PALUBA

Opšte o jedrenju
Zašto jedrilica ide naprijed.
Jedrilica izlaže vjetru svoje jedrilje sa jednim ciljem da iskoristi energiju vjetra  i pretvori je u poriv.
Jedro se pod uticajem vjetra ponaša slično kao i avionsko krilo. Vjetar se na krilu razdvoji u dvije struje jedan ide po gornjoj strani koja je dulja a drugi po donjoj koja je kraća. Da bi se opet sreli mora struja na gornjojj strani biti brža, znači da se na gornjoj strani pojavljuje podpritisak a na donjoj pritisak , odnosno pojavljuje se sila uzgona koja djeluje prema gore. Jedna koristna stranica http://www.grc.nasa.gov/WWW/K-12/airplane/foil2.html.  Malo treba popričekati da se otvori. Namjestite angle-20, camber 15,  thick-1, lijepo se vidi strujanje.[attachment=1]
Ako krilo  zarotiramo i postavimo okomito na jedrilicu dobili smo jedro na kojega isto djeluje sila uzgona

Na donjoj slici se vide osnovne sile koje djeluju na jedrilicu [attachment=2]
Fu sila uzgona koja se može rastaviti na dve komponente silu zanosa Fz i silu potiska Fp. Kad bi postojale samo te sile jedrilica bi plovila u pravcu crvene strelice Fu. Međutim tu se pojavljuje i sila kobilice Fk koja se suprostavlja sili zanosa i zato jedrilica plovi po rezultanti tih sila Fr.
Ona nikada ne plovi ravno, nego je Fr uvijek otklonjena u stranu zavjetrine.

Nazivi
Prve vjetrulje (ploče sa kružnom skalom) imale podijelu na četiri vjetra, četiri glavna geografska smjera, dalje se krug djelio na 32 dijela, koji su se zvali zrake (jedna zraka je  11i ¼ stepena). Često je i upotreba u stepenima za smer vjetra.[attachment=1]
Privjetrina je strana okrenuta vjetru.
Zavjetrina je strana niz vjetar.
Prihvačanje je okretanje plovila prema vjetru.
Otpadanje je povečavanje kuta između vjetra i kursa plovila,skretanje niz vjetar.[attachment=2]
Košenje je jedrenje u vjetar,jedrilica plovi uz vjetar na lijevom i desnom boku.
Svako jedrenje na jednom boku naziva se let, a prelaz sa jednog boka na drugi prelet.
Prelet se vrši prolazom kroz vjetar- letanje ili prolazom krme  kroz vijetar –kruženje.
Strana bok jedrilice bitna je za izbjegavanje sudara na moru. Uobičajen naziv je uzde (desne i lijeve), suprotno od škote.
Naziv se zadržao od jedrenjaka sa križnim jedrima kod kojih škota u zavjetrini vodi prema krmi, a uzda u privjetrini prema pramcu. Iako na bermudskim jedrima nema uzdi pojam je ostao u pravilima o izbjegavanju sudara na moru i regatnim pravilima.

(http://)

Vjetar
Jedrilica u vožnji može registrovati samo prividni vjetar.koji je jednak vektorskom zbroju vjetra i brzine jedrilice.
Pri jedrenju uz vjetar i  bočnim vjetrom prividni je vjetar jači od vjetra, ali dolazi pod nepovoljnijim kutem . Brzina prividnog vijetra i nepovoljniji kut su veči što je brzina jedrilice veča.[attachment=1]
Prividni vjetar nije jednak po cijelom jedru jedrilice, brzina vijetra raste sa visinom, pa on postaje jači. Zato su na jedrenjacima gornja križna jedra postavljana pod večim kutem prema uzdužnici broda.
Prividni vijetar pokazuje na jedrilici vijetrokaz.
Svaka jedrilica ima svoj prividni vijetar, druga jedrilica ima drugi prividni vijetar iako ima isti kurs jer im brzine nisu iste.[attachment=2]

Sile i momenti
Zanošenje je pomak jedrilice izazvan silom zanošenja koja nastaje u jedrilju. Jedrilica ne ide u smjeru svoje uzdužnice,nego biva zanešena za kut zanošenja koji  iznosi 3-6 stupnjeva (kod dobre jedrilice 4 stupnja). Što je taj kut manji jedrilica je bolja.[attachment=1]
Ugao zanošenja zavisi od  aerodinamike jedra i hidrodinamike podvodnog dijela jedrilice. Kut zanošenja zavisi od smjera vijetra i prisutan je u svim kursevima.
Sila zanošenja djeluje visoko u jedru i znatna je, ali joj se jedrilica suprostavlja  silom koja je posledica strujanja vode uz trup jedrilice i peraju.
Podvodni dio jedrilice a posebno njena peraja i kormilo ponašaju se analogno jedrilju, kao strujno tijelo i krilo u strujanju.
Odpor jedrilice je sila kojom se voda suprotstavlja gibanju jedrilice. Njegova sila je jednaka sili poriva i ima hvatište u težištu oplakne površine.
Sve sile koje djeluju na jedrilicu imaju različita hvatišta Udaljenosti hvatišta i parovi sila stvaraju momente koji zakreču jedrilicu.
Otpor i poriv stvaraju moment usled kojeg jedrilica zaošija (skreče s kursa) najčešče prihvača. Takođe stvara i moment posrtanja pramca(pramac zaranja u vodu)[attachment=2]
Sila zanošenja jedra i sila suprostavljanja naginju jedrilicu, a tom momentu se suprostavlja moment stabiliteta.[attachment=3][attachment=4]
Svi momenti djeluju na jedrilicu istovremeno. Zbroj momenata treba da obezbijedi pravocrtno kretanje jedrilice, i to je svjstvo svake dobre jedrilice. Ako pak učinak nije takav manje se razlike mogu izjednačiti kormilom, a malo veče  postavljanjem različitih jedara.
Kažemo da jedrilica mora biri uravnotežena.
U praksi se uzima  u praksi metoda da se jedrilje postavi sa težištem 12-16% duljine vodne linije ispred težišta lateralnog(uzdužnog) plana.

