PALUBA

UVOD

Sistemi automatizacije PVO su veoma važan i nezamenjiv deo celokupnog sistema VOJIN (Vazdušno Osmatranje Javljanje i Navođenje). Kroz svoje postojanje i na našim prostorima uvođeni su i razvijani sistemi automatizacije, kako sa zapada, tako i sa istoka.
U ovom prvom pregledu, osvrnuću se na integrisani sistem upravljanja radarskom informacijom i komandovanja i upravljanja borbenom avijacijom "Vazduh 1P", sovjetske proizvodnje, koji je dugo vremena bio okosnica sistema automatizacije i instrumentalnog navođenja lovačke avijacije.

*Sistem ASPD-1:

Sredinom 60-tih godina prošlog veka, u jedinice VOJIN uveden je sistem za poluautomatsko praćenje i predaju podataka ASPD-1, a u sastavu tog sistema funkcionisao je sistem instrumentalnog navođenja lovaca "Kaskad" i predaje komandi navođenja "Lazur".
Realizacija sistema je kroz operativnu Kabinu 2BU.
Radari koji su najčešće vezani za ovaj sistem su bili: P-35, PRV-11 i P-12.

Osnova sistema ASPD-1, bila je operativno-pokazivačka kabina "2BU" koja je obezbeđivala poluautomatsko započinjanje i praćenje cilja i njegovu automatsku predaju u pretpostavljeni Operativni Centar (OC). Osim određivanja osnovnih koordinata, sa podacima o cilju se predaju i visina, pripadnost i osnovne karakteristike leta.
Cilj se prati pomoću pokretnog markera i mikrotastera ("telekarandaš" - preteča "miša"), mogućnost ispisivanja cifara pomoću brojeva od 0 do 9, mogućnost ispisivanja određenih simbola (pripadnost i dr.).
Uređaj je koncipiran tako da se u slučaju kvara određenog sklopa odmah prebacuje na drugi, rezervni sklop.

U sastavu sistema ASPD-1, funkcionisao je sistem instrumentalnog navođenja lovaca "Kaskad" i predaje komandi navođenja "Lazur".
Sistema ASPD-1 je krajem 60-tih godina prošlog veka i početkom 70-tih godina, integrisan u sistem "VAZDUH 1P".

Operativno-pokazivačka kabina "2BU", četnog nivoa u kojoj se nalaze pokazivači informacija sa radarskih osmatračko-akvizicijskih radara i radara visinomera, analogni računar "Kaskad" za obradu podataka o ciljevima u VaP-u i upoređivanje sa podacima o sopstvenim LA radi formiranja komandi navođenja i sistem radio-uređaja "Lazur" za prenos tih komandi na lovačke avione:
(Kabina 2BU, unutrašnjost kabine; u prvom planu pokazivač IPN (azimut i daljina), iznad njega pokazivač visine ciljeva)

[attachment=1]

Treba još jednom pomenuti da je sistem "Kaskad" automatski sistem za navođenje lovaca na ciljeve u vazduhu, u osnovi bio analogni računar za obradu podataka o ciljevima u VaP-u i upoređivanje sa podacima o sopstvenim LA radi formiranja komandi navođenja, a da je sistem "Lazur" bio sistem radio-uređaja za predaju komandi navođenja lovačkoj avijaciji (R-824 i R-824LPM), kompatibilan sa prijemnim uređajima "Lazur" na lovačkim avionima MiG-21 i kasnije MiG-29.

Radio uređaj predaje komandi R-824LPM "Lazur":

[attachment=2]

Sistem VAZDUH 1P:

Krajem 60-tih i početkom 70-tih godina prošlog veka, uveden je napredniji integrisani sistem automatizacije "VAZDUH 1P", u čijem sastavu je takođe funkcionisao sistem "Kaskad" i "Lazur", a realizacija je išla kroz Kabinu 2BU za nivo Čete VOJIN, odnosno Kabinu 8D za bataljonski nivo i 11D za pukovski nivo.
Radari koji su vezani za ovaj sistem su bili: P-35, PRV-11 i P-12, a kasnije i "dvojac" P-14, PRV-11 uz P-12 u rezervi.
Sistem je imao znatno bolje mogućnosti, a pod njim je funkcionisao sistem ASPD-1, tako da su sistemi najčešće bili uvezani. Još neko vreme je ASPD-1 ponegde funkcionisao i van integrisanog sistema "VAZDUH 1P".

"VAZDUH 1P" je bio sistem komandovanja i upravljanja borbenom avijacijom (KUBA) i ujedno i komandno sredstvo automatizacije (KSA), koji je bio u mogućnosti da omogući sinhroni rad više osmatračkih radara i više radara visinomera i to je kod njega uvedeno kao standardan oblik rada. Sistem je bio komplikovan i glomazan, ali se kod njega pojavilo mnogo toga što će kasnije snažno uticati na razvoj ASU (Automatskih Sistema Upravljanja) i KSA (Komandnih Sistema Automatizacije) sistema u SSSR. Imao je uspostavljene hijerarhije i to četni, sa mogućnošću spajanja tri radara osmatrača i dva visinomera istovremeno.

Pored četnog nivoa, posedovao je i bataljonski i pukovski/brigadni nivo ali i divizijski.

Sistem je više puta unapređivan. U tom smislu je modernizovani sistem "VAZDUH 1P", na divizijskom nivou teoretski mogao pratiti 60 neprijateljskih ciljeva, pri 40 svojih lovaca i određivati 20 tačaka presretanja, dok je na bataljonskom nivou imao kapacitet praćenja 31 cilja, a četni nivoi 12 ciljeva.

