Analiza održavanja tehnike kopnene vojske u ratu u Ukrajini maj-jun-2023.
dr Marinko Aleksić, Vojska Crne Gore, u penziji
dr Sead Cvrk, Vojska Crne Gore, u penziji
col. dr Dražen Božović, Vojska Crne Gore, u penziji
Kao što se vidi na prvim slikama sa ratišta, rat u Ukrajini ima pretežno tehničku dimenziju. I Rusi i Ukrajinci u borbenim dejstvima koriste ogroman broj tenkova, oklopnih vozila i artiljerijskih sistema. Međutim, prema nepotvrđenim informacijama iz različitih izvora, do početka jula obe strane su pretrpele ogromne gubitke borbene tehnike. 1 Brojne fotografije ilustruju ove gubitke, ali numerički podaci ovde neće biti prikazani. Istorija nam pokazuje da su procene borbenih gubitaka često daleko od pouzdanih jer su podložne svim vrstama izobličenja izazvanih „maglom“ rata, željnim željama, otvorenim lažima i drugim faktorima. 2 Umjesto toga, ovaj članak analizira održavanje borbeno-tehničkih sistema za podršku kopnenim operacijama na obje strane u početnom periodu rata.
Tenkovi, oklopna vozila, kamioni i sistemi naoružanja, pored toga što trpe oštećenja u borbi, često otkazuju u uslovima intenzivne upotrebe i povećanog stresa. Ova oprema se ne može stalno zameniti, pa su održavanje i remont veoma važni kao elementi logistike mehanizovanih operacija i treba ih analizirati. Na primer, oklopni bataljoni sa relativno starim tenkovima M1A1 imali su u proseku samo 74 odsto operativne spremnosti tokom rotacione obuke u Nacionalnom centru za obuku američke vojske od 1999. do 2001. godine; četiri od dvadeset dva bataljona ostvarila su manje od 70 odsto, što se često smatra prelomnom tačkom za borbenu gotovost. 3 O važnosti održavanja u borbenim uslovima govori i tvrdnja francuskih stručnjaka za održavanje da je do trećine svih tenkova jedinice stalno neispravno i da su na potrebnim popravkama. 4
Sistem održavanja oružanih sistema zahteva korišćenje tehničkih resursa koji se značajno razlikuju od onih koji se inače koriste van vojske. 5 Kada je to moguće, puštaju se u rad nacionalne vojno-industrijske remontne sposobnosti, a na nivou korpusa tehnički potencijal sistema održavanja zasniva se na četiri glavna elementa: vozila za spasavanje, mobilne radionice sa univerzalnom opremom, setovi specijalnih alata i setovi. rezervnih delova. 6
Ukrajinski i ruski vojno-industrijski remontni kapacitetiTeški gubici obe strane mogli bi da se ublaže brzom popravkom neispravnih oklopnih vozila i masovnim obnavljanjem starih zaliha iz sovjetskog doba, ali kako i ko to može da uradi? 7 Veća oštećenja zahtevaju radove na nivou generalnog remonta, koji se može uraditi samo u stacionarnoj fabrici. Za velike popravke potrebni su objekti sa dizalicama i specijalizovane radionice za složene sisteme i opremu za površinsku zaštitu. 8
Generalni remont može biti skup u mirnodopskim uslovima. 9 Međutim, u ratnim uslovima kada možda neće biti nove proizvodnje, sposobnost da se remontuje pokvarena oprema je jedan od ključeva svake vojske da nastavi borbu. Za Rusiju i Ukrajinu je od vitalnog značaja da ožive tenkove i borbena vozila koja inače rđaju na grobljima vozila godinama. 10
ukrajinske sposobnosti. Bivša Ukrajinska Sovjetska Socijalistička Republika imala je dobro razvijen vojno-industrijski kompleks i brojne industrije sposobne za mobilizaciju za masovne popravke vojne opreme. Većina ukrajinskih remontnih objekata nasleđena je iz SSSR-a, a sačuvane su mnoge vojne fabrike i objekti za remont. 11 Takođe, nakon 2014. godine, u zemlji se pojavilo nekoliko novih preduzeća, uglavnom vezanih za proizvodnju i popravku oklopnih vozila. 12
Pre ruskog napada, u Ukrajini je postojalo dvadesetak velikih preduzeća za proizvodnju, modernizaciju i popravku vozila i oklopnih vozila (npr. Harkovski mašinski konstruktorski biro Morozov, Fabrika V.A. Mališeva, Kijevska fabrika oklopnih vozila). Nalaze se širom zemlje. Posebno velike koncentracije (klasteri) vojnih fabrika su u Kijevu i Harkovu još od sovjetskih vremena; Harkovski klaster je poznat po svojoj legendarnoj sovjetskoj školi izgradnje tenkova. 13 Njihovi proizvodni programi sadrže mnogo novih modela i modifikacija nekih poznatih modela. 14 Važni su za snabdevanje oružanih snaga Ukrajine, a sistemi njihovog održavanja su složeni. 15
Tokom maja 2022. godine Rusi su uništili vojno-industrijski kompleks i velike remontne objekte u Kijevu i Harkovu, kao i u unutrašnjosti Ukrajine. 16 Na početku operacija na severu, klasteri Kijeva i Harkova, zbog delimičnog opkoljavanja ovih gradova, nisu bili u mogućnosti da prihvate oštećena vozila, niti su mogli da pošalju nove ili popravljene sisteme naoružanja na front.