Kod jedrilica stabilitet po mogučnosti kombiniran sa nepotopljivošču mora biti velik,jer je moment sile jedrilja takođe vrlo velik.
Pomicanjem posade što više u privjetrinu težište gravitacije se pomiče i povečava polugu uspravljanja. Ako se uzme da je težina same posade kod manjih jedrilica čak i veča od težine jedrilice ti su momenti znatni.[attachment=5]

Kako jedrilica može jedriti brže od vijetra
Mnoge jedrilice mogu ploviti brže od vjetra. Ako pitamo mornare  oni če reči ovi brodovi su tako brzi da sami sami sebi čine vjetar., što je u stvari istina. Pitajuči fizičara on če reči da je to samo pitanje vektora i relativnih brzina.[attachment=1]
Niz vjetar je jednostavno. Brzina vjetra je 10čv, brod plovi sa 6čv u istom pravcu, posada osječa vjetar od 4čv po krmi.
Znači da je porivnu silu daje razlika brzina, odnosno vjetar koji posada osječa.
Vv=Vb + Vr (ovo su vektori )  Sa vjetrom u krmu brod ne može ploviti večom brzinom od vijetra.
Ako pravi vjetra puše kao na drugoj slici,  brže što čamac plovi, veči je prividni vjetar koji je mijerodajan za jedra i stvara porivnu snagu. Znači čamac dobija brzinu sve dok se ne izjednači otpor vožnje kroz vodu i porivne sile jedra. Normalno se i smjer prividnog vijetra mijenja i vijetar se sve više pomiče prema pramčanim kutevima.[attachment=2]
Brz jedrilice nikada ne plove direktno niz vjetar jer nikada nemogu biti brže od vjetra. One plove pod nekim uglom love vjetar u po krme. Ako je brod dovoljno brz onda prividni vjetar uvijek uglavnom iz pramčanih smjerova kao što se vidi na slici. Takve jedrilice nikad nemaju običan spinaker nego imaju asimetrična jedra sa kojima se može ploviti oštro u prividni vijetar.[attachment=3]

Najbrže jedrilice jedre  s vjetrom u bok i u po krme (najpovoljniji vjetrovi, misli se na pravi vijetar) do 30 čv odsno mogu postiči brzinu  2X veču od vijetra.
Jedrilice na ledu pak postižu brzine do 250 km/h odnosno brzine 4-6 puta veče od vijetra.

Otpor jedrilice
Otpor jedrilice je u ovosnosti od više faktora, o jedrilici samoj i te o fizičkim karakteristikama vode i zraka. Da bi se otpor kojeg se nemože izračunati več samo mjeriti mogao analizirati on se rastavlja na komponente:
-otpor trenja
-otpor zraka
-otpor forme.
Otpor trenja vode o trup jedrilice u kretanju ovisi o njenoj glatkoči i površini uronjenog dijela.
Uz površinu podvodnog dijela se stvara se granični sloj, gdje čestice vode imaju največu brzinu i udaljavanjem brzina čestica se smanjuje. Među tim česticama postoji trenje .
Granični sloj je najmanji na pramcu, a prema krmi se širi i ima sve više turbulencije. Pri malim brzinama otpor trenja je poglavitni dio otpora.
Smanjuje se glatkočom površine, naročito na pramcu,jer se  onda stvara maanje turbulentnog strujanja dalje uz trup.
Otpor zraka je isto tako znatan radi visokog jarbola i snasti. Različit je u raznim kursevima, a potpuno nestaje pri vjetru u krmu. Otpor zraka može iznositi do 1/3 sveukupnog otpora, a naročito je velik kada jedrilica motorom plovi u vjetar.
Otpor forme
Dio je odpora pripisan formi trupa jedrilice i manifestira se kao stvaranje valova i virova koje trup jedrilice ostavlja iza sebe.
Odnos brzine i fizičkih parametara vode kod svih plovila najbolje se predočuje sa relativnom brzinom R

                   R= V/ korjen iz L

Gdje je V brzina jedrilice , a L dužina na vodnoj liniji(brzina u čv,dužina u stopama)[attachment=1]
Relativna brzina R=0.8-1.0 je normalana brzina jedrilice i stvaraju se uz trup jedrilice dva do tri vala.
R=1.2 uzrokuje stvaranje produženog pramčanog vala
R=1.34 pramčani val postaje jednak dužini broda i za premašenje te brzine potrebano je nesrazmijerno povečanje porivne snage.
Ako jedrilica sa povoljnim vijetrom pređe tu granicu na nijenom se dnu stvara hidrodinamička sila koja dijeluje prema gore (uzgonska), digne jedrilicu dijelom iz vode preuzme dio istisnine, jedrilica glisira, otpor se smanjuje.( otpor valova, otpor trenja).

Nagib jedrilice isto povečava otpor .
                                       Nagibi                    Povečanje otpora
        5   1%
10                                       2%
                                         20                                       7%
                                         30                                     25%  
Veliko povečanje otpora forme je uzrokovano zanošenjem.
                                       Kut zanošenja      Povečanje odpora
                                           2 step.                            14%
                                           6                                      56%
                                         10                                    106%
Zbroj svih tipova otpora se pri različitim brzinama razlikuje za razne tipove, dolje su prikazane komponente otpora jahte i čamca-jedrilice.
Usporedba otpora deplasmanskih i gliserskih jedrilica pokazuje kvalitativnu razliku ovih dvaju tipova.[attachment=2][attachment=3]

Brzina jedrilica
Je odvisna od otpora i porivnoj sili jedrilja.
Uglavnom se podjela vrši na deplasmanske i gliserske jedrilice, jedrilice na krilima.
-deplasmenske
[attachment=1][attachment=2]
-jedrilica gliser
[attachment=3]
-jedrilica na krilima
[attachment=4]

