PALUBA

To je pozadiska organizacija nadležna i odgovorna za intendantsko obezbedjenje oružanih snaga u miru i ratu.

Govorićemo o školama koje su pohadjali oficiri finansiske službe JNA.

Finansiska služa nije postojala u NOR-u mada je novac korišćen kada ga je bilo.Korišćen je za kupovinu lekova,hrane i drugih neophodnih stvari.Kao sredstvo plaćanja su korišćene i dragocenosti do kojih se došlo plenom.Pored ovog za finansiranje NOV i POJ korišćen je i narodni zajam.U prvo vreme ove poslove su obavljali ekonomi,intendanti,sanitetski organi,politički komesari,a kasnije su formirane pojedine službe pozadine.

Finansiska služba je počela da se formira  po oslobodjenju Beograda ,oktobra 1944g,a u celini tek po završetku rata.Ona se razvijala uporedo sa razvojem društveno-ekonomskog ,finansiskog i bankarskog sistema.

Delokrug rada i nadležnost u celom posleratnom periodu su bili da se obezbedi nesmetano i racionalno finansiranje armije.Razvoj službe je bio uslovljen razvojem privredno-društvenog sistema,pratio je zakone i propise.Iako se neposredno posle rata oslanjala na iskustva Crvene Armije i bivše jugoslovenske vojske u kasnijem mirnodopskom radu je ovo odbacila i krenula svojim putem.

[attachment=1]

Razvoj službe se odvijao u nekoliko delova
Od 1945-1948g -  ovo su godine kada se formiraju organi finansiske službe.Tako su u komandama armija ,RV i PVO,RM i KNOJ formirana odelenja ,a u komandama divizija odseci,a u nižim jedinicama sekcije.Ovi poslednji su imale šefa,blagajnika  i jednog do dva pisara-borca.

1949-1958g - ovaj period je važan za definisannje razvoja i nadležnosti službe.Pored toga doneta su normativna akta po kojima se materijalno i finansisko poslovanje obavlja jedinstveno i na isti način.Tada je nastala i organizaciona šema Finansiske uprave JA.

1959-1969g Naredjenjem Vrhovne komande 1959g izvršena je reorganizacija jedinica i ustanova nakon koje se usavršavalo materijalno i finansisko poslovanje.Posebno je razmatrano uvodjenje mehanizacije.Odnosno oktobra 1960g je formirano odelenje za mehanografiju,a pri armijama ,RM,RV odseci.Tada si uzvršene pripreme za mehanografsku obradu knjigovodstva,statistike i planiranja u JNA.

1970-1985g u to vreme su račuvnovodstveni centri preuzeli najveći deo poslovanja finansiske službe.U početku bilo je više RC na teritoriji armije ,a onda se spojilo u jedan RC.To je ostvareno 1973g tako je svaka armija imala svoj RC,a RV i PVO  ,VPO, SSNO imaju svoj.Ipak i ovakav rad je imao manjkavosti(veliki broj dokumenata u opticaju,sporost u tokovima informacija i dr).Zbog toga se 1975g uvode računari(„May-600“).Tako je finansiska služba prva uvela računare u JNA.

[attachment=2]

Tokom rada i razvoja ove službe pojavio se problem nedostatka kadra.U početku su radila lica koja su imala iskustva u gradjanstvu,lica sa osnovnim ekonomskim znanjem pa i lica bez ovog znanja.Osnovno osposobljavane starešna se obavljalo putem vojnostručne nastave jednom nedeljno.

Posle rata se krenulo u osposobljavanje novih kadrova i usavršavanje već postojećih.Zato se krenulo u redovno školovanje preko škola i kurseva.

Kursevi su odigrali značajnu ulogu pogotovu odmah posle rata.Bio je -Finansiski kurs ,formiran aprila 1945g.Održavani su u Zemunu a kasnije i u Somboru.Na tim kursevima su predavali profesori sa znanjem finansiskog poslovanja ,ali su korišćeni i materijali Crvene armije i bivše jugoslovenske vojske.Njega su pohadjale starešine koje su htele da se usavršavaju ili oni koji su hteli da predju u ovu službu.

Blagajnički kurs –održavani su od 1949-1951g u Sremskoj Kamenici.Sve ukupno je bilo 201 slušaoc i svi su proizvedeni u vojne službenike finansiske službe.

Kursevi za prekvalifikaciju oficira rodova i službi u finansisku službu - formiran je pri Finansiskoj oficirskoj školi 1952g.Primani su oni oficiri koji iz zdravstvenih ili drugih razloga nisu mogli ostati u rodu ili službi.Pored njih primani su i oni oficiri koji su bili višak posle prelaska na mirnodopski život.Kursevi su održavani u intendantsko-finansiskim školskom centru u Trebinju,kasnije u Sarajevu.Bilo je devet klasa i trajao je do 1964g.