Integrisani sistem "VAZDUH 1P", Kabine pukovskog/brigadnog nivoa:

[attachment=1]

OPK "2BU" su se nalazile u okviru Četa VOJIN, kao što sam naveo, obično sa radarima P-35/PRV-11 i P-12, ali i u radarskoj kombinaciji P-14/PRV-11. Prema Operativnom centru Puka VOJIN, funkcionisao je poluautomatizovani sistem ASPD-1 (deo sistema VAZDUH 1P), a prema Operativnom Centru VOJIN obično automatizovano preko sistema "NATRAP", o kome ću kasnije pisati, a radi se o automatizovanom sistemu prenosa slike na daljinu.

Dakle, sistem je funkcionisao u okviru Puka VOJIN sa sistemom VAZDUH 1P, dok se prenos u Operativni centar VOJIN vršio drugim automatizovanim sistemima.

U bivšoj SFRJ, do 1990. godine, postojala su 3 Puka VOJIN:
5. Puk VOJIN je pokrivao Sloveniju, veći deo Hrvatske (Slavoniju, Zagorje, Istru i deo Dalmacije do Zadra) i severozapadni ugao Bosne i Hercegovine.
1. Puk VOJIN je pokrivao najveći deo Bosne i Hercegovine, deo Hrvatske (istočna Slavonija, veći deo Dalmacije), otprilike polovinu Srbije i Crne Gore.
3. Puk VOJIN pokrivao je južnu polovinu Srbije, istočnu polovinu Crne Gore i Makedoniju.

Čisto da uvidimo na kom prostoru, u okviru Puka VOJIN, je funkcionisao sistem "VAZDUH 1P".

Kabina 2BU, unutrašnjost:

[attachment=2]

Instrumentalno navođenje lovačke avijacije (Kaskad-Lazur)

Kod nas, instrumentalno navođenje je u najvećoj meri funkcionisalo sa lovcima MiG-21. Naravno, bilo je moguće tako navoditi i lovce MiG-29. Ipak, usled kasnijih nabavki novijih sistema automatizacije sa zapada, a zatim i raspada SFRJ, ratova i sankcija, ovaj sistem kod nas nikada nije u pravom smislu te reči zaživeo na našim najsavremenijim lovcima.

Lovac MiG-29B je moguće navoditi sa zemlje putem uređaja "Lazur". Ugrubo, pilot tokom razgovora pre leta treba da ubeleži relevantne podatke za navođenje, a potom po ulasku u kabinu da ih unese u "Lazur" pult koji se nalazi na desnom zidu kabine.

S obzirom da operativno-pokazivačka kabina za navođenje lovaca, integrisanog sistema "VAZDUH 1P", pored izdavanja jednokratnih komandi, optimizuje radarsku pretragu, vrši rasterećenje pilota u uslovima postojanja elektronskih smetnji, preuzima kontrolu nad antenom i drugo, pored rada na "Lazur" konzoli potrebno je izvršiti nekoliko radnji i na drugim konzolama. Pa je tako potrebno uključiti prekidač "Navođenje" koji omogućava da KRU (Komandna radio linija upravljanja) potčini našu radarsku antenu operateru, ali treba imati u vidu da operater ne može da zahvata ciljeve niti da lansira rakete, već to ostaje obaveza pilota.

Tokom poluautomatskog navođenja radar je prebačen na "Ekvivalent", što znači da je visoki napon uključen, ali se isijavanje radara ne emituje u prostor već u poseban uređaj koji to zračenje pretvara u toplotnu energije i izbacuje tu energiju u okolinu.

"VAZDUH 1P" barata sa tri fiksne distance, a to su 100 km, 60 km i 36 km. 36 km je u slučaju lovca MiG-21 Bis smatrano kao optimalno za pripremanje uključenja radara na isijavanje, ali s obzirom da je MiG-29B avion znatno većih mogućnosti, 36 km sada predstavlja vremenski graničnik za pripremu emitovanja radara u rezimu "D" (cilj u odlasku - gonjenje). Imajući ovo u vidu operater prevodi radar u isijavanje automatski, kada smatra da je to opravdano.

Neke od mogucih jednokratnih komandi:
"F" Forsaž sad!
"!" Cilj nije više relevantan/cilj uništen - spremi se za navođenje na novi!
"T" Prekid navođenja, dovođenje na liniju za sletanje.

MiG-29B:

[attachment=1]

Osnovni radari sistema "VAzduh-1P":

OAR P-35M:

[attachment=1]

OR P-12:

[attachment=2]

OR P-14:

[attachment=3]

Radar za merenje visine PRV-11:

[attachment=4]

Kubovac, svaka čast!

Svi ovi radari u sistemu su bili glomazni i teško prohodni, trebalo je zasigurno puno vremena da se postave u borbeni položaj i da se pomaknu sa položaja. Pružali su veoma dobar cilj neprijateljskoj avijaciji.
Kako je to moglo da funkcioniše za vreme NATO agresije?

Hvala Lovac! ;)

Uglavnom i nije funkcionisalo tokom NATO agresije. P-14 je pogođen odmah u prvom naletu krstarećih raketa. Radar PRV-11 sutradan pre podne.
Radari P-35M nisu korišteni uopšte.
Instrumentalno navođenje lovačke avijacije nije funkcionisalo.
Radar P-12 je korišten u 126. Brigadi VOJiN i u jedinicama Neva - 250. raketna brigada i 450. raketni puk, to već svi znamo.

Sistem automatizacije Vazduh-1P je napušten sredinom 70-tih godina i zamenjen sa AS-74, a kasnije sa AS-84.

To su mi sledeće teme.

NASTAVAK RAZVOJA SISTEMA AUTOMATIZACIJE
Prelazak na radarske sisteme i sisteme automatizacije zapadnih proizvođača

*Sistem automatizacije AS-70 "Julija":

Izvori radarske informacije su sa radara iz serije S-600 i visinomera S-613 ili osmatračkih radara P-14.
Uvezan je sa izvorima radarske informacije preko elemenata automatizacije "Natrap", sa elementom automatizacije u vidu operativne kabine S-5013 Anvil sa pratećim predajnicima, ekstraktorima, modemima i dr.
Osnovni način predaje radarske informacije u CVOJIN bio je upotrebom elemenata "Natrapa", dok je upotreba kabine S-5013 Anvil bila ređa i ona je uglavnom služila kao operativna kabina čete.
Ove promene počele su početkom 70-tih godina prošlog veka.