Deplasmanske jedrilice (jahte)jedre relativnim brzinama do R=1,34, ali največu brzinu dostižu rijetko, samo pod najpovolnijim prilikama ugodnog vijetra i mirnog mora. Gliserske jedrilice grade se tako da dobro jedre i kao deplasmanske jedrilice jer to  predstavlja pretežan dio plovidbe.Kao takve dosežu male brzine, međutim u povoljnim uslovima kada glisiraju znatno premašuju brzinu vijetra.
Brzine jedrilice u deplasmanskoj plovidbi ne razlikuju se mnogo. U kursevima oštro uz vijetar i niz vijetar jedrilice postižu brzine koje se razlikuju za 20%, između 4-12 zraka brzine joj se veoma malo mijenjaju.
Brzine jedrilice glisera se pri različitim kursevima veoma mijenjaju. Oštro uz vijetar i niz vijetar pokazuju deplasmansku plovidbu, a pri kursevima 8-12 zraka jedrilica glisira brzina joj se udvostručuje.[attachment=1]

Stupanj iskorištenja vijetra
To je odnos brzine jedrilice u odnosu na brzinu vijetra.Kod deplasmanske jedrilice raste porivna sila jedrilja sa pojačanjem vijetra, međutim vrijednosti otpora rastu brže pa se brzina ne mijenja tako drastično[attachment=2]
Jahta Dragon postiže polovicu dostižne brzine sa vijetrom 3,3čv uz nagib 4 stupnja, pri vijetru 16čv i nagibu 30 stupnjava i dalje brzina pada zbog povečanog otpora.[attachment=3][attachment=4]
Gliserske jedrilice znatno bolje iskoriščaju vijetar.
Leteči Holandez pri vijetru od 10čv postiže brzinu 12čv, a katamarani postižu brzine mnogo veče od brzine vijetra
[attachment=5]

Da sam imao pola toliko podataka o jedrenju, kao što si jih ti naveo, sigurno bi isplovio (1975 godine sa čamcem za spašavanje LAS-5 koji su imali TČ) iz Češke vile. Istina je, da je bilo sa tim čamcem jako teško jedrit. Činjenica je, da mi nije uspjelo.
Duje

Hvala Duje, takva podrška mi pomaže da nastavim sa temom.

Uticaj valova na jedrilicu.
Valovi mogu poticati od trenutnog vijetra, ali isto tako mogu biti i valovi mrtvog mora.
Val je oblik širenja energije, znači nije translatorno kretanje energije, čestice u valu se kreču kružno unutar vala. Na brijegu vala one se kreču prema naprijed, a u udolini prema nazad.
Iako to kretanje nije veliko ono znatno ubrzava ili usporava jedrilicu.  To se dešava i ako ne plovi kursem u smjeru valova, jer zavisno od dužine vala, krma se može nalaziti na brijegu a pramac u udolini i te sile znatno  zakreču jedrilicu.
Zbog toga se kod jedrenja mora uzimati u obzir i ovaj faktor.[attachment=1]

Brzina manevra jedrilice
Kako je porivna sila u jedrima relativno mala, mala su i ubrzanja jedrilice. Brzina manevra je uslovljena pre svega masom broda, što je masa veča manevri su duži i mekaniji (jedrilice sa balastom-jahte) posada ima vremena da uradi sve poslove oko manevra . Čamci i višetrupci međutim imaju malu masu i veliku površinu jedrilja pa je odzivnost na kormilo i jedrilje veča,odzivaju se momentalno jer su momenti inercije maleni.
Te osobine krase regatne jedrilice, mada i one pri laganom vijetru gube svoju živost i pokreti i manevri postaju polagani.

Uravnoteženje jedrilice
Ko što je i ranije spomenuto ono predstavlja uravnoteženje aerodinamičkih i hidrodinamičkih sila
Ako je to postignuto kormilo jedrilici služi samo za držanje kursa.
Jedra
Stvaraju pogonsku silu pa su najpogodnija za njenu korekciju.Povečani flok smanjuje tendenciju prihvačanja, povečano jedro je povečava. Prihvačanje povečava i trbušastije jedro,naročito sa izbočenjem blizu stražnjeg djela.
Jarbol i bum
Nose jedra ,te se mijenjanjem njihovog položajamijenja i hvatište sile jedrilja. Natrag pomaknut i nagnut jarbol povečava tendenciju prihvačanja , a naprijed pomaknut i nagnut otpadanja.
Krut jarbol i bum povečavaju prihvačanje, a elastičan smanjuje prihvačanje.
Peraja čamca
Sa njom se direktno mijenja površina lateralnog plana. Sa podizanjem peraje smanjuje se prihvačanje. Prihvačanje se može smanjiti i pomakom peraje prema krmi.
Kako jedrilica ima zbog uticaja vjetra nagib, tako nagib prema zavjetrini povečava prihvačanje.
Takođe i pretega (uronjavanje pramca) povečava prihvačanje, a zatega (uronjavanje krme) otpdanje.
Iskustva su pokazala da položaj lateralnog otpora, uz postoječu konstruktivnu ravnotežu jedara, najviše utiječe na skretanje čamca. Zbog toga pri jedrenju treba paziti na pravilan raspored težina vezano za manevar koga treba izvršiti.

Uravnoteženje (trimovanjem)jedara
Potrebno je odrediti položaj težišta jedrilja (S) u odnosu na težište lateralnog plana(L)
Najpovoljniji položaj novog jedrilja određuje se prethodnim proračunom, a zatim kontrolira na pokusnim vožnjama. Time se regulira i kontrolira istezanje platna i porubnika jedara i na taj način se novo jedro dovodi do najbolje forme. Taj rad se naziva trimovanje jedara. Dobro trimovan čamac na jedra mora pri malom vijetru odpadati, pri srednjem voziti pravo, brez upotrebe kormila a pri jakom vijetru prihvačati sam od sebe.
Težište (S) po položaju  može biti:
S i L na istoj liniji (čamac plovi ravno)
S ispred L (čamac odpada)
S izza L (čamac prihvača)[attachment=1]
Sva tri slučaja vrijede za čamac koji nije nagnut. Međutim pri jdrenju zavisno od jačine vjetra čamac se naginje u zavjetrinu i ima tendenciju prihvačanja. Zbog toga se težište jedrilja postavlja ispred težišta lateralnog plana. U tom slučaju uspravan čamac odpada, ali čim se nagne on počinje prihvačati, pri određenom nagibu sile se izjednače i čamac plovi ravno.

