uspehe nemačkih oklopnih divizija 1939. i 1940. godine. Avgusta 1940. je započelo formiranje devet masivnih mehanizovanih korpusa, da bi aprila sledeće godine bilo odlučeno da se do kraja 1942. formira još 21 korpus. To su bile glomazne i nespretne formacije, velike otprilike kao nemačka oklopna grupa, sa namerom da bude naoružana sa 1031 tenkova, raspoređenih u dve tenkovske divizije i jednu motorizovanu diviziju. Svega pet od ovih korpusa je do vremena izbijanja rata dobilo značajan broj srednjih tenkova T-34 i teških tenkova KV. Dva korpusa, 4. mehanizovani korpus (313 tenkova T-34) u kijevskom specijalnom vojnom okrugu i 6. mehanizovani korpus (238 tenkova T-34) u zapadnom specijalnom vojnom okrugu, su imali više od polovine novih tenkova. Tri ostala korpusa, 3, 8. i 15. su primili nešto preko 100 novih tenkova tipa KV i T-34. Plan reorganizacije se pokazao kao preambiciozan i maja 1941. komanda oklopnih snaga je preporučila opremanje bar 50 tenkovskih pukova vučenim protivtenkovskim oruđima, jer se činilo da će do vremena opremanja jedinica tenkovima proći bar godinu dana.
T-34 Model 1940 iz sastava 4. mehanizovanog korpusa Vlasova, napušten na ulicama Lvova juna 1941. Na zadnjem delu tenka uvezana rezervna transmisija – koja je bila problematična na prvim modelima tenkova

U vreme „Barbarose“ mehanizovani korpusi su bili naoružani sa 19 221 tenkova, većinom starijim tenkovima T-26 i BT. To je vrlo impresivna brojka ako se uzme u obzir da su Nemci koristili svega 3 350 od svojih 5 640 tenkova tokom invazije. Brojke oslikavaju duboke probleme crvenoarmejskih tenkovskih snaga na početku rata. Često se zaboravlja da su tenkovi iz ranih tridesetih godina imali životni vek od 100 motočasova, nakon čega su morali da idu na generalni remont. Ovaj ogromni tenkovski park Crvene armije bio je u lošem stanju; oko 29% je bilo zrelo za veliki remont, 44% je zahtevalo remont. Ovi tenkovi su bili jedva funkcionalni i brzo su, nakon svega par dana borbi, ostali u potpuno neispravnom stanju.

Novi tenkovi tipa KV i T-34 bili su impresivni dodatak jedinicama, ali je i kod njih bilo problema. Zahvaljujući nekompetentnom rukovođenju maršala Kulikova, proizvodnja municije za nove topove kalibra 76,2 mm je kasnila tako da je svega 12% potrebne municije bilo proizvedeno na dan početka rata. Većina tenkova T-34 je u borbu išlo bez i jedne pancirne granate, već je ceo borbeni komplet bio popunjen visokoeksplozivnim zrnima. Dosta tenkova je u borbu išlo bez popunjenog borbenog kompleta. Oba dva tipa tenka su bila nova i neispitana u borbi. Bilo je problema sa menjačem i spojkom. Žurba da se proizvede što više tenkova značila je da se nije vodilo računa o proizvodnji i snabdevanju rezervnim delovima. Veći deo jedinica nije imao rezervne delove već ih je skidao sa artiljerijskih traktora Vorošilovec.

I pored tehničkih problema sa samim tenkovima, mehanizovani korpusi su bili daleko od stanja spremnosti za rat.  Jedini korpus koji je imao manevre i vežbe bio je 4. mehanizovani korpus, koji je izvodio specifičnu seriju vežbi od avgusta do oktobra 1940, kako bi isprobao novu organizaciju i taktiku korpusa. Aprila 1941, jedna od najiskusnijih divizija, deseta, bila je prebačena sa zadatkom da formira jezgro za novi, 15. mehanizovani korpus. Trebalo je formirati i novu, 32. tenkovsku diviziju. Previše oficira je zbrisano Staljinovim čistkama, tako da su korpusi bili popunjeni oficirima svega 45-55%. Crvena armija je očajnički trebala komandante korpusa, tako da je spiskom obuhvatila Feklenka (Nikolaй Vladimirovič Feklenko) i stavila ga za komandanta 19. mehanizovanog korpusa – čoveka koji je bio potpuni promašaj i kao komandant streljačkog korpusa na Halkin Golu. Pored njega su Habarova (Ivan Nikitič Habarov) postavili za komandanta 17. mehanizovanog korpusa, koji je bio izvođen pred sud zbog svog učinka u ratu protiv Finske. Novi komandanti korpusa su generalno gledano bili mlađi i neiskusniji u odnosu na nemačke „kolege“; sovjetski komandanti su bili u svojim četrdesetim godinama i u nekom manje haotičnom vremenu bili bi komandanti divizija. Situacija je bila još gora sa stanjem popune podoficirima; jedinice su bile popunjene sa svega 19-36% podoficira. Tenkovi T-34 su bili novi tako da su mnoge posade uspele samo da letimično pogledaju tenk par dana pred početak rata. Većina komandira se smatrala srećnim ukoliko bi imali vozače sa 3 do 5 časova obuke.

Iako je vladalo ubeđenje da Nemci nisu bili svesni postojanja novog sovjetskog tenka pre invazije na SSSR, brojni obaveštajni izveštaji govore drugačije. Na primer, studija nemačke vrhovne komande iz marta 1941. godine govori o tome da Sovjeti proizvode novi tenk mase 32 tone, identifikovan kao T-32, u fabrikama u Staljingradu, Harkovu i par drugih sovjetskih fabrika. Problem je imao dve strane: obaveštajna zajednica je uskraćivala podatke komandantima na taktičkom nivou, dok su nemački oficiri generalno odbacivali takve mogućnosti kada su vršili procene sovjetskih snaga, posebno nakon brzih pobeda u Francuskoj i sumornog nastupa Sovjeta u ratu protiv Finske. Tokom operacija u francuskoj, nemački tenkovi bili su tučeni od strane francuskih tenkova B1, ali su uspeli da ih poraze upotrebom superiornije obuke i taktike. Očekivalo se da se ovakva situacija ponovi i 1941. u zapadnom delu Sovjetskog Saveza.

Nemci su se sukobili sa tridesetčetvorkama još prvog dana napada na Sovjetski Savez. To je bio popriličan šok za nemačku pešadiju, jer su se njihovi projektili kalibra 37 mm naprosto odbijali od sovjetskog tenka na daljinama preko 300 m. U zoni Grupe armija „Centar“, 3. oklopna grupa je jurišala na Minsk, prolazeći kraj letargičnih sovjetskih mehanizovanih korpusa. Šesti mehanizovani korpus pod komandom generala Hackileviča (Mihail Georgievič Hackilevič), najsnažnija oklopna formacija u Belorusiji sa 238 tenkova T-34 i 114 tenkova KV, nije ulazio u borbu sve do večeri 24. juna kada je počeo napade na pešadijske jedinice 20. armijskog korpusa koji su se kretali iza nemačkih oklopnih formacija zapadno od Grodnog. Nemačka pešadija je brzo ostala bez municije, pokušavajući da bezuspešno odbije napade sovjetskih tenkova. U pomoć im 25. juna pristižu avioni Ju-87, koji uspevaju da prekinu sovjetske napade. Tu gine i komandant 6. mehanizovanog korpusa. Deleći sudbinu mnogih crvenoarmejskih jedinica koje su bile na položajima uz granicu, 6. mehanizovani korpus je bio uhvaćen u veliki džep jugozapadno od Grodnog. Nešto tenkova je uspelo da se probije pre nego što se obruč potpuno zatvorio. Tako je najsnažnija oklopna jedinica Crvene armije, koja je u naoružanju imala gotovo četvrtinu sovjetskih T-34 nestala a da nije izvršila nikakav uticaj u operaciji Barbarosa.

Na severu, blizu Viljnusa, Kurkinov (Alekseй Vasilьevič Kurkin) 3. mehanizovani korpus je imao 109 tenkova T-34 i KV. Njegova 5. divizija je trebala da zaustavi napredovanje nemačke 7. oklopne divizije preko reke Niemen 22. juna. Tenkovi T-34 su porazili nemačke tenkove PzKpfw 38(t), ali je 5. divizija savladana nemačkim napadima iz vazduha. Planirani sovjetski protivnapad nije mogao da uspe zbog brzog nemačkog napredovanja. Na dan 24. juna, preostala 2. tenkovska divizija je napala nemački 100. motorizovani pešadijski puk iz sastava 6. oklopne divizije, izazvavši gubitke. Dalje akcije su sprečene nedostatkom goriva i municije. Borbe tenkova su se nastavile i u sledeća dva dana, ali je do 26. juna svega nekoliko tenkova T-34 iz sastava 3. mehanizovanog korpusa preživelo.

Većina najranijih sukoba sa tenkovima T-34 nije bilo tipa „tenk na tenk“ već protiv protivtenkovskih topova kalibra 37 mm. Izveštaji 42. oklopnog izviđačkog bataljona kažu „Potpuno nepoznat tip tenka se stvorio pred nama. Odmah smo otvorili vatru, ali nismo mogli da probijemo oklop sve dok nije prišao na 100 metara. Pancirna zrna su se na daljinama od 200 mm zabijala u oklop.“ Sovjetski komandanti su bili zadovoljni učinkom novih tenkova na pešadiju, jer bi se nakon njihove pojave, posebno nakon pojave teškog tenka KV, nemačka pešadija prosto razbežala. Jedan nemački izveštaj govori da je posluga jednog topa 37 mm ispalila 23 granate u T-34 i da je jedini učinak te vatre bila zaglavljena kupola. Ovaj događaj je pomogao u pojašnjavanju razočaravajućeg učinka tenkova T-34 tokom operacije Barbarosa. Iako su mogli da zaplaše nemačku pešadiju, posade T-34 su još uvek bile neiskusne u efikasnoj upotrebi tenka. Nakon što je 23 puta pogođen iz jednog oruđa, pogođeni T-34 nije uspeo da uništi to oruđe.

Mnoge posade, usled manjka obuke ili municije, pribegavale su manevru gaženja protivtenkovskog topa umesto uništenja pogotkom. Nemci su brzo učili i često su pribegavali korišćenju protivavionskog topa kalibra 88 mm i divizijske artiljerije u ulozi protivoklopnih sredstava. Međutim, ova oruđa nisu bila brojna i pojavljivala su se u oskudnom broju na celoj dužini fronta.

Najveća koncentracija tenkova T-34 bila je u tri mehanizovana korpusa na teritoriji Ukrajine: 4. mehanizovani korpus generala Vlasova (Andréй Andréevič Vlásov) kod Lavova, 8. mehanizovani korpus generala Rjabiševa (Rяbыšev Dmitriй Ivanovič) kod Dubna i 15. mehanizovani korpus generala Karpeza (Karpezo Ignatiй Ivanovič) kod Žitomira. Vlasovljev korpus je bio najsnažniji, sa 414 tenkova T-34 i KV, i bili su najobučeniji. Uprkos najvećoj snazi, nemačke kolone tenkova su brzo prošle kraj njega. General Karpezo je zbog borbi na teškom terenu, izgubio dosta tenkova u nasilnim prelascima reke i u močvarama.

Prvi sukob tenkova T-34 u Ukrajini dogodio se 22. juna 1941. godine kada je kolona tenkova 15. oklopnog puka (iz 11. oklopne divizije) napadnuta sa boka sa 30 tenkova T-34 iz Lavovskog tenkovskog puka za obuku. Nemci su tada izgubili ukupno 5 tenkova (3 tenka PzKpfw IV i 2 tenka PzKpfw III). Deseta tenkovska divizija Karpezovog 15. mehanizovanog korpusa se vijala sa nemačkom 10. oklopnom divizijom naredna dva dana. Prvi sukob tenkova većih razmera u Ukrajini desio se južno od grada Radžekuv, u veče 23. juna. Dva bataljona tenkova PzKpfw III napala su tenkovsku kolonu sovjetske 10. tenkovske divizije, pri čemu su uništili 46 tenkova BT-7. Nemci su u ovom napadu izgubili nekoliko tenkova kada su napadnuti tenkovima iz sastava 32. tenkovske divizije 4. mehanizovanog korpusa. Počevši od 26. juna, Crvena armija je napravila seriju pokušaja na zaustavljanju nemačkog prodora ka Kijevu koristeći veliku koncentraciju tenkovskih divizija u toj zoni. U onome što se pokazalo najvećom bitkom tenkova invazije 1941. godine, Rjabišev 8. mehanizovani korpus, preživeli iz Karpezovog 15. mehanizovanog korpusa, delovi Vlasovljevog 4. mehanizovanog korpusa i Kondrušev 22. mehanizovani korpus su izvršili napad u južno krilo nemačke 1. oklopne grupe (11. i 16. oklopna divizija) u blizini gradova Brodij i Dubno. Slabiji mehanizovani korpusi, 9. mehanizovani korpus Rokosovskog (Konstantin Konstantinovič Rokossovskiй), Feklenkov (Nikolaй Vladimirovič Feklenko) 19. korpus i Čistjakov (Vladimir Ivanovič Čistяkov) 24. korpus, svi prilično oslabljeni  i naoružani starim tenkovima T-26 i BT-7, imali su zadatak da napadnu pešadijske divizije na severnom krilu nemačkih snaga u napredovanju.

Tenkovi T-34 su se pokazali kao snažan protivnik slabo oklopljenim nemačkim tenkovima. Član posade nemačkog PzKpfw III izvestio je: „tenk poručnika Stupa je pogodio T-34, jednom sa oko 20 m daljine i četiri puta sa daljine od 50 m, pancirnom granatom 40 mm – bez ikakvog vidljivog efekta… Tenkovi T-34 su prilazili sve bliže iako su bili pod konstantnom vatrom. Projektili im nisu probijali oklop, već su se prosto odbijali od njih.“ Nemački oficir iz 4. oklopnog bataljona je izveštavao: „Ponovo su naši tenkovi uništeni pogocima u prednji deo. Komandirova kupola na PzKpfw III i PzKpfw IV potpuno je razneta, dokaz da je oklopna zaštita nedovoljna i da je ugradnja kupola pogrešna. To je i dokaz preciznosti i probojnosti sovjetskih topova 76,2 mm. Raniji ofanzivni duh nemačkih oklopnih snaga će iščeznuti i biće zamenjen osećajem inferiornosti, jer posade znaju da mogu biti pogođene dok će se neprijateljski tenkovi nalaziti na velikim udaljenostima. Iako su svojom obučenošću donekle nadomeštali nedostatak svojih tenkova, saznanje da neprijatelja možete uništiti samo pogocima u zadnje točkove, ili u prsten kupole, bio je demorališući“.

Uprkos tehničkoj naprednosti tenkova T-34 i KV, sovjetski kontranapad kod Dubna je propao. General major Morgunov (Morgunov Rodion Nikolaevič), komandant oklopnih snaga u Ukrajini, napisao je nakon bitke izveštaj u kome kaže da je za situaciju kriv „manjak vozila za izvlačenje i rezervnih delova, u kombinaciji sa defektima iz proizvodnje i nestručnom upotrebom od strane nedovoljno obučenih posada. Izviđanje neprijateljskih protivoklopnih položaja bilo je slabo. Jedinice su sistematično bombardovane na maršu, tokom pripremanja za napad i samog napada. Pokreti od 800 do 900 km su izvođeni bez prisustva sopstvene avijacije. Koordinacija sa artiljerijom bila je slaba. Šumovit i močvarni teren bio je neprohodan za tenkove. Otpor brojnih neprijateljskih snaga bio je čvrst. Tenkovi su oskudevali u pancirnoj municiji. Sve ovo je uzrokovalo strašne gubitke mehanizovanih korpusa i gubitak velikog dela opreme i naoružanja.“

[attachment=4]Tenkovi T-34 zaglavljeni u močvari

Nemačke oklopne snage su uspele da odbiju napad i da nastave ka istoku, ka Kijevu. Tokom borbi, 16. oklopna divizija je tvrdila da je uništila 293 sovjetskih tenkova. Borbe oko Brodija i Dubna izazvale su kod Nemaca gubitke kakve nisu imale u borbenim dejstvima tokom čitave 1941. godine, ali su do kraja meseca sovjetske snage dospele u očajno stanje. Osmi, petnaesti i dvadesetdrugi mehanizovani korpus su izgubili oko 85-90% svojih tenkova. Deveti, devetnaesti i dvadesetčetvrti mehanizovani korpus su izgubili toliko tenkova da su korišćeni kao pešadijske jedinice. Vlasovljev 4. mehanizovani korpus, iako je još uvek imao oko 400 tenkova, podelio se na dva dela, sa 8. tenkovskom divizijom u obruču istočno od Kamenke i Bugskaje i 32. tenkovskom divizijom u povlačenju blizu Tarnopolja. Ova tenkovska divizija je bila poslednja crvenoarmejska tenkovska formacija sa značajnim brojem tenkova T-34, a do sredine jula, ukupna snaga im je pala na jedan tenk T-34, pet tenkova BT-7 i 11 oklopnih automobila tipa BA-10.

Radi boljeg razumevanja lošeg učinka tenkova T-34 tokom 1941. godine, bitno je malo detaljnije proučiti specifičnu tenkovsku jedinicu Crvene armije, npr. 32. tenkovsku diviziju. Pod komandom 42-godišnjeg pukovnika Jefima Puškina (Puškin Efim Grigorьevič), 32. tenkovska divizija je formirana aprila 1941. godine, na bazi stare 30. lake tenkovske brigade. Puškin je bio veteran Građanskog rata i nalazio se u tenkovskim jedinicama od 1932. godine. 30. tenkovska brigada je bila značajno manja od divizije, tako da kada je formirana, divizija je bila popunjena sa 50% oficira i svega 43% podoficira. To je bilo pogoršano i činjenicom da je većina vojničkog sastava bila tek regrutovana, stupivši u vojsku aprila i maja 1941. godine. Prvi tenk T-34 stigao je u jedinicu 25. aprila, dok je poslednji stigao mesec dana kasnije – 25. maja 1941. Divizija je ukupno primila 173 tenkova T-34 i 49 tenkova KV, što je činilo najopremljenijom tenkovskom divizijom Crvene armije (formacijom je predviđeno da diviziju sleduje 210 tenkova T-34 i 63 tenkova KV). Međutim, postojali su ozbiljni problemi što se tiče popunjavanja jedinice ostalom opremom, takođe bitnom za izvođenje borbenih dejstava. Tako je 32. tenkovska divizija bila popunjena sa svega 30% radio uređaja, 28% inžinjerijske i mostovne opreme, 22% motornih vozila točkaša, 13% alata i pribora i sa svega 2% potrebnih rezervnih delova i sklopova. Vozači tenkova su imali najviše po 5 časova vožnje, a mnoge od posada nisu ispalile niti jednu jedinu granatu pre izbijanja rata.

[attachment=5]Nemački vojnici razgledaju napušteni T-34

Divizija je svoj ratni put započela par kilometara istočno od grada Lavov. Prvo vatreno krštenje je imala 23. juna 1941. blizu Kamenke Strumilove gde je 18 nemačkih tenkova i 5 protivtenkovskih topova uništeno, uz gubitak 11 sovjetskih tenkova. Tokom noćnih borbi 24. juna, 16 nemačkih tenkova je uništeno, što je divizija platila sa 15 svojih tenkova. U sledeće dve nedelje, borbe su se vodile gotovo svakog dana, ali je tokom borbi kod Brodija i Dubna divizija često vodila borbe protiv nemačkih pešadijskih jedinica.