Prema dostupnim informacijama, od dvadeset najvećih preduzeća industrije oklopnih vozila Ukrajine, do 20 odsto je nastavilo ili pokušalo da nastavi svoj normalan rad preseljenjem u bezbednu zonu ili korišćenjem odgovarajućih civilnih objekata za popravku u urbanoj zoni. 17 Ukrajinski izvori ističu da ti pogoni svakodnevno 100 odsto ispunjavaju svoje dnevne planove proizvodnje. 18 Takođe ističu da su pored popravke i održavanja ukrajinske opreme savladali i popravku ruske zarobljene opreme. 19
Veoma važan faktor u popravci opreme je dostupnost i vođenje remontne i proizvodne dokumentacije. Od početka invazije, Ukrajina je radila na jačanju otpornosti interneta u zemlji, što je važno za održavanje i zaštitu dokumentacije. Zahvaljujući Microsoftu, upravljanje digitalizovanim dokumentima se obavlja i održava u skladištu „oblaka“ van Ukrajine. 20 Ukrajina je takođe dobila neke SpaceKs Starlink primopredajnike kako bi osigurala sigurnu satelitsku komunikaciju. 21
Može se pretpostaviti da će ukrajinski vojno-industrijski kompleks nastaviti da opada zbog svakodnevnog bombardovanja sa tekućim neprijateljstvima, ali samo ako Rusi budu imali dovoljno krstarećih raketa dugog dometa. 22 Izveštaj Istraživačke službe američkog Kongresa potvrđuje da su kapaciteti Ukrajine da popravlja i održava svoju vojnu opremu ozbiljno potkopani ruskim raketnim napadima na proizvodna mesta. 23
Ruske sposobnosti . Tokom ere Hladnog rata, Rusija je zadržala veliki kapacitet za proizvodnju tenkova i oklopnih vozila. 24 Prema dostupnim informacijama u Ruskoj Federaciji, najveći proizvođač rezervoara u ovom trenutku je UralVagonZavod; drugi veliki proizvođač je Čeljabinska fabrika traktora. 25 UralVagonZavod trenutno ne proizvodi željeni broj tenkova, već se fokusirao na popravku oštećene borbene opreme. 26 Druga fabrika je navodno izgubila sposobnost proizvodnje tenkova zbog sankcija koje su ometale njenu sposobnost da nabavlja delove. 27
U izveštaju Glavne obaveštajne uprave Ministarstva odbrane Ukrajine navodi se da direktori ruskih fabrika za remont odbijaju da poprave teško izgorelu opremu vraćenu železnicom iz rata u Ukrajini. Ovo se uglavnom odnosi na tenkove i oklopna pešadijska vozila. Razlog je taj što se veliki deo opreme vraća sa izgorelim telima, a popravka zahteva demoralisanje i skupe sanitacije. 28 Izveštaj takođe tvrdi da nedostaje komponenti i novca za ovu vrstu popravke. Sada, međutim, nema zvanično potvrđenih informacija sa ruske strane. 29
Prema ukrajinskim obaveštajnim službama, Rusija je nedavno pokrenula potpunu mobilizaciju kompanija u Rusiji da podrže njene ratne napore, potencijalno zbog problema sa popravkom vraćene vojne opreme. 30 Rusko zakonodavstvo sada obavezuje kompanije da sklapaju ugovore za vladine porudžbine pod vojnim uslovima. To znači „rad u noćnim smenama, rad praznicima i vikendom i menjanje odmora“. 31 U Rusiji, međutim, ugovori zaključeni pod vojnim uslovima ne predviđaju naknadu za prekovremeni rad. Ovaj zakon će, kaže Ukrajina, podržati materijalna sredstva iz državnih rezervi, mobilizacionih kapaciteta i lokacija.
Povraćaj oštećene i neispravne borbene opremeDa bi se oštećena ili neispravna borbena oprema popravila, ona se prvo mora evakuisati na sigurno. Ovo može biti veoma teško; veoma upečatljiv primer sa početka rata je kada se konvoj ruskih tenkova, oklopnih vozila i samohodne artiljerije zaustavio u okolini Kijeva. Prema britanskom Ministarstvu odbrane, konvoj je delimično zaustavljen odlučnim otporom Ukrajine, ali i zbog mehaničkih kvarova i nemogućnosti Rusije da povrati i popravi svoja pokvarena vozila. 32
Oporavak oštećenih sredstava i sistema sa bojnog polja je veoma važan zadatak. Neophodno je odvući oštećeno vozilo na bezbednu udaljenost do mesta gde postoje objekti za održavanje i popravku. Taktičke grupe ruskih bataljona, kombinovane borbene formacije do hiljadu vojnika, imaju u proseku samo jedno teško vozilo BREM-1 i jedno lako vozilo za spasavanje BREM-2, mada ih ima više na nivou puka ili brigade. 33 ukrajinske snage koriste isti ili modernizovani tip vozila za spasavanje. 34 Tokom operacija kratkog dometa, to nije problem. Borbene formacije imaju organske sposobnosti da stvore efikasnu bezbednost u oblasti u kojoj se nalaze na bojnom polju. Vozila za spasavanje mogu brzo da pokupe pokvarenu opremu uz minimalnu pratnju, pošto su prijateljske jedinice uvek u blizini. Kratke udaljenosti za vuču omogućavaju vozilima za spasavanje da naprave više okreta za kratko vreme, omogućavajući ruskim snagama da se zadovolje sa minimalnim brojem vozila za spasavanje na nivou bataljona. 35
Ništa od ovoga ne važi tokom dubokih operacija. Oštećena vozila moraju da se vuku do sto kilometara, a zbog nedostatka vozila za spasavanje, borbena vozila se često preusmeravaju na vuču. Samo teško vozilo za spasavanje ili tenk može da vuče drugi tenk. 36
Dugi putevi dovode do velikog broja pokvarenih vozila, što znatno premašuje sredstva za oporavak u ruskom bataljonu i formacijama puka. 37 Ovo nije samo ruski problem – on je zajednički za sve armije širom sveta. 38 Na severu, ruska vojska je izvršila napade dubokog prodora, prodirući do 120 km duboko u ukrajinsku teritoriju. U početku nije ostala nijedna jedinica koja bi obezbedila liniju komunikacije. To je značilo da su neispravna vozila ili napuštena ili su borbena vozila morala biti preusmerena da bi ih vukla. Na osnovu više slika koje su se pojavile na mreži, nakon određenog vremena, ruski komandanti su odlučili da napuste svoja vozila. Posade su u početku ostale sa njima, ali kako se pojavio partizanski otpor sa ukrajinske strane, ruska vojska je prestala da napušta posade, bojeći se da će biti zarobljene ili ubijene. 39