Vršena je i prekvalifikacija mladjih oficira ,koji su završili neku višu ili visoku školu(ne nužno ekonomskog smera).Po završetku kursa prevedeni su u čin potporičnika ili poručnika finasiske službe.Pojavio se problem podoficira u služi ,pa je 1960g oformljen poseban kurs za njih.Njega su pohadjali podoficiri drugih rodova i službi,trajao je šest meseci.Kurs je imao deset klasa i ukupno je završilo 330 polaznika.

Jedan od prvih vidova školovanja kadrova finasiske službe  je –Školovanje na fakultetima podsredstvom domova vojnih studenata – u tri doma vojnih studenata (Beograd,Zagreb i Ljubljana)  studirali su i studenti ekonomskih fakulteta. Upisali su fakultet 1945/46g i to  ratni oficiri od zastavnika do majora ali bilo je i vojnih stipendista-bez čina.Prva generacija je diplomirala 1948g,gde su oni bez čina proizvedeni u čim poručnika i rasporedjeni u vojnu privredu,samo iz Beogradskog doma je diplomoralo  je 40  ekonomista.

Škole su bile- Finansisko vojno učilište .Ono je formirano 1947g u Somboru i imalo je samo jednu klasu.Polaznici(njih 41) su primani iz gradjanstva i po završetku su dobili čin potporučnika finasiske službe.

 Finansiska oficirska škola-FOŠ.Počela je sa radom 1948g i nju su pohadjali oficiri koji su predhodno završili neki od kurseva. Na školovanje su upućivane starešine sa raznih dužnosti,različite starosne strukture i činova.Prva klasa je završila u Somboru,druga u Sremskoj Kamenici,a od III-VII klase  u Trebinju.Kroz ovu školu je proveden ceo oficirski kadar finansiske službe,pa je škola 1955g prestala sa radom.

[attachment=3]

Intendantska vojna akademija(IVA)-finasiski smer.Tu je bilo prvo redovno školovanje kadrova finasiske službe,po posebnom programu u vojnoj akademiji prijemom pitomaca iz gradjanstva.Na ovoj akademiji (koja je kasnije promenila naziv u Vojnoekonomsku akademiju-VEA) od 1960g je postojao  smer za oficire itendantske službe.Do 1968g trogodišne školovan je prošlo je 6 klasa i ukupno 126 oficira finansiske službe.

Zbog visokog stepena razvoja JNA a i zbog savladavanja novih sadržaja tehničko-tehnoloških dostignuća školovanje je od 1966g bilo četvorogodišnje.

Smatralo se da je bolje stipendirati kandidate na ekomomskom fakultetu koji bi nakon diplomiranja išli jednu godinu u VEA ,pa bi nakon toga dobili  čin potporučnika finansiske službe.Ovaj način školovanja je trajao od 1972-1975g,i onda je napušten ,jer velik broj kandidata nije hteo da se aktivira.

Nastavljen je predjašnji rad škole,da bi 1979g smerovi intendantske i finasiske službe posle druge godine( III i IV godina) izdvojeni iz sastava VA ,KoV i upućivani u Centar vojnih škola KoV u Sarajevu gde su radili po posebnom programu.

Škola za usavršavanje oficira finansiske službe – Od 1961g postoji ova škola koja služi da se oficiri doobuče i usavrše ,pre svega oni koji su školovanje završili preko kurseva.Trajala je 10 meseci i završilo je jedanaest klasa,poslednja 1970g

Viša intendantska vojna akademija-finansiski smer (VIVA) – Tokom 1952g je formirana posebna grupa-odelenje oficira finansiske službe.Tu su završavali Višu vojnu akademiju oficiri finasiske službe čina majora i potpukovnika koji su bili na takvim formaciskim položajima.Od 1956g na školovanje su primani,po konkursu,oficiri od kapetana I klase i viši,bez obzira na dotadašnje dužnosti,ali uz uslov da polože prijemni ispit.Školovanje je trajalo dve godine,a za poslednju (desetu) klasu jedna godina.

[attachment=1]

Komandno štabna akademija(KŠA) – Ukidanjem VIVA oficiri finansiske službe nisu mogli da steknu visoko vojno obrazovanje.Tako je 1976g pri KŠA primljeno i nekoliko oficira finasiske službe.Školovanje  je trajalo dve godine,ali prva tri semestra su radili po opštem programu,kao i sve starešine rodova,dok su četvrti završavali izdvojeni po programu intendanske službe.Od 1977g to je postalo jednogodišnje školovanje i sve ukupno je do 1985g završilo 18 oficira.Poslednjih godina,zbog pogrešnih gledanja na razvoj kadrova finansiske službe ,nastao je prekid školovanja.

