PALUBA

Uvod
Belgijska tvrđava Eben-Emael se nalazi severno od grada Liježa (Liége), u belgijskoj regiji Valoniji, i juzno od Mastrihta, u Holandiji, na tromeđi Belgije, Holandije i Nemacke. Zbog jos uvek svežih secanja na Nemaćku okupaciju većeg dela zemlje u Prvom svetskom ratu, male površine teritorije, ograničenih prirodnih i demografskih resursa, kao i zbog činjenice da im je zemlja ravna k'o daska, Belgijanci su odlučili da stvore veoma složen sistem graničnih utvrđenja, kao i utvrđenja u dubini svoje teritorije, koje bi omogućile odsudnu odbranu zemlje u slučaju Nemačkog napada. Tome treba dodati i izgradnju Albertovog kanala, koji je dovršen 1939. Ukupne dužine 129 km, kanal se protezao od Antverpena do Liježa, i, u slučaju rata, bilo je predviđeno da isti služi kao gigantski protivtenkovski rov. Na svakom kilometru duž kanala bio je postavljen artiljerijsko-pešadijski bunker, sa jednim PT topom kalibra 47 mm, a na svakih 250 metara, po jedan pešadijski bunker sa mitraljezom Maxim ili Browning. Medjutim, dobar deo već izgrađenih bunkera nije dobio predviđeno naoružanje do dana Nemačke invazije. Osnovna ideja iza ovako ambicioznog ukopavanja je bila odsudna odbrana do pristizanja savezničkih pojacanja. Ključnu ulogu u tom planu je igralo uništavanje mostova preko kanala i reka, preko kojih bi invazionim snagama stizala pojačanja. Zato je krajem 20-ih godina, traženo rešenje u izgradnji tvrđave, koja bi mogla da obezbedi uništenje tri mosta na reci Mezi, kod Mastrihta, i odbrani granicu do potpune mobilizacije belgijske vojske, i dolaska savezničkih pojačanja. Pronađena je idealna lokacija kod sela Eben-Emael, pored kojeg je bilo omanje brdo, odakle "seva" fenomenalan pogled na mostove, Mastriht i sve okolne puteve.

Izgradnja tvrđave i opis
Projektovanje i izgradnja su započeli u najvećoj mogućoj tajnosti. Svo naoružanje za tvrđavu, sva oprema i materijal su morali da budu belgijske proizvodnje. Svaki radnik, koji je imao bilo kakve veze sa izgradnjom objekta je bio pod nadzorom vojne policije, i prošao je kroz bezbednosnu proveru. Izgradnja je trajala od 1931. do 1935. Tvrđava se sastoji iz tri dela:
1.podzemne kasarne, gde je bilo smešteno ljudstvo, komanda, kuhinja, električna centrala, cisterne za vodu, skladište mazuta, skladište uglja, bolnica i celije za pritvor;    
2. srednjeg nivoa, gde su bila skladišta municije, kao i hodnici ka liftovima i borbenim polozajima
3. borbenih položaja, gde su bile smeštene telefonska centrala, soba veze i komandno mesto, gde su se prikupljale informacije sa izvidjačkih punktova, i odakle su se koordinisala dejstva artiljerije, kao i art. položaji za topove kalibra 75 mm.
Iznad njih su bile kupole sa topovima kalibra 120 mm. Ono što je veoma interesantno je činjenica da se sa samih artiljerijskih polozaja ne vidi apsolutno ništa, već su se elementi za gađanje javljali posadi preko telefona. Tvrđavu je opsluzivalo u ratno vreme 1200 ljudi, od kojih je samo 200 bilo stalno u objektu, koji su ga održavali, dok su ostali bili smesteni u kasarni, koja se nalazila nedaleko od objekta. Dodatnih 500 ljudi je bilo predviđeno da dodje u slucaju rata iz jednog sela pored Liježa. Objektom je komandovao oficir u činu majora. Naoružanje se sastojalo od dva topa kalibra 120 mm, koji su bili smešteni u jednoj dvocevnoj oklopnoj kupoli, četiri topa kalibra 75 mm, koji su bili smešteni u dve dvocevne oklopne kupole, 12 topova kalibra 75 mm, smeštenih u 4 trocevna kazamata, 6 PT topova kalibra 60 mm, namenjenih za neposrednu odbranu tvrđave, kao i tridesetak mitraljeza kalibra 12,7 mm, smeštenih u 6 kazamata. Protivavionsku odbranu su činila 4 mitraljeza 12,7 mm, koji nisu bili smešteni u tvrđavi, već iznad nje, u poljskim utvrđenjima. Pored navedenog, postoljale su i tri lažne kupole. 