3D Osmatračko-akvizicijska radarska stanica "S-600" iz sistema VOJiN, kao izvor informacija za SA "AS-70 Julija":

[attachment=1]

*SA "AS-70 Julija", nastavak

Sistem automatizacije "AS-70 Julija", omogućava uvezivanje sledećih izvora radarske informacije i prijema formacija:

- 5 osmatračkih radara, čiji se podaci predaju preko sistema "Natrap" sa prijemom i prikazivanjem do 60 formacija
- 2 osmatračka radara, koji su opremljeni operativnim kabinama za poluautomatsku obradu radarske informacija S-5013 Anvil ili konzole 4P, sa prijemom i prikazivanjem do 28 formacija
- lokalni osmatrački radar i 2 visinomera S-613, sa prijemom i prikazivanje sirove slike
- 2 centra OBKL (Oblasna Kontrola Letenja) koji su opremljeni sistemom "Julija", sa prijemom i prikazivanjem 80 formacija
- ručno započinjanje i automatsko praćenje 60 formacija primljenih od radarskih uređaja opremljenih "Natrapom"
- automatizovano jednovremeno navođenje grupe lovaca na ciljeve u vazduhu

*Sistem automatizovanog prenosa radarske slike "Natrap"

Pored toga, uveden je i automatizovani sistem prenošenja slike sa ekrana radara "Natrap", koji je radio u sastavu ASURI AS-70 "Julija".
"Natrap" je bio švedski uskopojasni telekomunikacioni sistem za prenošenje slike sa ekrana radara. Dobre strane sistema su bile niska cena opreme za prenošenje podataka na veliko odstojanje, rad u predaji ne zavisi od reljefa zemljišta i krivine Zemlje, daljina skoro uopšte ne utiče na kvalitet prenosa, podaci mogu da se prenose na više mesta istovremeno i može se priključiti na BILO KOJI tip osmatračkog radara i podaci se mogu prikazati na bilo koji panoramski pokazivač.
Na sistem se može priključiti više radara.

*SA "AS-70 Julija", upotreba, prednosti i ograničenja i epilog


Ovo su bile karakteristike i tehničke mogućnosti sistema automatizacije AS-70 "Julija".
Ono što je važno naglasiti da je ovaj sistem imao i svoja ograničenja, a ona su da je sistem kod nas korišten samo za analognu obradu signala, poluautomatski rad u OPK S-5013 Anvil i automatsku predaju podataka. Samo navođenje LA nije vršeno preko AS-70 "Julija".

Sistem automatizacije i instrumentalnog navođenje LA je i dalje bio KUBA KSA "VAZDUH 1P" sa sistemom ASPD-1 (kabina 2BU) i sistemima "Kaskad" i "Lazur".


S ozbirom na to i imajući u vidu nagli razvoj poluprovodničke i digitalne tehnologije, u radarskim sistemima dolazi do zamene analognih sistema digitalnim.
Tako je u Velikoj Britaniji uveden, umesto analognog sistema S-605, uveden automatizovani sistem S-654, sa sistemom automatizacije "AS-74". Osim digitalnog procesora, umesto četne OPK S-5013 Anvil, uvedena je OPK S-5014B Furnus koja je omogućavala automatsko započinjanje i praćenje ciljeva i automatsko navođenje lovaca.

Tek sa uvođenjem sistema automatizacije "AS-74" će, uz modifikacije i pamet i jugoslovenskih inženjera, konačno zaživeti novi sistem navođenja lovačke avijacije kao modifikacija i unapređenje postojećeg sistema "VAZDUH 1P".

*Sistem automatizacije AS-74

UVOD

S obzirom da sistem automatizacije AS-70 "Julija" uklj. sistem prenosa slike na daljinu "Natrap" nije u potpunosti zadovoljio potrebe VOJIN, pogotovo u pogledu instrumentalnog navođenja LA, koje je i dalje vršeno preko sistema ASPD-1 u okviru sistema "VAZDUH 1P", godine 1974. počelo se sa uvođenjem sistema automatizacije AS-74 koja je podrazumevala modernizaciju radarsko-računarskog sistema "S-600" tako što se umesto analognog sistema S-605, uveo automatizovani sistem S-654. Ovaj sistem automatizacije AS-74 će, uz modifikacije i pamet i jugoslovenskih inženjera, konačno zaživeti kao sistem navođenja lovačke avijacije kao modifikacija i unapređenje u odnosu na postojeći sistem "VAZDUH 1P", a konačno i zamena pomenutog.
U tom smislu je sistem AS-74 iz sistema ASURI (Automatski Sistem Upravljanja Radarskom Informacijom) prerastao i u sistem KUBA (Komandovanje i Upravljanje Borbenom Avijacijom) i KSA (Komandni Sistem Automatizacije).

Dakle, 1974. godine, počelo se sa uvođenjem umesto analognog sistema S-605, automatizovanog sistema S-654 kod radarsko-računarskog sistema iz porodice "S-600", sa sistemom automatizacije "AS-74". Osim digitalnog procesora, umesto četne OPK (Operativno-pokazivačke kabine) S-5013 Anvil, uvedena je OPK S-5014B Furnus koja je omogućavala automatsko započinjanje i praćenje ciljeva i automatsko navođenje lovaca.
OPK (operativno-pokazivačka kabina) S-5014B Furnus, po pitanju instrumentalnog i automatskog navođenja u potpunosti je zamenila kompletan sistem "Kaskad" koji je korišćen u sistemu "VAZDUH 1P".