Vanredno školovanje u vojnim akademijama – jednom broju pripadnika JNA je 1973g omogućeno da se vanredno školuju u vojnim akademijama i visokim vojnim školama kao što su Komandno štabna škola taktike ,Visoka vojno-politička škola i dr.Smatralo se da je školovanje uz rad ekonomičnije i racionalnije od redovnog.Pored toga ovako su starešine službi koje nisu imale mogućnost za redovno školovanje mogli da napreduju u karijeri.Ovako su tri oficira finansiske službe završile KŠA KoV.

[attachment=2]

Vanredno školovanje na drugim visokoškolskim ustanovama – Oficiri finansiske službe su vanredno studirali na fakultetima ,pre svega ekonomske struke ,širom Jugoslavije .Tako je ova služba dobila diplomirane ekonomiste,magistre pa i doktora ekonomije.U 1985g je bilo 234 diplomiranih ,29 magistara i 5 doktora ekonomskih nauka.

Ispit za čin – ovo je smatrano kao individualno usavršavanje oficira.Oficiri finansiske službe su polagali za čin ili klasu- kapetana,majora,pukovnika ,odgovarajuća klasa vojnog službenika kao i za činove podoficira.Kasnije(1985g) se zadržalo samo polaganje  za čin majora finansiske službe.Iako su neki u vojsci smatrali da ne treba da postoji  ovakav način sticanja čina ,pokazalo se da je pogodan jer neki oficiri iz različitih razloga nisu mogli da pohadjanju neku od visokih škola.

[attachment=3]

Školovanje rezervnih oficira – Uporedo sa školovanjem aktivnih starešina  ,školovane su i rezervne starešine za ratne potrebe finasiske službe.Prvo školovanje je počelo u Školi rezervnih oficira(ŠRO)1947g u Sremskoj Kamenici.U 1949/50g su održavani kursevi za rezervne oficire,a od 1956g se prešlo na jednogodišne školovanje.Ono je vršeno iz dva dela,prvo 6 meseci u školi,pa 6 mes. na praksi u jedinicama ili ustanovama.Usavršavanje je vršeno pozivanjem na dvomesečne vežbe u FOŠ ili u finansiske organe jedinica ili ustanova.Kasnije je školovanje rezervnih starešina prekinuto,pa je poslednja bila 29 klasa (26 rezervnih oficira) je završilo školovanje marta 1966g.

Za kolegu Nikolax
Iz knjige Razvoj oružanih snaga SFRJ 1945-1985 -Pozadina III

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]
[attachment=4]

[attachment=1]
[attachment=2]

Zahvaljujem, kolega Kosta1961.

Donosim ovdje zanimljiv članak o problemu popune kopitarima u pripremanju i izvršavanju mobilizacije OS, koji je 1989. godine objavljen u Vojnom delu. Autor je general-pukovnik Stevan Mirković.
Nadležni mogu da prerasporede ove tekstove.

„b) Popuna kopitarima. Popuna kopitarima i opšte stanje konjarstva u zemlji gotovo je dramatično loše i apsolutno ne odgovara ni značaju ni potrebama popune jedinica i sastavu ratnih oružanih snaga. U posleratnom periodu broj konja u Jugoslaviji stalno opada. Tako, na primer, broj konja u 1955. godini iznosio je 1,242.000, u 1965. - 1,109.000, u 1975. - 922.000, a 1985. - 409.000 grla. (Statistički godišnjak Jugoslavije 1986, Savezni zavod za statistiku)
Postoji neshvatljivo neodgovoran odnos prema ulozi konja u ratu, koji se zasniva na apsolutizaciji tehničkog faktora. Za zemlju čiji je veliki procenat teritorije brdsko-planinski, bez obzira na razuđenost veštačkih komunikacija, a uzimajući u obzir i naš koncept ONOR-a, potcenjivati ulogu konja u pozadinskom i operativnom obezbeđenju znači unapred se odreći velike prednosti nad eventualnim agresorom. Krajnje je vreme da se stvore potrebni materijalni i drugi uslovi za zaustavljanje negativnih kretanja u razvoju konjarstva. Razvoj konjarstva, odnosno obezbeđenje konja za potrebe oružanih snaga u ratu, mora se usmeravati u pravcu podržavanja razvoja postojećih ergela, odnosno podsticanja imalaca konja, naročito brdskih. To su, pre svega, brojne stočarske zadruge koje masovno gaje konje za potrebe svojih zadruga na brdskom i visokoplaninskom zemljištu. Pored toga neophodno je da Armija vrati svoje mesto i ulogu koje je imala u razvoju konjarstva, tj. da bude centar za obuku vojnika i starešina veterinarske službe, konjovodaca, zatim za ispitivanje i razvoj zaprežne i tovarne opreme itd., a s tim u vezi i za razvoj sportskog konjarstva. Partizanski ešeloni JNA i TO moraju biti nosioci tog razvoja. Valja razumeti da konjarstvo nije samo odbrambeni već i razvojni problem Jugoslavije, naročito kada je reč o brdsko-planinskom području, pa se njegovom unapređenju mora prići dvonamenski – kao sintezi odbrambenih i razvojnih potreba i, shodno tome, u tom pravcu preusmeriti odgovarajuće materijalne, kadrovske i druge resurse. Izvesno je da JNA treba da bude značajan inicijator razvoja konjarstva kod nas i da u tom pogledu društvu mora pružiti adekvatnu pomoć i podršku.” (general-pukovnik Stevan Mirković, O mobilizaciji oružanih snaga, Vojno delo 2/1989)