Primer lošeg osnovnog održavanjaIskustva iz rata 1990-ih na Balkanu su pokazala da je osnovno održavanje često loše ili nedovoljno zbog velikog intenziteta borbi. Zbog čestih borbi sa opasnom izloženošću neprijateljskoj vatri, posade nemaju vremena da se posvete održavanju. 40 Štaviše, loše održavanje se može pripisati nedostatku obuke posade, posebno za one koji zamenjuju druge posade izgubljene u borbi, a koje nisu imale vremena za takvu obuku. Prema ruskim stručnjacima za tenkove, osnovno održavanje je čak važnije od popravke, jer je pravilno i blagovremeno održavanje koje može maksimalno da odloži odlazak borbenog vozila na popravku. 41
Na osnovu dostupnih fotografija možemo govoriti o lošem osnovnom održavanju nekih ruskih kamiona. Kamioni su okosnica svake moderne motorizovane vojne snage. Fotografija na koju se pozivamo pokazuje potencijalno oštećenje guma na višemilionskom mobilnom raketnom sistemu Pancir-S. Sa ovako skupim borbenim sistemom, očekuje se da bi njegovo održavanje bilo prvoklasno. Međutim, ovo vozilo je ostalo zaglavljeno u ukrajinskom blatu samo nekoliko nedelja nakon početka rata. 42
Ako se kamioni ne pomeraju često, guma na njihovim točkovima postaje lomljiva, a zidovi guma su podložni pucanju i kidanju. Problem je uobičajen kada se gume koriste sa niskim pritiskom da bi se nosile sa blatnjavim uslovima sa kojima su se ruske snage suočile u ukrajinskim ravnicama. Kada se gume za vojne kamione ostavljaju na jednom mestu mesecima, bočni zidovi postaju lomljivi na suncu i propadaju. Taj Pancir-S niko nije koristio verovatno godinu dana. 43
Za zapadne stručnjake koji su specijalizovani za pitanja održavanja kamiona američke vojske, stanje Pancir-S je velika greška. „Ako ne uradite preventivno održavanje za nešto tako važno, onda je vrlo jasno da je cela flota tretirana na sličan način“, kažu oni. 44 Fotografije pružaju dokaze o drugim kamionima sa sličnim problemima. 45
Održavanje u terenskim uslovimaKao što je pomenuto, mobilne radionice sa univerzalnom opremom, specijalnim setovima alata i kompletima rezervnih delova su veoma važne za održavanje na terenu. 46 U ukrajinskoj vojsci, pretpostavka je da se velike popravke uglavnom vrše na skrivenim lokacijama u pozadinskim urbanim područjima kako bi se prikrio proces održavanja i popravke, pošto su Ukrajinci izloženi bombardovanju ruskih dalekometnih i krstarećih raketa. 47
Postoji više informacija o Rusima. Prema Međunarodnom institutu za strateške studije, ruska vojska ima „10 brigada materijalno-tehničke podrške, koje podržavaju 11 kombinovanih armija, jednu tenkovsku armiju i četiri armijska korpusa“; ruska „zapadna i južna komanda imaju po tri armije i tri brigade materijalno-tehničke podrške za podršku“. 48
Ruska vojska je od ovih brigada za podršku formirala mobilne remontne timove koji se upućuju na ratište da na licu mesta poprave manje oštećenu i nesagorelu opremu, ugrađujući nove delove i sklopove. Međutim, uspostavljanje isturenih punktova za popravku i održavanje, koji su blizu borbenih linija, veoma je opasno. Kada popravka počne, vozila postaju nepokretna i ne mogu se pomerati u slučaju indirektne vatre ili napada neprijateljskih snaga pozadi. 49 Iz tog razloga, većina održavanja se obavlja pozadi u takozvanim remontnim bazama. Primer je Deseti specijalni puk za remont i evakuaciju, koji je rasporedio remontnu bazu na Krimu za popravku i remont naoružanja i vojne opreme ruske vojske. Ovaj puk je mobilan, spreman za raspoređivanje bilo gde i spreman da izvrši bilo koju vrstu remonta bilo koje složenosti i na bilo kojoj temperaturi. 50
Remontne baze su opremljene svim potrebnim alatima i priborom za izvođenje bilo koje vrste popravki, bez obzira na složenost i vremenske uslove. U ovim bazama zanatlije i inženjeri se bave ne samo neispravnom opremom već i njenim planskim održavanjem. Održavanje i popravke se odvijaju u prilično udobnom okruženju u šatorima sa grejanjem i svetlom. Civili rade zajedno sa vojnim predradnicima. Uzorke opreme pod garancijom daju predstavnici industrije iz kompanija u kojima se proizvode. 51
U takvim uslovima, zamena agregata je najbrži i najčešći metod popravke. 52 Na primer, ako automobil sa oštećenom šasijom stigne na mesto popravke, onda točkovi neće biti popravljeni, već će se jednostavno staviti novi. Ukoliko stigne rezervoar sa oštećenim motorom, ni on se neće popravljati, već će se ugraditi novi. 53
Obezbeđivanje rezervnih delova je uvek problem. Stoga se u borbenim uslovima nameće kanibalizam kao način obezbeđivanja rezervnih delova za oštećene sisteme u remontnim bazama. Ruski remontni bataljon navodi primer sa četiri oštećena automobila. Ako ima rezervnih delova, automobili mogu izaći već sledećeg dana. Ako ih nema, onda je princip četiri automobila ušla, dva će sigurno izaći. 54 U mirnodopskim uslovima kanibalizam se smatra nepovoljnim načinom obezbeđivanja rezervnih delova, a njegovo korišćenje je jasan pokazatelj da na ruskoj strani postoji nedostatak rezervnih delova. 55 I Ukrajinci koriste kanibalizam, ali na drugačiji način. Na njihovoj teritoriji nalazi se veliki broj oštećenih i onesposobljenih ruskih tenkova i borbenih vozila istog tipa koje koriste. 56 Svaka brigada ima jedinicu tehničkog izviđanja koja je posvećena traženju napuštenih vozila i opreme na terenu, a zatim ih transportuje do mesta popravke. Kada se deo skine sa borbenog tenka, on se onesposobljava, ali „broj zaplenjenih radnih tenkova mogao bi se prebrojati na jednoj ruci. Oni kojima je bila potrebna popravka, ali će na kraju proći, verovatno je još 30 odsto. A poslednjih 50 odsto bilo je smeće koje zahteva mnogo rada.” 57 Tako im se nameće kanibalizam kao prirodan način obezbeđivanja rezervnih delova.