Jedan od načina, za praksu dovoljno točan je grafički način određivanja težišta jedrilja S
Sp-težište prečke
Sj-težište jedra
S-težište jedrilja.[attachment=2]

Želimo li težište pomaknuti prema pramcu, treba postoječe jedro skratiti po vanjskom porubniku ili povečati prečku. Može se i umesto jedne postaviti dvije prečke. Obrnuto, težište se može pomaknuti prema krmi ako se smanji površina prečke ili poveča površina jedra.
Ako hočemo spustiti težište jedara potrebno je skratiti njihovu visinu.

Tipovi jedara
Obični  čamci su opremljeni obično jednim jedrom i prečkom. Veči čamci , posebno brodovi na jedra i jahte, mogu biti opremljene sa više tipova jedara. Sportske jedrilice upotrebljavaju tipove jedara koji oblikom i veličinom maksimalno iskorištavaju vjetar.
Tipovi jedara koji se upotrebljavaju za opremanje čamca su:
-latinsko
-sošno
-bermudsko
-oglavno
-portugalsko
Pored ovih glavnih jedara mogu imati i prečku.[attachment=1]

Jahte i sportske jedrilice obično imaju kao glavno jedro bermudsko jedro.
Letna jedra
Prednja jedra:
-razni flokovi
-genova
-drifter
-spinaker
-genaker
[attachment=2]

[attachment=1][attachment=2][attachment=3][attachment=4][attachment=5]

Bermudsko jedro
Svoju je pobijedu izvojevalo nad sošnim jedrom na olimpijadi 1920g.
Njihovu pojavu su uslovili lakši i viši jarboli, kad su se pojavila jaka vodootporna lijepila. Jarboli od debala nisu bili dosta dugi lagani za takva jedra.
Sa njima se lakše manevriše, a i efikasnija su prilikom jedrenja oštro u vijetar.
Odnos stranica jedra, uz jarbol i uz bum je danas preko 3, a ide i preko 4.
Profil jedra teba biti takav da stvori največu porivnu silu jedra pri jedrenju u vijetar.
Jedno jedro ima profil pogodan za jednu jačinu vijetra. Čamci se u tu svrhu opremaju
savitljivim jarbolima. Jedra takvih čamaca su trbušasta i kako vijetar jača jarbol se savija i  spljošnjava jedro.
Na jahtama nema savitljivih jarbola pa se mogu postaviti krati za splošnjavanje kojim se smanjuje luk jedra uz bum. To se može izvesti i jakim patentnim zatvaračem.
Najbolji način je Cunninghamovo okce, koje se nalazi tridesetak centimatara od donjeg rogja uz bum i jarbol, zatezanjem se rastegne porubnik i tako izravna jedro.
Ono se može postaviti i na veliki flok (rogalj škote)[attachment=2]
Profil jedra se danas postiže krojenjem
-lukovima na prednjoj i donjoj stranici jedra
-proširivanjem šavova uz prednji kraj jedra
- vodi se računa o raznolikom rastezanju platna u različitim smjerovima u jedru.
Kod starih pamučnih jedara osnovni način je bilo trimovanje, kontrolisano rastezanje po laganom vijetru pri čemu dolazi u jedru do trajnih deformacija i međusobnog pomicanja niti. Sa njima je trebalo pažljivo postupati jer pamučna tkanina je uvijek radila i moglo je doči do deformacija.
Poliesterska platna za jedra se praktički ne deformišu, malo produženje nastupa nakon prvog postavljanja jedra i kasnije se neznatno produžava.[attachment=3]
Kračenje jedra
Bermudsko jedro se krati
-namatanjem na bum, ako imaju mehanizam za namatanje
-trenutačnim kratom
-kraticama
-kratnicima[attachment=1]
Kračenje jedara, na današnjim jahtama s malim jedrima u odnosu na nekadašnja jedra. Neka se jedra i ne mogu kratiti( švedsko olujno jedro)
Prava olujna jedra imaju 30% površine glavnog jedra, postavlja se dugom kateto muz jarbol a dona kateta mu nije pričvrščena na bum i postavlja se jednostrukim konopom kao škotom.[attachment=4]
Letve se u jedro stavljaju da formiraju izlazni dio jedra i drže izbočen njegov izlazni rub. Obično su četiri i dužina im je ograničena pravilnicima klasa.
Neke klase čamaca imaju letve kroz cijelo jedro i ta jedra se zovu polukruta.

Pored gore navedinih imamo i kruta jedra koja predstavljaju pravo aerodinamičko krilo. Za sada se primijenjuju na jedrilicama uglavnom višetrupcima za obaranje brzinskih rekorda.

Flok
Je ispočetka bio malen i služio uglavnom za uravnoteženje jedrilja.Kako su sošna jedra imala težšte prema krmi, to jim je flok težište pomicao prema naprijed.
Flokovi na današnjim jedrilicama su sa ostalim prednjim jedrima mnogobrojan sustav jedrilja koji sačinjava večinu jedrilja na jeddrilici.
Svrha je floka da stvori porivnu silu i polje ubrzanog strujanja zraka na zavjetrinskoj strani jedra. Da tome udovolji, flok ne smije skretati struju  zraka u jedro i zato mora biti pljosnat.
Nekada su flokovi bili visoki i uski i nisu se poklapali sa jedrom. Veliki flokovi koji sa donjom stranicom znatno prelaze jedro zovu se genova.[attachment=1]

Prednji rub floka se ojačava savitljivim čelik čelom ušivenim u porub s okcima na kaju. Čelo sprječava rastezanje prednjog ruba najčeščče diagonalno napregnutog platna.
Prednji porub nosi niz kukica klizača koji se lako otvaraju i umeču se na leto .
Kuke poruba floka stvaraju određen otpor zraka, u novije se vrijeme pričvrščuju na leto posebnim letnim profilom. Tako flok ima kontinuiranu vezu sa letom što je aerodinamički povoljnije od spoja porubnika sa letom  pomoču kuka.[attachment=2]
Iz trečeg rogla floka idu škotice sa svake strane. I one su preko kolotura (kolotur je obično na klizačima, radi upotrebe različitih flokova koji  imaju različita hvatišta po visini) sprovedene u kokpit jedrilice. Natežu se vitlima smještenim oko kokpita.
Skračivanje flokova nije uobičajeno jer se flok lakše mijenja nego krati.
Postoji međutim sistem za namatanje za skračivanje i spremanje floka koji e daanaas uglavnom u primjeni.[attachment=3]