Komandanti frontova su imali vrlo oskudne obaveštajne podatke o neprijatelju, tako da je divizija često slata na usiljene marševe kako bi se borila protiv fantomskih padobranaca ili kolona tenkova. Usiljeni marševi su bili zastrašujući; područje je bilo prepuno reka i močvara koje su za tenkove bile neprohodne, dok su putevi bili česta meta nemačkih Štuka. Vozači tenkova su bili neiskusni i bilo je čestih kvarova na pogonu. Tokom privremenih zatišja, starešine su izvodile obuku posada u vožnji i gađanju.

Tokom prvih meseci rata, 32. tenkovska divizija je izgubila 37 od 49 tenkova KV i 146 od 173 tenkova T-34, sa gubicima u ljudstvu od 103 poginulih i 259 ranjenih. Polovina tenkova je izgubljena usled mehaničkih kvarova i manjka rezervnih delova ili vozila za izvlačenje. Svega 30% izgubljenih tenkova je stradalo u borbi, a 10% je izgubljeno u močvari. U fabrike na opravku je poslato 10% tenkova. Divizija je tvrdila da je uništila 113 tenkova i 96 protivtenkovskih topova, ali se ove brojke razlikuju od nemačkih statistika. Ukoliko se u obzir uzme popunjenost divizije sredstvima i municijom, kao i obučenost posada, može se reći da su brojke koje su Sovjeti izneli – možda preterane. Kada se uzme u obzir da se radilo o najopremljenijoj tenkovskoj diviziji Crvene armije, njen borbeni učinak donekle predstavlja razočarenje. Ogroman nedostatak obuke posada i jedinica Crvene armije učinio je da se T-34 u operaciji Barbarosa ponaša kao otupljen mač.

Iako su propustili da iskoriste svoj puni borbeni potencijal na bojištu, tenkovi T-34 su ostvarili veliki uticaj na nemačke konstruktore tenkova. Uprkos sukobima sa francuskim tenkovima vrednim poštovanja Char B1 1940. godine, koncept nemačkih tenkova  je nastavio da stagnira. Tenk T-34 je konačno naterao nemačke tenkiste da izađu iz zimskog sna. Tehnička superiornost tenka T-34 nad nemačkim PzKpfw III i PzKpfw IV dovela je do histeričnih potreba nemačke industrije da počne sa pravljenjem kopija. Nakon proučavanja zarobljenih primeraka, inžinjeri su zapazili da aluminijumski motor ugrađen u T-34 nije moguće proizvoditi u Nemačkoj. Dalje, slika da se tenk napravljen od strane Slovena, „niže rase“, proizvodi u Hitlerovom Trećem rajhu, bila je nezamisliva. Umesto toga, započet je projekt novog tenka, koji je završen nakon dve godine rada. Panter, novi tenk, nije se pojavio na bojištu sve do leta 1943. U međuvremenu, oklopne jedinice su morale da izvrše brojne modifikacije postojećih tenkova.

Zapanjujući gubici Crvene armije doveli su skoro do nemačke pobede 1941. godine. Crvena armija je konačno uspela, uz veliku cenu, da zaustavi Nemce u kasnu jesen 1941, faktički u predgrađu Moskve. Pažnja fabrika tenkova prebačena je sa modifikacija tenka T-34 na održavanje proizvodnje osnovnog modela tenka. Plan zamene tenkova T-34 tenkovima T-34M, otkazan je.

Jula 1941. godine je započet program preseljenja ključnih fabrika iz zapadnog dela Sovjetskog Saveza u novouspostavljene industrijske centre u oblast Urala kako bi sprečili da fabrike padnu u ruke Nemaca. Krajem avgusta 1941. glavna fabrika za proizvodnju tenkova T-34, Harkovska fabrika lokomotiva, započinje preseljenje u Njižnji Tagil, gde dobija ime Uralvagon. Prvi tenkovi sa linija nove-stare fabrike izlaze 20. decembra 1941. Kako bi se kompenzirao privremeni gubitak harkovske fabrike, fabrika Krasnoje Sormovo u Gorkom jula 1941. dobija naređenje da se pripremi za proizvodnju tenkova. Planovi proizvodnje pešadijskog tenka T-50 kao zamene za T-26 su otkazani, tako da se Fabrika br. 174 u Omsku prebacila na proizvodnju delova tenka T-34. U drugoj polovini 1941. godine, uglavnom u Staljingradu, proizvedeno je ukupno 1886 tenkova T-34. Proizvodnja je u stvari opadala kako je proticala godina, što je bilo uslovljeno preseljenjem pogona. Tako je 1121 tenkova proizvedeno u trećem kvartalu, a svega 765 u zadnjem kvartalu 1941. godine. Nedostatak dizel motora V-2 uslovila je ugradnju starih benzinskih motora tipa M17. Takođe su pojedini tenkovi bivali naoružani topom F-32 umesto F-34.

[attachment=6]Tenkovi T-34, proizvedeni u Staljingradu, čekaju ukrcavanje za odlazak na front

Crvena armija je jedva preživela zimu 1941/42. godine tako da su svi napori bili usmereni na povećanje proizvodnje tenkova. Morozovljev konstruktorski biro u Njižnom Tagilu je pokušavao da pojednostavi proizvodnju sklopova što je više moguće. Na primer, top F-34 iz 1941. godine imao je 861 delova, dok je verzija iz 1942. godine imala svega 614 delova. Sve u svemu, vreme proizvodnje jednog tenka je prepolovljeno, a cena koštanja smanjena sa 269 500 rubalja na 193 000 rubalja.

Uprkos mnogim tehničkim prednostima u odnosu na nemačke takmace, T-34 je prikazao i brojne nedostatke koji su značajno uticali na njegove performanse. Upotreba skučene dvočlane kupole i nedostatak radio uređaja bile su velike mane tenka. Ove mane nije bilo moguće otkloniti u kratkom vremenskom periodu. U izveštajima nakon borbenih dejstava često se moglo naići na delove u kojima se kaže da su spojka i menjač nepouzdani, vozač izložen neprijateljskoj vatri, bočni oklop tenka ranjiv.  Glatke gusenice su bile nepopularne  jer su obezbeđivale slabu vuču u kretanju po blatu i bile su sklone pucanju pri slabijem pogotku. Uprkos svemu, T-34 se sa svim svojim nedostacima pokazao kao pouzdano vozilo. Na primer, u 10. tenkovskoj diviziji, svega 16% tenkova T-34 je napušteno na bojištu usled mehaničkih kvarova, dok su ostali stradali u borbi. Nasuprot njima, 44% tenkova KV je napušteno usled mehaničkih problema.

Neka jednostavna unapređenja tenka su ugrađena na osnovu borbenog iskustva. Tako je bočni oklop tenka povećan sa 40 na 45 mm. Poklopac otvora vozača je dobio novi izgled, pojednostavljena je rešetka poklopca motora, izvršene su modifikacije na transmisiji. Ugrađene su šire gusenice, od 500 mm, sa izbrazdanim gazištem. Vozila sa ovim modifikacijama označena su sa T-34 Model 1942. Treba napomenuti da Crvena armija nikada nije imala doslednu politiku označavanja mnogih podvarijanti tenka T-34.
Po izgledu sličan Modelu 1941, tenk T-34 Model 1942 je imao brojna unapređenja u odnosu na prethodnika, proizvodnja ovog modela je bila jednostavnija i jeftinija

Proizvodnja tenkova na toliko lokacija dovela je do značajnog broja varijacija tenka. Na primer, tenkovi T-34 Model 1941 koji su proizvođeni u staljingradskoj fabrici imali su blago nagnutu ploču koja se nastavljala bočnim oklopom, dok je zadnja površina kupole bila veća. Staljingradska fabrika nije odmah ubacila u proizvodnju modifikacije sa T-34 Model 1942, već je nastavila proizvodnju nekog „mešanca“ koji je imao odlike i jednog i drugog modela. Tako proizveden tenk je dobio oznaku T-34 Model 41/42. Fabrika Barikadij iz Staljingrada, koja je proizvodila topove pojednostavila je montažu topa i dala mu oblik dleta. Staljingradsko brodogradilište, koje je proizvodilo kupole, modifikovalo je hladno valjanu, varenu kupolu iz 1942. godine odsecanjem nižih krajeva prednjeg dela kupole, što je takođe činilo prepoznatljivim tenkove potekle iz Staljingrada.

На столу испред немачког официра се лепо види магнетска ПТ мина
http://en.wikipedia.org/wiki/Hafthohlladung
Што би значило да је ова слика вероватно из пролећа/лета 1943.

Prese iz harkovske fabrike su neko vreme bile izgubljene kada se fabrika selila na novu lokaciju, tako da su prvi tenkovi proizvedeni u fabrici Uralvagon imali livenu kupolu konstruktora Nabutovskoga. Livena kupola je imala nešto drugačiji oblik i deblji oklop, oko 60 mm. Problem sa kojim se suočila sovjetska proizvodnja tenkova od 1942. bio je i nedostatak gume, tako da su kao privremeno rešenje uvedeni točkovi u potpunosti izrađeni od čelika. Ovi točkovi nisu bili popularni među tenkistima, jer su pri većim brzinama stvarali velike vibracije koje su bile bučne i nelagodne za posadu, i mogle su da prouzrokuju štetu na pojedinim sklopovima. Sa popravkom snabdevanja fabrika gumom, na nekim tenkovima su promenjeni samo prednji i zadnji točkovi, dok su u sredini ostavljani čelični. Srednji točkovi su bolje podnosili ovaj problem. Kasnije, od 1943. godine, čelični točkovi su u potpunosti nestali sa svih sovjetskih tenkova.

[attachment=1]_{Tenkovi T-34 Model 1942 proizvedeni u Zavodu br.112}

Uključivanje dodatnih fabrika u proizvodnju tenkova pomoglo je Crvenoj armiji da izgradi svoje tenkovske jedinice za letnju kampanju 1942. godine. Vojska je od juna 1941. godine izvršila značajne reorganizacije. Mehanizovani korpusi su 15. jula 1941. godine rasformirani. Tenkovske divizije su reorganizovane u tenkovske brigade, koje su smatrane lakšim za komandovanje i upotrebu od strane novih i neiskusnih komandanata. Tenkovska brigada iz avgusta 1941. godine imala je 93 tenkova (četu tenkova KV sa 7 tenkova, dve čete tenkova T-34 i 6 četa sa 64 lakih tenova kao što su T-26, BT-7 ili tenkova pristiglih putem programa „Lend-Lease“). Teški gubici u tenkovima i mala proizvodnja tokom jesenjih meseci dovela je septembra 1941. do redukcije u jačini brigade na 67 tenkova.

Novoformirane tenkovske brigade imale su zadatak da izvršavaju samostalne zadatke, a u okviru podrške operacijama koje bi izvodila armija ili front. Za direktnu podršku pešadije, bili bi organizovani tenkovski bataljoni, opremljeni uglavnom starijim tenkovima ili onim dobijenim od Saveznika u okviru programa „Lend-Lease“. Jačina tenkovske brigade nastavila je da pada tokom zime, jer je padala i proizvodnja samih tenkova. Zvanična organizacija tenkovske brigade iz decembra 1941. godine je od svega 46 tenkova pala na 27 tenkova februara 1942. Mnoge brigade nisu ni dostigle zvaničnu formaciju. Međutim, porast proizvodnje tenkova početkom 1942. godine omogućio je da tenkovske brigade počnu da rastu. Tako su tenkovske brigade aprila 1942. brojale 46 tenkova: 16 T-34, 10 KV-1 i 20 lakih tenkova.

Uporedo sa izrastanjem komandnog kadra crvenoarmejskih tenkovskih jedinica došlo je i do uvođenja masivnijih formacija tenkovskih jedinica. Marta 1942. su formirani prvi tenkovski korpusi. U stvari, to je bila jedinica ranga oklopne divizije po zapadnoj terminologiji. Novoformiran tenkovski korpus je imao dve tenkovske i jednu motorizovanu brigadu, sa ukupno 20 tenkova KV, 40 T-34 i 40 lakih tenkova. Sredinom aprila formacija je povećana na tri tenkovske brigade sa ukupno 150 tenkova. Prvi put su upotrebljeni maja 1942. kada su u borbama za Harkov pretrpeli velike gubitke. Očigledno, sovjetski komandanti još uvek nisu bili vični upotrebi oklopnih snaga, često deleći korpuse u posebne jedinice za podršku pešadiji. Gubici tenkova samo u maju mesecu iznosili su blizu 1500 tenkova.

Bitke za Harkov doveli su do ozbiljnih preispitivanja u crvenoarmejskim tenkovskim jedinicama. Tenkovske brigade su bile heterogene jedinice naoružane tenkovima T-34, KV i T-60. Teški tenkovi su bili čest izvor poteškoća, značajno sporiji od T-34 i T-60 i često su zaostajali iza brigade.  Iako je KV nastao kao težnja da se napravi „oružje – čudo“ 1941, 1942. godine je već postao ranjiv, tako da su svi komandanti priželjkivali da prestane njihova proizvodnja, zajedno sa prestankom proizvodnje lakih tenkova. Više su voleli brži i pouzdaniji tenk T-34. Iako su postojali planovi za ukidanje proizvodnje lakih i teških tenkova, smatralo se da bi taj potez poremetio industriju tenkova, koja je konačno počela da beleži traženi rast proizvodnje. Nađeno je kompromisno rešenje: teški tenkovi su izbačeni iz naoružanja tenkovskih brigada i reorganizovani u posebne tenkovske pukove koji su imali zadatak da pružaju podršku pešadiji. Deo proizvodnih linija teških tenkova u Čeljabinsku dodeljen je proizvodnji tenkova T-34. Nova formacija tenkovske brigade, koja je stupila na snagu jula 1942. godine, predviđala je da brigada ima dva tenkovska bataljona i motorizovanu četu i jedinice podrške. Brigada je brojala 1038 vojnika, 21 lakih tenkova, 32 srednja tenka T-34, 3 oklopna automobila BA-64, 110 teretnih vozila, 3 štabnih kola ili terenskih vozila, 12 motorcikala, 5 tegljača, 4 protivtenkovska topa 76 mm ZIS-3, 6 protivtenkovskih pušaka i 6 minobacača 82 mm. Prvi tenkovski bataljon, koji nas ovde više interesuje, imao je dve tenkovske čete sa po 10 tenkova T-34. Drugi je pak imao tenkovsku četu naoružanu sa 10 tenkova T-34 i tenkovsku četu naoružanu sa 10 lakih tenkova.

Reorganizacije nisu bile pravovremene, tako da nisu mogle uticati na borbena dejstva u kasno leto kod Voronježa i na reci Don. Gubici su bili zapanjujući. Od jula do septembra 1942. izgubljeno je skoro 8 000 tenkova. Nemačka 6. armija prodrla je u Staljingrad – najudaljenije tačke nemačkog napredovanja na Istočnom frontu.

Dok se nemačka vojska približavala Staljingradu i njegovim ključnim fabričkim postrojenjima, Sovjeti su činili napore da umanje uticaj staljingradskih fabrika na proces proizvodnje tenkova. Avgusta 1942. masivni kompleks Tankograd u Čeljabinsku, koji je proizvodio nepopularne teške tenkove KV-1, započeo je prebacivanje proizvodnje na proizvodnju tenkova T-34. Začuđujuće, staljingradska fabrika tenkova je radila sve do septembra 1942. godine, dok su borbe besnele u predgrađu. Postoji priča da su poslednje serije tenkova ulazile u gradske borbe bez finalnog farbanja tenka. Staljingradska fabrika traktora je do tada bila okosnica u proizvodnji tenkova T-34, sa učešćem od oko 42%. Fabrika Uralmaš u Sverdlovsku, koja je proizvodila KV i telo i kupolu tenka T-34, od oktobra 1942. bila je skoncentrisana samo na sklapanje tenkova kako bi pomogla u nadoknadi gubitka kritične staljingradske fabrike.

[attachment=2]_{T-34 Model 1943}

Iako je osnovni cilj tokom 1942. bilo jednostavno povećanje proizvodnje tenkova T-34, određeni napori su činjeni na unapređenju konstrukcije tenka. Jedan od pogodaka modela koji je bio kratkog života, T-34M, bila je šestougaona kupola koja je bila ugrađivana na tenkove T-34 Model 1943. Ova kupola je bila veća i prostranija od ranije kupole, sa 70 mm čeonog i 52 mm bočnog oklopa. Prostor za smeštaj municije je mogao da primi 100 umesto dosadašnjih 77 granata. Generalno gledano, kupole su izrađivane livenjem, sa hladno valjanim krovom. Međutim, one koje su proizvođene u fabrici Uralmaš, gde se nalazila 5000-tonska presa, bile  su oblije. Ukupno je kovanjem proizvedeno 2670 kupola i one su korišćene za ugradnju u tenkove proizvedene na novoj liniji u fabrici Tankograd u Čeljabinsku i Uralmaš u Sverdlovsku. Ipak, nisu sve linije za proizvodnju kupola prebačena na izradu šestougaonih kupola. Tako je fabrika koja je snabdevala kupolama fabriku Krasnoje Sormovo u Gorkom nastavila da proizvodi manje kupole  sve do kraja 1942. tako da su oba modela kupola ravnopravno ugrađivane u tenkove. U model 1943 su ugrađivani i “Ciklon” filter vazduha i petostepeni menjač. Do leta 1942, proizveden je i novi spoljni rezervoar goriva kapaciteta 40 litara, koji su se montirali na zadnji deo tenka, u paru. Tokom 1943. nastao je novi spoljni rezerevoar za gorivo, koji su činila tri cilindrična kanistera montirana na bočnoj strani tenka. Posada je putem male električne pumpe ili u nekim slučajevima ručnom pumpom prebacivala gorivo u unutrašnji rezervoar goriva.

Juna 1943. Sovjeti su izdali tehničke zahteve konstruktorskim biroima GKB-T-34 i SKB-2 za razvoj novog, univerzalnog tenka. Ideja je bila da se iskombinuju najbolje odlike teških tenkova, posebno njihov deblji oklop, sa željenim odlikama srednjih tenkova, posebno njihovom velikom pokretljivošću i malom masom. Dve takmičarske konstrukcije su razvijene, T-43 u Njižnem Tagilu i KV-12 u Čeljabinsku.

T-43 je u mnogome bio “vaskrsnuće” projekta T-34M iz 1941. godine, s tim što je težište dato na oklopnoj zaštiti. Čeoni oklop kupole iznosio je 90 mm, dok su bočne strane bile debele do 75 mm. Kao i u slučaju T-34M, vešanje je izvedeno pomoću torzionih šipki – umesto Kristijevog vešanja, ali su ipak zadržani tipično veliki točkovi kao kod T-34. Kao novina, kod T-43 se istakla kupola za tri člana posade i komandirska kupola koja je imala vidno polje od 360°. Oko tri četvrtine komponenti bilo je preuzeto sa tenka T-34 Model 1943, dok su se sama kupola i telo značajno razlikovali. Kako je program tenka T-34 imao prioritet, izrada prototipova novih tenkova je sporo napredovala, prvi je završen tek marta 1943. godine. Prototipovi tenka T-43 su poslati na poligon Kubinka na intenzivna ispitivanja, koja su pokazala ono što je već trebalo biti očigledno: teži oklop značajno smanjuje mobilnost tenka u poređenju sa T-34. Kako je nadolazeća letnja kampanja trebala veliku količinu proverenih tenkova, nije bilo ozbiljnih razmatranja o pokretanju proizvodnje novog modela tenka. Bitka kod Kurska, praćena sovjetskom protivofanzivom, pokazala je da je glavni nedostatak tenka T-34 slab top, a ne oklop. Kao rezultat toga, doneta je odluka da se tenkovi T-34 prenaoružaju novim topom kalibra 85 mm. Kao rezultat toga, napušten je projekat “univerzalnog tenka” T-43. Smatralo se da će tako naoružan tenk T-34 povratiti stari balans u kvalitetu tenkova koji je nastao uvođenjem osnovnog modela tenka u naoružanje.