Izazov u pogledu načina predaje podataka koji mora ići na sovjetske lovce preko primo-predajnog sistema "Lazur" rešen je domaćom pameću, uvođenjem Digitalno-Frekventnog Šifratora DFŠ, u domaćem Institutu Mihajlo Pupin.
Sistem automatizacije "AS-74" je razvijen u V. Britaniji u drugoj polovini 70-tih, a DFS (digitalni frekventni šifrator) sredinom 80-tih. u Institutu Mihajlo Pupin. Dok DFS nije zaživeo, "AS-74" je samo delimično iskorištavan, jer je navođenje LA vršeno na klasičan način, glasom.

Radarsko-računarski sistem iz porodice "S-600", S-654, osmatrački radar i 2 radara za merenje visine, sa pripadajućim operativnim kabinama:

[attachment=1]

*Uvođenje u rad sistema automatizacije "AS-74"

Uvođenje nije išlo brzo, zbog uvođenja i novih radarskih i računarskih sredstava, kao i nove digitalne tehnologije. Takođe, postojao je i manji otpor u samim jedinicama VOJiN, jer je sistem automatizacije ASPD-1 u okviru KUBA "VAZDUH 1P" jednostavno funkcionisao veoma dobro i pouzdano.
Ipak, početkom 80-tih godina uvođenje je počelo.

Tako je na primer 1983. godine za potrebe instrumentalnog navođenja pomoću radarskog sistema "S-654" i sistema automatizacije "AS-74" u bataljonskim CVOJIN izvršeno opremanje prvih četa VOJIN i CVOJIN Kabinama S-5014B Furnus, radio-stanicama R-824 LPM iz sastava sistema "Lazur", uređajem za dešifrovanje poruke instrumentalnog navođenja DFŠ i sistemom automatizacije AS-74.

Potrebno je reći da su izvršena i potrebna podešavanja na sistemima "Lazur" na svim lovačkim avionima (MiG-21).
U tom smislu uvezane su linije instrumentalnog navođenja OPK S5014B Furnus (AS-74) - DFŠ - R-824 LPM (Lazur).

Ovaj sistem automatizacije "AS-74" je zaživeo i pokazao se kao značajan pomak u odnosu na "AS-70" ili na "VAZDUH 1P" koji se počeo povlačiti kao sistem KUBA iz upotrebe, kao i radari P-35 i PRV-11 (koji su ostali samo u kombinaciji sa P-14) koji su prešli u rezervu.

Ipak da sve ne bude baš potpuno, samo zapadni deo SFRJ bio je opremljen Kabinama S-5014B Furnus i tu je sistem "AS-74" zaživeo potpuno i sa instrumentalnim navođenjem lovaca (Bihać, Pleso, Pula), dok su na istoku države ostale Kabine S-5013 Anvil i sistem "AS-70" "Julija" + sistem "Natrap" i tu se još neko vreme zadržao KUBA "VAZDUH 1P" i sistem ASPD-1 (Kaskad, Lazur) za instrumentalno navođenje lovaca (Batajnica, Slatina).


Kabina S-5014B Furnus, radarsko-računarskog sistema "S-654":

[attachment=1]

* Mogućnosti sistema AS-74 sa Kabinom S-5014B Furnus u bataljonskom CVOJIN-u

- upravljanje borbenim radom borbene smene u centru VOJiN i u direktno uvezanim osmatračkim jedinicama koje su opremljene Kabinama S-5014B Furnus.
- sadejstvo sa susednim bataljonskim centrima VOJiN i OC koji su opremljeni sistemom automatizacije "AS-74" (i AS-75 - raketne jedinice PVO)
- prijem radarske informacije automatskim putem i to maksimalno od 5 četa VOJIN opremljenih operativnim Kabinama S-5014B Furnus i prijem radarske informacije od susednim bataljonskih centara opremljenim sistemom automatizacije "AS-74"
- automatsko prikazivanje radarske informacije dobijene od izvora radarske informacije
- prijem tabelarne informacije od četa VOJiN (stanje avijacije na aerodromima, meteorološke situacije i dr) ukoliko su aerodromi direktno vezani za čete.
- prikazivanje tabelarne informacije
- obradu radarske informacije, objedinjavanje i korelaciju, nakon čega slede izbor optimalnog izvora praćenja, određivanje sistemskog broja, identifikacija, prosleđivanje sistemskog broja i identifikacione oznake u četi...U daljem procesu praćenja, sistem sledi kvalitet praćenja, a pri opadanju kvaliteta sistem pokazuje oficiru za obradu koji izvor bolje prati tu formaciju i predlaže izmenu izvora.

Na osnovu korelacije, oficir za obradu selektuje formacije koje se prate u sistemu te od maksimalno 420 formacija, koje ukupno mogu biti predate iz 5 četa VOJIN (od svake po 84 formacije) u čVOJiN svodi se na 160 formacija koje se prikazuju i predaju korisnicima i CVOJiN.
- predaju potpuno obrađene radarske informacije.
Podaci se automatski predaju uvezanim OC rp (rbr) PVO, LAP i susednim centrima VOJiN, po potrebi i selektivno po sektorima i brojevima. Primljena radarska informacija od susednih CVOJiN može biti automatski prosleđena jednoj ili svim četama VOJiN, što je vrlo važno pri navođenju LA.

* Instrumentalno navođenje lovačkih aviona

Kabina S-5014B Furnus sa ukomponovanim digitalno-frekventnim šifratorom (DFŠ) uz softversku podršku, omogućavala je automatsko navođenje 6 lovačkih grupa po jednom uređaju. Ovakva navođenja su se odvijala u apsolutnoj radio tišini.