Slabosti modernizacije sistemaUpotreba određene opreme u ratu brzo dokazuje da li ta oprema radi kako je predviđeno ili je na neki način manjkava, a proces popravke pruža priliku za poboljšanja ili zaobilaženje na toj opremi kako bi se ispravili svi nedostaci. 58 U ovom ratu tenkovi sovjetskog i ruskog porekla, koje inače koriste obe strane, pokazali su dve veoma važne slabosti koje je trebalo rešiti.
Prva slabost je u dizajnu ruskih tenkova i oklopnih transportera. Rani razvoj ruskih borbenih vozila se fokusirao na zamenu ljudi mašinama kao što je automatski utovarivač tenkova. Ova promena je konkretno značila da je municija smeštena u rotirajućem „transporteru” ispod nogu posade. 59 Tenkovi zapadnog porekla su na sličan način automatizovani da bi se smanjio broj članova posade, jer je tehnološko rešenje jeftinije od obuke, smeštaja i plaćanja vojnika. Za Ruse, to je omogućilo ruskoj vojsci da više ulaže u vatrenu moć, kao i da smanji siluetu tenka. 60 Međutim, slabost ruskog dizajna je u tome što kada tenk pogodi protivtenkovska raketa, on aktivira municiju ispod odeljka za posadu koja eksplodira, izbacujući kupolu iz tenka. Strašne slike pokazuju da posada u ovakvim slučajevima nema šanse da preživi. Na području Balkana, na primer, mnogi jugoslovenski tenkovi M84 (proizvedeni po licenci T-72) doživeli su istu sudbinu 1991. godine tokom bitaka za Vukovar, Hrvatska. Tenkovi su se borili bez podrške pešadije, a mnogi su uništeni u borbi na Trpinjskom putu. 61
Slike iz rata u Ukrajini pokazuju da su ova katastrofalna ubistva uobičajena. Zbog toga je novi ruski tenk Armata dizajniran sa skladištem municije u zadnjem delu kupole, kao tenkovi zapadnog porekla. Svi članovi posade sede u dobro zaštićenoj oklopnoj ćeliji odvojenoj od automatskog punjača i municije. 62
Još jedna slabost se odnosi na zaštitu od tandem bojeve glave na protivtenkovskim projektilima. Da bi se tenkovi zaštitili od ove pretnje, oni su preko osnovnog oklopa prekriveni eksplozivno reaktivnim oklopom. 63 Reaktivni oklop reaguje na udar projektila kontraeksplozijom kako bi se smanjila šteta na vozilu od metka. Najefikasniji je u zaštiti od kumulativnih raketa i posebno penetratora čvrste kinetičke energije. 64
Međutim, problem je sa gornjom stranom kupole. Moderne rakete kao što je Javelin pogađaju svoje mete na vrhu gde je oklop tanji i nije zaštićen eksplozivno reaktivnim oklopnim pločama. Ruske tenkovske posade su nedavno počele da postavljaju letve oklop preko kupole na svoje glavne borbene tenkove, posebno dizajnirane za zaštitu od udara odozgo prema dole protivtenkovske rakete Javelin ili dronova. 65 Ovaj tip improvizovanog kaveznog oklopa, koji se sve više pojavljuje na ruskim tenkovima T-80 i T-72 u ovom ratu, viđen je ranije u Siriji. 66
Dodatni oklop kaveza na vrhu može u određenoj meri smanjiti efikasnost određenih vrhunskih raketa navođenih u napad. Međutim, dok metalne strukture na vrhu kupole tenka mogu potencijalno da ometaju sekvencu detonacije RPG-a i smanje verovatnoću prodiranja u osnovni oklop, malo je verovatno da će oklop kaveza sam po sebi obezbediti značajnu zaštitu od napredne protivtenkovske vođene rakete kao što je Javelin. Ispitivanja neposredno pre rata su pokazala neefikasnost ove zaštite, a sa ratišta nema dokaza da je ova zaštita bila efikasna. 67
Krađa tehnologijeJoš jedna karakteristika ovog sukoba je krađa tehnologije sa obe strane. Obe strane su zauzele mnoge sisteme naoružanja i oklopna vozila. 68 Čim se takvi interesantni sistemi uhvate, oni se šalju u vojne fabrike ili institute na detaljno ispitivanje i analizu. Zapadne zemlje donatori procenjuju rizik od otkrivanja osetljive tehnologije ruskoj vojsci ako njihova donirana oprema bude zarobljena. Tehnološki trofeji rutinski menjaju vlasnika u modernom ratovanju, a bilo je izveštaja o ukrajinskim snagama koje su promenile situaciju i stekle uvid u rusku opremu zaplenjenu na bojnom polju. Ono što je novo je da procene rizika od opreme koja padne u ruske ruke postaju sve dublje ugrađene u nove odluke o donacijama, pošto je u toku generacijska promena u kvalitetu oružja koje ulazi u Ukrajinu. 69
Ukrajinci su predstavili analizu naprednih elektronskih čipova preuzetih iz sistema navođenja ruske krstareće rakete Kh-101 koja nije eksplodirala. 70 Ova analiza je pokazala da se ruska vojna industrija oslanja na sopstvene, ali i na zapadne izvore snabdevanja. Neki mediji su tvrdili da je veliko prisustvo napredne elektronike zapadnog porekla dokaz da su zapadne sankcije izuzetno efikasne u zaustavljanju ruske vojne proizvodnje. Majkl Kaufman, direktor ruskih studija na Institutu u Arlingtonu, izrazio je skepticizam u pogledu tvrdnji da su sankcije primorale neke ruske fabrike tenkova i druge odbrambene kompanije u Rusiji da zatvore svoja postrojenja: „Još je prerano u ratu da se očekuje značajan lanac snabdevanja problemi u ruskoj odbrambenoj industriji“. 71