Belgijska vojska uoči II S.R.

Da bi se izgradnja ove tvrđave pravilno shvatila, potrebno je dočarati i društvenu atmosferu u kojoj je ona nastala.
Posle oporavka od ekonomskih i demografskih posledica I Svetskog rata početkom 30-ih godina XX veka, Belgija je postupno povećavala svoj vojni budžet, koji je iznosio u proseku oko 25% svih javnih rashoda zemlje. Državno uređenje se zasnivalo na parlamentarnoj monarhiji, i svaka odluka o nekoj većoj nabavci naoružanja i vojne opreme, ili o nekoj kapitalnoj investiciji u odbrambenu infrastrukturu je morala da bude ratifikovana u skupštini. Fragmentiranost zemlje po jezičkoj osnovi, koja je i danas izražena, bila je dodatno pogoršana činjenicom da je u zemlji postojalo mnogo stranaka ekstremne orijentacije, što levičarske, tako i desničarske. Među njima su se isticale dve fašističke partije, i to Rex (frankofonski fašisti, pod rukovodstvom Leona Degrellea) i Vlaamsch Nationaal Verbond, pod rukovodstvom Staafa DeClerqa, koje su otvoreno podržavale naciste. Time je belgijsko ministarstvo odbrane nailazilo na mnoge opstrukcije prilikom izglasavanja budžeta i donošenja zakona vezanih za odbranu. Tako je, na primer, opstruisana nabavka 25 tenkova Renault AMC-25, pošto, kako se navodilo u skupštini, “nabavka tenkova ne priliči neutralnoj zemlji, jer su tenkovi ofanzivna oruđa” . Političko neslaganje, pored budžetskih teškoća, i nespremnost glavnih proizvođača naoružanja, pre svega Francuske da izvozi veće količine savremenog naoružanja značilo je da je belgijska vojska bila izrazito defanzivno orijentisana.
1936. je napušten koncept striktne neutralnosti, i uveden je koncept “neutralnosti pod oružjem”, što je značilo dodatno povećanje izataka za obranu. U tom periodu je i dovršena izgradnja tvrđave Eben Emael, kao i još nekoliko manjih pograničnih utvrđenja, kao i izgradnja Albertovog kanala, sa pripadajućim fortifikacijama. Osim toga, revitalizovane su stare tvrđave, poput Namira, koje su se nalazile u dubini teritorije, a prostor oko luke Antverpen je dodatno fortifikovan, pa je grad bio utvrđen sa tri linije pešadijskih i PT bunkera, od kojih su neki bili međusobno povezani podzemnim hodnicima. Postojala je opšta vojna obaveza, i mobilizacionim planom iz 1939., u slučaju rata, predviđena je mobilizacija oko 800,000 ljudi. 1939, mirnodopska snaga belgijske vojske u metropoli je bila oko 93,000 ljudi, organizovanih u 2 korpusa (sa po dve pešadijske divizije i pripadajućim jedinicama), konjički korpus (sa dve motorizovane div.), dve divizije ardenskih lovaca, i diviziju teške artiljerije. Posle opšte mobilizacije, vladi u Briselu bi na raspolaganju bile 22 divizije, od toga 18 pd. Pešadijske divizije su bile podeljene na divizije prvog poziva (12 pd.) i drugog poziva (6 divizija), koje su bile popunjene obveznicima starijih godišta, i koje nisu bile opremljene u punoj meri, i koje su bile predviđene za zaštitu pozadine. Osim toga, u Belgijskom Kongu, bilo je 198 oficira i 16,000 podoficira i vojnika, pretežno domorodaca.
Zbog svoje defanzivne orijentacije, artiljeriji se posvećivala naročita pažnja. Ukupno je bilo 1338 oruđa raznih kalibara, ali glavna su bila kalibra 75, 105 i 120 mm. Konjica je bila potpuno motorizovana, i imala je veliki broj oklopnih vozila i oklopnih artiljerijskih traktora, pre svega zbog činjenice da je služila kao interventna rezerva. Ardenski lovci su takoše bili veoma pokretne jedinice, jer, pored motornih vozila, svaki vojnik je dužio i bicikl. Ipak, glavninu belgijskih OS je tada činila pešadija, koja je bila prilično dobro opremljena lakim naoružanjem, ali glavni nedostaci su bili nedostatak sredstava za trupnu PVO, manjak ličnog automatskog naoružanja, kao i slaba obučenost. Osim toga, nijedna od pešadijskih divizija nije bila u potpunosti motorizovana. Protivtenkovski topovi kojima je raspolagala belgijska vojska su bili kalibra 47 mm, i smatrali su se tada za najbolje na svetu. Postojala su dva tipa: C 47 i SA FRC 1932, oba belgijske proizvodnje. Standardno pešadijsko oružje je bila puška FN Mauser 1935.
Od ostalih aspekata odbrane, trebalo bi istaći da se velika pažnja posvećivala civilnoj zaštiti, i da je izgrađen niz javnih skloništa, i svaki stanovnik je trebao da ima gas maske. Žene su uglavnom služile dobrovoljno, i to kao bolničarke, ili u službi osmatranja i javljanja. RV je bilo u fazi modernizacije, i od 142 aviona, svi, osim lovaca 9 Hawker Hurricane, su bili zastareli. Iz Poljske je 1938. kupljena licenca za bombardere Pzl 37 Los, i uvezen je jedan primerak, a iz SAD je naručeno 40 lovaca Brewster Buffalo, koji nisu stigli do kapitulacije. Postojala je i domaća fabrika aviona, Renard, koja je razvila prototpip lovca Renard R.36, koji je po karakteristika nadmašio Harikena.
Suma sumarum, Belgija u Drugi svetski rat, uprkos raširenom verovanju, ipak nije ušla potpuno nepripremljena.  