Važan "mozak" Kabine je bio računar "Locus 16" koji započinje automatsko praćenje ciljeva, izračunava brzinu, daljinu i azimut i daje nalog visinomeru da meri visinu za započeti cilj. Kada računar prikupi sve potrebne informacije o cilju, izlaže ih na panoramski pokazivač (sintetička slika) i na TV monitor u tabelarnom prikazu. Dakle, u potpunosti zamenjuje pandana u vidu analognog računara u sistemu "Kaskad", sistema "ASPD-VAZDUH 1P". U isto vreme tu informaciju šalje korisnicima relejnom vezom.

Digitalno-Frekventni Dešifrator rešio je problem prekodiranja informacija i komandi navođenja koje su se zatim predavale radio-uređajima R-824 LPM "Lazur" na lovačke avione MiG-21 koji su bili opremljeni opremom za instrumentalno navođenje "Lazur".

* Ostale novosti uz SA "AS-74"

Uvedene su još neke novosti poput britanske OPK (Operativno-pokazivačke kabine TRP) koja je služila za oformljene radarske položaje sa radarima S-604H (radarska konstrukcija bez visinomera) i P-12.
Radarska konfiruguracija S-604H je podrazumevala rad samo sa antenom osmatračkog radara iz radarsko-računarskog sistema "S-600" i kabinom "Master", a bez radara za merenje visine.

Operativno-pokazivačka kabina TRP:
Kabina TRP je u svom sastavu imala računar, pokazivačku grupu i uređaje veze i omogućavala je poluautomatizovan rad predajom do 12 istovremenih ciljeva.
Ciljevi su započinjani i vođeni ručno, a program računara je bio na perforiranoj papirnoj traci. Kabina je bila uvezana na sistem automatizacije "AS-74".

Pored ovoga, nabavljena je i uvedena i nova antena osmatračkog radara S-1020 i smeštena na 4 ključne visinske radarske pozicije u tadašnjoj Jugoslaviji (Kopaonik, Jahorina, Plješevica i Ljubljanski vrh).

Radarski položaj radarsko-računarskog sistema "S-654" sa novom velikom antenom S-1020 i antenom radara za merenje visine, u prvom planu, na planini Kozara:

[attachment=1]

* EPILOG

Početkom 80-tih godina počinje uvođenje novog sistema automatizacije "AS-84" koji je trebao rešiti problem oko nemogućnosti da se cela teritorija zemlje uveže u noviji i savremeniji sistem automatizacije i da se zastareli sistem "ASPD-VAZDUH-1P" kao i prateći zastareli radari sovjetske proizvodnje P-35M, povuku iz upotrebe.
Takođe, uvođena su i nova radarska sredstva: AN-TPS-63 i 3D radar AN/TPS-70, kao i najnovije modifikacije lovca MiG-21bis i najnoviji sovjetski lovci MiG-29.

O tome u nastavku......

@ Fotografija "S-654 Kabina Furnus 2.jpg"
 
    je od AN/TPS-70, ne od S-654 tj. nije iz OPK S5014B "Furnus"  ;)

Jeste bogati....slične su! :)

Pozdrav Draggane, evo i ovde da se družimo....

PS. skloniću sliku tamo da ne pravi zabunu....

UVOĐENJE  NOVE RADARSKO-RAČUNARSKE TEHNIKE I SISTEMA AUTOMATIZACIJE AS-84

UVOD

Krajem 70-tih i početkom 80-tih godina prošlog veka, počinje uvođenje poslednjih verzija lovca MiG-21bis, sa znatno boljim performansama u odnosu na prethodnike, pogotovo u obavljanju misija noću. Počelo je uvođenje novih raketnih sistema PVO srednjeg dometa S-125M Neva i 2K12 Kub-M.
1983. godine počelo je uvođenje savremenih američkih radara AN/TPS-63, a tokom 1985/86 i prvih pravih 3D radara, američke proizvodnje, AN/TPS-70.
Kraj decenije obeležila je nabavka eskadrile savremenih lovaca MiG-29 (1986/87) i novog sistema automatizacije "AS-84" (1987/88/89).  
Sistem automatizacije "AS-84", namenjen je za centralizovano komandovanje i upravljanje vatrom sredsava PVO. Dakle i ASURI i KUBA i KISAR (Komandno Informacioni Sistem Avijacije i Raketa) sistem.

Sistem automatizacije AS-84 u Operativnom Centru zone PVO (OCZ PVO) može da:

- obrađuje do 400 podataka o tragovima ciljeva dobijenih od sektorskih operativnih centara (OCS)
- razmenjuje podatke sa do 4 OCS, 1 susednim OCZ PVO, do 10 OC jedinica oružanih snaga i 1 centrom za civilno vazduhoplovstvo
- filtrira dobijene podatke
- procenjuje opasnost iz VaP-a, vrši izbor oružja PVO i dodeljuje im ciljeve za gađanje po kriterijumu najveće efikasnosti
- simulira vazdušnu situaciju radi obuke
- omogućava postepenu degradaciju operativnih mogućnosti usled otkaza pojedinih delova sistema.

Sistem automatizacije AS-84 se u Operativnom Centru (OC), načelno, sastoji od:
- računarskog dela
- 4 pokazivačke grupe
- 6 video terminala

Ova oprema može biti smeštena u kabinama ili sa kao vankabinska varijanta razmešta u prostorijama OC.