Kao primer gubitka sofisticiranog zapadnog naoružanja ističe se britanska raketa Brimstone. Prva neoštećena britanska raketa Brimstone, koja ima ugrađenu tehnologiju prepoznavanja ciljeva, završila je u rukama ruske vojske u julu 2022. 72 ukrajinske snage koristile su je u regionu Zaporožja, ali je raketa neoštećena pala u ruke Rusa strani tokom borbi. Odmah je poslat u Rusiju na analizu njegove konstrukcije i tehnologije. 73 Drugi primer je kako su ruske trupe zauzele dva francuska samohodna topa Cezar u Ukrajini. Prema dostupnim informacijama, haubice su već poslate u Rusiju, gde će ih analizirati ruski konstruktori iz koncerna UralVagonZavod. 74
Raznovrsnost i složenost borbenih sistema kao problem održavanjaObe zaraćene strane koriste mnoge različite sisteme. Fondacija za odbranu demokratija iz Vašingtona je u svom izveštaju identifikovala više od 6.300 relevantnih sistema naoružanja koje koristi Ukrajina. 75 Ruska strana je primetno koristila veoma stare sisteme, što su neki zapadni analitičari tumačili kao činjenicu da nemaju dovoljno tehničkih sredstava da zamene uništene. 76 Međutim, može biti da korišćenje starijih, poznatih sistema olakšava obuku za njihovo korišćenje. Pored toga, korišćenje poznatih sistema olakšava nabavku rezervnih delova i održavanje. Ako postoje poznati sistemi, onda postoji razvijen sistem održavanja za njih. 77
Proizvodnja i održavanje tenkova i drugih oklopnih vozila je veoma složen i zahtevan proces koji zahteva jaku industrijsku bazu u zemlji. Da biste imali kompletan proces održavanja, morate imati sposobnost da izvršite generalni remont, koji se smatra najkompleksnijim vidom održavanja. Popravka teške borbene štete se kategoriše kao operacija generalnog remonta. 78 Međutim, proces generalnog remonta je veoma komplikovan i zahteva školovane i iskusne inženjere i zanatlije. Pored toga, potrebni su objekti, tehnička remontna dokumentacija, specijalni alati, instrumenti, rezervni delovi, oprema. 79
Sadašnji modeli oklopnog naoružanja i opreme kojima su ruske i ukrajinske snage opremljene predstavljaju bezbroj sistema koji pripadaju različitim službama ili specijalnostima kopnenih snaga (npr. raketno i artiljerijsko naoružanje, oklopno naoružanje, inženjering, hemikalije, komunikacije). Ova široka raznolikost je mesto gde nastaju problemi kada ova oprema treba da se popravi.
Nedostatak jedinstvene dokumentacije jedna je od najozbiljnijih prepreka tehnološkim unapređenjima i organizaciji vojnog remonta složenih modela oklopnih vozila. Prema ruskim izvorima, stručnjaci moraju da koriste petnaest do dvadeset knjiga o radu vozila i isto toliko knjiga dokumentacije za popravke. 80
Leo Peria-Peigne, stručnjak za oružje u francuskom think tanku IFRI, potvrđuje da je borbeni tenk najsloženije vojno vozilo vojske u pogledu održavanja. 81 Da bismo ilustrovali složenost zadataka održavanja vezanih za oklopne borbene sisteme, u tabeli dajemo pregled sklopova sistema za upravljanje vatrom i topa jugoslovenskog tenka M-84. Sistem za upravljanje vatrom ovog rezervoara je elektrohidrauličkog modularnog tipa, automatski sa stabilizacijom u obe ravni, integrisan sa balističkim računarom i laserskim daljinomerom, dnevno-noćnim nišanom i automatskim utovarivačem. 82
Vezano za ovaj primer, zanimljivo je pitanje kako i ko će održavati slovenačke tenkove M-84 koji su poslati u Ukrajinu. Od pedeset četiri tenka tipa M-84 u Sloveniji, samo trinaest je remontovano i modernizovano; ostali rezervoari su u rezervi od 2013. godine i sa zastarelom opremom. 83
Ukrajinci su počeli da dobijaju složene zapadne sisteme, ali nema mnogo vremena za obuku kako da ih koriste, a kamoli da ih održavaju. Saopšteno je da Bugarska neće isporučiti oružje, već će umesto toga pružiti „vojno-tehničku pomoć“; drugim rečima, popravljaće oštećeno ukrajinsko naoružanje i održavati vojnu opremu. 84 Slovačka je Ukrajincima ponudila i korišćenje remontnih kapaciteta u državnim preduzećima u vlasništvu Ministarstva odbrane, ali na komercijalnoj osnovi. 85
Pretpostavka je da će borbena upotreba brzo dovesti do potrebnog nivoa obučenosti za upotrebu, ali održavanje je daleko veći izazov koji se ne može rešiti tokom borbenih dejstava. Primer je sedam samohodnih haubica Panzerhaubitze 2000, koje je Ukrajina dobila od Nemačke. Nakon kratke obuke i intenzivnog dejstva u borbi, nije bilo problema sa upotrebom. Međutim, mehanizmi punjenja su počeli da otkazuju i cevi su se istrošile pošto su Ukrajinci za kratko vreme ispalili veliki broj granata. Popravku i remont moraće da izvrše Nemci, što zahteva da se haubice transportuju u Poljsku. 86
Ako im raznovrsnost dolaznog oružja predstavlja logističku glavobolju, vojni analitičari se slažu da je ukrajinska tehnička podrška pokazala izuzetnu sposobnost da se tome prilagodi. Peria-Peigne je rekao da Ukrajina ima značajan broj specijalista koji mogu da prihvate raznovrsnu zapadnu opremu. 87 Međutim, napori ukrajinske strane na obuci održavanja isplatiće se samo ako Zapad pošalje dovoljno tenkova i oklopnih vozila. Kada bi, na primer, Velika Britanija poslala samo deset tenkova Challenger2, to bi bio „otrovan putir“. 88