Sile vijetra na flok dovode do provijesa leta , zato se prednja stranica kroji s lukom prema unutra, stražnja isto ima luk prema unutra jer mora biti zategnuta i ne smije treperiti i stvarati mijeh. Donja ima luk prema van. Pritezanjem škotice flok se deformira istegne mu se rogalj škotice i  postane pljosnat. To se kompenzira poklapanjem šavova ili lukom prema van u donjoj polovici prednje strane floka.[attachment=4]

Osnovna krakteristika flokova je da su pljosnati i služe najviše za kurseve uz vijetar.

Vrste flokova regatne jahte.[attachment=1]

Čađavku možemo isto uvrstiti u flokove, ona je flok za krmeni vijetar, a postavlja se među jarbolima jola, keča i škune. Vrlo je velika i pogodna kod laganih vijetrova.
Ime potiče od jedra koje se razapinjalo na jedrenjacima između jarbola, pod njom se nalazio dimnjak i bila je uvijek čađava.
[attachment=2]

Evo i jedno laičko pitanje jedriličara u pokušaju. ;D
Naime, nekoliko puta nam je "odleteo" spinaker, čim smo ga malo jače zategli, kako bi izgledalo bolje za slikanje, i, što je još važnije, kako ne bi spao pod jedrilicu. Interesuje me, kako ga kontrolisati, tj. kako ga zatezati na vreme? pošto ne može da bude više nas na pramcu, zbog veoma uskog prostora, što bi zahtevalo prilično uvežbanu posadu, a "ekipa" sa kojom (pokušavam) da jedrim, uključujući i mene, to nije. Koliko je otprilike potrebno vremena od pada brzine vetra, ili od promene smera, da se trimuje spinaker?
Inače, odličan post! :)
 

Upoterba spinakera uslovljava izvježbanu posadu. Sa njim je najbolje počet jedriti kod vjetra nešto iznad 2 bofora, ispod te jačine se ne može pravilno razviti i pada a niko ne zna zašto pada. načini postavljanja su različiti i zavisni od vrste plovila. Pravilno postavljanje špinakera je uslovljeno uglom tanguna,koji mora sa vjetrom zatvarati pravi kut. Škotu u zavjetrini je treba popuštati toliko da se u privjetrini počinje malo povijati, tu škotu mora odnosno dobro je da trimer stalno kontroliše. Znači da se špinaker ne smije pretezati jer onda ne hvata vijetar kako treba. Treba voditi računa i o glavnom jedru, koje ne smije biti previše pritegnuto, najbolje je da je na prednjem kraju malo ispražnjeno jer može da dovede do nekontrolisanog  nagibanja i špinaker zahvati vodu.
Najteže je kod kruženja kad treba promijeni uzde da se ne isprazni.Jedan član posade pazi na pritegu tanguna i oba  barbera.Bowman stoji na pramcu i spreman je da otkači tangun, kad kormilar počne manevar, potrebno je pritegu tanguna i stari barber u privetrini popustiti.Trimeri škota love špinaker da ne padne.Škotu u zavjetrini je potrebno prilično popustit, tako da je špinaker dosta prije prednje pripone.Bowman otkači tangun sa jarbola  i prikači ga na novu škotu u privjetrini.Posle otkači škotu u zavjetrini i tangun ponovo upne u jarbol. Istovremeno trimer glavnog jedra sa njim kruži, dok član posade zadužen za barbera i pritegu tanguna te pritegne i nakon toga pritegne i nov barber u privjetrini. kormilar je več u novom kursu.
Ma kako ovo bilo jednostavno shvatiti u praksi je puno problema i pomaže pre svega uviježbanost i praksa posade.

Par pravila
Kod jakog vijetra nikad se  ne diže do vrha. Tako je udaljeniji od jarbola i na njemu su manje turbulencije.
Pri jačem vijetru se može pritegnuti barber i sa tim se smanji njihane spinakera.
Kok vožnje z vijetrom u po krme dobro je imati hvatište škote u zavjetrini što više pozadi i što više na vanskoj starni. Sa tim se se sprječava zatvaranje zadnjeg dijela jedra i pretjerano naginjanje jedrilice.
Dobro je imati označene dužine škota sa lijeve i desne strane za jedrenje i za kruženje.
Za dobar iskoristak potrebno je stalno upravljati špinakerom i držati ga na granici pada prednjeg ruba u privjetrini

Hvala! :)
Drugim rečima, za trimovanje spinakera je potrebno barem dvoje? Možda ovo izgleda kao glupo pitanje, ipak sam totalni amater, ali, kako održavati špinaker na granici pada? Kako da je odredim?
Vidim ja da će meni trebati još dosta vremena i prakse. ;D

Mora se  paziti na ugao tanguna , a jedro se drži na granici padanja ruba u privjetrini koje traba da vjetar lagano otvara i zatvara. Ako nije preslab vijetar spinaker ne bi smio pasti. Dobro je da su dva trimera škota, govorimo o krstašu.
Treba znati da se uptrebljava kod vjetra za spinaker zvijezdu od 105 do 150 stupnjeva, a za radialni i triradialni spinaker od 75 do 180 stup.
Za spinaker zvijezdu je povoljan malo jači vijetar 4-7 Bf, a za druga dva radialni i triradialni slabiji do 4 odnosno do 6 Bf.

@Zastavniče
Ob takvim mentorima, i ja bi se usudio jedriti.

ML, da se ne ponavljam, odlično!