Bataljonski CVOJiN sa sistemom automatizacije "AS-84":

[attachment=1]

U OC sektora mogućnosti AS-84 su:

- praćenje do 200 ciljeva na bazi 6 uvezanih sopstvenih radara, tragova prosleđenih od potčinjenih jedinica VOJ ili susednih OCS i drugih izvora osmatranja
- prijem i razmena podataka sa susednim OCS PVO i drugim OC oružanih snaga
- procena opasnosti, izbor i dodela ciljeva sistemima oružja u PVO
- navođenja LA sa kapacitetom od 12 jednovremenih navođenja
- upravljanje dodelom ciljeva vatrenim jedinicama PVO (do 32 cilja)
- identifikovanje tragova ciljeva na osnovu plana letenja i elektronske identifikacije
- filtriranje tragova ciljeva i korelacija tragova sa planom letenja
- postepena degradacija operativnih mogućnosti usled otkazivanja pojedinih delova

Sastav opreme AS-84 u OCS čine:

- računarski deo
- 6 (10) pokazivačkih grupa (po potrebi)
- 8 (12) terminala (po potrebi)

Ipak i pored ovih, na papiru, impresivnih mogućnosti sistema "AS-84", bilo je znatnih poteškoća u njegovom uvođenje. Ustanovljeno je da sistem pada zbog loših veza između elemenata sistema, bilo zbog posledica loših prenosnih puteva ili totalnog elektronskog ometanja sistema veza.
Uočen je i problem u praćenju i ručnoj popravci traga, zbog nepostojanja sirove radarske slike na konzolama.
Znajući za ove probleme, Institut Mihajlo Pupin je nabavilo najnoviju generaciju modema za prenos podataka u sistem "AS-84" i modeme za prenos podataka između operativnih centara. Na svakoj operativnoj konzoli ugrađen je blok za upravljanje vezama (KIU-K) pomoću dodirne maske. Preko KIU-K se upravljalo i radio-stanicama R-824LPM iz sistema "Lazur" za instrumentalno navođenje lovačke avijacije.
Tako je još jednom domaća pamet, opet preko Instituta Mihajlo Pupin, slično kao i kod sistema automatizacije "AS-74", rešila problem komunikacije između sistema automatizacije "AS-84" i njegovih radarskih i računarskih komponenti i opreme za prijem komandi instrumentalnog navođenja "Lazur" u lovačkim avionima MiG-21 i kasnije MiG-29.

Takođe, na bazi PC računara, razvijen je i novi uređaj za prikazivanje tragova iz sistema APPVS-M, namenjen za prijem podataka za korisnike TO (talasa obaveštavanja)
Potrebno je reći da mogućnost ručnog prevazilaženja različitih komandi pokazala se veoma praktičnom u ratnim dejstvima u toku NATO agresije na SRJ 1999-te godine.
Konačno, sistem automatizacije "AS-84" uveden je tokom 1988. godine u operativnu upotrebu.

Na slici je dodatno modernizovani sistem za automatski prijem i prikaz vazdušne situacije APPVS-M3:

[attachment=1]

Pored radara iz porodice "S-600", krajem 80-tih godina, glavni oslonac sistema VOJiN i sistema automatizacije postaju i novi američki radari AN/TPS-63 i AN/TPS-70.
Za potrebe tadašnje JNA i SUKL, nabavljeno je 8 primeraka AN/TPS-63 (4 + 4) i 4 primerka AN/TPS-70.

Radar AN/TPS-63:

[attachment=1]

Radar AN/TPS-70:

[attachment=2]

Unutrašnjost kabine i danas najsavremenijeg radara u naoružanju Vojske Srbije, AN/TPS-70:

[attachment=3]

*Sistem VOJIN i sistem automatizacije u RS/VRS u periodu do 01/08/1995. godine

Da ne otvaramo zasebnu temu, u ovoj temi bi prikazao sisteme automatizacije koji su bili u upotrebi tokom postojanja Vojske Republike Srpske (VRS).

UVOD:

Otcepljenjem Slovenije i Hrvatske, dosta tehnike VOJiN prebačen je u BiH kao još uvek bila sastavni deo SFRJ i to u sastav 58. bVOJIN.

58. bVOJIN u sastavu JNA nije stigao ni da zaživi u punoj meri, jer je i Bosna i Hercegovina proglasila otcepljenje od SFRJ.
Tada se na prostoru BiH, formira Srpska Republika BiH, kasnije preimenovana u Republika Srpska.
Republika Srpska aprila i maja meseca 1992. godine, nakon što je formirana država Savezna Republika Jugoslavija sa Srbijom i Crnom Gorom kao republikama članicama, formira svoju vojsku pod nazivom Vojska Republike Srpske.
Ta vojska imala je i svoj sistem VOJIN i sistem automatizacije.

U tom smislu, prikazaću na mapi, koju sam samostalno skicirao od dostupnih podataka, stanje u sistemu VOJiN VRS u prvom periodu od 26/05/1992 pa do 01/08/1995. godine.

[attachment=1]

*Komponente sistema VOJiN i SA:

Dakle sistem VOJIN VRS se sastojao od:

- sistema automatizacije AS-84 na Ratnom Komandnom Mestu RV i PVO na Jahorini, koji je u početku automatizovano funkcionisao na istočnom delu Republike Srpske, a podatke sa prostora zapadnog dela primao je klasičnim putem do 1993. godine i uvođenja kabine automatizacije AK-76 u zapadnom delu RS (Banja Luka), od kada sistem funkcioniše automatizovano

- kabine automatizacije AK-76, realizovana od elemenata sistema AS-75 (za RJ PVO)

- 1. Četa VOJIN (RP Plješevica) - radar S-654 u punoj konfiguraciji sa velikom antenom S-1020, visinomerom S-613 i OPK S-5014B Furnus. Takva konfiguracija omogućavala je automatsko započinjanje, praćenje, obradu i predaju podataka osmatranja. Jedinica je takođe imala i sistem automatizacije CD-2 koji je podatke rada sekundarnog radara obrađivao i slao na sisteme za nadzor VaP koje je koristila Oblasna Kontrola Leta Beograd.

- 2. Četa VOJIN (RP Kozara) - radar AN/TPS-70 je bio neispravan i nije korišten, radar AN/TPS-63 je radio sa oko 30% predajne snage zbog istrošenosti predajne cevi. Položaj je ojačan (septembar 1992. god) sa radarom S-654 u punoj konfiguraciji sa velikom antenom S-1020, visinomerom S-613 i OPK S-5014B Furnus

- 3. Četa VOJIN (RP Jahorina) - radar S-600 (605) u punoj konfiguraciji sa velikom antenom S-1020, visinomerom S-613, ali sa OPK S-5013 Anvil, što nije omogućavalo puni automatski rad. Zbog toga su podaci osmatranja sa ekstraktora podataka CD-2 slati na sistem automatizacije AS-84 (instaliran na RKM KRV i PVO), gde su na osnovu tih plotova započinjani i praćeni tragovi koji su potom prosleđivani u OC 51. bVOJIN.