[attachment=3]_{Prototip tenka T-43 (desno)}

Sovjeti su inače uvideli potrebu za jačim naoružanjem još januara 1943. godine, kada je došlo do prvih sukoba sa nemačkim Tigrovima. Tada je Glavna artiljerijska uprava dala zadatak konstruktorima da započnu razvoj novog tenkovskog topa kalibra 85 mm, koji će se upotrebljavati na oklopljenim vozilima. Biro koji je vodio F. Petrov, u Artiljerijskoj fabrici broj 9 u Sverdlovsku, završio je svoj prototip topa 85 mm D-5 juna 1943. godine. U međuvremenu, tim vođen G. Sergejevim iz Centralnog artiljerijskog konstruktorskog biroa (koji se nalazio u Artiljerijskoj fabrici broj 92 u Gorkom) je završio prototip topa 85 mm S-53. Oruđa su podvrgnuta ispitivanjima tokom jula 1943. godine, nakon čega je objavljeno da je pobedio Petrov sa topom D-5. Top D-5 je bio preglomazan za ugradnju u kupolu tenka T-34, tako da je odlučeno da se top ugradi u specijalnu verziju tenka T-34, lovac tenkova SU-85 i u novi teški top IS. Iako Grabinov top nije pobedio, on je ubedio Glavnu artiljerijsku upravu da se njegov top može montirati u kupolu tenka. Nakon što je izvršen mali broj konverzija, sprovedena su probna gađanja. Testovi su pokazali da je top prevelik za ugradnju u postojeću kupolu. Prostor potreban za punjenje topa bio je premali, kao i mesto za smeštaj municije.

Svoj vrhunac, tenk T-34 doživljava u bici kod Kurska. Do bitke, T-34 je izgubio mnogo od svoje prednosti i nadmoći nad nemačkim tenkovima. Novi nemački tenkovi, posebno Tigar i Panter, bili su bolje naoružani i oklopljeni. Najčešći nemački tenk, PzKpfw IV, bio je ekvivalentan sovjetskom tenku u većini parametara, ali je kupola nemačkog tenka davala veliku prednost u borbi. Ipak, prednost koja je imala delovanja bila je brojnost tenkova T-34 kojim su Sovjeti raspolagali u vreme bitke.

Crvena armija je postepeno usvojila doktrinu koja je izbegavala pokušavanje dostizanje Nemaca u tehničkom ili taktičkom smislu. Tehnologija sovjetskih tenkova, obuke tenkista i taktike nisu bile dorasle nemačkim u tenkovskim duelima “jedan na jedan”. Ali su sovjetski komandanti shvatili da borba mehanizovanih snaga nije određena tenkovskim duelima, već sukobima velikih združenih snaga. Na ovom nivou, Crvena armija je izgradila znatnu prednost u brojkama. Čak i ako bi Nemci uspeli da unište određeni broj tenkova, uvek bi nailazili na nove i nove tenkovske formacije Sovjeta. Dalje, na operativnom nivou, komandanti sovjetskih jedinica su demonstrirali sposobnost komandovanja velikim združenim jedinicama koje su bile ili jednake ili čak i jače od protivničkih.

[attachment=4]_{Kurska bitka, detalj}

Tokom borbenih dejstava kod Kurska, sovjetski tenkisti su vešto koristili teren u nekim sektorima i uspevali da prikriveno priđu kako bi otvorili vatru sa manje udaljenosti. Napadom sa bliskih odstojanja, sovjetski tenkisti su imali veće šanse da probiju oklop novih nemačkih tenkova. Na sreću Sovjeta, najmoderniji nemački tenkovi, pored toga što su se često kvarili, nisu bili prisutni na bojištu u većem broju. Tako su gro nemačkih tenkova još uvek činili PzKpfw III i PzKpfw IV. Sovjeti su pretrpeli daleko veće gubitke od Nemaca u ovoj bici, ali je stabilna proizvodnja tenkova mogla relativno brzo da nadoknadi nastale gubitke. Pored toga, pošto su Sovjeti pobedili i imali kontrolu nad bojištem, dobar deo tenkova je izvučen sa bojišta i poslat na popravku.

T-34-85

U osvit bitke kod Kurska, zadatak prenaoružavanja tenkova T-34 topom 85 mm dobija visok prioritet. Još sa ispitivanja je postalo jasno da će biti potrebna nova kupola u koju će se moći smestiti novi top. Zahvaljujući Grabinovom uticaju u političkim krugovima, njegov top je izabran za naoružavanje tenkova iako je top D-5 već bio izabran za naoružavanje lovca tenkova SU-85. Da bi se ubrzao program, Morozovljev konstruktorski biro je predložio da se projekt prebaci u Fabriku br. 112 u Krasnoje Sarmovo, koje nije bilo daleko od Grabinovog biroa. Kao rezultat, konstrukcija Objekta 135 je poverena malom konstruktorskom timu vođenu Krilovim u Gorkom, dok je samo konstruisanje kupole povereno Keričevom. Izabran je šablon za kupolu već razvijenu za tenk T-43, ali prilagođenu telu T-34. Top 85 mm je eksperimentalno montiran na tenk T-43, kada dobija oznaku T-43-85. Time je postalo jasno da nije moguće iskoristiti kupolu sa T-43 bez određenih modifikacija. Pored toga što je kupoli dodat “vrat” da bi bila viša od poklopca motora, modifikovan je krov kupole pri čemu je nišandžija ostao bez svog poklopca, a komandir je pomeren sa pozicije u zadnjem delu kupole, iza nišandžije kako bi se dobilo više prostora za duži trzaj topa 85 mm. U jesen 1943. godine u fabriku Krasnoje Sormovo su stigli radionički crteži za proizvodnju topa S-53. Dokumenta su otkrila da je Grabinov top bio loše prilagođen za ugradnju u novu kupolu, te da je bio toliko glomazan da ne bi imao odgovarajuću depresiju ili elevaciju. Moskva naređuje Grabinu da redizajnira top. Dva prototipa tenkova T-34 sa novom kupolom su bili gotovi novembra 1943. godine i poslati u Kubinku. Testiranje je išlo tako glatko, da su Staljin i Državni komitet odbrane 15. decembra 1943. prihvatili Objekt 135 za uvođenje u naoružanje Crvene armije. Tenk dobija ime T-34-85, uprkos činjenici da su ispitivanja bila nekompletna i da sama konstrukcija tenka nije finalizirana. Staljin je naredio zvaničnicima tenkovske industrije da pripreme T-34-85 za proizvodnju do februara 1944. godine.

[attachment=5]_{Šematski prikaz T-34-85}

Iako je S-53 bio prihvaćen za proizvodnju, ispitivanja za uvođenje u naoružanje su normalno rađena, kako bi se uverili da je izrađen u skladu sa specifikacijama. Tokom testova rađenih krajem decembra, jedan od topova se pokvario zbog manjkavosti konstrukcije sistema trzaja. Time je došlo do krize u tenkovskoj industriji jer je nekoliko fabrika već izrađivalo alate za novi top i kupolu. Kao kratkoročno rešenje, uprava artiljerije je naredila fabrici Krasnoje Sormovo da adaptira top D-5S za kupolu tenka T-34-85. To je omogućilo industriji da postigne rok koji je zadao Staljin. Ovaj privremeni tip tenka, nekada nazivan T-34-85 Model 1943, proizvođen je u Gorkom u periodu od februara do marta 1944. godine. Januara, uprava artiljerije ispituje četiri topa kalibra 85 mm: Grabinove S-50 i S-53, Petrov D-5 i LB-85 – delo konstruktora iz Gulaga. Ispitivanja su pokazala da ni jedan od četiri topa ne zadovoljava u potpunosti postavljene zahteve, te da finalni proizvod mora da ima najbolje karakteristike svakog topa ponaosob. Novi šef konstruktorskog tima fabrike br. 92, Savin, započeo je rad na redizajniranju topa S-53 koristeći neke odlike topa D-5 i ostalih topova kalibra 85 mm. Ispitivanja iz januara 1944. godine su pokazala da je ovakav, kompozitni dizajn, mnogo bolji od pojedinačnih konstrukcija topova D-5 ili S-53. Novi top je usvojen pod oznakom ZiS-S-53. Proizvodnja topa započeta je marta 1944. godine. Krajem meseca, novi top je postepeno zamenio topove D-5 na proizvodnim linijama. Ukupno gledano, proizvedeno je oko 800 tenkova T-34-85 sa topom D-5T, dok je ostatak bio naoružavan topom ZiS-S-53.

Sa proizvodnjom topova, izvršene su i neke izmene u konstrukciji kupole za T-34-85. Modifikovanu kupolu konstruisao je konstruktorski tim pod vođstvom Nabutovskog u glavnom konstruktorskom birou u Njižnem Tagilu. Teleskopska nišanska sprava TŠ-15 zamenjena je novom, zglobnom teleskopskom nišanskom spravom oznake TŠ-16. Sa spoljne strane tenka, ova izmena je uočljiva po tome što je kupola komandira pomerena za oko 40 cm ka zadnjem delu kupole.

[attachment=6]_{T-34-85 iz sastava 2. gardijskog tenkovskog korpusa ulazi u Minsk, jul 1944.}

Uporedo sa početkom priprema nekoliko fabrika tenkova da se prebace sa proizvodnje T-34 na proizvodnju T-34-85, fabrike u Njižnem Tagilu i Irkutsku započinju proizvodnju kupola za nove tenkove. Različite tehnike livenja u livnicama dovele su do toga da se kupole shodno tome i razlikuju. Najčešći tip kupole, verovatno proizvedene u livnici u Njižnem Tagilu je imao glatke strane dok se u drugoj livnici proizvodila kupola sa oštrim prelaskom kod zadnje strane kupole. Tokom rata, T-34-85 je proizvođen u tri fabrike: Uralvagonzavod br. 183, Krasnoje Sormovo br. 112 i Fabrika tenkova Omsk br. 174. U Njižnom Tagilu se nalazila najveća fabrika, u kojoj se proizvelo 78,2 % tenkova T-34-85. Do kraja rata T-34 je postao dominantan sovjetski tenk. Proizvodnja lakih tenkova je završena 1943. godine, dok je proizvodnja teškog tenka IS-2 ostala skromnih razmera.

Prvi tenkovi T-34-85 pristižu u jedinice Crvene armije marta 1944. godine. Uopšteno gledajući, prioritet su imale gardijske jedinice; među prvim jedinicama su naoružani 2, 6, 10. i 11. gardijski tenkovski korpus. Sovjeti su želeli da kompletno prenaoružaju svaku brigadu tenkovima T-34-85, ali u stvari, mnoge brigade su ostale sa mešovitim naoružanjem.

Krajem marta 1944. godine 1. ukrajinski front maršala Žukova i 2. ukrajinski front maršala Konjeva skoro da su uspeli da uhvate u zamku nemačku 1. oklopnu armiju kod Kameneca – Podoljskog na ukrajinsko-rumunskoj granici. Feldmaršal Erih fon Manštajn pokrenuo je protivnapad upotrebom SS oklopnih divizija, sa ciljem pomaganja 1. oklopnoj armiji da izbegne okruženje. Sovjetske jedinice su imale gubitke od prethodnih borbi, tako da je 4. tenkovska armija imala svega 60 tenkova (puna formacija predviđa 800 tenkova). Tenkovi T-34-85 su pohrlili u akciju kako bi ojačali oslabljene tenkovske brigade. Tenkisti su pozitivno reagovali na nove tenkove. General Katukov, komandant 1. tenkovske armije, se nakon rata seća „da je u ratu bilo i srećnih trenutaka. Jedan od njih je bio i pristizanje novih tenkova.“

Prvo vatreno krštenje tenkovi T-34-85 imaju krajem marta 1944. tokom operacija u zapadnoj Ukrajini. Nemačke jedinice u početku identifikuju tenk kao T-43, najverovatnije pod utiskom obaveštajnih podataka o novom „univerzalnom“ tenku T-43. Broj novih tenkova koji je učestvovao u ovim borbama nije bio veliki, jer je veći deo tenkova odlazio u gardijske jedinice koje je trebalo opremiti i pripremiti za nadolazeću ofanzivu. Pristizanje novog modela tenka bilo je veliko olakšanje za sovjetske tenkiste, posebno ako se ima u vidu da je istovremeno na bojište došao i teški tenk IS-2. Novi tenk nije preuzeo tehničku nadmoć od Nemaca, ali se skoro izravnao sa njom. T-34-85 je bio superioran u odnosu na najčešće nemačke tenkove tog vremena, u pogledu oklopne zaštite i vatrene moći. Ipak, nije bio ravan Panteru. To je bilo posebno vidljivo u tenkovskim duelima ova dva modela tenka, gde je sovjetski tenk u startu bio hendikepiran upotrebom municije BR-365. T-34-85 je mogao da probije nemački tenk samo sa boka, ili da pogodi u mali ravan deo čela kupole. Za razliku od njega, Panter je mogao da probije oklop sovjetskog tenka, i to sa 1200 m kupolu sa čela, i prednju ploču sa 300 m. Bočni oklopi oba tenka probijana su sa daljina od 2500 m, s tim da je sovjetski imao prednost u tome što je bočni deo Panterove kupole bio slab. Panter je izgubio na prednosti kada su Sovjeti uveli novi tip municije 85 mm – unapređeni projektil BR-365P. Ovaj projektil je imao jezgro od tungstena i mogao je da probije 138 mm oklopa na 500 m daljine. Tako je i Panter mogao da nastrada pogotkom u čelo tenka.

[attachment=7]_{Zarobljeni T-34-85 u sastavu 25. oklopne divizije}

Glavna prednost tenka T-34-85, i pored svih pozitivnih strana konstrukcije, bila je brojnost. Na kraju meseca maja 1944. Nemci su raspolagali sa svega 304 Pantera na istočnom frontu, jer se veći deo ovih tenkova nalazio na zapadu, iščekujući Savezničku invaziju. Sovjetske fabrike su u proleće 1944. sa linija izbacivale oko 1200 tenkova mesečno. Bez obzira što njegov top do dolaska nove municije nije mogao da probije Pantera kako je želeo, probijao je tenkove i oklopna sredstva koja su činila većinu nemačkih oklopnih snaga na istočnom frontu – to je bilo i više nego dovoljno. Do početka operacije Bagration, sovjetske ofanzive protiv nemačke Grupe armija „Centar“ u Belorusiji 22. juna 1944. godine, većina sovjetskih tenkovskih korpusa bila je bar delimično prenaoružana novim tenkovima, a mnoge jedinice su bile u potpunosti prenaoružane.

T-34-85 je odigrao istaknutu ulogu u velikim pobedama tokom leta 1944. godine. Oko 7200 tenkova T-34 je proizvedeno do juna 1944. godine, od kojih je preko 6000 bilo T-34-85. Sa izuzetkom jednog tenkovskog korpusa, koji je bio naoružan mahom novim američkim tenkovima M4A2, skoro svi korpusi koji su učestvovali u operaciji Bagration su bili naoružani novim tenkovima. Operacija Bagration je počela 22/23. juna 1944. godine, sa ciljem uništenja Grupe armija Centar, u najvećem porazu Vermahta u Drugom svetskom ratu. Gubici naneti Nemcima u ovoj operaciji, bili su nenadoknadivi. Oslobođenje Belorusije je obezglavilo nemačku odbranu na istoku i praćeno je ofanzivom u Ukrajini, kojom je Crvena armija došla u centralnu Poljsku i Rumuniju. Najteže bitke tenkova su se dogodile oko Brodija i Lavova tokom ofanzive u Ukrajini, gde se nalazila većina nemačkih oklopnih snaga koje su bile angažovane na Istočnom frontu.

[attachment=8]_{T-34-85 u Beogradu}

„Tridesetčetvorke“ u Jugoslaviji

Pored toga što se nalazio u naoružanju jedinica Crvene armije, tenkom T-34 su bile naoružavane i oklopne formacije savezničke Poljske, Jugoslavije i Čehoslovačke. Njima su bile naoružana čehoslovačka 1. tenkovska brigada u SSSR-u i jugoslovenska 2. tenkovska brigada. Poljaci su u početku imali jedan tenkovski puk, ali su do kraja rata formirali tenkovski korpus, dve samostalne tenkovske brigade i brojne jedinice za podršku oklopnih jedinica.

[attachment=9]_{Stroj tenkova JA}

Jugoslovenska 2. tenkovska brigada formirana je na tlu Sovjetskog Saveza novembra 1944. godine. Ljudstvo za formiranje jedinice poticalo je od ljudstva koje je poslato iz Jugoslavije radi obuke na tenkovima i ljudstva koje se već nalazilo na teritoriji Sovjetskog Saveza, po različitim osnovama. Jedinica je od Sovjeta dobila 65 tenkova T-34-85. U Jugoslaviju biva upućena u proleće 1945. godine. Njen ratni put kroz Jugoslaviju vodio je preko Sremskog fronta, preko Zagreba, do Trsta 21. maja 1945. godine, gde je demonstrirala svoju moć. Nakon Trsta odlazi za Vipavu, gde je dočekuje odluka o formiranju 1. tenkovske armije, za čije potrebe su 1. i 2. tenkovska brigada prerasle u 1. i 2. tenkovsku diviziju. Nakon dodavanja po jedne motorizovane i artiljerijske brigade, te prištapskih i jedinica podrške, novoformirana 2. tenkovska divizija dobija naređenje da odmaršuje u Skoplje. Prema zamisli vojnih rukovodioca, trebalo je ojačati prostor prema Grčkoj, u kojoj je vladalo varljivo primirje između legalne vlasti i komunističkog pokreta. Februara 1946. godine, nakon ponovne eskalacije krize oko Trsta, 2. tenkovska divizija biva vraćena na teritoriju Slovenije. U vreme dolaska tadašnje 2. tenkovske brigade u Jugoslaviju, jedna četa je zadržana u Beogradu. Ta ista četa je marta 1946. godine poslužila kao osnova za formiranje 5. tenkovske brigade. Tehnika za popunu brigade došla je iz SSSR-a tokom marta 1946. godine (66 tenkova T-34-85).

Pored T-34-85, na teritoriji Jugoslavije su se nalazile i starije verzije tenkova, naoružane topovima kalibra 76 mm. Naime, ti tenkovi su se nalazili u naoružanju nemačkih policijskih oklopnih jedinica, koje su bile popunjavane tehnikom zarobljenim u toku borbenih dejstava na teritoriji Čehoslovačke, Poljske, Francuske… Tako je 5. oklopna četa, naoružana i tenkovima T-34, kraj rata dočekala u Sloveniji.