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

[attachment=1]
[attachment=2]
[attachment=3]

Zaprežne (vozarske) i tovarne jedinice u NOR-u

Statutom proleterskih narodnooslobodilačkih udarnih brigada od februara 1942. bilo je predviđeno da komore mogu biti kolske, konjske i mehanizovane. Međutim, one su dugo bile sastavljene samo od tovarne stoke (konji, mazge, mule, magarci). Tovarna stoka bila je u vlasništvu jedinica NOVJ, a kada su potrebe to nalagale konji su uzimani od naroda, a po završnom zadatku vraćani su vlasnicima. Tovarni transport imao je prednost na brdsko-planinskom zemljištu, ali je zbog slabe ishrane i iscrpljenosti stoka mogla da nosi sve manje tereta. Često je dolazilo do povrede životinja jer nije bilo odgovarajuće opreme, u prvom redu samara, pa su pravljene razne improvizacije. Da bi se to izbjeglo, pojedine jedinice davale su potrebna uputstva za upotrebu pribora i opreme, a preduzimane su mjere za opravku postojećih i izradu novih samara. U toku bitke na Neretvi i Sutjesci jedinice NOVJ uglavnom su koristile tovarni transport, koji je dopunjavan nosačkim, za prenos ranjenika i druge potrebe.
Na teritorijama koje su duže bile slobodne i u drugim uslovima, kada je to bilo moguće, jedinice i komande NOVJ koristile su zaprežna vozila za podmirivanje svojih potreba u transportu. Zapregama su raspolagale same jedinice i vojno-teritorijalne komande, a kada one nisu bile dovoljno uzimane su od mesnog stanovništva na određeno vreme i za određene zadatke. U većem broju zaprežna vozila mjesnog stanovništva korišćena su za evakuaciju ranjenika (4. ofanziva), a manje za druge zadatke. Za izvršenje transportnih zadataka u NOR-u najviše su korišćeni brdski bosanski konji, malog rasta, izdržljivi i skromnih zahtjeva u ishrani i njezi. Služili su i za nošenje tereta i za jahanje. Broj konja u jedinicama NOVJ iz godine u godinu stalno je rastao. Tako je, na primjer, 1. proleterska brigada oktobra 1942. imala 84 konja, a u martu 1943. godine 248. U septembru 1944. godine 26 divizija imala je 569, a u decembru 1.028 konja. Po godinama, broj konja u jedinicama NOVJ bio je sljedeći: 1941 - 1.600, 1942 - 5.000, 1943 - 18.000, 1944 - 43.000 i 1945 - 80.000.

U toku NOR-a na slobodnoj teritoriji nastajale su razne ustanove, čije je efikasno funkcionisanje zavisilo od postojanja odgovarajućeg transporta. Tako su, na primjer 1944. godine, radi smještaja rezervi hrane, na teritoriji svake korpusne vojne oblasti postojali nadzemni ili podzemni magacini (zemunice). U okviru vojnog područja magacini su bili grupisani u sektore, čiji je broj, pored ostalog, zavisio i od organizacije transporta. Od transportnih sredstava svaki sektor je imao 5-10 zaprežnih vozila i oko 20 tovarnih grla. Pošto su potrebe za transportom bile sve veće, što je naročito bilo izraženo u intendatskoj službi, Vrhovni štab NOV i POJ je krajem oktobra 1943, u naređenju o organizaciji Intendantske službe, predvidio da se u intendanturi korpusa i divizija formira vozarski bataljon, a vozarske čete u intendanturi brigade i partizanskog odreda. Za formiranje ovih jedinica u vojno-teritorijalnim komandama Vrhovni štab nije dao nikakva uputstva.

