|
Title: Osnovni pojmovi o obaveštajnim službama Post by: dzumba on March 18, 2010, 07:36:49 pm Tekst koji sledi uradili su saradnici Centra za demokratsku kontrolu oružanih snaga iz Ženeve (Geneva Centre for the Democratic Control of Armed Forces (DCAF) ) Fred Schreier i James Stocker. Tekst je teoretski, ali popularno pisan i iskazuje osnovne pojomove o obaveštajnim službama. Zato je pogodan za početnike i one koji žele da nešto više saznaju osim bombastičnih vesti po novinama o uspesima, promašajima ili podemtanjima raznih "obaveštajnih" i drugih "službi". Tekst je u vidu pitanja i odgovora i lako se prati.
Tekst sam nešto skratio, odnosno izbacio jednu šemu koja se odnosi na grafički prikaz holandske obaveštajne službe (koja je data kao primer objedinjene obaveštajne delatnosti) i tabelu sa pregledom "vrsta" obaveštajnih službi više raznih zemalja (koja i nije baš tako tačna). Ako neko želi da i to pogleda može otići na njih sajt: http://www.dcaf.ch/publications/kms/details.cfm?lng=en&id=18413&nav1=5 Na sajtu postoje varijante na srpskom, hrvatskom i bosanskom jeziku, ali su sve tri identične. Može se preuzeti i na makedonskom jeziku. Obavještajne službe Šta je obavještajna djelatnost? Koji su ciljevi obavještajnih službi? Kako se izrađuju obavještajni podaci? Kakvim se aktivnostima bave obavještajne službe? Kakvi tipovi obavještajnih službi postoje? Koji zakonski propisi regulišu rad obavještajnih službi? Koji demokratski standardi treba da regulišu rad obavještajnih službi? Ostale informacije Ovaj dokument je dio serije DCAF Backgrounder koja obezbjeđuje kratak uvod u mnoštvo pitanja koja se tiču upravljanja sektorom bezbjednosti i njegove reforme. Šta je obavještajna djelatnost? Termin obavještajna djelatnost odnosi se na način na koji država poima svoje strategijsko okruženje, a koji je zasnovan na prikupljanju i analizi podataka pridobijenih od tajnih i javnih izvora. Pored ovoga, obavještajna djelatnost može označavati i: • Organizacije koje se bave izradom takvih podataka; • Aktivnosti koje obavljaju te organizacije; • Organizacioni proces koji upravlja tim aktivnostima; i • Produkt ovih djelatnosti. Koji su ciljevi obavještajnih službi? Obavještajne službe: • Obezbjeđuju analizu dešavanja u oblastima od značaja za nacionalnu bezbjednost; • Daju rano upozorenje za nastupajuće krize; • Stoje na usluzi državnim i međunarodnim tijelima za rukovođenje kriznim situacijama time što pomažu da se razaznaju namjere postojećih i potencijalnih protivnika; • Pružaju informacije državnim tijelima za planiranje sistema odbrane i vojnih operacija; • Štite tajne informacije koje se tiču kako sopstvenih izvora i aktivnosti, tako i onih koji pripadaju drugim državnim agencijama; i • Mogu djelovati prikriveno u cilju uticanja na ishod dešavanja u korist nacionalnih interesa. Kakvim se aktivnostima bave obavještajne službe? Prikupljanje predstavlja pribavljanje podataka. Ono uključuje korištenje kako javnih, tako i tajnih izvora, kao što su špijuni, agenti i dezerteri. Analiza predstavlja sortiranje i sravnjivanje podataka i njihovu transformaciju u obavještajni materijal koji pomaže kreatorima politike time što obezbjeđuje relevantnu i pouzdanu informaciju koja daje smisao složenim prilikama i pitanjima. Kontraobavještajna djelatnost koncentriše se na onemogućavanje stranih obavještajnih službi ili drugih grupa kontrolisanih iz inostranstva da vrše aktivnosti špijunaže, rušenja i sabotaže protiv države. Ovakve