Na kraju četrdesetih godina, brojno stanje sovjetskih tenkova T-34 u naoružanju jugoslovenskih jedinica iznosilo je 425 tenkova. Sledeća nabavka ovih tenkova biće realizovana tek 1966. godine. Ostalo je zabeleženo da je 308 tenkova T-34, isporučenih u drugoj polovini 1947. godine, bilo slabijeg kvaliteta (nisu bili novi tenkovi već remontovani, neispravnosti akumulatora, isporučeni topovi 76 mm kao rezervno naoružanje, pukao blok motora…).

Za održavanje sovjetskih tenkova u naoružanju JA bila je zadužena centralna tenkovska radionica u Mladenovcu. Pored popravki, ova radionica je proizvodila i rezervne delove. U istoj radionici je izrađen i prvi jugoslovenski tenk A-1. „Vozilo A“ nije imalo neku veliku važnost sa stanovišta upotrebe u eventualnim borbenim dejstvima, ali je putem njegove izrade osvojena proizvodnja određene količine rezervnih delova za T-34. Avgusta 1950. godine formiran je mašinski biro u Beogradu, sa zadatkom osvajanja proizvodnje motora i menjača za T-34. Zadaci su kasnije prošireni i zadatkom proizvodnje tenkova u Vojkovićima (kasniji Famos). 1956. godine se odustaje od projekta razvoja domaćeg tenka tako da dolazi do gašenja mašinskog biroa.

[attachment=10]_{Jugoslovenski T-34-85 na vežbi}

Prijem zapadne vojne tehnike, među njima i tenkova, 1952. godine – uslovio je povlačenje tenkova T-34 iz naoružanja. Tenkovi T-34 se zamenjuju američkim M4A3 i M47 prvo u jedinicama stacioniranim u zapadnom delu Jugoslavije, dok jedinice u centralnom i istočnom delu zemlje ostaju i dalje naoružane sovjetskom tehnikom. Od na taj način nastalog viška tenkova T-34, obezbeđeni su tenkovi za formiranje još tri ratne jedinice.

Tokom 1966. godine, i pored nabavke modernijih sovjetskih tenkova, Jugoslavija donosi odluku da kupi ponuđenu modernizovanu verziju tenka T-34. Planirano je da se sa kupljenih 600 komada zamene već zastareli američki tenkovi M4A3. Jugoslavija je pored nabavke tenkova, želela da nabavi i odgovarajuću količinu rezervnih delova, jer je to smatrala jeftinijim načinom do dolaska do rezervnih delova. Posle dugih pregovora, nabavljeno je 600 tenkova, koji su isporučeni u serijama od po 200 komada, i to 1966, 1967. i 1968. godine. nakon nabavke ovih tenkova, odustalo se od ideje modifikovanja postojećih – nemodernizovanih tenkova. Tokom 1967. godine, zbog lošeg stanja starih T-34, zauzet je stav da se i oni dovedu na nivo T-34B. Planirana modernizacije je započeta u drugoj polovini 1969. godine. Za modernizaciju je bio zadužen TRZ Čačak. Ovaj proces nije doveden do kraja zbog izbijanja rata u Jugoslaviji 1991. godine.

Na dan 14. aprila 1972. JNA je imala 1018 tenkova T-34 i T-34B , što je predstavljalo 44% od ukupnog broja tenkova u naoružanju JNA.

Tenkovi T-34 su korišćeni u borbenim dejstvima na tlu Jugoslavije, da bi nakon Dejtonskog sporazuma bili povučeni iz naoružanja.

Negdje sam pročitao da su na otoku Visu sve do 90-tih, ovi tenkovi bili u RR.
Zna li netko nešto više o tome?

hvala poz.

http://www.youtube.com/watch?v=p2eHkR2V2dM

Uništene 34-orke.

[attachment=1]

[attachment=2]

Municija za top 76,2 mm F-34:

[attachment=1]

1. Granata UBR-354A sa pancirnim zrnom BR-350A.
2. Granata UBR-354B sa pancirnim zrnom BR-350B.
3. Granata UBR-354P sa potkalibarnim zrnom BR-350P.
4. Granata UOF-354M sa trenutnim zrnom OF-350.
5. Granata UŠ-354T sa šrapnel zrnom Š-354T.

Preseci probojnih zrna.

[attachment=2]

1. BR-350A
2. BR-350B
3. BR-350P

Izvlačenje tenka sa njemačkim oznakama iz jezera. Prema okolini, moglo bi biti na prostoru nekadašnjeg SSSR-a. Na žalast imam samo slike bez popratnog teksta. Svakako je tenk "zaglavio" za vrijeme drugog svjetskog rata.

Još nekoliko slika vađenja

Napušteni T-34 je izvučen sa dna jezera Johvi u Estoniji 14. septembra 2000. godine.

U blizini su se vodile borbe u periodu od februara do septembra 1944. godine. Tokom borbi, ovaj tenk je zarobljen od strane Nemaca. Nemci započinju povlačenje 19. septembra 1944. godine duž Narve. Sumnja se da je tenk namerno "gurnut" u jezero.

Lice koje je zaslužno za pronalaženje ovog dragulja jeste jedan lokalni dečak koji je šetajući video da tragovi gusenica vode u jezero, ali nigde ne izlaze. Nakon dva meseca je video mehuriće kako izlaze na površinu vode. Potom je ispričao šta je video u lokalnom klubu koji se bavi vojnom istorijom. Pokrenuta je ekspedicija i na dubini od 7 m je otkriven tenk. Preko tenka je bilo oko 3 m mulja. Entuzijasti su odlučili da izvuku tenk napolje i iznajmili buldožer od lokalne kompanije.

"Operacija" je započela u 0900, a završena u 1500, uz par pauza. Nakon što je tenk izvučen, ispostavilo se da se radi o tenku - nemačkom trofeju, koji je zarobljen u bici na Sinimedu, oko 6 nedelja pre nego što je gurnut u jezero. U tenku je pronadjeno 116 granata. Svi sistemi, sem motora, su bili u ispravnom stanj, a sam tenk odličn očuvan, bez truleži.

Planirano je da se tenk u potpunosti reparira i izloži u ratnom muzeju, koji je trebao da bude otvoren u selu Gorodenko na obal ireke Narva.

preduhitri me rade pa mi ostaje samo da dopunim da je u pitanju T34/76

Evo potpune informacije. Hvala Rade!

Deo tridesetčetvorke iskopanog kod Rostoka. Unutra su bili i ostaci posade.
[attachment=1]

Ovaj je iskopan kod Pskova...

[attachment=1][attachment=2]

Lijepa pričica i baš mi se sviđa. Koliko zaključujem, tenk je bio u jezeru preko 60 godina. Nebi hteo da ispadnem sitničav, ali s ovim tragom gusjenica prema jezeru koje je dečarac video malo sam znatiželjan. Pretpostavljam da je to video već odmah nakon potonuća 1944 god.
To bi jedino bilo verodostojno ili je nekako drukčije.. :)

Dvije fotografije tenkova T-34-85 Jugoslovenske armije, snimljene 20. oktobra 1945. godine na paradi održanom povodom prve godišnjice oslobođenja Beograda...

[attachment=1]

[attachment=2]

Obratite pažnju na završnu obradu kupole. Nije se pretjerano vodilo računa o estetici i "finoj" završnici.

Зато је коштао упола мање него верзија са почетка рата.
А мислим да би крајњи корисник платио дупло више за новији модел.

Ma kakva završna obrada. Važno je da je oklopni čelik bio, generalno govoreći, dobar. Kada su stigli Šermani i M47 naši ljudi su bili oduševljeni komforom i lakoćom upravljanja, a naročito time, što su mesta o koja se često udaralo (glavom) bila posebno tapacirana.

Za početak, jedna razglednica sa kraja 40-tih ...


[attachment=1]

Evo malo radi poredjenja dve koncepcije koje deli recimo 6 godina. T44 i T34/85. Razlika je velika!

Malo unutrašnjeg udobja.[attachment=1][attachment=2]

Nadam se da sam pogodio temu. Ne znam gdje je točno snimljena ova slika na kojoj se vidi i T-34, ali znam da je nastala tijekom posjeta polaznika i djelatnika Visoke dočasničke škole iz Jastrebarskog Banovini i Pokuplju, u prosincu 2005., a više o tom posjetu možete pročitati >ovdje (http://www.hrvatski-vojnik.hr/hrvatski-vojnik/065-662005/vijesti.asp)<.

[attachment=1]

Rekao bih da je ovaj T34 samo statično učilo, te da nije ni u voznom stanju.

http://www.youtube.com/watch?v=JOgCzkIqpYk

Pozdrav,
tenk se nalazi na ulazu u grad Petrinju i postavljen je kao spomenik.

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

Morao sam da ukradem ovu sliku Misircu sa MCM foruma... :)

To je dodana gumena zaštita ili?

Jeste, za vreme sukoba korišćena su svakojaka improvizovana ojačanja. Inače, kalemegdanski T-34 ima točkove posleratnog tipa i očito je primljen posle rata. Osim toga, jugoslovenski T-34 jedini su imali PAM, (M2 Browning), montiran na kriške ventilatora na vrhu kupole. To je urađeno kod nas, skidanjem PAM sa Šermana.

Zna li se koliko su ta ojačanja bila učinkovita?

Da nije i taj Petrinjski eksponat iz čuvene grupe eksponata, razbacane širom bivše SFRJ a sve u tematici pod nazivom "Prvi partizanski tenk".

Negde na netu sam pročitao da je nekada bilo čak 23 izloženih takvih eksponata.


Da li zna iko kako su i gde završili T34 koji su za potrebe snimanja filma "Bitka na Neretvi" premaskirani u nemačke Tigrove a potom "glumili" u nekoliko koprodukcija: Kelijevi heroji, Čuvari zamka, Gvozdeni Krst itd.....

Da nisu zaboravljeni negde na Košutnjaku u okviru fundusa "Avala" filma?

http://forums.gamesquad.com/showthread.php?89561-What-happened-to-Tigers-in-movie-Kelly-s-Heroes/page2

Moja teorija je ta da su Amerikanci kupili 34ke od JNA, da bi kasnije bili korišćeni u nekoliko filmova. Bitka na Neretvi, Spasavanje redova Rajana...možda čak i u Nedostižnom Mostu. Znam da u Mostu ulogu Tigra preuzima Leopard tadašnje holandske armije, ali ko zna, možda su korišćeni za druge scene. Sada skupljaju prašinu negde u nekoj garaži. To Holivudu ne predstavlja problem, jer oni, priznajmo imaju više para od nekih država, a kamoli veći budžet od nečije vojske, tako da im održavanje par T34 ne predstavlja nikakav problem.

Evo našeg junaka. Na prostoru Jugoslavije Tigar nikad nije bio korišćen, ali bogami, i slabiji tenkovi su tada bili dobar zalogaj.

Bravo Wermez,

scena iz filma "Kelijevi heroji" i T34 premaskiran u "Tigra".

Nisu Ameri ništa kupili, tenkovi su bili naši.Samo je pitanje da li su ostali u fundusu "Avala filma" ili "Jadran filma" ako je producent "Neretve" bio "Jadran film" možda su i u njihovom fundusu jer se pominje da tamo na Dubravi u Zagrebu u njihovom dvorištu ima nekih guseničara.

Pitanje za Radeta.

Kakve prepravke se napravljene da bi ovaj T34 zaličio na Tigra?

A evo istih glumaca u filmu "Bitka na Neretvi".

I da ne zaboravim glumili su i u "Bitka na Sutjesci".

Trpe Grozni je komentariso njihov izgled na jednom drugom forumu ali bez krajnjeg zaključka.

I jedan T34 koji nije maskiran u Tigra a glumi takođe u istom filmu:

Da li je ovo dodatni oklop na kupoli?

Ne znam i mene zanima tehnicki aspekt prepravke.

Možda su želeli da ovom modifikacijom predstave Pz IV koji je pri kraju rata bio ojačan dodatnim oklopom. Sa druge strane T34 zarobljeni na istočnom frontu su bili korišćeni na Balkanu, ali su ga naši greškom zvali Panter. Koliko ja znam do raspada Jugoslavije T34 JNA nisu bili ojačani dodatnim oklopima, tako da pretpostavljam da ovaj dodatni oklop nije pružao neku zaštitu u realnim borbenim uslovima, već je montiran samo da bi tenk podsećao na Pantera. Možda nisam u pravu.

MOje skromno mišlenje je, da je taj oklop predstavljao manje više povečanje zaštite "u glavama" tenkista. Osečali se sigurnije.

Ali koliko je to stvarno učinkovito???

Пре ће бити да су додали мало лима на куполу да би личио на Пантера.

I ja mislim da je maska u pitanju.
Ali imitacija topa sa Tigra je vrlo uspela.

I još T-34 u filmskim ulogama na našim prostorima.

I u stranim ostvarenjima takođe sa ovih prostora:

I nasi T-34 glumci u "Tenkovskoj" koprodukciji "The Misfit Brigade" iz 1987 godine.

Rade ne znam da li smo ovo imali negde.

A posto je ovo napravljeno na bazi T-34 stavio sam ovde pa ti prebaci ako mislis da treba.

Ruska samohotka "Ubica tenkova" UZTM SU-100 iz vec pomenutog filma "The Misfit Brigade".

Sa sve Banetom Vidakovicem,Slavkom Stimcem,Borisom Komnenicem i Draganom Bjelogrlicem na njemu.

I da ne zaboravimo film "Užička Republika".

I preciznije slike kupole tih prepravljeni T-34 koji su maskirani u Nemačke Pancere ili Tigrove, vidim da su i tu mišljenja podeljena.

Za potrebe naše filmske industrije film "Bitka na Neretvi" prepravljena su tri T-34, navodno od strane stručnjaka iz JNA.
Potom su se pojavljivali u više drugih što domaćih što stranih koprodukcija kao što smo već pisali.
Niko do sad nije objasnio prepravke sa stanovišta funkcije.Top sa kupole čak puca u filmu "Kelijevi Heroji" a nije originalni top sa T-34 itd....

I još slika iz više uglova.

sledeći

Zadnja strana iz filma "Bitka na Sutjesci"

I sa boka iz istog ostvarenja:

Više ih nemam ali mislim da će i ove za znalce biti dovoljne.

T-34

Iz muzeja u Pivki.

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

[attachment=4]

Možda nisam pažljivo pratio, šta je bilo u toj "Pivki" pre nego što je postala muzej?

Bila je kasarna.

Bila je to poznata kasarna. Vrlo neomiljena. Pre svega, kažu da je klima vrlo zeznuta.

Koliko esponati deluju sveže i u jako dobrom stanju, zgrade bar sa spoljne strane deluju dosta devastirano ili je možda namerno ostavljena ta vrsta "patine" spolja da slikovitije upotpuni autentičnost-dokumentarnost postavke u celini.

Svojevremeno je čuveni režiser Stiven Spilberg da bi njegov film "Šindlerova lista" dobio na dokumentarnosti u sred ere punog HD kolora isti snimio u crno-beloj tehnici.Iz sličnih razloga je Kusturica dosta svojih filmova snimio sa kamerom formata super 8mm.

(Izvinjavam se za mali off topic)

Polako su krenuli sa onavljanjem zgrada, tako da će proširiti kolekciju.

I skoro svi eksponati su u radnom stanju (ako se ne varam M8 ne radi), a i za one se domačin izvinjavao što ne rade...

LPB

Retko koji muzej ima svoje eksponate u voznom stanju. Na tome treba insistirati, jer predstavlja relativno redak i izuzetno upečatljiv kvalitet postavke. Evo, obratite pažnju na blato na gusenicama na ovom Hetzeru. Taj se vozi na dan tenkista Rusije, 9. septembra. Iza je Praga LT38, takođe u voznom stanju.

To blato je odlican pokazatelj da tenk jos vozi ali bolje bi bilo da su ga cistog vratili na postavku.

Izgleda da nije stigao na pranje. Vozio se par dana pre slikanja.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

Srenji tenk T34/100 ekspetimentalni tenk

U temi D-10 tenkovski top 100 mm (https://www.paluba.info/smf/index.php?topic=9369.msg62386#msg62386) pisao sam malo oko ugranje 100 mm topa u T-34.




LPB

Zbog ogromne sile trzaja, tesnog razmeštaja u kupoli koji nije trpeo nikakve kritike i znatnog smanjenja borbenog kompleta, od ugradnje topa D10 u T-34 se odustalo.

Između ostalog, 1950 godine u fabrici Petar Drapšin u mladenovcu, bez kompletne dokumentacije i od običnog čelika, sklopljeno je 5 tenkova vozilo A, kao razvoj T-34/85. Interesantna ideja. To su zapravo bile pokretne makete. Sve je bilo kao u linijskom tenku, ukljućujući top 85mm ZIS S-53, ali su borbene mogućnosti bile minimalne. Tenk je imao povećanu masu od oko 34 tone, značajna je bila promena uglova u prednjem čeonom delu s boka, balistički povoljnija, kao i promenjeni oblik kupole, povoljniji, ali znatno smanjene zapremine, što je otežavalo smeštaj municije. Tenk na Kalemegdanu je upravo jedan od tih 5 napravljenih, što se vidi po oslonim točkovima koji odgovaraju T-34 ratne proizvodnje, a ne posleratnim verzijama, koje su imale oslone točkove po tipu T-54. Realno, nije bilo mogućnosti da FNRJ osvoji proizvodnju T-34 tih godina. Zemlja razorena, tek izašla iz krvavog rata, u potpunoj blokadi sa Istoka. Kasnije je mnogo eksperimentisano sa opitnim obrascima domaćeg tenka, što je realizovano tek u projektu "Kapela" (M-84) mnogo kasnije i na tada najmodernijem modelu "izvoznog" tenka.

Iz muzeja u Pivki.

[attachment=1]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

Kutija cigareta je tamo da se vidi deblina frontalnog oklopa
[attachment=4]

[attachment=1]

Municija 85 mm, pakovanje
[attachment=2]


[attachment=3]
[attachment=4]

Oznake na čaurama
[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]


LPB

Prednja kosa ploča je 45mm, isto koliko i bokovi.

" Prednja kosa ploča". Bar su mogli da prebruse taj otvor koji su ko zna kako i sekli! :zid
  Strašno je i za videti a kamoli da je tako nešto pušteno u jedinice.

T-34 je pobednik Drugog svetskog rata, izmedju ostalog i zbog toga što je bio masovniji od ostalih koji su imali bolju finalnu obradu. Ipak na bojištu pobedjuje broj tenkova, a ne završna obrada.

 To stoji, svaka čast!
 Ipak je ružno videti.

Jeste ružno... ali kada se uzme u obzir da su se proizvodili u neposrednoj blizini linije fronta, kada su bili preko potrebni tenkovi... Pojedini tenkovi su odlazili u borbu i neofarbani.

Sa druge strane su bili nemački tenkovi, izrađeni zanatski precizno.... rezultati zastoja su vidjeni u kasnijim bitkama. Dosta njih je pocrkalo i pre nego što su došli u situaciju da se bore.

Тенкови пре почетка рата, иако још нису прележали дечје болести, су били педантно урађени.
Како је почео рат, све што није најнужније није рађено. Као последица, Т34-85 је коштао упола мање од Т34 са почетка рада, иако је био тежи и боље наоружан, а приде га је радила мање стручна радна снага. Огроман успех, за који се може рећи да је добио рат.