Ruski vojni časopisi ističu da je iskustvo borbenih dejstava u Ukrajini veoma važno za njihovu vojsku. Ovde će se izdvojiti iskristalisana potreba za standardizacijom, odnosno „unifikacijom“ borbenih sistema, u tolikoj meri da se važnost unifikacije stavlja na prvo mesto u pogledu inovacija i razvoja novih sistema! 89 Oni koriste slogan „Unifikacia važnih inovacija“ (unifikacija je važnija od inovacije). Na objedinjavanju vojne opreme insistiralo se čak iu Sovjetskom Savezu, koji je dostigao vrhunac do kraja Drugog svetskog rata. U Crvenoj armiji su do kraja rata na proizvodnoj traci bila samo dva glavna modela tenkova: T-34 i IS (KV), sa jednim tenkovskim motorom V-2, u dve verzije za srednje i teške tenkove. . Na osnovu ovih platformi su izgrađene i samohodne topove. 90
Ovaj pristup u Sovjetskom Savezu bio je u suprotnosti sa nemačkim pristupom u to vreme. Tehničke novine koje su Nemci uveli na frontovima Drugog svetskog rata bile su impresivne, ali su ozbiljno zakomplikovale logistiku, održavanje i popravke. Čuveni nemački general oklopnih jedinica Guderijan se sećao toga u svojim memoarima: „Hitlerove naredbe koje su zahtevale konstruktivne promene u procesu proizvodnje borbenih vozila, a samim tim i stvaranje bezbroj različitih tipova sa mnogo rezervnih delova, bile su velika greška. Sve je to dovelo do toga da je remont rezervoara na terenu postao nerešiv problem.” 91
Interesantna je situacija oko objedinjavanja ruskih glavnih borbenih tenkova. Ruska vojska koristi tri linije oklopnih vozila sa modifikacijama: T-72, T-80 i T-64. Ovo su tri krune Harkovske, Lenjingradske i Nižnjetagilske škole dizajna. Međutim, zamenljivost delova ili podsistema ovih tenkova završava se na municiji; motori, menjači i šasija su potpuno drugačiji. 92
Kada se uzme u obzir da ukrajinski vojni proizvodni program sadrži dosta novih i modifikovanih modela tenkova i borbenih oklopnih vozila, kao i razne vrste opreme koja stiže sa Zapada, jasno je da postoje problemi u održavanju i snabdevanju rezervnim delovima i za jedan i drugi. zaraćenih strana. Pri tome, naravno, Rusija je u prednosti, jer i dalje ima neoštećene skladišne kapacitete iz kojih se mogu nabaviti rezervni delovi.
ZaključakDo sada u sistemima održavanja nisu primećene nove karakteristike koje nisu viđene u ranijim ratovima, uključujući rat na Balkanu. Može se zaključiti da su glavne karakteristike ovog rata veliki broj nepovratno uništene opreme i veliki broj i raznovrsnost tehničkih sistema za koje je potrebno planirati i sprovoditi održavanje. Takav model ukazuje da je jedna od najvažnijih lekcija iz ovog rata potreba za ujedinjenjem u svim elementima tehničkih sistema, slično onome što su sovjetske snage uspešno postigle protiv snaga Vermahta u Drugom svetskom ratu. Prema standardima NATO-a, ovo se naziva interoperabilnost među saveznicima, koja teži najvišem nivou kompatibilnosti – odnosno nivou zamenljivosti kada su u pitanju municija, gorivo i sistemi snabdevanja i usluga.
NapomeneMinistry of Defence of Ukraine, “Total Combat Losses of the Enemy from 24.02.2022 to 24.07.2022,” Ukraine Government Portal, 24 July 2022, accessed 28 February 2023, https://www.kmu.gov.ua/en/news/zahalni-boiovi-vtraty-protyvnyka-z-24022022-po-24072022.
1. Jeff Schogol, “The US and NATO Disagree over an Estimate of 40,000 Russian Casualties in Ukraine,” Task and Purpose, 24 March 2022, accessed 28 February 2023, https://taskandpurpose.com/news/ukraine-nato-united-states-russian-casualties/.
2. Eric Peltz et al., “The Effect of Age on the M1 Tank: Implications for Readiness, Workload, and Recapitalization” (research brief, Santa Monica, CA: RAND Corporation, 2019), accessed 22 January 2023, https://www.rand.org/pubs/research_briefs/RB3032.html.
3. Agence France-Presse, “Logistical Challenge Looms for Ukraine over Promised Tanks,” France24, 13 January 2023, accessed 28 February 2023, https://www.france24.com/en/live-news/20230113-logistical-challenge-looms-for-ukraine-over-promised-tanks.
4. Army Techniques Publication 4-33, Maintenance Operations (Washington, DC: U.S. Government Publishing Office, 2019), 1-1, accessed 26 December 2022, https://armypubs.army.mil/epubs/DR_pubs/DR_a/pdf/web/ARN19571_ATP%204-33%20C1%20FINAL%20WEB.pdf.
5. Tomasz Smal and T. Smoła, “Transition Modification of Mobile Workshops System – Polemic Article,” in Deterioration, Dependability, Diagnostics, ed. Rosická, Zdena, Jiří Stodola, and Jiří Šťastný (Brno, CZ: University of Defense, 2011), 130.
6. John Hall, “Perhaps They Should Have Held on to Them: Hundreds of Rusting Tanks Abandoned in Secret Ukrainian Depot Unveiled as Russia’s Armored Vehicles Line Its Streets,” Daily Mail (website), 3 March 2014, accessed 28 February 2023, https://www.dailymail.co.uk/news/article-2572149/Stunning-images-huge-abandoned-tank-graveyard-Ukraine-machines-come-retirement-tensions-Russia-continue-escalate.html.