- 4. Četa VOJIN (RP Nevesine) - radar S-604H i kabina TRP, što je omogućavalo poluautomatsku predaju podataka u bCVOJIN.

Radar S-654 u punoj konfiguracija sa kabinom Furnus i sa velikom antenom S-1020 i antenom visinomera S-1017, na položaju Kozara:

[attachment=2]

Osim ovoga, u rezervi su bila sledeća radarsko-računarska i sredstva automatizacije:

- sistem automatizacije AS-84
- radar S-654 sa punom konfiguracijom, antenom S-1020 i Kabinom Furnus
- radar S-605, vodna (skraćena) konfiguracija sa antenom S-1016
- 2 kompleta radara P-35
- radar visinomer PRV-11

U zapadnom delu Republike Srpske, nije zaživeo sistem automatizacije AS-84, pa je sklonjen u rezervu. Predaja podatak sa tog dela RS, vršena je klasičnim talasom obaveštavanja, glasom. Međutim, domaćom pameću Instituta "Pupin", postignuto je da se predaja podataka vrši automatski po programu "Žbun", jedan računar za prijem podataka od jedne jedinice VOJiN.
Iako zbog toga nije bilo mogućnosti da se formira jedinstvena slika situacije u VaP-u, takvo rešenje je potpuno zadovoljavalo tadašnje potrebe Republike Srpske i njene Vojske.
Ipak, 1993. godine od elemenata sistema automatizacije za raketne jedinice PVO AS-75, domaćom pameću i inovacijama, konstruisana je Kabina automatizacije AK-76, koja je omogućila jedinstvenu potpuno obrađenu sliku radarskog osmatranja vazdušnog prostora. To je bila i kruna rada celokupnog sastava VOJiN VRS.

U ovom trenutku tehnička opremljenost jedinica VOJiN VRS je bila na visokom nivou, ali je bilo kadrovskih problema, odnosno nedovoljno starešinskog kadra.
Ipak, ovakav sistem je pokrivao ceo prostor BiH, dobar deo Hrvatske i dobre delove Savezne Republike Jugoslavije.

S obzirom da Vojska Republike Srpske nije imala u svom sastavu lovačke avione, ovde ne možemo govoriti o načinima navođenja lovačke avijacije, mada je bilo slučajeva klasičnog navođenja i usmeravanja jurišnika J-22 Orao i J-21 Jastreb u potrazi za bespilotnim letelicama.
Što se tiče osmatranja i predaje podataka, on je vršen potpuno automatski preko sistema automatizacije AS-84 i Kabine automatizacije AK-76, uz podršku i programa "Žbun".

Treba napomenuti da je na prostoru BiH tada bilo ratno stanje i jedinice su često menjale položaje, bilo je jedinica koje su iz rezerve povremeno vraćane u funkciju, primer visinomera PRV-11 na položaju Plješevica u kombinaciji sa vodnim kompletom S-605, da su pojedini radari bili veoma pokretni kao radar P-12 koji je kružio zapadnim delom RS, a takođe povremeno su formirane vodne konfiguracije S-605 koje su slate na privremene kraće zadatke, recimo na položaj "Kraljica" na Ozrenu i slično.

Takođe i radari P-12 iz sastava 155. RP PVO "Volhov", kao i radari P-15 iz sastava KoV su takođe povremeno uključivani u sistem VOJ po potrebi.
Dakle, bilo bi jako komplikovano, zbog ratnog stanja, opisivati svaki detalj i svaki pokret jedinica.
Ali ovo bi bilo načelno stanje u jedinicama VOJIN i sistemima automatizacije u VRS do 01/08/1995. godine.

Početkom operacije Oluja i nestankom RSK, početkom bombardovanja RS krajem avgusta od strane NATO pakta i ofanziva snaga HV/HVO/ABiH sredinom septembra pa do polovine oktobra, dovele su do smanjivanja tehničkih kapaciteta radarsko-računarskih sredstava i sistema automatizacije.

O tome u sledećem tekstu....

*Sistem VOJiN i SA Vojske Republike Srpske u periodu od 01/08/1995 do 2005. godine

Radarsko-računarski i sistemi automatizacije VOJiN VRS, našli su se pod udarom ofanzivnih akcija HV/HVO/ABiH i vazduhoplovnih snaga NATO u periodu avgust-novembar 1995.godine.


Posledice navedenih dejstava u periodu od početka akcije "Oluja" pa do kraja NATO bombardovanja Vojske Republike Srpske, bile su uništenje ili teško oštećenje 3 čete VOJiN, koje su u svom sastavu imale radarske sisteme S-654 (2 Čete) i S-600 (1 Četa) i to 1. 2. i 3. Četa VOJiN.
4. Četa VOJiN u Nevesinju je po odluci Komande RV i PVO, pre početka NATO bombardovanja, prevela sredstva, radar S-604H i Kabinu TRP u marševski položaj i radar je sklonjen i preživeo je bombardovanje.


Pogled na Golu Plješevicu, nekadašnji položaj 1. Čete VOJiN Vojske Republike Srpske:

[attachment=1]

Operator VRS na radaru S-654, rad u kabini Furnus tokom rata 1992-1995:

[attachment=2]


Od 09/09/95 pa do kraja bombardovanja NATO pakta, VOJiN VRS je radio sa vodom P-12 i AN/TPS-63 i sa radarima P-15 iz sastava KoV-a VRS, tako da je sve vreme akcije NATO pakta "Deliberate Force", sistem VOJ ipak funkcionisao.