Фабрике које су правиле Т34 нису биле у близини фронта. У ствари, главне фабрике пре рата, у Харкову, Стаљинграду и Лењинграду су биле практично прегажене, а њихова производња делимично измештена. Друге фабрике су се ткође укључиле у производњу. Производња која је вршена у близини фронта је практично занемарљива.
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2-34#.D0.A1.D0.B5.D1.80.D0.B8.D0.B9.D0.BD.D0.BE.D0.B5_.D0.BF.D1.80.D0.BE.D0.B8.D0.B7.D0.B2.D0.BE.D0.B4.D1.81.D1.82.D0.B2.D0.BE

Osnovne fabrike u kojima se proizvodio t-34 za vreme rata su ČTZ (Čeljabinski traktorni zavod) i UVZ (Uralvagonzavod) u Nižnjem Tagilu.

Ali je definitivno proizvodila tenkove u neposrednoj blizini fronta i iz njih su izlazili tenkovi koji su odmah upućivani nu borbu. Čak nisu stizali ni da budu ofarbani. U tom je kontekstu rečeno, a ne da su bile glavne u proizvodnji.

Нижни Тагиљ односно Завод 183 је био главна фабрика за производњу пре рата, а и током рата, после измештања.

Велику производњу имало Красноје Сормово, бродоградилиште.

Jedan ispred kasarne u Pančevu.

[attachment=1]
poz.

au al je zardjao... >:( u vreme ka dsam ja bio tamo bio je kao nov (kao i serman i pt76)

T34 - 85

T-34 - 85

T-34 - 76

T-34 - 57

Par snimaka od pre par godina sa Kalemegdana.


[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

Da li je bilo T34ki 76ica u JNA?

Nekoliko komada zarobljenih od Njemaca.


Evo nešto i od mene...

[attachment=1]

Još jedna...

[attachment=1]

Neko je spominjao na forumu da ih je bilo, ali vrlo mali broj, i brzo su izbačene.

5-6 komada zarobljenih u Sloveniji od njemaca i eventualno jos neki ostavljen od sovjeta.
U svakomslucaju, ne vise od deset komada.

Da li mi se čini, ili je tačno da u Banjaluci/na Manjači ima jedan nekompletan?

http://www.oklop.byethost7.com/manjaca/album/index.html#

http://s106.beta.photobucket.com/user/nammeci/library/Muzej%20Kozara?start=all

Manjača. Nekadašnja kasarna Mika Bosnić, i kasarna Kozara u Banja Luci. Tu je prevežena sva tehnika koja je zaostala iz kasarne Vrbas (Šloski centar OMJ) po povlačenju VP 2908 iz Banja Luke u Pančevo.

Međutim, negdje na ovome forumu sam naveo da su svi tenkovi T34 isječeni i prodani u staro gvožđe. Ne znam ima li još šta na Manjači.

Slike koje je napravio Edi Jurković, Nemmeci.

Pozdrav

Vlado

Onda je uništen i onaj poslednji SU-76. Više na teritoriji bivše države ne postoji nijedna takva samohotka. Bruka.

Izvini Vlado, sad sam primetio da nisi tvrdio da su svi eksponati uništeni, a na ovim slikama sa photobucketa se jasno vidi jedan T-34/76. Šteta ako je stvarno pretopljen, jer su ovi tenkovi i kod Rusa retkost.

Danas ću da nazovem neke prijetelje iz kasarne ne Manjači, da vidim u kakvom je to stanju. Ima li kakvu ideju šta bi se moglo uraditi sa tom starom tehnikom. Možda muzej, konzervacija, otkup,...

Na časovima obuke u JA, jedan T-34/85 kao nastavno sredstvo.


[attachment=1]

Владо, спасавај, ако можеш икако. Ем је историјско добро, ем вреди пара, и то не у километрима, већ у доларима. Наравно, највише вреди ако остане где јесте, или у бољој поставци, оправљен и сређен за музеј. Но, ако вам чује Додо да шклопоција вреди новаца, можда ће преписати тенк у власништво Пензионог фонда, па вам је боље мучат`, те у тишини радити акцију.

Nazvao sam prijateljicu, potporučnicu, koja radi u toj kasarni. Portparol za odnose sa javnošću. Gore su u kasarni dvije jedinice, a ona radi u onoj koja se na bavi tom tehnikom. Ne zna u kakvom je stanju ta tehnika i koja joj je namjena. Eventualno će mi reći situaciju u ponedeljak.

Sutra (ili u ponedeljak) ću imati informaciju o tome. Treba naći neku lokaciju za to, za smještaj tehnike, hangar. uraditi konzervaciju, platiti to sve, dobiti dozvole MO, itd. Imam prijateljicu na veoma viskom položaju  u MO BiH, a koja može da odluči šta da se radi sa tim.

I najduži put počinje prvim korakom.

Pozdrav

Vlado

Samo da to neblokira, ne donošenje zakona što blokira prodaju viškova naoružanja...

Ova tehnika ne spada u viškove naoružanja, nego u istorijsko nasljeđe.<

   Od prošle godine jedna 34-ka stoji na Vršačkom Bregu pored dečjeg odmarališta. Tu je prevezena iz bivšeg Nastavnog Centra OMJ u Vršcu i postavljena kao eksponat. Motor i transmisija su izvađeni a kupola je zavarena tako da bi rekonstrukcija bila nemoguća misija, uostalom kao i pentranje ostataka ovog tenka na najvišlji vrh Vojvodin,e pa je neko to ipak uradio. Do pre par godina se mogla uraditi kompletna rekonstrukcija ovakvog tenka jer je po magacinima bilo nešto opreme za ovu legendu, uključujući i nove ( ili remontovane ) motore, potporne točkove i sl. što se zadržalo iz ovog ili onog razloga a uglavnom zbog nepoznavanja delova pa se sve što piše na ruskom svrstavalo pod delove za T-55. Sada su ti delovi i oprema završili po otpadima i teško im se može ući u trag, ako su još u životu. Svojevremeno sam učestvovao u demontiranju opreme sa ovakvih tenkova pre njihovog sečenja 96./97. g. i koliko se sećam svi su bili u tip-top stanju. Sa sečenjem oklopa su majstori imali strahovitih problema zbog ljutine materijala i nenormalne potrošnje acetilena, daleko više nego sa sečom T-55 desetak godina kasnije. Očigledno je legura T-34 bila tvrđa i teža za sečenje.

To bi bio ovaj.


[attachment=1]

   Trebalo bi da je taj. Ako se nalazi pored odmarališta Crvenog Krsta iznad Vršca, na dečjem igralištu,  taj je !

Taj je, na dečijem igralištu. Lep centralni objekat igrališta  :)

Prilog "Oj tenkisti, garave vam ruke", objavljen u listu "Narodni borac" - listu Sarajevske armijske oblasti koji je izlazio 60-tih godina u Sarajevu.

U prilogu je opisano menjanje gusenice u noćnim uslovima u toku vojne vežbe na tenku br. 2750 što bi ustvari trebao biti T-34 a ne M4 iako se na slici u tekstu tako prikazuje.


[attachment=1]

U istom listu, u broju iz 1963. godine je objavljen i ovaj članak. Ne mogu da se setim da li sam na nekom drugom mestu video ovaj prizor, čini mi se da prvi put vidim. Grupa partizanskih boraca na sovjetskom T-34 negde na beogradskim ulicama.

[attachment=1]

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

[attachment=4]

   Upravo članci gusenice (zadnji crtež) na ovoj časnoj starini su glavni razlog zašto se teško šlepala pomoću druge 34-ke. Loš profil gazećeg dela i mala specifična težina vozila su uticale da pri šlepanju po betonu proklizava ili čak sklizne sa prikolice vučnog voza pri neznatnom bočnom nagibu.

[attachment=1]

Na preseku korpusa lepo se vide ležišta opruga vešanja tipa Kristi. Naime, T-34 nije imao vešanje sa torzionim štapovima, već upravo spiralne opruge sistema Kristi (Christie). Torziono vešanje ugrađeno je na prototip tenka T-43, ili T-34M ratne proizvodnje, ali se odustalo od serije da se ne bi ugrožavala masovna proizvodnja T-34 i modifikacije T-34/85. Teški tenkovi KV i IS, a zatim srednji tenk T-44, od početka su imali torziono vešanje.

-Na ulicama Beograda za vrijeme oslobađanja 1944.
-U Trstu, tenk 2. tenkovske brigade JA 1945.

(slike iz knjige "Oklep na slovenskem" I. Kočevarja)

ovo prevrtanje se desilo u Vrscu kada su ga istovarili kod crvenog krsta sa voza :(

Popravak motora T-34 na tenku. Za potpun pristup motoru bilo je potrebno odšrafit gornju ploču iznad motornog odjeljenja i okrenut je prema nazad. Ploča je bila na šarkama (britvelama).

(slike iz knjige "Oklep na slovenskem" I. Kočevarja)

Crtež T-34 i T-34/85

Razvitak T-34

(slika iz knjige "Oklep na slovenskem" I. Kočevarja)

Vježba jedinica JNA oko 1949. godine. Lijevo iz tenka T-34/85 vide se njemački samohoni topovi Hertzer, samohodni topov SU-76 i britanski Bren carrier.

(slika iz knjige "Oklep na slovenskem" I. Kočevarja)

Na brzinu gledajući, nisam našao temu o T-34, pa mislim da bi se moglo staviti ovde. T-43 je razvijan kao alternativa T-34/85. Korpus je bio veoma sličan, čak i nešto uži od T-34, a najveća novina je bilo vešanje sa torzionim štapovima, mnogo udobnije nego sa oprugama tipa Christie, jer je uzdužno ljuljanje bilo time bitno smanjeno. Pogon kupole bio je širi nego kod T-34/76. Oklop sa čela je, koliko znam, bio jači. Top je ostao 76mm. Ipak, iz raznih razloga, zaustavljen je bio razvoj ovog perspektivnog vozila. Još pre toga prekinut je razvoj KV-13, tenka koji je trebalo da objedini zaštitu tenkova KV i masu T-34 (nešto ipak povećanu). I od ovoga se odustalo, iako je i KV-13 imao torziono vešanje. Umesto svega, u seriju je pošao T-34/85, koji je, sa poboljšanjima u opremi ostao u službi sve do devedesetih godina.

Možda je razlog odustajanja od ovog modela to šta su zadržali kalibar 76.
Koliko sam pratio pokazalo se da je on preslab.

poz.

Ps: prebacio sam iz teme o vozilu A.

Nešto je rade več pisao ovde (https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,17894.msg205012.html#msg205012) oko T-43.


LPB

[attachment=1]

[attachment=2]

Spoj tenka T-34 i topa Flak 88

[attachment=3]

Slikano 50-tih godina prošlog veka ispred turbea Damad Ali Paše (https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,21046.0.html) na kalemegdanskoj tvrđavi. Postavka Vojnog muzeja u Beogradu na Kalemegdanu se nalazila u tom delu tvrđave dok se muzej nalazio u staroj zgradi.


[attachment=1]

Dread, odlična slika!

Samo na slici po mom mišlenju nije T-34, več nešto mnogo vrednije.. Vozilo A (https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,9039.0.html)

Da znaš da si u pravu, nisam ni obratio pažnju.

Ima nas drugih, koji jih rado gledamo.. ;)

Tenkovi T-34 na paradi 1949. godine u Beogradu. Na tenku u prvom planu su vidljive oznake KMTJ (Komande tenkovskih i motorizovanih jedinica). Sa ovakvim označavanjem oklopne tehnike se prestalo vrlo brzo već početkom 1951. godine, preformiranjem KTMJ u Upravu TiMJ (oklopnih) jedinica.

[attachment=1]

[attachment=2]

Slika a.1-7 prikazuje vozilo A, a ne T-34. Kupola drugačijeg oblika odaje ga. Na slici je svih pet proizvedenih tenkova.

A bogami i M-2 Brauning mitraljez na kupoli. ;)

Starina iz pančevačke kasarne...
[attachment=1]

Dobro se drži, vidim ima i meteo senzor.  :)

poz.

Ovo je posleratni T-34B.

стевица?

Da Stevica - moja kasarna jedno vreme :)

и моја - зато и питам ;)

Nemam pojma o čemu se ovde radi, ali ide matori...

http://www.youtube.com/watch?v=ohz9NzpkrQ8

Čuo sam za ovaj događaj. Navodno su samo sipali gorivo sa najbliže pumpe u primerak koji je stajao kao spomenik, seli i ćaaaaaaaaaoo... ;D
Posle jedno 300 m tenkić se zaustavio.

"жао ми је народе, нестаде нам бензина" ;D

Mogu da zamislim drugu stranu...isekli su se u sekundi. ;D

кад се мало боље размислим, откуд акумулатор у споменику???  ::) а то што је стао може да буде и да је заковао мотор јер му нису сипали уље ;D

[attachment=1]

Осолобођење Загреба. 8.5.1945. [attachment=1]

... Narod ovacijama iz tisuća grla dočekuje oslobodioce...

Četvorka za vreme naše žurke. Meni je fotografija zanimljivija zbog uokvirenog detalja.

[attachment=1]

Da li je u pitanju onaj čehoslovački PM?

To je to, dedino sokoćalo iz rata Zbrojovka M37.

[attachment=1]

Nekad stajao ispred Postojnske jame, sada u muzeju..



[attachment=3]
[attachment=1]
[attachment=2]

Radio stanica R-113 za T-34
[attachment=1]

Nočni IC periskop za T-34
[attachment=2]
[attachment=3]


DTM iz T-34
[attachment=4]

Oklop sa T-34/76 Obr.1940

[attachment=1]

[attachment=1]
[attachment=2]

Juče videh u novopazarskoj kasarni jedan T-34 kako se šepuri pored ograde do glavnog puta. Nije bilo vremena za fotografisanje.

Trebali bi biti naši..


[attachment=1]

И јесу наши. Негдје сам видио ову фотографију са објашњењем да је фотографисано на Бранковом мосту приликом статичких и динамичких испитивања конструкције моста.

Dve iz Fronta.

[attachment=1]

[attachment=2]

Šasija T-34 sa kupolom T-34 S. Dalnjim razvojem došlo se do kupole T-43 i kasnije do znane T-34/85

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]


Kad se sretnu tenkisti i artilerci. 1941 negde u Rusiji.

[attachment=4]

Dve sa obuke.

[attachment=1]

[attachment=2]

Lovac tenkova na šasiji T-34 pod oznakom U-20 i topom 85 mm 52-K




[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]

Negde kod nas.

[attachment=1]

T-34-57


[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]
[attachment=5]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]
[attachment=5]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]

[attachment=2]

Jedna iz perioda T11.

[attachment=1]
Izvor. (http://www.slobodnadalmacija.hr/)

poz.

Pokušaji da se zaštiti tenkovski desant od neprijateljske vatre.

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

Нове фотографије из Јемена, протв Хута на страни арапске коалиције...

[attachment=1]
[attachment=2]

Без старца нема ударца...

Evo i snimka

https://www.youtube.com/watch?v=zHeL_-ZnSGY

[attachment=1]

Беше ли то модел производње Стаљинградског тракторског завода, или Лењинградски? Не могу сад да проверавам, радни је дан.

[attachment=1]

BEST TANK OF WORLD WAR 2 - T-34 TANK

https://www.youtube.com/watch?v=JMUXNU2635I

The T-34 was a Soviet medium tank that had a profound and lasting effect on the field of tank design.

Although its armour and armament were surpassed later in the war, it has been often credited as the most effective, efficient and influential tank design of the Second World War.

https://youtu.be/usGu0gwe3vE

Zamenis ulje i vozi :D

http://www.youtube.com/watch?v=-j94PTpFbuM

Тако је у Доњецку пре три године тенк ИС-3 скинут са постамента споменика. Мајстори су прегледали мотор, очистили, сипали уље и нафту, ставили акумулаторе, креснули и пошли. А ИС-3 је компликован и непоуздан. Не мислим да је било баш исплативо оправљати нишанску справу, итд., али муниције за топ Д-25 има, стандардна муниција 122мм. Ускоро потом у Донбас је стигла помоћ у "хардверу" из Русије, а штошта је заплењено и од "ћубастих".

  Kkav realisticn video  :pilot :pirat :udri

Tačno tako!
Možda se i radi o "humoru" ili bolje rečeno ismevanju ili ne znanju osnovnog.Gdje bi čovjek koji je imalo u realnosti (svjestan stvarnosti) povezao volovsku zapregu, tenk i avion.Sigurno da se nije zapitao da li se i može iskriviti cev topa za 90 step. i njom udarati po repnom djelu aviona,itd...
Jednostavno,"čemu ovo služi a još i ne radi". :laugh:

Poz.

Корејска акциона комедија од 2015

Значи Т-34 да добие нов мотор од 700 кс сили додаден оклоп, и да испалува наведувани пт ракети , повторно можи да биде добар за пружање на огнена подршка ?

Можда, али видео је из Јужне Кореје, не Северне. Откуд "Мастанг" северније 38 паралеле!?  Са мотором боље не радити ништа, него  кад се поквари ставити други исправан мотор. За возача треба неко јак, јер су команде тешке. Топ 85мм има вертикални опсег -5 - + 18*, што је довољно за подршку до 5-6км. Поуздано и снажно оруђе. БК Т-34 је ионако повелик. Руси причају да се на сајтовима за војне резервне делове, преко приватних фирми по свету још увек могу наћи какви год хоћеш делови за Т-34.

Идејата ја добив  од видеото каде ги споредуват т-90 и т-34 .Да се модернизира т-34 до крајност  имам некои идеи на тенк базиран на т-34

Застарео је ДЕФИНИТИВНО. Ипак је још увек употребљив, али зависи коме и за шта. Hеке ствари су вечне, што је приметио наш Božo13. Због антикварне вредности можда није много јефтинији од Т-54/55 на слободном тржишту. "Петица" је ипак много савременија и боља, а довољно једноставна за разноврсне задатке у сукобу без фронталних судара ОМЈ.

Идејата ми е да биде нов тенк ама создаден на т-34 односно многу полесен за одружување само со нов оклоп и пт-ракети и тешки митролези, и да биде полугасеничар да не го имаа проблемот со системот за управување со гасеници.

Гоце, тенк је тенк, а полугусеничар је полугусеничар. Тенк је само на гусеницама.  Идеја ти је оригинална, али неостварива.

Штое  разликата мегу системот за ротација на куполата кај т-72 и кај т-34 ?

Malo je čudno da na Palubi nema tema o tenku T34.

Saznao sam da u Banja Luci u Kasarni Kozara ima jedan tenk T34/76 serijski broj 5.
Tamo je zajedno sa vozilo o kojem smo već pisali.
https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,20591.0.html

Dakle tenk T34 kojeg je napravljeno oko 84000 komada, u Banja Luci je ovaj tenk, serijski broj 5.

Slike tenka od prije nekoliko godina.

[attachment=1]

[attachment=2]

U stanju raspadanje.

Na bilo kakvoj aukciji bi se mogao prodati za više od 5.000.000 $

Pozdrav

Vlado

Није баш да нема...

https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,26018.0.html

Чисто сумњам да је то БАШ пети ИКАДА направљени Т-34. То је пети тенк ко зна које серије, ко зна ког завода...

Današnje slike iz kasarne Kozara.

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

[attachment=4]

[attachment=5]

[attachment=6]

Sve u svemu, u veoma jadnom stanju je.

Pozdrav

Vlado

 :'( :'( :'( :'( :'( :'(

Da li je ovo jedini sačuvani primerak T-34/76 ratne proizvodnje, rekao bih obrasca 1942. godine, na teritoriji bivše nam države?

Ovo je zaista rijedak model tenka T34/76, model 1942 godina. I mislim da ih nema puno.