djelatnosti obuhvataju odbrambene mjere kao što su istrage, inspekcije i prismotra, i ofanzivne mjere koje uključuju operacije u cilju prodiranja, obmanjivanja, ometanja i uticanja na ove organizacije. Neke zemlje takođe praktikuju tajne aktivnosti. One predstavljaju direktan uticaj na strane političke, vojne i ekonomske uslove izvršen tako da se ne pripisuje državi. Tajna aktivnost predstavlja opciju koja ne uključuje vojnu aktivnost da bi postigla ciljeve koje diplomatija i ostala politička sredstva nisu u mogućnosti postići. Ovakva aktivnost uključuje i neke od sljedećih načina djelovanja: • Propaganda; • Podrška stranim vojnim ili političkim frakcijama; • Pomoć stranim vladama; i • Onemogućavanje nelegalnih radnji na stranom tlu. U većini demokratskih zemalja sa razgranatim obavještajnim agencijama, tajne akcije ispunjavaju samo spoljne obavještajne službe. Obrada predstavlja pretvaranje prikupljenih podataka u formu koja više odgovara analizi sredstvima kao što su dešifrovanje i prevođenje. Analiza i izvođenje predstavlja konverziju podataka u završne obavještajne produkte. Da bi ovakvi proizvodi bili od koristi, analiza mora biti relevantna, pravovremena i tačna. Ona treba da pojasni kako se došlo do određenih zaključaka i, kada je to moguće, da naznači izvore koji su korišteni. Potrebno je, takođe, objasniti primarne faktore koji podržavaju izvedenu analizu, kao i alternativne posljedice koje bi nastale ukoliko bi se ti faktori promijenili. Korisni obavještajni podaci takođe naznačavaju ono što ostaje nepoznato. Širenje predstavlja distribuciju konačnih obavještajnih analiza zvaničnicima koji su prošli sigurnosnu provjeru ili drugim nadležnim dužnosnicima. Kako se izrađuju obavještajni podaci? Obavještajni podaci se izrađuju kroz proces od pet koraka: planiranje; prikupljanje; obrada; analiza i izvođenje; i širenje. Planiranje predstavlja upravljanje čitavim procesom izvođenja obavještajnih podataka koji uključuje i: • Zahtjev za određenim obavještajnim podacima podnesen od strane vlade, parlamenta ili same obavještajne službe; • Određivanje relevantnih podataka; • Prioritizaciju pitanja; i • Identifikaciju državnih i nevladinih aktera koji dozvoljavaju prismotru. Prikupljanje podataka vrši se pomoću metoda kao što su: • Informacije iz javnih izvora – sakupljanje informacija koje su otovrene za javnost, kao što su one objavljene u medijima i akademskim glasnicima; • Informacije dobijene od ljudi – podaci pridobijeni od agenata, dezertera iz drugih službi, diplomata, ili iz izvještaja kontraobavještajnih operacija, saslušavanja, razgovora sa stranim osobljem, itd.; i • Informacije dobijene tehničkim sredstvima – podaci i informacije dobijene presretanjem; praćenjem i lokalizovanjem radio, mikrotalasnih, radarskih i drugih načina elektromagnetskog odašiljanja; komunikacijsko obavještavanje; elektronsko obavještavanje; telemetrijsko obavještavanje; informacije iz stranih instrumentacionih signala; šifrovani obavještajni podaci; podaci dobijeni mjerenjem i potpisima; informacije sa slika, fotografija i one dobijene eksploatacijom kompjuterske mreže. Kakvi tipovi obavještajnih službi postoje? U zemljama koje imaju razgranate obavještajne službe postoji nekoliko vrsta agencija. Obavještajne službe čiji je mandat zasnovan na određenoj geografskoj oblasti ili na konkretnom zadatku uključuju: • Spoljne strane obavještajne službe su službe stranih zemalja. Mislim da ovaj pridjev ne moze biti koristen