Međutim, potreba za ovim jedinicama i ovdje se osjećala, pa su ih ove komande same formirale prema mogućnostima. U Hrvatskoj, početkom 1944, Brodsko vojno područje imalo je vozarski eskadron koji je raspolagao sa 18 pari konja, potrebnim brojem zaprežnih kola i ostalom opremom. Saobraćajna sekcija područja imala je oko 50 radnika, od kojih su 20 bili kočijaši, a ostali cestari, tesari i drugi. U drugoj polovini 1944. godine. Osječko vojno područje imalo je takođe vozarski eskadron sa nekoliko konjskih zaprega, ali se njihov broj stalno povećavao. Krajem 1944. eskadron je imao 20 pari konja sa zapregama i 9 teglećih konja bez zaprega (kola). Transportna sekcija Saobraćajnog odsjeka Psunjskog vojnog područja imala je 50 zaprežnih konja, oko 20 zaprežnih vozila i 5 čamaca za eventualna prevoženja preko rijeke. Papučko-krndijsko vojno područje imalo je drugačije organizovan zaprežni transport. Saobraćajna sekcija imala je vozarsku grupu i radnu grupu sastavljenu od kažnjenika koji su bili osuđeni na prisilni rad. Vozarska grupa imala je 42 konja za vuču, 3 jahaća, 22 zaprežna kola, 1 fijaker, 6 jahaćih sedala i 31 bicikl. U drugoj polovini 1944. u ovom vojnom području formiran je vozarski eskadron, koji je korišćen za razna prevoženja. Virovitičko vojno područje imalo je tri vozarska eskadrona, ali njihov sastav nije poznat.
Nastojeći da utiče na sastav zaprežnih jedinica, budući da sva vojna područja nisu bila jednaka, a razlikovala su se i po zadacima koje su izvršavala, komanda vojne oblasti 6. korpusa je početkom avgusta 1944. svojim vojnim područjima odredila koliki broj zaprežne stoke mogu imati. Tako su Požeško i Daruvarsko vojno područje mogli imati po 20 pari konja, Novogradiško i Virovitičko po 30, a Slatinsko i Brodsko vojno područje po 50 pari zaprežne stoke. Međutim, u narednom periodu vojna područja se, pri formiranju ovih jedinica, nisu pridržavala određenih kriterijuma.
Na osnovu naređenja Vrhovnog štaba NOV i POJ o formiranju vozarskih jedinica iz 1943, u 8. korpusu je formiran vozarski bataljon tek u jesen 1944, a u 9. dalmatinskoj diviziji formirana je vozarska četa sa dva voda. U komori brigade ove divizije bilo je 25 tovarnih konja, a u komori bataljona 10 tovarnih konja. Iako su i do tada formirane i korišćene zaprežne jedinice, tek krajem 1944. Saobraćajno odjeljenje Glavnog štaba Hrvatske je svim komandama korpusnih vojnih oblasti dostavilo „Uput za organizaciju vozarskih eskadrona". Prema odredbama tog dokumenta, vozarski eskadron treba da ima 20-25 pari konja, sa isto tolikim brojem kola. Eskadron se deli na 4 voda, a u svakom od njih treba da bude 4-5 kola. Komandu eskadrona sačinjavaju: komandir, politkomesar, zamjenik komandira i 4 vodnika. Pošto Saobraćajno odeljenje Glavnog štaba Hrvatske nije dalo uputstva za formiranje i većih zaprežnih jedinica od eskadrona, Saobraćajni odsjek vojne oblasti 6. kropusa krajem oktobra 1944. formirao je vozarski divizion sa 6 eskadrona, u kome je bilo 149 pari konja, 135 kola i 423 borca.

Da bi u slučaju potrebe mogli koristiti transportna sredstva i tegleću stoku sa teritorije, saobraćajni organi korpusnih vojnih oblasti imali su pregled raspoloživog broja konja, volova, magaraca, mazgi i kola i druge opreme (samari) na svojoj teritoriji. A stanje je bilo različito. U brdsko-planinskom području više je bilo tovarne stoke, a u ravnicama tegleće. Kakvo je stanje bilo na teritoriji jedne korpusne vojne oblasti u Bosni i Hercegovini, može se vidjeti iz pregleda koji je sačinjen u vojnoj oblasti 3. korpusa polovinom 1944. godine.
Na teritoriji je bilo:
- kola konjskih ukupno 1.373 od čega jednoprežnih 131, dvoprežnih 59 i volovskih kola 1.183;
- konja je ukupno bilo 312, od čega 287 teglećih, 24 tovarna i samo jedan jahaći;
- volova je bilo 2.387, hamova za zaprezanje konja 250 i samo jedan samar.