Stvarno mislim da je ovo jedini sačuvani primerak na teritoriji ex. SFRJ. Mislim, ali nisam siguran. I ovaj je ustvari, za muzejski eksponat, u prilično dobrom stanju. Verovatno je motor i menjač još unutra. Top verovatno F-34. S obzirom na različite tipove oslonih točkova, moguće je da je ovaj tenk proizvodnje Staljingradskog traktorskog zavoda. Čak i u Rusiji je ostalo malo sačuvanih tenkova ovog modela. Dakle, vrlo vredan eksponat, pogodan za vođenje školskih ekskurzija i tara-para. Mogli bi travu okolo malko opleviti, oprati "golubija odlikovanja" sa tenka, itd.

Interesantno jer nigdje nisam našao da je Yuga nabavljala T34/76. Zna li se odakle je ovaj dolutao ?

Ratni plen. Nemci zarobili na istočnom frontu pa poslali za jugoslaviju ili od jedinica koje su ih imale u svom sastavu a povlačile se preko naše teritorije.

Tako je. Beutepanzer.

Da je tako, vidi se i po točkovima tenka, ima najmanje tri različita tipa točkova, što je gotovo siguran znak.

Zavodi koji su proizvodili tenk T-34 su imali različite tipove točkova, nemci su koristili one koji su im dolazili pod ruku, otud takvo "šarenilo" točkova.

УралВагонЗавод у Перму имао је заокружен производни процес и његови су Т-34 били стандардизовани. Лењинградски, харковски и стаљинградски тенкови су имали проблема са доставом појединих делова, па су стављали шта су тренутно имали на лагеру. Отуда и шаренило. "Стандардизацију" на руски начин треба схватити веома условно. Амерички делови су без грешке пасовали на сваки примерак одговарајућег типа америчког возила. Код Руса без мацоле и брушења, краћења, масне псовачине, итд. ниси могао углавити ни званично "стандардни" део.  Највероватније је овај био заробљен, па је као beutepanzer (заплењени) транспортован код нас. До јесени 1944. ОМЈ Црвене армије су углавном биле преоружане на Т-34/85, па су Т-34/76 били већ тада ретки. Код нас су Немци користили невероватно шаренило најразличитијих оклопних возила разних земаља савезница, као и заплењена возила.

Nismo negde pričali da je taj iz Trsta?

Molim moderatore / administratore da, ako je moguće, razjasne Božinu primedbu da li je možda baš ovaj tenk bio u sastavu Brigade JNA koja je ušla u Trst u maju 1945., tj. da li smo to pominjali i nekako dokazivali, jer ovaj tenk kao izuzetno redak i vredan eksponat za današnje vreme to razjašnjenje zaslužuje.

Ovaj tenk nije bio u sastavu 2. Tenkovske brigade JA, već je zarobljen od strane naših tokom bitke za Trst. Najverovatnije je pripadao 5. Policijskoj tenkovskoj četi.

[attachment=1]

I ovaj na tih par postova ima šarenilo na točkovima

https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,9130.msg124846.html#msg124846

Kolko se secam, bio je jos neki T-34/76 ostavljen od sovjeta zbog kvara u Sremu ili Baranji, al to nije siguran podatak.

U ponedeljak, 19.6. ću dobiti nove, detaljnije, slike ovog tenka.

Hmmmm, treba smanjiti priču o ovom komadu istorije, neko će da ga uvali, preproda, valjati dalje ... :zid

E, ova ti je dobra! Stvarno moramo biti oprezni. :dosada

Ma čudo smo.

Nego slegla se prašina i oko onog poluguseničara.

A da, čudno mi je i to što baš Vlada sve to pronađe i to takve retkosti  ::) ::) :laugh: :laugh: :laugh:

Šalim se Vlado.

Mislim da gresis, sve dok ima price oko ovog (ili slicnih stvari), nece smeti da ih prodaju. Krade se kada te niko ne gleda, ne kada su oci uperene na objekat kradje.

Eeeeee moj Trpe, dok mi pričamo neki već trljaju ruke, ukradenu stvar je najbolje zakamuflirati i smestiti na prometno mesto.

T-34Flak

[attachment=1]

T-34 i britanski Challenger I ...1996.godine

[attachment=1]

https://youtu.be/nTrt_qPXmQY

https://youtu.be/qZIA45FcaPY

Ne znam da li je ovde to neko do sad pominjao ali u Moskvi postoji Muzej istorije tenka T-34. Slucajno naleteo na Google mapama a evo i linka ka sajtu http://museum-t-34.ru/

Jedan Talijanski T-34/76.

[attachment=1]

Tražim sliku tenka T34 iz niške brigade, a koji se je negdje pedesetih godina prošlog vijeka survao u neki kanjon u Crnoj Gori.

Nadam se da je neko ima, pa neka objavi.

Pozdrav
Vlado

buđenje iz višegodišnjeg sna :

https://www.youtube.com/watch?v=RjBu3XXnVOw&t

Jedan šareni sa Vršačkog brega.

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

[attachment=4]

[attachment=5]

ух како сам ја попи*дио кад сам видо да је унакажен... :zid :zid :zid

Jbg, barem nije završio kao sirovina za lonce i poklopce.

истина, али био је офарбан без тих цвећки. имам негде слике док је био такав.

Šta nije i onaj na Kalemegdanu bio šareno pofarbam od strane B92 ako me pamćenje služi

Nisam skoro prolazio, ali ne bih voleo da su ga unakazili srcima i cvetićima.

zadnji put je bio zelen (2016.), kako i treba, mislim da je negdje oko 2010 to bilo kad je bio šaren, samo ne mogu naći slike,
sad su pod nadzorom i nije ih lako prefarbati

Bio je prefarban u roze, ako se dobro sećam, ali je sada vraćen u normalno stanje. Pre samog farbanja tenk je bio u očajnom stanju, sav od ružine, tako da je to farbanje u roze samo prenulo nadležne da ga očiste i vrate mu prvobitni SMB sjaj. ;)

Russia: T-34 tank falls off platform at Kursk parade

https://youtu.be/NzYiDLpT-DI

Остадоше без пола плате, а и добро угрувани!

Сеуште вози т-34 по толку години .Камбонџански т-34 за Русија од Манџурија до НР Кина

http://www.youtube.com/watch?v=3bpj_YQQRKU

И не само то! По оригиналном типу ослоних точкова види се да ови Т-34-85 нису прошли модернизацију у тип Т-34Б. Лаос на њима изгледа ништа није модернизовао све ове године. Још неке армије у свету користе Т-34, а одговарајуће фирме још увек нуде резервне делове за њега. Жив је чађави! :)

Kaмо да имав  сега во овој момент т-34.Па да си возев низ Скопје  да си прошетав до собранието една мала показна вежба ама пусти желби и соништа .

А и "камени мост" би ваљда издржао терет Т-34. То је Цар Душан правио!

Имаа и други два мостови  само не ми треба да го преминам Вардар  само до собранијето имаа таму една УЧК аа која многу се мисли дека е силна  .Инаку мостот не е од Душан направен оти кога го реновираја во 2002 год внатре пронајдоја римски бетон  некој правел поправки  во римскиот период многу е постар можеби  е од бронзена доба .За Душан  инаку во негово време само на 100 метра каде што денес е споменикот на Александар 3 Македонски имало капија наводно е направена од Јустијан  е сега ако некој град имал капија тогаш тое е царски град и затоа цар душан поминал при крунисувањето низ таа  скопска капија односно станала цар.Таа капија постоела до кај 15 век и турците на тоа место изградиле џамија и ја крстиле Бурмали Џамија  или капија (врата) џамија. Инаку во 2014 година шиптарите се обидоја да го турнат споменикот на Цар Душан но не успеја .Сепак цар Душан сега се превртува во гроб сепак тој освен што се прогласи за српски цар се прогласил и за македонски цар.

Nekoliko država još uvek ima tenkove T-34 u aktivnoj službi, u Jemenu čak učestvuju u borbama na vrlo zanimljiv način  :)


https://youtu.be/eMMCYWxAtco

https://youtu.be/8dUAs40ymag

https://youtu.be/QsyEKVMFw9s

https://youtu.be/nTrt_qPXmQY

Dokumentarni film o T-34 tenkovima.



https://youtu.be/lK4HV56Qj_E

https://youtu.be/E5QcWWB8hwM

Ako je maketa verna uglednom obrascu, ovo je jedan od tenkova zarobljenih oko Staljingrada, proizvodnje tamošnjeg traktornog zavoda.

Ispitivanje tenka T-34


"Evaluation of tanks T-34 and KV by workers of the Aberdeen testing grounds of the U.S."
(from the Tanker's forum, posted by Misha Veksler)
(Footnote 1 -- reads, "The full name of the document is, "An Evaluation of the T-34 and KV tanks by workers of the Aberdeen Testing Grounds of the U.S., submitted by firms, officers and members of military commissions responsible for testing tanks." The tanks were given to the U.S. by the Soviets at the end of 1942 for familiarization.")

The condition of the tanks
The medium tank T-34, after driving 343 km, became disabled and could not be fixed. The reason: owing to the extremely poor air cleaner on the diesel, a large quantity of dirt got into the engine and a breakdown occurred, as a result of which the pistons and cylinders were damaged to such a degree that they were impossible to fix. The tank was withdrawn from tests and was to be shelled by the KV and its "Z/ 3" (?) -- by the cannon of the M-10 tank. After this it would be sent to Aberdeen, where it would be analyzed and kept as an exhibit.

The heavy tank KV is still functional. Tests are continuing, although it has many mechanical defects.

The silhouette/configuration of the tanks
Everyone, without exception, approves of the shape of the hull of our tanks. The T-34's is particularly good. All are of the opinion that the shape of the T-34's hull is better than that of any American tank. The KV's is worse than on any current American tank.

Armor
A chemical analysis of the armour showed that on both tanks the armour plating has a shallow surface tempering, whereas the main mass of the armoured plating is made of soft steel.

In this regard, the Americans consider that, by changing the technology used to temper the armoured plating, it would be possible to significantly reduce its thickness while preserving its protective capacities. As a result the weight of the tank could be decreased by 8-10%, with all the resulting benefits (an increase in speed, reduction in ground pressure, etc.)

Hull
The main deficiency is the permeability to water of the lower hull during water crossings, as well as the upper hull during rain. In heavy rain lots of water flows through chinks/ cracks, which leads to the disabling of the electrical equipment and even the ammunition.

The Americans liked how the ammunition is stowed.

Turret
Its main weakness is that it is very tight. The Americans could not understand how our tankers could fit inside during winter, when they wear sheepskin jackets. The electrical mechanism for turning the turret is very bad. The motor is weak, heavily overloaded and sparks horribly, as a result of which the device regulating the speed of the rotation burns out, and the teeth of the cogwheels break into pieces. They recommend redoing it as a hydraulic or simply manual system.


KV-1 heavy tank at Bovington Museum (England) (photo by [...])

Armament
The gun of the T-34 is very good. It is simple, dependable and easy to service. Its weakness is that the initial speed of the shell is significantly less than that of the American "Z/ 3" (3200 feet versus 5700 feet per second).

Aiming/Back-sight
The general opinion: the best in the world. Incomparable with any existing (well-known here) tanks or any under development.

Track
The Americans very much like the idea of steel tracks. But they believe that until they receive the results of the comparative performance of steel vs. rubber tracks on American tanks in Tunis and other active fronts, there is no basis for changing from the American solution of rubber bushings and pads.

The deficiencies in our tracks from their viewpoint results from the lightness of their construction. They can easily be damaged by small calibre shells and mortar bombs. The pins are extremely poorly tempered and made of poor steel. As a result they quickly wear and the track often breaks. The idea of having loose track pins that are held in place by a cam welded to the side of the hull, at first was greatly liked by the Americans. But when in use under certain operating conditions, the pins would become bent which often resulted in the track rupturing. The Americans consider that if the armour is reduced in thickness the resultant weight saving can be used to make the tracks heavier and more reliable.

Suspension
On the T-34, it is poor. Suspension of the Christie type was tested long ago by the Americans, and unconditionally rejected. On our tanks, as a result of the poor steel on the springs, it very quickly (unclear word) and as a result clearance is noticeably reduced. On the KV the suspension is very good.

Motor
The diesel is good and light. The idea of using diesel engines on tanks is shared in full by American specialists and military personnel. Unfortunately, diesel engines produced in U.S. factories are used by the navy and therefore the army is deprived of the possibility of installing diesels in its tanks.

The deficiency of our diesels is the criminally poor air cleaners on the T-34. The Americans consider that only a saboteur could have constructed such a device. They also don't understand why in our manuals it is called oil-bath. Their tests in a laboratory showed that:

- the air cleaner doesn't clean at all the air which is drawn into the motor;
- its capacity does not allow for the flow of the necessary quantity of air, even when the motor is idling. As a result, the motor does not achieve its full capacity. Dirt getting into the cylinders leads them to quickly wear out, compression drops, and the engine loses even more power. In addition, the filter was manufactured, from a mechanical point of view, extremely primitively: in places the spot-welding of the electric welding has burned through the metal, leading to leakage of oil etc. On the KV the filter is better manufactured, but it does not secure the flow in sufficient quantity of normal cleaned air. On both motors the starters are poor, being weak and of unreliable construction.

Transmission
Without doubt, poor. An interesting thing happened. Those working on the transmission of the KV were struck that it was very much like those transmissions on which they had worked 12-15 years ago. The firm was questioned. The firm sent the blueprints of their transmission type A-23. To everyone's surprise, the blueprints of our transmission turned out to be a copy of those sent (?). The Americans were surprised, not that we were copying their design, but that we were copying a design that they had rejected 15-20 years ago. The Americans consider that, from the point of view of the designer, installing such a transmission in the tank would create an inhuman harshness for the driver (hard to work). On the T-34 the transmission is also very poor. When it was being operated, the cogs completely fell to pieces (on all the cogwheels). A chemical analysis of the cogs on the cogwheels showed that their thermal treatment is very poor and does not in any way meet American standards for such mechanisms.

Rolling friction clutches
Without doubt, poor. In America, they rejected the installation of friction clutches, even on tractors (never mind tanks), several years ago. In addition to the fallaciousness of the very principle, our friction clutches are extremely carelessly machined from low-quality steel, which quickly causes wear and tear, accelerates the penetration of dirt into the drum and in no way ensures reliable functioning.

General comments
From the American point of view, our tanks are slow. Both our tanks can climb an incline better than any American tank. The welding of the armour plating is extremely crude and careless. The radio sets in laboratory tests turned out to be not bad. However, because of poor shielding and poor protection, after installation in the tanks the sets did not manage to establish normal communications at distances greater than 10 miles. The compactness of the radio sets and their intelligent placement in the tanks was pleasing. The machining of equipment components and parts was, with few exceptions, very poor. In particular the Americans were troubled by the disgraceful design and extremely poor work on the drive/ gear/ transmission links/ blocks (?) on the T-34. After much torment they made new ones and replaced ours. All the tanks' mechanisms demand very frequent adjustments/ fine-tuning.

Conclusions, suggestions
1. On both tanks, quickly replace the air cleaners with models with greater capacity capable of actually cleaning the air.

2. The technology for tempering the armour plating should be changed. This would increase the protectiveness of the armour, either by using an equivalent thickness or, by reducing the thickness, lowering the weight and, accordingly, the use of metal.

3. Make the tracks thicker.

4. Replace the existing transmission of outdated design with the American "Final Drive," which would significantly increase the tanks' manoeuvrability.

5. Abandon the use of friction clutches.

6. Simplify the construction of small components, increase their reliability and decrease to the maximum extent possible the need to constantly make adjustments.

7. Comparing American and Russian tanks, it is clear that driving Russian tanks is much harder. A virtuosity is demanded of Russian drivers in changing gear on the move, special experience in using friction clutches, great experience as a mechanic, and the ability to keep tanks in working condition (adjustments and repairs of components, which are constantly becoming disabled). This greatly complicates the training of tankers and drivers.

8. Judging by samples, Russians when producing tanks pay little attention to careful machining or the finishing and technology of small parts and components, which leads to the loss of the advantage what would otherwise accrue from what on the whole are well designed tanks.

9. Despite the advantages of the use of diesel, the good contours of the tanks, thick armour, good and reliable armaments, the successful design of the tracks etc., Russian tanks are significantly inferior to American tanks in their simplicity of driving, manoeuvrability, the strength of firing [reference to speed of shell], speed, the reliability of mechanical construction and the ease of keeping them running.

Signed -- The head of the 2nd Department of the Main Intelligence Department of the Red Army, General Major of Tank Armies, Khlopo... (end missing: Khlopov?)


https://www.oocities.org/pentagon/quarters/4635/library/russian_tanks/evaluation_of_russians_tanks_at_aberdeen.htm

German evaluation of captured Soviet tanks
During WWII the German armed forces were always short of equipment, especially trucks and combat vehicles. In order to deal with this problem they made extensive use of captured French, Italian, Soviet and British vehicles.

Foreign tracked vehicles and tanks were refurbished, brought up to German standards when possible (for example by installing a commander’s cupola in tanks) and used mainly in auxiliary roles by security divisions or as tank tractors by combat units.

My source on the German use of captured Soviet tanks and their technical evaluation is ‘Panzer tracts no. 19-2: Beute-panzerkampfwagen’ by Thomas Jentz and Werner Regenberg.


T-26 and BT tanks in German service

The success of operation Barbarossa led to the encirclement of many Soviet formations and huge numbers of Soviet tanks were left abandoned in the fields. The Germans made a serious effort to collect some of them and put them to use.

Just after the start of ‘Barbarossa’ the Army High Command – OKH ordered that the supply staffs (Feld-zeugstaebe) were to be reinforced for the purpose of seizing enemy tanks. The following Kommandos were created: Ob.Pz.Stab Nord in Insterburg, Ob.Pz.Stab Mitte in Warsaw, Ob.Pz.Stab Sud in Cracow and Ob.Pz.Stab Rumanien in Bucharest. At the same time the Sicherungs-Divisionen (rear area security divisions) were ordered to organize captured tank platoons.

By September 1941 some vehicles were sent to security divisions, including 10-12t ‘Christie’ and amphibious ‘schwimmpanzer’.

The reliability of the T-26 tanks was not satisfactory. Security Division 221 reported in October ’41: ‘The Pz.Kpfw.Zug created by the division is no longer operational. One Panzer is completely burnt out due to an engine fire. Both of the other Panzers have engine and transmission problems. Repetitive repairs were unsuccessful. The Panzers always broke down after being driven several hundred meters on good roads. As reported by technical personnel, both of the engines in the Panzers are unusable because they were incorrectly run in.’

The commander of the Panzersug.Sich Regt 3 in Army Group North noted: ‘The Russ.kampfwagen completed at the Waffenwerkstatt (Arsenal) Riga all broke down due to mechanical failures.’

The BT tank also came under criticism: ‘B. T. (Christi): The main cause of failure is a transmission that is too weak in combination with a strong engine that should provide the tank with high speed, but is over-stressed when driven off road where the lower gears must be used for longer periods. In addition, as in the T 26, problems continuously arise that are due to entire design and poor materials, such as failure of the electrical system, stoppages in fuel delivery, breaks in the oil circulation lines, etc.’

One T-34 worth 40 bottles of alcohol

On 30 July 1943 the OKH/GenStdh/GenQu/Abt.III/Gr.V communicated a program for the retrieval of enemy vehicles.