Spinaker i genaker
Spinaker je najzahtjevnije jedro na jedrilici i zahtjeva za sigurnu plovidbu posadu sa iskustvom i dobrog kormilara.
To je jedro za plovidbu niz vijetar koji se u prošlosti najviše upotrebljavao, sada se sve više upotrebljava genaker, koji je miješavina između genove i spinakera.
Izrađuju se od lakog najlona ali i poliesterskih tkanina, koji imaju različitu težinu,zavisno od namjene.
Nekada se mislilo da spinaker bolje radi i ima največe iskorištenje pri jedrenje s vjetrom kada vijetar puše pravokutno u jedro. Tome je sljedila logika izrade što trbušastijih spinakera. Danas se zna da jedro dijeluje bolje oko vjetar teče po jedru od privjetrine prema zavjetrini, zato su i današnji spinakeri mnogo plići.
Spinakeri se rade uglanom u tri kroja, najviše triradialni kroj, koi omogučava bolje jedrenje prema vijetru, bolje nego radialni, a zvjezda je bolja u jedrenju od vijetra.
Pošto se oko spinakera javlja jaka turbulenca to je jako nemirno jedro.Mirnije stajanje spinakera se nekad postizalo vertikalnim nizom od 4-6 rupa koje su smanjiivale turbulencu ali je i gubitak porivne sile bio od 4-5%.
Povečanjem brzine jedrilica  jedrari su ustanovili da se s novom oblikom jedra koja je mješavina spinakera i genove, koja je lakša za rukovanje može nadomijestiti špinaker. Jedro je krojeno asimetrično, radialno i triradialno. Sa njim se može jedriti oštrije u vijetar, a jednostavnije je od spinakera jer nema upotrebe tanguna nego se jedan kraj kači na prednji kosnik.
Genaker se muglavnom upotrebljava kod vijetra  od 60-135 stepeni do jačine od 6 Bf.
Oprema za spinaker[attachment=1]
Oprema za genaker[attachment=2]
Kosnik na izvlačenje[attachment=3]
Nevolje sa spinakerom:
http://www.youtube.com/watch?v=gbXMJm1h740
http://www.youtube.com/watch?v=ApCk50ZEUE0

Šta reći, osim HVALA! :)
Što se video-snimaka tiče, pa mi smo špinaker uvek pustili, tako da nije pretila opasnost od prevrtanja, ali treba napomenuti da smo jedrili na Dunavu, pa da vidiš miline kombinacije muka po špinakeru sa rekom. ;D :P

Drifter
To je jedro napraljeno za lagan vijetar negdje do 10čv koji dolazi na jedrilicu pod uglom 40-75 stepeni.
Materjali za izradu su lake tkanine iz umijetnih vlakana(najlon,poliester). Od lakih materjala moraju biti da jih slab vijetar može napeti i držati u idealnoj poziciji.
Kroje se radialno i poprečno. Radialni su bolji ali i skuplji.
Umesto driftera se može upotrebljavati i laka genova koja se razlokuje od obične po materjalu koji je  obično isti kao kod driftera.
To su jedra koja pri pojačanju vijetra treba odmah spremiti, jer u protivnom dolazi u jedru do trajnih deformacija, pokvari im se oblik i postanu neupotrebljiva.
Diže se podigačem spinakera. Dodnji rub se pričvrščuje ispred prednje pripone, najbolje na kosnik. Obično ima i sistem za navijanje.
Na zadnji donji rogalj se privežu škote i razvuku kroz koloturčiče koji se upotrebljavaju i kod obične genove.
Jedino kod letanja ju je ponekad bolje namotati ako nema, a obično nema dovoljno mijesta između upeča i prednje pripone. Kada se promijeni smjer on se opet odvije.
Na pramcu može dobro doči i pomoč bowman-a, ako drifter ne namotavamo i ima dovoljno prostora, tako da se ne uplete oko pripone.
[attachment=1][attachment=2]

Jarboli[attachment=1]
Jedrilice imaju jarbol na koji se razapinju jedra, on je posrednik između jedra i trupa jedrilice.
Jarboli su se razvijali razvojem jedrilica kako oblikom tako i sposobnošču nošenja.
Položaj na današnjim sportskim jedrilicama prilično je standardiziran. U pravilu se postavljaju tako da težište jedrilja bude od 12 do 16% dužine ispred lateralnog plana.
Lateralni plan je zavisan o raspodjeli istisnine , a najviše o položaju peraje. Tako obično čvrsta peraja (kobilica) diktira položaj jarbola.
Visina jerbola je različita za različite jedrilice, neki prosjek je 1,4 dužine, odnosno kod jahti 1,3 dužine.
Oblik jarbola je obično eliptičan, sa duljom osi uzduž jedrilice, što je uslovljeno načinom upinjanja jarbola, naime lakše se upinje bočno, i vrlo dobro je upet priponama dok prema pramcu i krmi je uzdužno učvrščen samo vrh jarbola letom i zaputkom, pa to diktira krući i čvršči jarbol uzdužnici jedrilice.
Stabilitet jedrilice zahtjeva največe moguće smanjenje težine jarbola, jer zbog njegove visine pri nagibu nastaju značajni momenti (težina x krak) to je uslovilo i promijene materiala i profila jarbola.
Nekad je material bilo iskljičivo drvo  i to puno (mada se je pokušavalo uzdužnim bušenjem dugim svrdlima, ali se gubilo na čvrstoči). Pronalazak vodotpornog lijepila stvorio je nove mogučnosti za izradu jarbola, što je posledično dovelo do pojave bermudskog jedra(1927g).
Za izradu jarbola se koristi lagano i žilavo drvo, najčešče smrekovina i jelovina, borvina i ariš. Ljepe se sintetskim ljepilima.
Presjeci drvenih jarbola[attachment=3]
Aluminijski jarboli danas su u potpunosti zamijenili drvene jarbole..Oni su upola lakši od drvenih i usto 3-4 puta čvršči. Obično je jarbol jednolična cijev odrezana na duljinu i kasnije opremljena okovima, pa eloksirana. Da se izbjegne zvonjava podigača o jarbol u jarbol se nakon uvlačenja cijevi za podigače i kabele zaliji poliuretanskom smolom.[attachment=4][attachment=5]
Na vrhunskim jedrilicama sve se više upotrebljavaju jarboli od karbonskih vlakana.[attachment=6]