Struktura

Kao što je već navedeno, trđava se sastojala iz tri organske celine.

Prvi deo je podzemna kasarna, preko koje vodi jedini ulaz u tvrđavu.

Karta sektora pokrivenosti vatrom topova 60 mm:

Kupatilo:

Vojnička kantina, koja danas služi kao restoran i informacioni štand za turiste:

Električna centrala:

Električna centrala - generator:

Spomen ploča na ulazu:

Hodnik između vojničke kantine i kuhinje. Sa leve strane su se nalazile četiri ćelije za vojnički pritvor:

Maketa tvrđave:

Kancelarija komandanta tvrđave, majora Jeana Jottranda:

I njegova "sekretarica", sa druge strane ofisa ;D

Odmah pored kancelarije komandanta, nalazi se i njegova soba; jedino je komandant imao svoju zasebnu prostoriju.
 

Odmah posle kancelarije komandanta, nalazile su se i prostorije za oficire i podoficire, kao i oficirska menza:

Posle sledi i niz soba za oficire:

Hodnik koji vodi do prostorija za oficire:

U delu za smeštaj oficira se nalazila i kapela:

Preko puta se nalazila i berbernica:

Opet, niz hodnik se nalaze i prostorije za smeštaj podoficira:

Preko puta se nalazila i kancelarija dežurnog oficira:

Preko puta kancelarije dežurnog, nalazila se i jedna vojnička spavaonica, u kojoj je sada izložena jedrilica, identična onoj pomoću koje su nemački padobranci izvršili desant:

U još jednoj vojničkoj spavaonici sada se nalazi stalna postavka muzeja:

Sledi i bolnički blok, u kome se nalazi bolnica, lekarska ordinacija i operaciona sala:

Pored spavaonica se nalaze i klozeti, koji se nisu menjali, isti su kakvi su bili i na samdan napada:
 

Konačno, izgled vojničke spavaonice:

Tu dolazimo do kraja prvog dela tvrđave, podzemne kasarne. Na njenom kraju se nalaze stepenice, koje su veoma široke, kako bi što više vojnika što brže moglo da se popne na položaje.