Units that retrieved a fully operational T-34 would get as reward two self propelled A/T guns or if the units was up to strength three ‘maultier’ trucks. Infantry and assault units would receive two 75mm Pak 40 guns with towing vehicles.

The simple infantryman had other reasons to risk his life for a T-34. As the report said: ‘OKH also has established special distribution of market wares as a premium for recovering a non-operational Pz.Kpfw. T-34 (40 bottles of alcohol), for a complete engine, transmission, gun sight, or radio set (6 bottles), and for a complete gun, radiator, starter etc. (1 to 3 bottles).’

KV tanks in Tiger units

The Kliment Voroshilov (KV) tank was used by the Soviets in limited numbers but its heavy armor and 76mm gun commanded respect in the battlefield.

Its German equivalent was the famous Tiger tank. These two enemies actually joined forces. The Germans used captured KV tanks for towing their Tigers since the KV was one of the few vehicles that could tow the heavy Tigers.

A German report of September 1943 says: ‘Based on previous experience in recovering Panzers, OKH has decided that Beute-Pz.Kpfw. KW I are to be used as Bergepanzer. When still present the weapons, the turret, and the gun are to be left on to increase the traction weight and also to be used in defense of the Berge/commando. Use of these KW I as Bergepanzer is decisive because of the shortage of equally heavy and suitable German towing vehicles for recovering heavy Panzers. Also, it is forbidden to divert armed KW I issued as Bergepanzer to combat tasks.’

T-34 and SU-85 in German service

Small numbers of T-34 tanks were used by several security and field units. These were used for anti-partisan operations or as tank destroyers.

The SS Panzer-grenadier Division ‘Das Reich’ used the T-34 in combat in 1943. This unit received in May 1943 25 T-34’s in need of repairs. These were overhauled at the ‘SS T-34 Instandsetzungsbetrieb Tuebke’ locomotive plant.

The strength reports show that in 11th May  there was only 1 T-34 operational but in July 1st 16 out of 25 were operational.

Another unit that used the T-34 model 1943 (hexagonal turret and commander’s cupola) and Su-85 was the 2 Kompanie/Panzerjaeger-Abteilung-128. Their report of June ’44 has interesting information on the strengths and weaknesses of these vehicles.

Apparently automotive performance was poor:
‘Regardless of our limited experience, it can be stated that the Russian tanks are not suitable for long road marches and high speeds. It has turned out that the highest speed that can be achieved is 10 to 12 km/hr. It is also necessary on marches to halt every half hour for at least 15 to 20 minutes to let the machine cool down. Difficulties and breakdowns of the steering clutches have occurred with all the new Beute-Panzer. In difficult terrain, on the march, and during the attack, in which the Panzer must be frequently steered and turned, within a short time the steering clutches overheat and are coated with oil. The result is that the clutches don't grip and the Panzer is no longer manoeuvrable. After they have cooled, the clutches must be rinsed with a lot of fuel.’




And as in all T-34’s visibility was a problem:

 ‘The gun sights in Russian tanks are far behind the German designs. The German gunners need to be thoroughly accustomed to the Russian telescopic gunsights. The ability to spot a hit through the gunsight is very limited.’

‘In a Russian tank it is difficult to command a Panzer or a unit and at the same time serve as the gunner Therefore fire direction for the entire Kompanie is hardly possible, and the concentrated effect of the unit’s firepower is lost. The commander's cupola on the T 43 makes it easier to command and fire at the same time; however; vision is very limited to five very small and narrow slits.’

‘Safe driving and sure command of both the T 43 and SU 85 can't be achieved with the hatches closed. We base this statement on our experience that on the first day in combat in the Jassy bridgehead, four Beute-Panzer got stuck in the trench system and couldn't get free with their own power, resulting in the destruction of German defensive weapons during the attempt to retrieve them. The same thing happened on the second day.’

However the gun was considered good and the unit could operate well in a tank destroyer role:

‘Our experience is that the capabilities of the 7.62 cm Kw.K. are good. Thorough adjustment of the weapons and careful aiming ensure high accuracy even at long ranges. With their low rate of fire, the weapons are accurate and have few stoppages.’

‘Based on all these facts, the Kompanie concludes that the success of using captured tanks as a Panzer is questionable. The results of the last days in combat in the Jassy bridgehead have shown that their employment as a Panzerjaeger appears suitable.’

Soviet lack of reliability or German bias?

The German reports presented so far point to significant reliability problems for the Soviet vehicles. The comments on the T-26 and BT are overwhelmingly negative. Even the mythic T-34 comes under criticism. Are these statements credible or are they a result of German bias?

First of all we need to remember that the vehicles used by the Germans were retrieved from the battlefield so they would not be in pristine condition. Moreover the Germans were not trained in servicing them nor did they have a source for spare parts.

The units that operated these vehicles were also not first rate and inexperienced drivers could damage the vehicles.

Still the problems mentioned in German reports match those described in American evaluations of the T-34 (problems with transmission, electrical system, engine etc).

If these problems affected the majority of Soviet vehicles then the German victories in the East are easier to explain…

https://chris-intel-corner.blogspot.com/2013/01/german-evaluation-of-captured-soviet.html?m=1

Prevod sa google prevoditelja:

Nemačka procena zarobljenih sovjetskih tenkova

Tokom Drugog svetskog rata nemačke oružane snage su uvek imale opremu, naročito kamione i borbena vozila. Da bi se izborili sa ovim problemom, široko su koristili zarobljena francuska, italijanska, sovjetska i britanska vozila.

Strana gusjenična vozila i tenkovi su obnovljeni, dovedeni prema njemačkim standardima kad je to bilo moguće (na primjer, postavljanjem zapovjedničke kupole u ​​tenkove) i uglavnom su ih koristili pomoćne uloge odsjeka za sigurnost ili kao tenkovski traktori bojnih jedinica.

Moj izvor o nemačkoj upotrebi zarobljenih sovjetskih tenkova i njihovoj tehničkoj proceni je „Panzer traktati br. 19-2: Beute-panzerkampfvagen “Tomasa Jentza i Vernera Regenberga.


Tenkovi T-26 i BT u nemačkoj službi

Uspeh operacije Barbarossa doveo je do opkoljavanja mnogih sovjetskih formacija i ogroman broj sovjetskih tenkova je napušten na njivama. Nemci su se ozbiljno potrudili da sakupe neke od njih i stave ih na upotrebu.

Neposredno nakon starta "Barbarossa", Vrhovna komanda vojske - OKH naredila je pojačanje snabdevanja štabom (Feld-zeugstaebe) radi zaplene neprijateljskih tenkova. Sledeći Kommandosi su stvoreni: Ob.Pz.Stab Nord u Insterburgu, Ob.Pz.Stab Mitte u Varšavi, Ob.Pz.Stab Sud u Krakovu i Ob.Pz.Stab Rumanien u Bukureštu. U isto vreme, Sicherungs-Divisionen (zadnja oblast bezbednosne divizije) naređena je da organizuje zarobljene tenkovske vod.

Do septembra 1941. neka vozila poslata su u odeljenja bezbednosti, uključujući 10-12t „Christie“ i amfibijski „schvimmpanzer“.

Pouzdanost tenkova T-26 nije bila zadovoljavajuća. Sektor bezbednosti 221 izvestio je u oktobru '41: „Pz.Kpfv.Zug stvoren odeljenjem više nije u funkciji. Jedan Panzer je u potpunosti izgoreo zbog požara motora. Oba ostala Panzera imaju probleme sa motorom i menjačem. Ponovljeni popravci nisu bili uspešni. Panci su uvek propadali nakon što su vozili nekoliko stotina metara dobrim putevima. Kako je izvestilo tehničko osoblje, oba motora u Panzerima su neupotrebljiva jer su nepravilno pokrenuta. "

Komandant Panzersug.Sich Regt 3 Armijske grupe Sever je napomenuo: „Russ.kampfvagen završen u Vaffenverkstatt (Arsenal) Riga sve se pokvario zbog mehaničkih kvarova.“

BT tenk je takođe bio pod kritikom: 'B. T. (Christi): Glavni uzrok kvara je preslab menjač u kombinaciji sa snažnim motorom koji treba da obezbedi rezervoar velikim brzinama, ali je prenaporan kada se vozi izvan puta gde se moraju koristiti niži zupčanici. duži periodi. Pored toga, kao i kod T 26, neprestano se javljaju problemi koji nastaju zbog celog dizajna i loših materijala, kao što su kvarovi na električnom sistemu, zastoji u isporuci goriva, puknuće u cirkulacijskim linijama ulja itd. “

Jedan T-34 vredan 40 boca alkohola

30. jula 1943. OKH / GenStdh / GenKu / Abt.III / Gr.V je predstavio program za povlačenje neprijateljskih vozila.

Jedinice koje su dovele potpuno operativni T-34 dobiće kao nagradu dve samohodne A / T puške ili ako jedinice imaju snage tri „maultier“ kamiona. Pešadijske i jurišne jedinice dobile bi dve 75 mm Pak 40 puške sa vučnim vozilima.

Jednostavan pešadijski čovek je imao druge razloge da rizikuje život T-34. Kao što se u izveštaju kaže: „OKH je takođe uspostavio posebnu distribuciju tržišnih proizvoda kao premiju za povraćaj neoperativnih Pz.Kpfv. T-34 (40 boca alkohola), za kompletan motor, menjač, nišan ili radio set (6 boca), kao i za kompletan pištolj, radijator, starter itd. (1 do 3 boce). "

KV tenkovi u tigrovim jedinicama

Tenk Klimenta Vorošilova (KV) Sovjeti su koristili u ograničenom broju, ali njegov teški oklop i 76-milimetarski top su naredili poštovanje na bojnom polju.

Njegov nemački ekvivalent bio je čuveni tenkovski tenk. Ova dva neprijatelja su u stvari udružila snage. Nemci su koristili zarobljene tenkove KV za vuču svojih Tigrova, pošto je KV bilo jedno od retkih vozila koja su mogla da vuku teške Tigrove.

Nemački izveštaj iz septembra 1943 kaže: „Na osnovu prethodnog iskustva sa oporavkom Panzera, OKH je odlučio da je Beute-Pz.Kpfv. KV koristiću se kao Bergepanzer. Kad su oružje još uvek prisutno, toranj i pištolj ostaviće se da povećaju vučnu težinu i da se takođe koriste u odbrani Berge / komandosa. Upotreba ovih KV I kao Bergepanzera je odlučujuća zbog nedostatka jednako teških i pogodnih nemačkih vučnih vozila za oporavak teških Panzera. Takođe je zabranjeno preusmeravanje naoružanih KV koje sam izdao kao Bergepanzer za borbene zadatke. "

T-34 i SU-85 u nemačkoj službi

Mali broj tenkova T-34 koristilo je nekoliko jedinica obezbeđenja i terena. Koristili su se za protupartinarske operacije ili kao razarači tenkova.

SS-tenkovska-granadska divizija 'Das Reich' koristila je T-34 u borbama 1943. Ova jedinica je primila u maju 1943. 25 T-34 kojima je potrebna popravka. Oni su remontovani u postrojenju za lokomotive „SS T-34 Instandsetzungsbetrieb Tuebke“.

Izveštaji o snazi pokazuju da je 11. maja postojala samo 1 operacija T-34

Prevedi ovo, ako hoćeš, na hrvatski da čitamo k'o ljudi.

U redu ali tribace mi par dana jer sam kratak sa vrimenom

   Članci su odlični i pokazuju američko interesovanje za dostignuća sovjetskih konstruktora koji sve rešavaju na svoj način. Malo je teže kada se čita na Engleskom pa vredi prevesti.

https://youtu.be/nvz5UyrkW5U

   Romansirana priča o ispitivanju i usvajanju prototipa T-34. https://www.youtube.com/watch?v=EI4w7IIapgw Film Tenkovi

Istočni front, Rusija 1942. godine. Zarobljeni sovjetski T-34/76, sa strane puta parkiran kamion Mercedes-Benz L 3000.



[attachment=1]

Još jednom iz 1942. godine, zarobljeni T-34/76.



[attachment=1]

Fotografija iz 1945. godine, u prvom planu T-34/76, iza (parkiran na drugoj strani puta) još jedan T-34/76.



[attachment=1]

https://youtu.be/I448QJPPLvA

Januara 1941 finalisiran je nacrt za projekat modernizacije T-34 pod imenom T-34M.

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

Celu pricu mozete procitati na
http://www.tankarchives.ca/2020/05/pre-war-potential.html?m=1

[attachment=1]
U pozadini T-34 sa tockovima od Pantera

[attachment=2]
Jos jedan sa pozajmljenim tockom

[attachment=3]
T-34 sa bocnim oklopom od pancer 4

Sjajne fotografije.

[attachment=1]
Malo zimske kamuflaze

[attachment=2]
Mongolska regimenta. 58 tenkova T-34 i T-70 kupljeni uz pomoc Mongolije. Uz natpis Revolucijarna Mongolija svaki tenk ima natpis donatora. Od raznih radnickih sindikata do mnostva "arata" odnosno mongolskih  zajednica.

Mađarski T-34 tokom sukoba u Budimpešti 1956. godine.



[attachment=1]

Isto mađarski T-34, Budimpešta 1956. godine.



[attachment=1]


[attachment=2]

Sovjetski T-34, Budimpešta 1956. godine.



[attachment=1]


[attachment=2]

Isto sovjetski T-34, Budimpešta 1956. godine.



[attachment=1]

T-34-T vuče jedan regularni T-34/85, Budimpešta 1956. godine.



[attachment=1]


[attachment=2]


[attachment=3]

[attachment=1]
 T-34 sa imenom polarni istrazivac

[attachment=2]
Sa topom 57mm

[attachment=3]
Tenk sastavljen od delova koji nisu prosli kontrolu kvaliteta. Iskoriscen za testiranje cvrstinu defektivnog oklopa.

[attachment=4]
U sluzbi bez jednog tocka

[attachment=1]
Moskovski pioniri

[attachment=2]
Efektivna zimska kamuflaza

[attachment=3]
Na putu za Berlin

[attachment=4]
Posle popravka u remontnoj fabrici, pripremljeni za zimu

[attachment=1]
Sa minocistacem

[attachment=2]

[attachment=3]
Zaklon bolje ista nego nista

[attachment=4]
Raznolikost uniformi

[attachment=1]

[attachment=2]

[attachment=3]

[attachment=4]

[attachment=1]
Nastupanje u operaciji Bagration

[attachment=2]
[attachment=3]
Tenkovi napravljeni 1942 sa dodatnim 15mm debelim oklopom

[attachment=4]
Nastupanje i stvaranje dimne zavese

U Junu mesecu 1945 zavrseno je testiranje i priprema za proizvodnju vertikalnog stabilizatora 85mm topa u T-34.

[attachment=1]

Tada je Šerman već imao stabiliztor u jednoj ravni, što mu je bila jedina prednost u odnosu na T-34.

T-34 57mm top

[attachment=1]

[attachment=1]

Deo posade ovog T-34/85 sa zadovoljstom pozira za sliku. Pored broja 110 je naslikan orden Lenjina koji najverovatnije visi na prsima od jednog od njih. Na cevi topa stoji parola "za rodinu"

[attachment=1]
Sa parade 1948 godine

[attachment=2]
Poslednja verzija T-34/76 sa komandirovom turelom

[attachment=1]

Linija proizvodnje T-34/76 model 43. Tempo proizvodnje tenkova je uveliko zavisilo od proizvodnje gusenica. Da bi prosli kontrolu kvaliteta, kompletirani tenkovi su delili gusenice sa kojima su testirani. Onda bi skinuli te gusenice i tenk bi cekao isporuku novih gusenica. Prototip tenka i predratne verzije su koristile presovane clanke za gusenice na koje su navarene ripne za bolju prohodnost. Ta verzija gusenica je imala zivotni vek of 3000km. Medjutim bila je komplikovana za proizvodnju zato sto se ripne morale rucno variti. Zbog toga je odluceno proizvoditi livane clanke. Livani clanci su imali minimalnu obradu i zivotni vek im je bio 1500km. Proizvodnja tih clanaka je mnogo puta brza ali ipak nedovoljno brza da zadovolji potrebe zamene potrosenih gusenica i za nove tenkove. Tokom rata sovijetski dizajneri nisu prestajali poboljsavati gusenice. Pored ove dve vrste gusenica sto sam opisao napravljena je i treca vrsta koja je menjala jedan clanak sa dva manja. Medjutim ta nije usvojena u proizvodnju.

[attachment=1]
[attachment=2]

[attachment=1]
Zanimljiv detalj na fotografiji komandira ovog T-34/76 modela 1941. Oklopna zastita periskopa nedostaje i moze se fino videti periskop.

[attachment=2]
Po oznakama na strani kupole vidimo da tenk i posada pripadaju 63. Gardiskoj tenkovskoj brigadi ( tri vertikalne crte ispod znaka 10.gtk) , 10. Gardiskog tenkovskog korpusa ( znak lici na veoma kratko cirilicno slovo p).

[attachment=1]
T-34 vuce zarobljeni Panzer 3m

[attachment=2]
Tenkovi T-34 u Staljingradu 1943, na drugom tenku je ispisan slogan "Odgovor Staljingrada"

[attachment=1]
Redak primerak T-34/76 model 43, slogani povodom 25-e godisnjice revolucije.  Ono sto cini ovaj tenk posebnim i redkim je ugradnja dva panoramna periskopa. U ovom tenku i nisandzija ima svoj periskop sto mu omogucava uocavanje ciljeva koji nisu direkno ispred cevi topa.

[attachment=2]
T-34/85 natovaren zalihama dostigao obalu baltickog mora.

[attachment=3]
T-34/85 u Karkovu posle prvog oslobodjenja grada. Nemacka protuofanziva sledi i ponovno okupiranje grada.

[attachment=4]
Spremni za pokret. Prvi tenk model 1942 i dva tenka model 1941 u pozadini. Pripremljeni sa balvanima za izvlacenje iz snega.

[attachment=5]
Kolona u Pragu

[attachment=1]

[attachment=1]

Tako su ih potpisali na znaci.net, zato sam i citirao gore. Oni uglavnom fotografije potpisuju sa jedinicama/formacijama čije su fotografije izvorno, a koje su nastale u nastupanju tih jedinica sa sovjetskim tenkovima i tenkovima II brigade.

Naravno, zato su ceste greske u opisu slika na znaci.net. Na nasu srecu 36 gardijska tenkovska brigada ima karakteristicnu oznaku beloga medveda pa smo mogli prepoznati. Da su nosili samo broj, tesko da bi znali koja jedinica je u pitanju. Mislim, ali nesecam se bas najbolje, da je 36ta produzila u Madjarsku da pomogne u stvaranju obruca oko Budimpeste i da nije ucestvovala u proboju sremskog fronta. Dok je nasa 2ga ucestvovala.

[attachment=1]
Tenkovi T-34/85 pred napad. Prvi tenk je redji primerak napravljen u fabrici Zavod 112 sa topom D-5T

[attachment=1]
Tenkovski napad sa pesadiskom pratnjom pokraj Segedina.

[attachment=1]
Tenkovi T-34/76 prevoze pesadiju

[attachment=2]
Ranija verzija modela 1943 testira minocistac protiv drveta, drvo pobedilo.

[attachment=3]
Radnici i narod Staljingrada pozdravljaju tenkiste sa novim tenkovima koji odlaze na front, prolece 1942 pred bitke za Staljingrad.

[attachment=4]
Kolona u Mongoliji pred napad na Mandzuriju.