Jarboli obično prolaze kroz palubu i završavaju na dnu trupa u posebnom ležištu u petnici jarbola. Taj relativno kratki dio jarbola upet u petnicu i palub unije dovoljan da drži jarbol pa se on dodatno mora upinjati čelima i žicama. Bočno ga drže pripone, a na pramcu leta i prema krmi zaputke.[attachment=2]
Okovi jarbola služe za učvrščivanje opute i druge opreme na jarbol.
Na donjem kraju završava petom. Izlaz kroz palubu nema posebnog okova.On se može ukliniti ili pustiti slobodan da dozvoli krivljenje jarbola. Dio iznad palube opremljen je okovom za bum (deblenjak- ispravan izraz, boom su ga nazvali engleski jedriličari posto kod kruženja zna naglo preletjeti i postati opasan za posadu) ,okov za tangun, i urđaji za učvrščenje podigača..
Križevi se izrađuju od drva, a danas uglavnom od plosnatih cijevi od aluminijskih legura, odnosno od karbona.
Vrh jarbola je opremljen jednim ili više okova jer na njemu završaju pripone,leta,zaputke i deblenjača, na vrhu su okovi za podigače jedra, flokova spinakera…Na jarbolu se nalazi svijetiljka i razna elektronička oprema uz obavezan vijetrokaz.

[attachment=1]

Bum [attachment=1]

Služi za razapinjanje donje stranice jedra. Obično se izrađuje zajedno sa jarbolom pa mu je sličan po materjalu.
Kod jedrenja na bum dijeluje sila jedra koja ga diže i škote koja ga vuče dolje i prema krmi, zato bumovi moraju biti relativno jaki.
Danas se rade ravni, kruti i lagani, iznimka su bumovi najedrilicama sa savitljivim jarbolima gdje su i oni savitljivi.
Profili su različiti,  ali uglavnom imaju utor za jedro, bilo za porubnik bilo za klizače prišivene za porubnik.[attachment=2]
Okov koji spaja bum sa jarbolom je zglob koji dozvoljava kretanje u horizotalnoj ravni, a takođe i i u vertikalnoj ravni , iako se koristi u vrlo malom obsegu kuteva.
Na jahtama okov je masivan a na njegovu konstrukciju utiče način kračenja jedra, ako je to namatanjem okov ima pužni vijak, okretanjem pužnog vijka bum su okreče i namata jedro.[attachment=3][attachment=5]
Okov vanjskog kraja buma drži donji rogalj jedra, a u njega je uhvačena deblenjača(na vrh jarbola) i škota. Jedro se veže u okov i okretanjem vijka umetnutom ručkom dovodi u želeni položej.
[attachment=4]

Škote se hvataju za prsten na donjoj strani okova.
Na njemu se nalaze i razni okovi za kračenje, a to zavisi od načina kračenja.
Škote su glavno sredstvo za postavljanje jedra prema vijetru. Da se sile pritezanja lakše savladaju vode se preko kolotura. Jedan kraj škote je pričvrščen na palubi, a drugi kraj ide posadi. Palubni kolotur je pričvrščen na poprečno postavljene tračnice.[attachment=1][attachment=2]
Priteg (vanga) je uređaj kojim se regulira napetost jedra pritezanjem buma prema dolje , Može biti uzica sa koloturom, a sve češče je vijčana ili hidraulička. Ovakav kruti priteg efikasniji je od pritega konopom jer se da tačnije namještati, a može i držati bum , pa ne treba deblenjača i nosač na koji se bum oslanja kad jedro nije podignuto. Priteg ide s donje strane buma pod kutom 45 st. i završava na stražnjoj strani jarbola blizu palube, sa jarbolom tvori trokut.[attachment=3][attachment=4]
Tangun je oblica kojom se razapinje spinaker
Hvatište tanguna je na jarbolu obično nešto više od okova za bum.[attachment=5]
Položaj tanguna u horizontalnoj ravni postavlja se bracomkoja ima hvatište na krmi jedrilice i odatle ide posadi u kokpit.

Manevri jedrima
Manevrisanje sa jedrilicom u osnovi je jednostavno, međutim potrebno je poznavati osnove odkojih zavisi dobar manevar.
Prvo treba podignuti jedra koja su uvjetovana kursom prema vjetru i jačini vjetra.
Jačina vijetra dopušta podizanje određene količine jedrilja, u laganom vijetru što više, u jačem vijetru manje nego što bi jedrilica mogla podnijet, jer u slučaju naglog pojačanja vijetra manja je šteta od isprva manje jedrilja nego šteta od kasnije prevelikog , ako se uzme u obzir da su promene brzine minimalne.
Kao što je i prije napomenuto manevri jedrilicom su:
     -otpadanje-jedrilica ostaje na istim uzama  i promjeni pravac tako da se pramcem odmakne od vijetra
     -prihvačanje-jedrilica na istim uzdama se pramcem pomiče u vijetar.
     -letanje-jedrilica promijeni uzde prolazeči kroz vijetar pramcem
     -kruženje –jedrilica promeni uzde prolazeči krmom u vijetar.
Da se podsjetimo kako jedra djeluju na jedrilicu.[attachment=1]
Recimo da imamo samo glavno jedro i prečku. Ako se težište jedrilja nalazi iznad težišta lateralnog plana tačka na kobilici jedrilica ide ravno i drži kurs, ako je zategnuto glavni jedro a prečka leprša jedrilica prihvača u vijetar jer je težište jadrilja pomaknuto prema krmi, težište lateralnog plana je uvijek isto,ako je zategnuta prečka
Težište jedrilja se pomiče prema pramcu i jedrilica odpada.

Otpadanje
Znači sva tajna je u jedrilju. Kada kormilar hoče odpadati trimer glavnog jedra popušta škotu glavnog jedra, prečka je zategnuta, potreban je mali odklon kormila da jedrilica počne brzo odpadati. Kad počne odpadati popusti se i škota prečke. Glavno jedro je do završetka manevra uvijek malo više popušteno.
Kada jedrilica dobije odgovarajuči kurs, trimeri namjeste jedra tako da je težište jedrilja iznad tačke latralnog plana, odnosno da jedrilica drži kurs, brez prihvačanja i odpadanja.
Ako jedrilica neče odpasti znači da nismo popustili glavno jedro dovoljno brzo.