Sada počinje virtuelna tura drugog nivoa tvrđave Eben-Emael, koji obuhvata skladište municije, mesto za odmor rezervnih posada, telefonsku centralu i centar veze, kao i centre za kontrolu vatre (bureaux de tir), i koji je ujedno bio i komandno mesto tvrđave. Tu se nalazio i pogon za prečišćavanje vazduha. Od stepeništa prvo vodi jedan dugačak hodnik:

Sa druge strane hodnika se nalaze i rezervoari za vodu. Samo prva dva nivoa su bila direktno snabdevana vodom, ali, do trećeg nivoa voda se dopremala u pokretnim kanisterima, koji su bili posebno napravljeni, kako bi mogli da stanu u liftove za municiju. Šta ih je sprečilo da instaliraju pumpu za vodu u najviši nivo tvrđave - nemam pojma. Po mom skromnom mišljenju, prilično nepraktično rešenje.

Sa druge, duže, strane hodnika, vodi put u centre za kontrolu vatre i centar veze. To je bio "mozak" tvrđave. Upravljanje vatrom je bila još jedna slaba tačka tvrđave. Zbog pojačane oklopne zaštite, kao i zbog odbrane protiv hemijskog oružja, posade topova nisu imale mogućnost da direktno vide svoje mete, već su bili navođeni od strane centara za kontrolu vatre. Oni bi telefonski primali koordinate od osmatračnica, ucrtavali ih na tabli, a posle bi telefonom obaveštavali komandire topova, koji bi na osnovu mera po visini i pravcu nišanili svoje topove. Time je procedura slanja podataka artiljeriji postala sporija, što je bio veliki propust protiv pokretnih meta kao što su tenkovi. Posle nemačke agresije na Poljsku je bilo evidentno da su tenkovi uzeli primat na kopnenim ratištima, i da je vreme pešadijskih divizija i volovskih kola odavno prošlo. Osim toga, to je stvaralo veliki stres za posade centara za upravljanje vatrom.
[attachment=2]

Neposredno pored se nalazi i centar veze:

U sklopu centra veze, nalazi se i telefonska centrala:

Pored se nalaze i skladišta municije, liftovi za municiju, kao i kazamati za topove 60 mm. Na trećem nivou su se nalazili kazamati za topove kalibra 75 mm, dve kupole, a u hodnicima su se nalazili i sklopivi ležajevi za posadu. Na njima su spavali u punoj pripravnosti, u uniformama, i pod punom opremom. Ovaj deo tvrđave i nije baš najbolje sačuvan, svi metalni predmeti su zarđali, i ima dosta vlage. Vodič mi je rekao da nikada nisu rešili problem sa vlagom, i da je to bio problem čak i tokom gradnje.

A evo i kako izgleda kazamat sa po tri topa kalibra 75 mm, i prostor iza topa; na zadnjoj fotografiji se vidi i telefon za komandira topa:

Eben-Emael je vrlo brižljivo planiran, tako da su ispod svakog kazamata imali otvore za izbacivanje čaura. Izvinite zbog lošeg kvaliteta fotke, ali unutra je baš mračno, nadam se da ćete moći da vidite otvor ispod lafeta:

Još jedan detalj kazamata. Na poslednjoj slici možete videti isti top spolja.