[attachment=5]
Posle bliskoj okrsaja

[attachment=6]
Mete na vezbi Dnjepar 1967

https://youtu.be/XAd4_K-jjaE

Veoma poznata prica o vojnickoj devojci medju Ruskim tenkistima. U njenu cast IS-2 je nosio ime njenoga tenka u Berlinu.

[attachment=1]
Vojnicka devojka prolazi pored rajstaga na kojem se vijori crvena zastava.

[attachment=2]

Tenkista ciji otac je financirao proizvodnju njegovog tenka. Nosi natpis "poklon sinu". Januar 1943. Staljingrad.

[attachment=1]

[attachment=2]
Uoci predavanja ordena crvene zastave. Pored ordena su dobijali i zastavu.

Red tenkova u Kineskom gradu Harbin 1945. Prva tri tenka su T-34/76 ostali su T-34/85. Najzanimljiviji je prvi tenk sa ranom kupolom iz 1941 godine.
[attachment=1]

[attachment=1]
Zanimljivo oznacen T-34/76 kasni model 1943 sa turelom komandira. Pored broja 119 oslikan je takticki simbol belog bora, nepoznata jedinica. Uz to ima i belu straftu na gornjim povrsinama kupole.

Da dodam o beloj strafti. Bele oznake na gornjim povrsinama su postajale uobicajne u drugoj polovici rata. Ruska avijacija je sve aktivnija, sa tim se javila potreba za raspoznavanjem. Kasnije 1944 je izdano naredjenje da se oslikavaju beli trougli na kupoli koji bi pokazivali avijaciji pravac neprijatelja.

Jedan tenk druge tenkovske brigade NOVJ je bio oznacen sa trouglom i nosio takticki broj 1 sa malom belom zvezdom. Slikan je u Zagrebu sa parolom na cevi topa "Zivio drug Tito" a na kutiji za alat parola je glasila "Beograd-Berlin". Nazalost knjigu sa tom slikom sam posudio i nikad je nisam dobio nazad. A sada se nemogu ni setiti naslova knjige. Pa ako neko ima tu sliku neka mi javi.

[attachment=2]
T-34/76E sa dodatnim oklopnim plocama, okruzen borcima pri objasnjavanju zadatka.

Prema ovom sajtu, radi se o tenku iz sastava 213. samostalne tenkovske brigade.

http://wio.ru/tank/oz/oz-en.htm

Na toj stranici imaš dosta crteža amblema sovjetskih jedinica, kako oklopnih tako i avijacijskih.

Hvala mnogo, to me bas jako zanima. Pravo blago!!!

[attachment=1]
Odlicna fotografija prve serije T-34/76 Model 1941.
Mozemo primetiti detalje kao sto su zakovice na prednjoj ploci i oklopu topa. Mitraljez nema oklop. Poklopac vozaca ima samo jedan periskop. Rana verzija gusenica. Pored toga mozemo primetiti da je tenk ucestvovao u borbi. Prvi tocak je ostecen.

Fotografija iz moje kolekcije koju sam nabavio istom prilikom kad i ovu sa IS-2 (https://www.paluba.info/smf/index.php/topic,20219.msg545630.html#msg545630).


Tenk T-34/85 iz 1. Čehoslovačke nezavisne tenkovske brigade koja je operisala u sastavu 1. Čehoslovačkog armijskog korpusa (https://en.wikipedia.org/wiki/1st_Czechoslovak_Army_Corps_in_the_Soviet_Union), snimljen po ulasku u oslobođeni Prag, 09.05.1945. godine.




[attachment=1]

Svaka cast, dosada nisam video beli prsten na kupoli.

Beli prsten na kupoli bio je opšteprihvaćeni znak sovjetskih OMJ koje su učestvovale u akciji "Dunaj" - Intervenciji u Čehoslovačkoj 1968. godine. Isti takav znak primenjivan je i u Berlinskoj operaciji 1945. godine.

Nisam siguran da je to isto. U berlinu su farbali straftu okolo kupole i uzduz tenka. U cehoslovackoj su farbali straftu uzduz i popreko. Inace slike tenkova od gore su redje i tesko se pronalaze ovako jasne oznake. Poznati su mi beli krug, kvadrat i trougao. To sam vidjao ranije. Ovakav prsten dosada nisam primetio. U zimskim uslovima bele oznake se farbaju u crveno.

I jos dve strafte na cevi topa. Dali su ofarbane? Ili su trake koje su vezali da drze kamuflazu koja je skinuta? U svakom slucaju, moguce je da je ovo tenk komandira cete.

Ne znam šta bi moglo biti, ne mogu tačno da ocenim. Nemci i neki drugi su takvim farbanim prstenovima na cevima oruđa označavali uništenu protivničku tehniku, ne znam kakva je praksa povodom toga bila kod Sovjeta.

Evo uvećano.


[attachment=1]


[attachment=2]


Deluje kao da su farbane, ali opet kao i da još nešto "visi" ispod štrafte/prstena na ovoj prvoj gore, što bi impliciralo nekakvu traku/zastavicu?

Moja predpostavka da je to obicno platno korisceno da pridrzi grane za kamuflazu. Pa su grane poskidane a ostali povezi. A moguce je da je neka vrsta oznake poznata samo njima u tom trenutku. U svakom slucaju zanimljiv unikat.

Ako malo bolje pogledamo poklopac vozaca, pa ispod mitraljeza i kopcu za dizanje kupole, mozemo primetiti grancice sa listom.

U pravu si, verovatno je a i logično, da je to u pitanju.



[attachment=1]

[attachment=1]
Nacrt menjaca i kvacila T-34

[attachment=2]
Menjac

[attachment=3]
Ventilator

[attachment=4]
Sklop kvacila

https://youtu.be/98JbJuXE3JE

T-34/76 u Sevastopolju. Proizveden u fabrici #112, prepoznatljivo po mnostvu rukohvata.

[attachment=1]
U Nemackoj Juna 1945

https://youtu.be/vczPA1xGJQI

[attachment=1]
Donacija tenka od radnika

[attachment=2]
Dva prljava

[attachment=3]
Kolona 1942

[attachment=4]
U Mandzuriji

[attachment=5]
Pregaz reke sa skinutim tockovima minocistaca

[attachment=6]
Jedan arapski

[attachment=1]
T-34/76 u Kijevu 1943 godine.
Ovaj tenk ima ugradjen grijac motora izmedju auspuha na kojem su polozili bure.

БТ-3 и Бт-5 имаја способност да се движат без гасеници. Незнам зошто истото не го направија со т-34 бидејки имаа слична супспензија како фамилија на бт(брзи) тенкови?

Postoji vise razloga sto su odustali od tog dizajna ali glavni razlog je tezina tenka. T-34 je 2 i kusur puta tezi od BT-5. Direkno prekopirani dizajn sa BT-5 nebi radio na T-34.

Jednostavno nije moguce da samo dva pogonska tocka teraju 26 tona. Drugi razlog je isto vezan za tezinu a to je skretanje levo i desno. Na BT-5 prvi tocak sa svake strane je na zglobovima i sa njim se skrece kao na automobilu. Sto nebi moglo sa 26 tona. Treci razlog je nastojanje da tenk bude sto jednostavniji za proizvodnju.

Recimo na primer, suspenzija i dizajn gusenica su dostigli maximalno opterecenje sa T-34/85. Odnosno T-34/85 nije mogao biti tezi i bolje oklopljen upravo zbog toga sto jedan zubni clanak gusenice gura citav tenk. I jednostavno se nije mogao napraviti da istrpi teze od toga. Zato se taj dizajn neradi vise.

I sam sam ranije zaključio da bi vešanje T-34 tipa Christie sa spiralnim oprugama unutar tela tenka trebalo da ima neko ograničenje po težini. Ipak, ni u jednom pisanom izvoru nisam izričito naišao na takvu tvrdnju. Tenkovi serije BT su projektovani da budu brzi, slabo oklopljeni, sa u to vreme adekvatnim topom 45mm. Motor, najpre Liberti, a zatim M-17 bio je benzinski i razvijen od avionskog motora, (M-17 od BMW-VI) Vožnja na točkovima je dobra za vožnju drumom, ali nije namena tenka da vozi putem, tim pre što su putevi tadašnjeg SSSR bili veoma loši. Ipak, T-34 je do poslednje verzije zadržao Christie vešanje. T-43, zamišljen kao naslednik T-34 imao je već torzione šipke, ali nije dospeo dalje od prototipa. Tek T-44, okasnio za upotrebu u ratu ušao je u upotrebu sa novim vešanjem. Torziono vešanje ugrađuje se na podu vozila, čime je dobijeno na prostoru. I T-44 je bio prelazno rešenje do T-54/55.

Današnja hidropneumatska vešanja daju veći slobodni  hod, mirniji, ali su ta rešenja skupa, komplikovana za teške guseničare i ne zna se kako bi reagovalo hidraulično ulje (zapaljivo) na pogodak npr. kumulativnog zrna, a naročito PT mine, pa većina modernih tenkova i dalje ima torziono vešanje. Centurion i Merkawa su retki tenkovi sa engleskim vešanjem sa Horstmann oprugama, smeštenim van tela tenka.

https://www.youtube.com/watch?v=39ac9CIyGvM&ab_channel=chobiglass

https://www.youtube.com/watch?v=8ZVAjZrDVtA&ab_channel=chobiglass

По се изгледа е во прашање тежината на самиот т-34 кога нема гасеници односно се зголемува притисокот на врз земјиштето посебно од секој од тркалата .Но имаа еден интересен концепт развиен од самиот кристи на еден амфимбиски  тенк што тој го развивал а тое е мегусебено тркалата ги поврзува со синџир внатре во самото тркало додека предните тркала се оставени за оправување кој знај можи ако се имаа хидроулично управување на тркалата можи да постигни тоа иако е вака тешко  ако се тежината од 35 тони.


[attachment=1]

Ruski dizajneri su vec 1940 zakljucili da ovakva Kristi vrsta vesanja nije idealano resenje za teza vozila. KV-1 je dizajniran sa torzionim vesanjem upravo zbog velike tezine.

1941 prije samog rata dizajniran je na papiru modernizovani T-34M gde su zamenili Kristi suspenziju, medjutim pocetak rata i masovna relokacija fabrika je taj projekat onemogucila. Odluceno je nastaviti proizvodnju sa postojecim fabrickim  pogonima. Velike promene bi uslovile stvaranje potpuno novih linija proizvodnje sto je bilo neizvodivo 1941. Tek 1943 su uslovi postignuti za izmene tih razmera.

Amortizeri nisu najveca mana Kristi vesanja. Za teza vozila se su se mogli pojacati, poduplati itd. Najveca mana je prenos snage sa pogonskog tocka na gusenice. Svaki drugi clanak je imao zub. I po jedan zub sa svake strane bi gurao citavu tezinu tenka. U slucaju skretanja samo jedan zub okrece tenk. Ako pogledas T-34 kad skrece on gubi brzinu i trza. To je upravo zbog toga sto motor gura samo jednu gusenicu. A sad zamisli koliko opterecenje nosi jedan jedini zub clanka.

Na zapadu se ocenjuje da je prostor najveca mana Kristi suspenzije. I to se non stop ponavlja. Iako se slazem da je jedna od mana ali ne u smislu koji oni tvrde. Oni kazu da ako nema amortizera unutar vozila onda bi bilo vise mesta za razne stvari. Taj argument mi ne stoji. Ako pogledamo unutrasnjost T-34 onda mozemo videti da je prostor maximalno iskoriscen i da amortizeri ne oduzimaju od korisnog prostora. Prateci razvoj tenka mozemo zakljuciti da su dizajneri tezili ugradjivanju vecih topova. Tek tu se pojavljuje problem prostora. Za veci top treba sira kupola. Amortizeri stavljaju limit koliko sirok prsten kupole se moze ugraditi. Cini mi se da je to jedan bitan razlog sto se tice prostora.

Preteca T-34 tenka su projekti A-20 i A-32 koji postaju A-34. Da bi na kraju dobili prototip T-34.

Jedan od testova je bio podizanje tezine A-32 tenka na predvidjenu tezinu A-34. I testiranje suspenzije na otezanom tenku.

[attachment=1]
Pod brojem 3 vidi se rezultat otezanog tenka i effekat tezine na pogonski tocak.

[attachment=2]
Kako je izgledao otezan tenk od 24 tone

Prototip T-34 na testovima prohodnosti

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]
[attachment=5]
[attachment=6]
[attachment=7]

трансмисијата на кристи или м1940 првиот примерок продаден на СССР


[attachment=1]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

[attachment=1]
[attachment=2]
T-34 vuce dve oklopne sanke BT-60

Ideja o oklopnim sankama potice iz iskustva Finsko-Ruskog rata. Pesadija se tesko kretala kroz duboki sneg i zaostajala iza tenkova. Gde su bili laka meta. Tenkovi koji su nastavili su takodje postali ranjivi bez neposredne podrske pesadije. Pravljena su razna vucna sretsva da bi napokon 1943 dosli do resenja BT-60.

Oklopne sanke su pravljene od tela lakog tenka T-60. Sve rupe su zatvorene oklopom i dodano 8 puskarnica. Desant od 10 do 12 ljudi su sedili na podu zbog niskog tela. Najmanje 300 komada je napravljeno u fabrici GAZ i fabrici #180 uz neutvrdjen broj napravljenih u drugim fabrikama. Mali broj je radjen od tela T-50.

[attachment=3]
Posada je mogla otkopcati sanku iznutra pomocu kabla.

[attachment=4]
[attachment=5]

https://youtu.be/z1IsEjAcwU0

[attachment=1]
Skela prevozi T-34 preko reke zapadne dvine u Belorusiji. Jul 1944.

[attachment=2]
Tenkovi 96. nezavisne tenkovske brigade.

[attachment=3]
Donacija radnika iz Tambova

[attachment=1]
Zanimljive oznake na kupoli T-34/85 u procesu reciklaze.

Sovjetski savez je usao u rat sa razradjenim planom reciklaze zeljeza usvojenim 1936 godine. U slucaju rata je predvidjeno reciklirati 100 000 tona zeljeza za godinu dana.

[attachment=1]
T-34/85 gazi reku u istocnoj prusiji 1945. Proizveden u fabrici Krasnaja Sormovo, jedan iz poslednje serije tenkova provedenih tokom drugog svetskog rata. Moze se prepoznati po odvojenim ventilatorima za izvlacenje barutnih gasova. Jedan ventilator na uobicajnom mestu i jedan na prednjem delu krova kupole.

Priča o modifkovanom T-34/85 sa jačim oklopom:

https://youtu.be/xuZ5poQk6bQ

https://youtu.be/TFmr7zaH3SI

Priča o neuspeloj varijanti T-34-100





https://youtu.be/A8qb43G87aM

Tenkovi T-34/85 JNA vrše test opterećenja novosagrađenog Mosta bratstva i jedinstva u Brankovoj ulici, 1956. godine.



[attachment=1]

150 t. na jednom mjestu.  8)
Krčki most su potezali remorkerom i u jednom trenutku bi otpustili sailu.

poz.

Тенкови Црвене армије у Сомбору пред полазак у Батинску битку 1944. године.

[attachment=1]

[attachment=1]
Sovijetski T-34/85 paradiraju kroz Beograd nakon oslobodjenja grada, 1944.

[attachment=1]
Tenkovi treceg gardijskog konjickog korpusa. April-Maj 1945. Prvi pet tenkova su T-34/76, tenk u prvom planu je preziveo citav rat, predratni model tenka.

Колона Друге тенковске бригаде између Дугог села и Сесвета 08.05.1945. године.

[attachment=1]

[attachment=1]

Kolona sovjetskih srednjih tenkova T-34-85 u Berlinu.
[attachment=1]

T-34-85, spomenik oslobodiocima u Volnovahi.


[attachment=1]


Pored njega su se vodile borbe u aktuelnom ratu u Ukrajini.

Ovde je snimljen zajedno sa jednim napuštenim T-64BV


[attachment=2]

T-34/85, učesnik parade u Tiraspolju povodom 30-godišnjice (nepriznate) samostalnosti 2020. Pridnjestrovlja.




[attachment=1]

Isti T-34/85 na paradi u Tiraspolju.




[attachment=1]

U Žitomiru na Trgu pobede demontiran je sovjetski tenk. Tenk je na gradski trg postavljen 1965. godine u čast 20. godišnjice pobede u Drugom svetskom ratu. Snimak je objavilo Gradsko veće. Ukrajinske vlasti nastavljaju „rat“ sa spomenicima povezanim sa Rusijom i SSSR-om. Istovremeno, 40% Ukrajinaca se protivi rušenju sovjetskih spomenika.


izvor (https://rs-lat.sputniknews.com/20220505/uzivo-prvi-put-gadjan-most-preko-dnjepra-1137070780.html)



[attachment=1]

T-34/76



[attachment=1]

Isto sa parade pobede u Verhnjaji Pišmi.



T-34/85



[attachment=1]

T-34/85, kao spomenik u Lisičanku


[attachment=1]



Za vreme bitke za Lisičank, poslužio je kao ulična barikada.



[attachment=2]


[attachment=3]

T-34/76, kolorisana fotografija iz II Svetskog rata.




[attachment=1]

https://youtu.be/82bFzMfMxxQ

Tenk T-34-85 i dalje u upotrebi kod Vijetnamske vojske...

"Do sudnjeg dana"

T-34/85 Vijetnamske narodne mornarice se hladi u svom skladištu. Koaksijalni DTM je vidljiv, ali pramčani DTM nije prisutan. Dok srednji tenk iz Drugog svetskog rata više nije na svom vrhuncu, njegov oklop i vatrena moć i dalje doprinose odbrani mnogih ostrvskih garnizona.

[attachment=1]

„Kako to da je T-34/85 raspoređen na ostrva?“

Danas T-34/85 može malo da uradi protiv glavnih borbenih tenkova na kopnu. Međutim, T-34/85 je i dalje u stanju da se nosi sa desantnim brodovima, amfibijskim vozilima, itd. Takođe, T-34/85 zahteva malo pažnje što olakšava održavanje. Na kraju, imamo ih mnogo.

[attachment=2]

[attachment=3]

Tenk koji je promenio tok Drugog svetskog rata: Legendarni T34 u oružanim snagama Jugoslavije

https://www.youtube.com/watch?v=kpfB5e1JZRE

Da li T-34/85 ima kumulativnu granatu i ako da kolika joj je probojnost

Изворно, Совјети нису имали кумулативну гранату за Т-34, она се појавила непосредно после рата за њих, а када је СФРЈ куповала велики број Т-34/85 60их услов је био да се испоруче модернизовани Т-34Б (лако се препознају по точковима од Т-55), обавезно са кумулативним гранатама  у БК. Претпостављам да је пробојност била око три калибра / око 250мм.

Hvala, znaš li možda naziv granate

Kumulativni projektil БК-2 odnosno БК-2M (bakreni ljevak) sa upaljačem GPV-2.

Hvala

Jel to ovaj

https://www.bulletpicker.com/projectile_-85mm-heat-fs_-bk-2.html

The post-war round O-365K HE weighed 9.5 kg and packed 741 grams of TNT as its bursting charge, while the BK-2M HEAT-FS (fin-stabilized) projectile can penetrate 300 mm of armor.

https://infogalactic.com/info/85_mm_divisional_gun_D-44

Ovi kažu da probija 300 mm što je sasvim u redu pogotovo ako uzmemo u obzir koje su tenkove tada (1960te do 1980ih) imali susjedi

Da to je taj projektil.

Hvala