7. Darko Petković, Marinko Aleksić, and Petar Stanojević, Maintenance Concepts (Zenica, BA: University of Zenica, Faculty of Mechanical Engineering, 2020), 96.
8. Marinko Aleksić, Darko Petković, and Petar Stanojević, RCM - Reliability Centered Maintenance (Zenica, BA: University of Zenica, Faculty of Mechanical Engineering, 2011), 118.
9. Hall, “Perhaps They Should Have Held on to Them.”
10. Alexey Volynets, “Military-Industrial Inferiority Complex” [in Russian], Russian Planet, 13 December 2014, accessed 27 December 2022, https://rusplt.ru/ukraine/kompleks-voennopromyishlennoy-nepolnotsennosti-14852.html.
11. “Map of the Armored Industry of Ukraine: Up to 80% of Large Enterprises Are Blocked or under the Control of the Russian Federation” [in Russian], MashNews, 14 March 2022, accessed 14 March 2022, https://mashnews.ru/bronetankovaya-otrasl-ukrainyi-do-80-krupnyix-predpriyatij-blokirovanyi-ili-pod-kontrolem-rf.html.
12. Ibid.
13. Roman Pagulych, “Losses in the War: How the Ukrainian Armor Suffered and How the Army Is Strengthened” [in Russian], Crimea Realities, 16 June 2020, accessed 28 February 2023, https://ru.krymr.com/a/chem-usilivayut-ukrainskuyu-armiyu/30674187.html.
14. “Map of the Armored Industry of Ukraine.”
15. Jack Detsch and Robbie Gramer, “Russian Troops Are Taking Putin’s Orders to Demilitarize Ukraine Literally,” Foreign Policy (website), accessed 28 February 2023, https://foreignpolicy.com/2022/05/04/russia-demilitarize-ukraine-arms-facilities/.
16. “Map of the Armored Industry of Ukraine.”
17. Elena Roshchina, “Ukroboronprom Has Mastered the Repair of ‘Captured’ Military Equipment of Russians” [in Russian], Pravda (website), accessed 28 February 2023, https://www.pravda.com.ua/rus/news/2022/03/29/7335426/.
18. Kelsey Vlamis, “Mechanics in Ukraine Are Repairing Russian Tanks That Were Damaged and Captured in Battle So They Can Be Used by Ukrainian Forces,” Business Insider, accessed 28 February 2023, https://www.businessinsider.com/ukraine-mechanics-repair-russian-tanks-for-use-by-ukrainian-forces-2022-5.
19. Roshchina, “Ukroboronprom Has Mastered the Repair of ‘Captured’ Military Equipment of Russians.”
20. Tara Copp, “Five Reasons Why Russian Forces Are Struggling in Ukraine,” Defense One, 1 March 2022, accessed 28 February 2023, https://www.defenseone.com/threats/2022/03/five-reasons-why-russia-struggling-ukraine/362636/.
21. “Map of the Armored Industry of Ukraine.”
22. Dan DeLuce, “The West Should Help Ukraine Get More Russian-Made Weapons and Ammo from Around the World, a Think Tank Says,” NBC News, 6 July 2022, accessed 28 February 2023, https://www.nbcnews.com/news/military/west-help-ukraine-get-russian-made-weapons-ammo-world-think-tank-says-rcna36809.
23. “Soviet Armored Vehicle Industry,” Global Security, accessed 25 June 2022, https://www.globalsecurity.org/military/world/russia/industry-ground-intro.htm.
24. Hleb Kanevsky, “Putin’s Favorite Factory. Tanks of the Largest Producer of the Russian Federation Have Been Under Sanctions Since 2014, But They Travel in Ukraine. How Did It Happen?” [in Ukrainian], Forbes Ukraine, 10 May 2022, accessed 28 February 2023, https://forbes.ua/inside/ulyubleniy-zavod-putina-koli-vin-pide-na-dno-10052022-5933?fbclid=IwAR1CK-KLp_C2IQ46IFLAZE98nOqanbQjBFD7v-VfELuj9lJEctrwXaTgDak; “Chelyabinsk Tractor Plant - Uraltras Ltd,” Army Guide, accessed 28 February 2023, http://www.army-guide.com/eng/firm1366.html.
25. Boyko Nikolov, “Russia Doesn’t Produce Tanks, Uralvagonzavod with Half Production,” BulgarianMilitary.com, 8 July 2022, accessed 28 February 2023, https://bulgarianmilitary.com/2022/07/08/russia-doesnt-produce-tanks-uralvagonzavod-with-half-production.
26. “Russia’s Only Tank Factory Closes,” Rebellion Research, 27 March 2022, accessed 28 February 2023, https://www.rebellionresearch.com/russias-only-tank-factory-closes.
27. Boyko Nikolov, “Burnt Tanks Return to Russia, Repair Plants Refuse Repairs,” BulgarianMilitary.com, 6 July 2022, accessed 28 February 2023, https://bulgarianmilitary.com/2022/07/06/burnt-tanks-return-to-russia-repair-plants-refuse-repairs/.
28. Ibid.
29. “Russia: New Law Obliges Companies to Assist Govt. with War Mobilization,” Business & Human Rights Resource Centre, 26 September 2022, accessed 27 December 2022, https://www.business-humanrights.org/en/latest-news/russia-new-law-obliges-multinational-cos-to-assist-with-war-mobilization/.
30. Nikolov, “Burnt Tanks Return to Russia.”
31. “Ukraine: Why Has Russia’s 64km Convoy near Kyiv Stopped Moving?,” BBC News, 3 March 2022, accessed 28 February 2023, https://www.bbc.com/news/world-europe-60596629.
32. Bonnie Berkowitz and Artur Galocha, “Why the Russian Military Is Bogged Down by Logistics in Ukraine,” Washington Post (website), 30 March 22022, accessed 27 December 2022, https://www.washingtonpost.com/world/2022/03/30/russia-military-logistics-supply-chain/.