U Sloveniji, jedinice NOV i PO, dugo nisu imali potrebe za organizovanjem posebnih jedinica za transport. Rezerve životnih namirnica nosili su borci, kao i municiju, ili ga je prenosilo ljudstvo bataljonske ili brigadne komore, koje je imalo na raspolaganju po nekog tovarnog konja ili mulu. Kada su jedinicama bila potrebna transportna sredstva, na primjer za evakuaciju ranjenika ili prijevoz plijena i drugog materijala, upotrebljavana su kola sa konjskom ili volovskom vučom koje su obezbjeđivali vlasnici dobrovoljno ili su ih jedinice privremeno mobilisale uz saglasnost sa odborima Osvobodilne fronte ili odgovarajućih komisija narodne vlasti. Takav način transporta održao se sve do kraja oslobodilačkog rata. Međutim i pored takvog stava o korišćenju transportnih sredstava sa teritorije, u jedinicama NOV i PO Slovenije, od početka 1944, postupno su se organizovale vozarske jedinice. Početkom 1944. godine pri komandama vojnih područja 7. korpusa organizovani su vozarski eskadroni sa konjskom ili volovskom zapregom. Za redovne prevoze ustanovljavane su etapne stanice, na kojima su se zaprege i vozari zamjenjivali. Pri nekim od ovih stanica bile su kovačke, stolarske i sedlarske radionice.
Na teritoriji 9. korpusa, a takođe pri Gorenjskom vojnom području i Gorenjskom partizanskom odredu, organizovane su transportne čete, koje su materijal iz bogatih predjela prevozile na slobodnu teritoriju. Potrebe za obimnijim prevoženjima rešavali su mobilizacijom civilnih, pre svega seoskih prevoznih sredstava, na primjer za prijevoz životnih namirnica iz Furlanije u Trnovski Gozd, za evakuaciju ranjenika na Notranjsko i drugo. Za prijevoz ranjenika, jedinica i vojnog materijala unutar slobodne teritorije na Cerkljanskom i dijelu Trnovskog Gozda uspješno su upotrebljavani i teretni automobili i autobusi sa pogonom na „saugas". Iako su problemi transporta na taj način rješavani uspješno, pripreme za konačno oslobođenje zemlje zahtijevale su da i niže jedinice u svom sastavu imaju transportna sredstva. Zbog toga je Glavni štab Slovenije u odredbi o novom ustrojstvu divizije, 30. novembra 1944, pri štabu divizije predvidio poseban transportni vod za prijevoz municije i životnih namirnica jačine 31 borac, a sa kapacitetom prijevoza od 8.200 kg. Zbog nedostatka prijevoznih sredstava i zaprežne stoke koja je bila jako razrijeđena, to nije bilo moguće svuda sprovesti.

Nosački transport je i dalje primjenjivan, u uslovima kada se drugim sredstvima nije mogao obezbijediti dotur i evakuacija. Tako je, na primjer, krajem 1944, dejstvujući u okolini Travnika, 8. krajiška brigada imala velike teškoće na besputnom terenu, pa je često bila prinuđena da organizuje nosačke kolone. Gubici u tovarnoj i zaprežnoj stoci u tovarnim i zaprežnim jedinicama NOVJ, kao i u operativnim jedinicama, popunjavani su stokom zaplijenjenom od neprijatelja i prikupljenom na terenu. Budući da je konja bilo malo a potrebe sve izraženije, postojala je mogućnost, kada je riješeno pitanje pomoći od strane saveznika, da se od njih dobije i određeni broj konja. Međutim, po ocjeni savezničke vojne misije, uslovi za ovo još uvijek ne postoje, jer partizani nisu bili u mogućnosti da ih hrane. O tome, potpukovnik Vivian Street, zamjenik šefa engleske vojne misije pri Vrhovnom štabu, u svom izvještaju od juna 1944. piše:
"Kada su bili prinuđeni da siđu sa puta, partizani su, naravno, izgubili ono malo prijevoznih sredstava koja su imali i tako su zavisili isključivo od tegleće stoke. To je značilo da su mogli prenijeti samo predmete koje su životinje mogle da ponesu, dok je ostatak trebalo sakriti. Tovarne životinje su bile u jadnom stanju i kako za njih nije bilo hrane, osim onoga što su same našle, često su se rušile pa se njihov broj s vremenom smanjivao. Nema nikakvog smisla da šaljemo konje ili mazge za transport kako bismo partizanima pomogli, sve dok oni ne postanu kadri da ih hrane..."