u datom kontekstu obavještajne službe koje prikupljaju, analiziraju i izvode informacije koje su od značaja za spoljnu bezbjednost države, i koje upozoravaju na nadolazeće prijetnje spolja; • Unutrašnje domaće obavještajne službe su sve službe države koje se bave ob.radom dakle i vanjske i unutrašnje obavještajne službe, često poznate i kao bezbjednosne agencije, prikupljaju i analiziraju podatke od značaja za unutrašnju bezbjednost države i održavanje javnog reda i sigurnosti. Obavještajne službe čiji su mandati zasnovani na konkretnom pitanju ili području obuhvataju: • Vojne ili odbrambene obavještajne službe koje stvaraju obavještajne podatke od značaja za planiranje odbrane i podršku vojnim operacijama; • Kriminalističke obavještajne službe koje vrše analizu podataka u vezi s organizovanim kiminalom, korupcijom i kriminalnim aktivnostima, i time pomažu rad organa za sprovođenje zakona; • Specijalizovane državne centre koji se skoncentrišu na određena pitanja, kao što je američki Državni centar za borbu protiv terorizma; • Posebne koordinacione jedinice za određena pitanja koje obuhvataju više aktera iz obavještajnog sektora i/ili drugih vladinih odsjeka. Primjeri za ovakvo organizovanje uključuju holandski CT-InfoBox, koji koordinira antiterorističke aktivnosti obavještajnih službi, državnu policiju, imigracione vlasti i druge agencije; i američka Kancelarija za terorizam i finansijsko-obavještajne djelatnosti pri Ministarstvu finansija. Različiti metodi prikupljanja informacija, pogotovo u slučajevima gdje se koriste tehnička sredstva, mogu uzrokovati stvaranje usko specijalizovanih obavještajnih službi. Takva tijela obuhvataju obavještajne službe koje koje se bave slikovnim podacima, komunikacijama ili kriptologijom. Američka NSA, ruski FAPSI i britanski GCHQ su, po broju zaposlenih i visini budžeta, vjerovatno najveće takve agencije. Za manje države postojanje jedne objedinjene obavještajne agencije predstavlja način da se očuvaju resursi i izbjegne dupliranje aktivnosti. Španski CNI, holandski AIDV, turski MIT i bosanskohercegovačka OSA predstavljaju primjere napora da se prevaziđu tradicionalne razlike između operacija na domaćem tlu i u inostranstvu. U većim državama koje posjeduju razgranate obavještajne službe, mandati pojedinih agencija se ponekad preklapaju. To može rezultirati korisnim suparništvom među agencijama ukoliko omogući da se otkriju razlike u mišljenjima u vezi nepotrebnih pretpostavki. Ali ovakvo preklapanje se može pokazati i štetnim, što se može izbjeći kroz blisku saradnju među agencijama. Koji zakonski propisi regulišu rad obavještajnih službi? Obavještajne službe jesu legitimne samo ukoliko njihove vanredne nadležnosti proizilaze iz odgovarajućeg pravnog okvira. Zakoni koji regulišu rad obavještajnih službi treba da osiguraju jasan i konkretan mandat obuhvatajući i: • Nadležnost za geografska područja; • Predmete istrage; • Ograničenja po pitanju nadležnosti i aktivnosti; • Odnose među službama koje rade unutar obavještajne službe i njihovu koordinaciju; • Načine na koje se obavještajne službe drže odgovornim, uključujući i mehanizme vladine kontrole, parlamentarnog nadzora i sudskog ispitivanja; i • Pravna sredstva pomoću kojih se postupa sa žalbama koje se tiču nedoličnog ponašanja obavještajnih službi. Svrhe i ciljevi prikupljanja podataka u zemlji i u inostranstvu se razlikuju, kao što se razlikuju i rizici koji ih prate. Stoga je značajno da mjere rukovođenja, kontrole