Prihvačanje
Ovo je jednostavan manevar.Kormilar okrene kormilo i jedrilica pođe u vjetar . Trimeri jedara ga prate zatezanjem škota. Trimer glavnog jedra može malo brže pritezati tako da potpomogne manevar. Kormilar mora paziti da se jedrilica prebrzo ne okreče u vijetar i pobjegne.
Ako neče da prihvača to znači da se žuri sa pritezanjem prečke.

Letanje[attachment=1]
Promijena uzda okretom  u vijetar, najčešči je manevar Prije letanja jedrilica izgubi kratko vrijeme porivnu silu jedrilja.
Prva faza manevra je da jedrilica plovi oštro u vijetar. Kormilar si mora izabrati tačku koja je približno za 90 stepenina smjer plovidbe i to  sa strane gdje puše vijetar,na kraju letanja jedrilica bi morala ploviti u tom pravcu,kursu
Posada je pripremljena 1(flokist) na vitlu u zavjetrini pripremljen da odpusti škotu,2 na vitlu privjetrine sa škotom na vitlu i stavljenom ručicom vitla.Ako glavno jedro ima klizač taj se postavi u sredinu šine.
Kad kormilar počinje mijenjati smijer protiv vijetra prečka se počinje prazniti, tada se odvije škota u privjetrini. Kod jekog vijetra je potrebno zadržati škotu na svom mijestu,  da se prečka napuni sa pogrešne strane i tako potpomogne kod letanja.
U protivnom se može dogoditi da valovi i vjetar zaustave jedrilicui vrate je nazad u početni položaj. Istovremeno flokist na vitlu privijetrine , koje če ubrzo postati vitlo zavjetrine počinje zatezati škotu. Kormilar dozvoli flokistu da pravodobno nategne prečku polaganijim drugim djelom manevra. Kada je to završeno kormilar popravi kurs i jedra se fino namjeste.
Glavno jedro se za vrijeme manevra ne dira, tek po završenom manevru se podesi pomoču klizača,škote i ostalih konopa.

Neuravnotežene jedrilice pokazuju svoju manu najviše kod letanja,
jedrilice sa tendencijom prihvačanja, jako se uspore pri odpadanju nakon kursa u vijetar, neke se i vračaju u vijetar pa ne mogu letati brez veče brzine ili pomoči drugog sredstva (motora)
jedrilice sa tendencijom otpadanja uspore se u prvom dijelu manevra pri prihvačanju,a kada su prošle kurs kroz vijetar, jako odpadnu i time gube na visini u vijetar.

Kruženje [attachment=1]
Promijena uzda niz vijetar, rijeđi način promijene ali i teži i opasniji ako vijetar nije lagan.
Obstoji više načina zavisno od razapetog  jedrilja. Ovde čemo opisati kruženje sa prečkom i glavnim jedrom na zavjetrini .Oba jedra su na zavjetrinskoj strani.Posada se pripremi kao kod letanja.
Kad kormilar počinje okretati od vijetra-otpadati i dosegne tačku kad je  tačku kad je krma okrenuta u vijetar, trimer glavnog jedra pritegne glavno jedro na sredinu jedrilice, Vijetar onda napuni jedro sa druge strane i potisne ga na suprotnu stranu od one na kojoj je prije stajalo(škota se popušta) Prečka se napuni sa suprotne strane i tada treba popustiti staru škotu u zavjetrini i novu škotu u novoj zavjetrini pritegnut.
Slijedi postavljanje jedrilice u želeni kurs i  fino podešavanje jedara.

Ako jedrilica plovi sa jedrima postavljenim u leptir. Prečka se nalazi na suprotnoj strani od glavnog jedra učvrščena tangunom. Tu trebamo još jednog člana posade na pramcu koji če ptkačiti tangun i prebaciti ga na drugu stranu.
Postupak je isti osim što trimer glavnog jedra u u trenutku kada je vijetar u krmu popusti pritegu tanguna. Bowman skine tangun sa škote prečke i sa jarbola. Flokisti zakruže sa prečkom to učine da jedan zateže a drugi popušta škotu prečke.Bowmen namjesti tangun sa druge strane i počinje ga potiskati vani,a flokist mu sljedi popuštanjem škote. Kad je dovoljno popuštena namjesti rogalj tanguna na jarbol.
Kormilar korigira kurs i jedra se fino namještaju.
Ako je manevar dobro vođen nema opasnosti. Kod pretegnutog glavnog jedra u prvoj fazi jedrilica neče odpadati, a ako nije dovoljno pritegnuto u drugoj fazi manevra bum velikom brzinom preleti na drugu stranu.
Pri jakom vijetru, i kao posljedica je prevrtanje lakše jedrilice ili lom jarbola.

Kad se jedro prebacuje brez odpadanja nakon prebacivanja porivna sila se brzo premjesti na drugi bok,pa jedrilica gubi mirnu plovidbu i gubi na putu, čineči veliki luk u privjetrinu.
[attachment=2]

Odlicni tekstovi, svaka cast!  :super

Hvala Orion.

Ne znam na kojoj temi da postavim pitanje, pa da probam ovdje.

Jutros vidjeh neki čamac na auto prikolici, liči na neki mini gliser. Otprilike 5m dug i 1,5m širok, možda je i malo veći.
Na sredini korita, s donje strane ima nešto naliko na peraje sa nekim cilindričnim dijelom na dnu.
Šta je to i šemu služi? Možda neki podvodni stabilizator?
Do sada to nisam viđao na čamcima.
Koje vrste čamaca i brodova imaju tako nešto?

Peraje kobilice, služi za stabilizaciju.

https://en.wikipedia.org/wiki/Keel

Hvala Motorista!!!

Imaju li to peraje svi brodovi?

Neki imaju, neki nemaju.