Za sve vrijeme trajanja NOB-a, tovarni transport često nije mogao biti organizovan zbog nedostatka samara, a ono čime se raspolagalo nije bilo pogodno za potrebe jedinica niti upotrebljivo za svako grlo. Rješenje ovog pitanja je bilo u tome da vojno-teritorijalne komande organizuju radionice koje će izrađivati samare. Budući da su i o tome, kao sredstvu za transport, brinuli saobraćajni organi, Saobraćajni odsjek 8. udarnog korpusa naredio je oktobra 1944. Saobraćajnoj sekciji Cetinskog vojnog područja, koja je imala organizovanu radionicu za izradu samara, da...“ što sistematskije i brzo radi na izradi samara, koji će se preko Saobraćajnog odsjeka dostaviti intendanturi 8. udarnog korpusa, pošto trupna intendantura 8. udarnog korpusa ima komoru tovarne stoke i ima dosta konja bez samara ili su u lošem stanju.“
Pored samara koji su izrađivani u jedinicama i komandama NOVJ, izvjestan broj je bio zaplijenjen od neprijatelja. Tako je Štab 1. korpusa NOVJ u toku 1943. u svom magacinu broj 1 u Krbavici, imao 150 ispravnih samara, koji su prema potrebi raspoređivani jedinicama.

Odličan članak, hvala NikolaX!

Ima li možda podatak za broj vozila po modelu

Zaprežne - vozarske i tovarne jedinice u NOR-u 1945. god.
Motorna vozila kojih je sve više bilo u jedinicama NOVJ, nisu mogla da obezbijede transport u svim borbenim, vremenskim i terenskim uslovima. Iskustva iz prethodnih godina su pokazala da je zaprežni transport, iako male nosivosti, sposoban da radi u skoro svim uslovima. Imajući to u vidu, ova vrsta transporta zadržana je i na nivoima viših, novoformiranih komandi, a u njihovim formacijama predviđen je i tovarni transport.

U raspisu koji je februara 1945. dostavila nižim komandama KP PNO, u cilju regulisanja cjelokupnog saobraćaja vojske, pored divizijskih i brigadnih komora koje su vršila prevoženja od divizijskih do bataljonskih slagališta, predviđeno je da za mala prevoženja armije, divizije i brigade moraju imati najmanje po jednu vozarsku četu, pa i odgovarajući broj tovarnih grla. Na osnovu tog stava najvišeg pozadinskog organa u NOVJ, komande armija su u svojim formacijama predvidjele i ove jedinice.

Tako je, na primjer, u pozadini 1. armije predviđeno da se formiraju dva „transportna bataljona sa konjskom vučom“, dok je u pozadini 3. armije bilo 5 vozarskih bataljona - 2 u komandi armijske baze, 2 u sanitetskom odeljenju i 1 u intendanturi armije. U pozadini ove armije nije bilo saobraćajnog organa (automobilsko odjeljenje), pa su ove jedinice potčinjene drugim organima pozadine i radile za njihove potrebe.
U 2. armiji posebne zaprežne jedinice (armijske) nisu formirane, već su po potrebi zaprege uzimane sa teritorije.
Koliki je udio zaprežnog i tovarnog transporta u doturu i evakuaciji na kraju, može se vidjeti iz brojnog stanja stoke po jedinicama u posljednjoj godini rata. U 1. armiji 15. februara 1945. bilo je blizu 7.000 teglećih konja i preko 1.000 tovarnih, a u 4. armiji 31. marta 1945. oko 1.200 teglećih i 2.500 tovarnih grla (1.740 konja, 730 mazgi i 55 magaraca). U 1. armiji bilo je, polovinom februara 1945. godine 2.750 jedno i dvoosovinskih kola, u 2. armiji oko 990, a u 4. armiji krajem marta, oko 450 kola. Veći broj konja bio je u sastavu komora koje su formirane po jedinicama, a od jednog broja formirane su zaprežne jedinice, koje su bile potčinjene saobraćajnim organima.

