Pregovori Kraljevine Jugoslavije i Poljske o nabavci poljskih oklopnih vozila

[Deligrad]

Pregovori o nabavci tanketa TK-3 i tenkova 7 TP

Početkom tridesetih godina jugoslovenska vojska se zainteresovala za nabaku tanketa. Uzor gotovo svih tanketa u svetu je bila britanska tanketa Carden Loyd Mk.VI čiji se prototip pojavio 1927. godine. Ubrzo je ogroman broj zemalja nabavio ove tankete, često otkupljujući i licencu za njegovu serijsku proizvodnju -  i to sa i bez daljih modifikacija.
 
Poljska je 1929. godine otkupila licencu za proizvodnju britanske tankete Carden Loyd Mark IV iz koje su razvili sopstvenu konstrukciju TK-1. Ni ta ni sledeće konstrukcija TK-2 nisu ušle u serijsku proizvodnju već tek treći model TK-3. Počev od 1931. godine proizvedeno ih je oko 300 komada. Nnov model TKS (TKS) se pojavio 1933. godine a ušao je u naoružanje 1934. godine. Njih je proizvedeno 390 komada.  Premda su Poljaci kasnije uveli u naoružanje znatno bolje tenkove kao što su 7TP tankete TK-3 i TKS su činile glavninu poljskih oklopnih snaga u ratu 1939. godine.
 
Čehoslovačka je 1930. godine kupila tri ove tankete kao i licencu za njihovu serijsku proizvodnju. Tankete su stigle u Prag u martu 1930. godine ali je ubzo postalo jasno da se pre ulaska u serijsku proizvodnju moraju iz osnova preraditi. Četiri prototipa označena sa Praga P-I je ispitivano tokom 1931. i 1932. godine da bi konačno 17. aprila 1933. godine bio potpisan ugovor o nabavci 70 ovih tanketa koji su dobili zvaničnu vojnu oznaku Tančík vz. 33.  
   
U međuvremenu se, 1931. godine, pojavio i prvi Škodin prototip tankete MU-2. Ova tanketa je za razliku od većine drugih imala kupolo sa jednim mitraljezem Švarcloze vz. 07/24. No, ubrzo se odustalo od ovakve koncepcije pa se već 1932. pojavila klasična tanketa, bez kupole, MU-4 koja je tokom te iste 1932. godine predstavljena Čehoslovačkoj a sledeće 1933. godine jugogolovenskoj armiji. Naime jugoslovenski predstavnik kod Škode je još početkom 1932. godine izrazio želju da u Beogradu bude predstavljena nova, u to vreme, još nedovršena tanketa.

Konačno tek krajem oktobra 1933. godine stigla je u Beograd tanketa MU-4/I. U to vreme u Jugoslaviji su već bili na ispitivanju i poljska tanketa TK-3 kao i druga čehoslovačka tanketa Praga P-I. Poljska tanketa Polaci-Ursus TK-3 je ispitivana u februaru a čehoslovačka Praga u julu 1933. godine. Škodina tanketa se nije najbolje pokazala - pre svega je motor stalno imao problema u radu ali ni druge dve tankete nisu usvojene u jugoslovensko naoružanje.

Nakon toga je Škodina tanketa vraćena u Plzen gde je ugrađen novi jači motor od 40 KS a izvršene su i neke druge manje modifikacije. Nakon toga je 1934. godine ponovo predstavljena najpre čehoslovačkoj a zatim, od 20. do 31. oktobra u Beogradu, i jugoslovenskoj armiji. Premda se MU-4 ovog puta mnogo bolje pokazao, jugoslovenski vojni vrh se nije ni ovog puta nije odlučio za nabavku premda se duže vremena pregovaralo o nabavci 40 tanketa MU-4. Zbog toga je tanketa MU-4 uskoro ponuđena Ruminima. Interesantno je da je još 1939. godine Afganistan tražio zajam da kupi tanketu MU-4 a Švedska i Mađarska su bili zainteresovani za nju i 1940. godine.
 
U 1935. godine je započet razvoj potpuno nove tankete sa znatno jačim oklopom i narožune topom 37 mm. Tanketa jedobila naziv Š-I-d (od delový tj topovski).  Već iste 1935. godine prototip je predstavljen jugoslovenskoj delegaciji u Čehoslovačkoj koja je imala čitav niz sitnijih primedbi. Pošto su usvojili jugoslovenske primedbe Škodini predstavnici su modifikovanu tanketu ponudili jugoslovenskim vlastima. Konačno 30. juna 1936. godine potpisan je ugovor No. 6856 između Ministarstva Vojske i Mornarice Kraljevine Jugoslavije i firme Škoda u iznosu 5,930.920 Kč kojim je naručeno 8 tanketa Š-I-D koje su trebale da budu isporučene u roku od 11 meseci od potpisivanja ugovora. Tankete su isporučene u dva voza koja su krenula iz Čehoslovačke 14. i 25. avgusta 1937. godine. Premda je isporuka kasnila Škoda nije platila penale jer je u međuvremenu 21. septembra 1936. godine potpisan ugovor kojim je bio izmenjen čl. XIV prvobitnog ugovora kojim je dat rok za isporuku tanketa.  Naoružanje se sastojalo od topa 37 mm Škoda A3 i mitraljeza 7,9 mm ZB vz. 30J.  Prototip je Škoda 1940. godine prodala nemačkom SS.
   
Jugosloveni su se za poljska oklopna vozila ponovo zainteresovali 1938. godine i to za tankete TKS i tenkove 7 TP. Naročito je postojalo interesovanje za ove druge. Najpre je maja 1939. godine Jugoslavija započela razgovore o nabavci 36 ovih tenkova. Avgusta iste godine je u Beograd, radi pregovora o tenkovima, došao Roman Debicki. On je 10. avgusta pismom izvestio centralu da Beograd traži čak 120 tenkova 7 TP, zatim 36 traktora za transport tenkova, 3 traktora guseničara, 56 kamiona i 3 putnička automobila. Poljska je bila zainteresovana da ih isporuči ali je već sve bilo kasno - samo par nedelja kasnije Nemačka je napala Poljsku tako da od nabavke ovih, inače odličnih, tenkova nije bilo ništa.