i odgovornosti oslikavaju ove razllike. Pravni okvir bi trebao da nalaže obavještajnim službama da poštuju demokratske standarde i norme. Koji demokratski standardi treba da regulišu rad obavještajnih službi? Obavještajne službe moraju većinu svojih zadataka da obavljaju u tajnosti; otkrivanje izvora, metoda, sredstava ili uspjeha mogli bi ozbiljno kompromitovati njihovu efikasnost. Ovo znači da one ne mogu biti transparentne kao druga vladina tijela, te da su za nadzor nad njima potrebni posebni mehanizmi. (Za dodatne informacije o ovoj temi vidjeti DCAF-ov Backgrounder Parlamentarni nadzor obavještajnih službi). • Demokratska kontrola obavještajnih službi počinje jasno definisanim pravnim okvirom koji nužno uslovljava da obavještajne službe moraju poštovati vladavinu zakona i priznavati ljudska prava i osnovne slobode građana. Zakon bi takođe trebao postaviti osnovu za sve aspekte ispitivanja obavještajnih službi, uključujući i unutrašnje kontrolne mehanizme (kao što su generalni inspektor ili ombudsman), zatim jasnu kontrolu od strane izvršnih organa kroz određene biroe ili ministarstva, čvrstu osnovu za sudsko preispitivanje, kao i odgovarajuće mehanizme za parlamentarni nadzor. • Rad obavještajnih službi mora da podliježe i svim zakonima o privatnosti ličnih podataka i komunikacije. U slučaju kada posebne okolnosti zahtijevaju tajno praćenje komunikacija, zakon treba da uspostavi sudski mehanizam putem kojeg osoblje koje je prošlo sigurnosnu provjeru ima nadležnost da preispita ovakve aktivnosti. • Ako se želi da obavještajne službe rade u skladu sa svojim mandatom, potrebno je da im vlada dodijeli smislene zadatke koji bi bili podržani sistemom efektivnog upravljanja koji obezbjeđuje odgovorno rukovođenje. • Ponekad se pravi razlika između ponašanja obavještajnih službi u zemlji gdje se od njih traži da poštuju domaće zakone, i neuređene prirode njihovog načina rada u inostranstvu. U današnjem međunarodnom okruženju potrebno je osnažiti odgovornost države za aktivnosti koje se sprovode u inostranstvu. Na primjer, u slučaju tajne akcije, nacionalni zakoni treba da zahtijevaju postojanje jasnog lanca komande između aktivnosti agenata na terenu i najviših krugova u vladi. Ovo je od izuzetnog značaja ukoliko se želi osigurati odgovornost izabranih funkcionera. • Obavještajne službe treba da budu profesionalne i nepristrasne; one takođe treba da budu u mogućnosti da efikasno služe državi, bez obzira na promjene u vladi i politici. Ostale informacije Oversight and Guidance: The Relevance of Parliamentary Oversight for the Security Sector and Its Reform Born, Fluri and Lunn (eds.), 2003 www.dcaf.ch/_docs/dcaf_doc4.pdf Reforming Intelligence: The Challenge of Control In New Democracies Bruneau and Dombroski, undated www.ccmr.org/public/library_file_proxy.cfm/lid/5258 Povezane teme • Savremeni izazovi za obavještajnu zajednicu • Obavještajno objedinjavanje i koordinacija • Parlamentarni nadzor obavještajnih službi Serija DCAF Backgrounder o reformi i rukovođenju sektorom bezbjednosti DCAF Backgrounder obezbjeđuje kratak uvod u mnoštvo pitanja koja se tiču upravljanja sektorom bezbjednosti i njegove reforme. Vaš komentar je dobrodošao. Molimo da pošaljete svoje primjedbe i prijedloge na backgrounders@dcaf.ch Title: Re: Osnovni pojmovi o obaveštajnim službama Post by: Brok on March 16, 2023, 08:29:43 am Mislim da je ova tema najbolja za video ispod
https://www.youtube.com/watch?v=3K1_CMxvAEc |