U toku 1945. formiran je manji broj zaprežnih jedinica, a za transport su korišćene jedinice formirane u prethodnim godinama. Iako je još krajem oktobra 1944. GŠ Hrvatske dao uputstva za formiranje vozarskih jedinica-eskadrona i odredio broj vozila u njima, u formacijama ovih jedinica javljaju se velike razlike. Tako, na primjer, umjesto 20-25 pari konja, koliko je određeno da jedan eskadron ima, vozarski eskadron 6. korpusa je imao 150 pari konja, a na početku 1945. godine 6. korpus imao je vozarski divizion, koji je imao 9 eskadrona, u kome je bilo 466 ljudi, 218 kola, 236 teglećih konja, 17 jahaćih i dva tovarna.
Krajem januara 1945. vojna oblast 6. korpusa za komesara vozarskog eskadrona postavila je kapetana Milana Šošu. Bez utvrđenog vremena formiranja, u materijalima iz posljednje godine rata, u nekim korpusima postojale su zaprežne (vozarske) jedinice: bataljoni, divizioni, eskadroni. Prema postojećim podacima, vojna oblast 4. korpusa početkom marta je imala vozarski bataljon (komandant Rujević, polikomesar Mandić), a u to vrijeme takvu jedinicu imala je i vojna oblast 5. korpusa. Polovinom marta, na teritoriji vojne oblasti 6. korpusa sva vojna područja imala su vozarske eskadrone kao samostalne jedinice vojnih područja, koje su bile pod neposrednom komandom vojnih područja, kako je upozoravala komanda vojne oblasti 6. korpusa. I pored toga što je ona imala vrlo jak vozarski divizion i eskadrone u svakom vojnom području, sve potrebe se uvijek nisu mogle zadovoljiti, a u takvim slučajevima se prišlo mobilizaciji zaprežnih kola sa terena, kojima je vršeno prevoženje materijala za opravku objekata na putevima ili su vozila stavljana na raspolaganje operativnim jedinicama. Tako je 27. aprila 1945. mobilisano 100 kola sa zapregama za potrebe 12. udarne divizije, a sljedećeg dana još 103 za potrebe 40 divizije. Ukupan broj mobilisanih kola sa zapregama za jedinice NOV Slavonije u aprilu 1945. bio je 603 kola.
Naredbom Štaba 7. korpusa od 20. aprila 1945. formiran je vozarski divizion u sastavu „Prometne brigade". Za komandanta diviziona određen je Matija Kožar, za zamjenika Ivan Biček, a za politkomesara potporučnik Franc Kolenc. Divizion je imao 64 čovjeka, 36 konja i 31 kola. U maju 1945. na teritoriji vojne oblasti 10. Zagrebačkog korpusa, vozarske jedinice su postojale u vojnim oblastima i u svim vojnim područjima. Vozarski eskadron vojne oblasti 10. korpusa imao je 26 ljudi, 25 konja, 9 kola i 9 pari amova. Moslovačko vojno područje u svom vozarskom eskadronu imalo je 57 ljudi, 15 konja, 6 kola i
6 pari amova, Bjelovarsko 45 ljudi, 49 konja i 23 kola, a Kalničko 24 čovjeka, 57 konja i 9 kola.

Po odluci KP PNO, od početka februara 1945, divizije i brigade moraju imati najmanje po jednu vozarsku četu ili odgovarajući broj tovarnih grla. Budući da je dopušteno da se ove jedinice formiraju prema mogućnosti, u divizijama 8. udarnog korpusa formiraju se vozarski bataljon, različitog sastava. Vozarski bataljon 26. divizije imao je 8 zaprežnih kola i 17 tovarnih konja, u bataljonu 19. divizije bilo je 6 kola i 25 tovarnih konja, a u bataljonu 9. divizije 10 zaprežnih kola i 25 tovarnih konja. Sve ove jedinice potpadale su pod intendanturu divizije. Brigade su u svojim intendanturama imale 5-6 većih kola i 30 -35 tovarnih konja, a u bataljonima je bilo 18-30 tovarnih konja. Upotrebu ovih jedinica planirala je intendatska služba.

Kako formacijom broj kola u sastavu zaprežnih jedinica i komora nije određen, komande su težile da njihov broj bude što veći, što je sve više imalo utjecaja na pokretljivost jedinica. Zbog toga je, po proboju Sremskog fronta, komandant 1. armije naredio da se „zaplijenjena konjska kola mogu zadržavati u jedinicama samo u slučajevima ako jedinici nedostaje broj kola predviđen po formaciji, odnosno prema stvarnoj potrebi jedinice. Sva druga zaplijenjena kola predati Komandi pozadine 1.A.

Korišćena literatura: Biblioteka Ratna prošlost naroda i narodnosti Jugoslavije, Vojnoizdavački zavod

Možda bi bilo interesantno razmotriti ishranu stoke za vuču, jer nije lako nahraniti tolike konje kada nema trave za pašu.