Evo i malo fotografija tvrđave spolja. Na prve dve slike su kazamati sa po tri topa kalibra 75 mm, a na poslednjoj je ventilacioni toranj:

Do trećeg nivoa, gde se nalazila glavnina artiljerije tvrđave, vodile su stepenice, koje su postavljene uz liftove za municiju. Platforme na odmorištima su bile metalne, i mogu da se otvore, kako bi se kroz otvor podizale i spuštale topovske cevi, u slučaju da se menjaju, kao i ostali teret, koji nije mogao da stane u liftove. Slede slike glavne baterije, koju su činile jedna kupola sa dva topa kalibra 120mm (tzv. Coupole 120), dometa 17 km, i dve kupole sa po dva topa kalibra 75 mm, dometa 10 km (Kupola Sever - Coupole Nord, i kupola Jug - Coupole Sud). Pored toga, postojala su i dva kazamata usmerena ka Mastrihtu, odakle se i očekivao nemački napad preko Holandije, nazvana Mastriht 1 i Mastriht 2. Kazamati su bili naoružani sa po tri topa kalibra 75 mm, dometa 10 km. Za naposrednu zaštitu ovog bloka predviđen je mitraljeski bunker, sa izlazom za pešadiju, koji je danas zazidan.

  

Svaki kazamat je imao sopstvenu artiljerijsku osmatračnicu na vrhu, a kupole su bile navođene od strane dve artiljerijske osmatračnice, koje su slale podatke telefonom u centre za upravljanje vatrom. Pošto se tvrđava nalazi ukopana u bregu na obali Albertovog kanala, i pošto su ti delovi Holandije i Nemačke ravni, sa tih osmatračnica puca neverovatno dobar pogled. Ništa nije moglo da priđe ustavama i mostovima, koje je tvrđava trebala da brani! Ništa, osim, naravno, jedrilica, što su Belgijanci kasnije i otkrili. ;D

Belgijanci su smatrali da je tvrđava neosvojiva, što i nije baš bez razloga. Bila je ukopana u jedno od retkih prirodnih uzvišenja u okolini, i bila je zaštićena kanalom, što se vidi i sa "pogrešne" strane. Na bregu, levo od ustave se nalazi tvrđava. (izvor Wikipedia)

Od ostalih prostorija u unutrašnjosti tvrđave, izdvojio bih i prostoriju za čuvanje kvarljivih namirnica, koja je u slučaju nužde mogla da posluži i kao mrtvačnica. Na drugoj fotografiji možete videti i pogon za ventilaciju i prečišćavanje vazduha (fotografija preuzeta sa sajta fortweb.net).

Za naposrednu odbranu tvrđave, pored Albertovog kanala sa severne strane, i namenski izgrađenog rukavca sa zapadne strane, tvrđava je bila opasana protivtenkovskim rovom, a u sklopu tvrđave postoji i 6 kazamata sa po jednim PT topom kalibra 60 mm, i 4 mitraljeza kalibra 12,7 mm, koji su kolokvijalno bili poznati kao blokovi (bloc). Osim toga, postojao je i jedan blok koji nije bio organski deo tvrđave, kao i jedan blokhauz, koji se nalazi istočno od ulaza, i predstavljao je neku vrstu isturene stražarnice.  
Jedan blok se nalazi i na samom ulazu u tvrđavu, gde se nalazila i stražarnica same tvrđave. Nije bilo mrtvih uglova ni za PT topove, ni za mitraljeze.

Na prvoj fotografiji se vidi izgled bloka spolja, a na drugoj je PT top C60, kalibra 60 mm. Na trećoj fotografiji, uz još jedan blok, nazire se i protivtenkovski rov, ali, tamo, nažalost, pristup nije dozvoljen.

Polje između kazamata, gde su sletele nemačke jedrilice:

Plan tvrđave, sa označenim mestima sletanja nemačkih jedrilica:

Plan podzemne kasarne:

Belgijanci i Nemci rešili da proslave mali jubilej! ;D
70 godina od pada tvrđave, rešili su da organizuju simulaciju napada. Ovde se mogu videti i poljska utvrđenja, koja danas više nisu vidljiva.

http://www.youtube.com/watch?v=9BC_G5g1aII

https://youtu.be/GLXbiw3nuZQ