U kasnijim akcijama HV/HVO i Armije BiH prema zapadnim delovima Republike Srpske, sistem VOjiN VRS nije imao daljih gubitaka.

Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, pristupilo se mirnodopskom razvoju.
Republika Srpska je ozakonjena kao jedan od dva entiteta u okviru BiH i imala je, između ostalog, i pravo na svoju vojsku. Tako je Vojska Republike Srpske i u njenom sastavu sistem VOJiN nastavio svoje postojanje.

S ozbirom na zabranu rada radarskih sredstava, bilo je teško opravljati sisteme i isprobavati ih. Takođe, teško je reći šta je sve bilo ispravno i funkcionalno, iz istih razloga zabrane rada.


*Sistem VOJIN i sistemi automatizacije nakon Dejtona u periodu 01/01/1996 do 28/12/2005 (gašenje VRS)

Prema dostupnim podacima, ovakve su bile mogućnosti sistema VOJiN VRS:

- Sistem automatizacije (SA) je zasnovan na Kabini automatizacije AK-76

Jedinstvena potpuno obrađena slika radarski osmatranog vazdušnog područja, kabina automatizacije AK-76:

[attachment=3]

1. Četa VOJIN - RP Kozara, radar S-654, puna konfiguracija sa antenom S-1020 i visinomerom S-613 i Kabinom S-5014B Furnus. Radarski komplet sklopljen, remontovan, ispitan i postavljen na položaj u julu 2000. godine. Radove izveo "Kosmos" Banja Luka.
2. Četa VOJIN - RP Nevesinje, radar S-604H, sa Kabinom TRP
3. Vod VOJ - RP Banja Luka, radar P-12
4. Vod VOJ - RP Jahorina, radar S-605, sa osmatračem S-1016 i sa Kabinom S-5014B Furnus

Pored ovoga, treba reći da je iz rezerve izvučen i opravljen i visinomer PRV-11, ali da nije uključen u sastav VRS, nego je služio kao deo sistema Hidro-meteorološke službe Republike Srpske.

Takođe, radar AN/TPS-63 je tokom 1996. godine, krišom prebačen u (tadašnju) Saveznu Republiku Jugoslaviju gde je i ostao.

Ove podatke koje sam gore naveo, a tiču se mogućnosti sistema VOJiN VRS nakon Dejtona, kao što rekoh, treba primiti sa manjom rezervom. Treba shvatiti da je RS bila pod strogom kontrolom SFOR-a i da je provera ispravnosti radara bila dozvoljena u retkim momentima i sa kratkotrajnim radom. Takođe, ni radari za koje sam naveo da se nalaze na ovim ili onim položajima, u stvari su bili u kasarnama, jer je rad sa radarima bio vrlo restriktivan, da ne kažem zabranjen.
Izuzetak je RP Kozara i radarska konfiguracija S-654 i Kabina Furnus, koja je od Jula 2000. godine radila svakodnevno po 4-5 sati za potrebe praćenja letova civilnog vazduhoplovstva, ali i za praćenje letenja vojne avijacije VRS, aviona i helikoptera sa aerodroma Aleksandrovac-Mahovljani.

Integrisani sistem automatizacije Vazduh-1P

Kratak snimak koji prikazuje dva režima presretanja koje koriste integrisani sistemi automatizacije kao što je Vazduh-1P koji kontrolišu lovce preko Lazur data linka. Isečak iz filma, odnosno snimak je veoma redak i u tom slučaju veoma vredan.
Na snimku vidimo režim navođenja sopstvenog lovca prema zadnjoj polusferi neprijateljskog bombardera (gonjenje), pri daljini od 30-40 km, odnosno prema prednjoj polusferi neprijateljske letelice-bombardera, pri daljini od 100-120 km (presretanje).

"Vazduh 1P" je bio sistem komandovanja i upravljanja borbenom avijacijom (KUBA) i ujedno i komandno sredstvo automatizacije (KSA), koji je bio u mogućnosti da omogući sinhroni rad više osmatračkih radara i više radara visinomera i to je kod njega uvedeno kao standardan oblik rada. Sistem je bio komplikovan i glomazan, ali se kod njega pojavilo mnogo toga što će kasnije snažno uticati na razvoj ASU (Automatskih Sistema Upravljanja) i KSA (Komandnih Sistema Automatizacije) sistema u SSSR. Imao je uspostavljene hijerarhije i to četni, sa mogućnošću spajanja tri radara osmatrača i dva visinomera istovremeno.

Pored četnog nivoa, posedovao je i bataljonski i pukovski/brigadni nivo ali i divizijski.

Sistem je više puta unapređivan. U tom smislu je modernizovani sistem "Vazduh 1P", na divizijskom nivou teoretski mogao pratiti 60 neprijateljskih ciljeva, pri 40 svojih lovaca i određivati 20 tačaka presretanja, dok je na bataljonskom nivou imao kapacitet praćenja 31 cilja, a četni nivoi 12 ciljeva.

U sastavu tog sistema funkcionisao je sistem instrumentalnog navođenja lovaca "Kaskad" i predaje komandi navođenja "Lazur".

Sistem "Kaskad", automatski sistem za navođenje lovaca na ciljeve u vazduhu, u osnovi je bio analogni računar za obradu podataka o ciljevima u VaP-u i upoređivanje sa podacima o sopstvenim LA radi formiranja komandi navođenja, a sistem "Lazur" je bio sistem radio-uređaja za predaju komandi navođenja lovačkoj avijaciji (R-824 i R-824LPM), kompatibilan sa prijemnim uređajima "Lazur" na lovačkim avionima MiG-21 i kasnije MiG-29.

O ovom sistemu smo detaljnije pisali na strani 1. ove teme (prve 4 objave)...

https://files.paluba.info/Kubovac/snimci/Vazduh-1.mp4