33. “BREM-1 Armored Recovery Vehicle,” Military-Today.com, accessed 28 February 2023, http://www.military-today.com/engineering/brem1.htm.
34. Alex Vershinin, “Feeding the Bear: A Closer Look at Russian Army Logistics and the Fait Accompli,” War on the Rocks, 23 November 2021, accessed 28 February 2023, https://warontherocks.com/2021/11/feeding-the-bear-a-closer-look-at-russian-army-logistics/.
35. Ibid.
36. Berkowitz and Galocha, “Why the Russian Military Is Bogged Down by Logistics in Ukraine.”
37. Ryan T. Baker, “Logistics and Military Power: Tooth, Tail, and Territory in Conventional Military Conflict” (PhD diss., Columbian College of Arts and Sciences, George Washington University, 17 May 2020), 8.
38. Robert Dalsjö, Michael Jonsson, and Johan Norberg, “A Brutal Examination: Russian Military Capability in Light of the Ukraine War,” Global Politics and Strategy 64, no. 3 (2022): 7–28, https://doi.org/10.1080/00396338.2022.2078044.
39. Marinko Aleksić and Rajko Vidojević, Self-Propelled Anti-Aircraft Gun 30/2 mm – Praga, New Bulletin 5, COBISS.CG-ID 59547394 (Belgrade, RS: Military Publishing House, 1997), 83.
40. Roman Skomorokhov, “No Panic: Lend-Lease Is Not a Recipe for Victory” [in Russian], Military Review (Tanks and Stuff), 11 May 2022, accessed 11 May 2022. https://topwar.ru/195895-bez-paniki-lend-liz-ne-est-recept-pobedy-tanki-i-prochee.html.
41. Dylan Malyasov, “Russian Pantsir-S1 Stuck in Mud in Southern Ukraine,” Defence Blog, 28 February 2022, accessed 28 February 2023, https://defence-blog.com/russian-pantsir-s1-stuck-in-mud-in-southern-ukraine/.
42. Brad Lendon, “What Images of Russian Trucks Say About Its Military’s Struggles in Ukraine,” CNN, 14 April 2022, accessed 28 February 2023, https://www.cnn.com/2022/04/14/europe/ukraine-war-russia-trucks-logistics-intl-hnk-ml/index.html.
43. Ibid.
44. Andrew Bogie, “Are Tire Issues Hampering Russian Military Progress in Ukraine?,” Tyre Press, 4 March 2022, accessed 28 February 2023, https://www.tyrepress.com/2022/03/are-tyre-issues-hampering-russian-military-progress-in-ukraine/.
45. Smal and Smoła, “Transition Modification of Mobile Workshops System,” 129–35.
46. “Map of the Armored Industry of Ukraine.”
47. Vershinin, “Feeding the Bear.”
48. Ibid.
49. Valentin Gvozdev, “In Full Readiness: How Military Equipment is Maintained for a Special Operation in Ukraine” [in Russian], Zvezda TV, 11 March 2022, accessed 11 March 2022, https://tvzvezda.ru/news/202231174-0dp0I.html.
50. Ibid.
51. Nikola Vujanović, Reliability Theory of Technical Systems (Belgrade, RS: Military Publishing News Center, 1990).
52. Stanislav Ivashchenko and Maxim Kryukov, “Armor Healers: How the Repair Battalions of the RF Armed Forces Repair Military Equipment Right in the Field during a Special Operation” [in Russian], Zvezda TV, 2 June 2022, accessed 2 June 2022, https://tvzvezda.ru/news/202262517-Ymfrv.html.
53. “Put on the Move: How the Repair Battalions of the RF Armed Forces Give a Second Life to Failed Equipment” [in Russian], Zvezda TV, 23 May 2022, accessed 23 May 2022, https://tvzvezda.ru/news/2022523738-IFLk2.html.
54. John C. Johnson, “Days of Cannibalizing Military Aircraft for Spare Parts Coming to an End,” National Defense (website), 20 November 2018, accessed 28 February 2023, https://www.nationaldefensemagazine.org/articles/2018/11/20/maintainers-cannibalizing-interchangeable-parts-to-end.
55. “Ukrainians Search Destroyed Russian Military Vehicles for Spare Parts,” Reuters, 20 September 2022, accessed 28 February 2023, https://www.reuters.com/news/picture/ukrainians-search-destroyed-russian-mili-idUSRTSBEFMR; Samantha Schmidt, Isabelle Khurshudyan, and Serhii Korolchuk, “Captured Russian Tanks and Equipment Are Coveted Trophies — and a Headache,” Washington Post (website), 27 December 2022, accessed 28 February 2023, https://www.washingtonpost.com/world/2022/12/27/ukraine-russia-tanks-military-vehicles/.
56. Schmidt, Khurshudyan, and Korolchuk, “Captured Russian Tanks and Equipment.”
57. Aleksić and Vidojević, “Self-Propelled Anti-Aircraft gun 30/2 mm – Praga”; Evgeny Fedorov, “The Real Unification of Military Equipment is an Important Consequence of the Special Operation ‘Z’” [in Russian], Military Review, accessed 12 June 2022, https://topwar.ru/198694-totalnaja-unifikacija-boevoj-tehniki-vazhnejshee-sledstvie-specoperacii-z.html.
58. Asymmetric Warfare Group, Russian New Generation Warfare Handbook (Fort Meade, MD: Asymmetric Warfare Group, 2016), accessed 28 February 2023, https://info.publicintelligence.net/AWG-RussianNewWarfareHandbook.pdf.
59. Lester Grau and Charles Bartles, The Russian Way of War: Force Structure, Tactics, and Modernization of the Russian Ground Forces (Fort Leavenworth, KS: Foreign Military Studies Office, 2017), accessed 28 February 2023, https://www.armyupress.army.mil/portals/7/hot%20spots/documents/russia/2017-07-the-russian-way-of-war-grau-bartles.pdf.
60. Davor Runtić, Vukovar and the Eastern Battlefield, book 2 (Vinkovci, HR: Vinkovci Publishing, 2009); Petar Horvatić, “(Video) Memento on the Eve of the Storm – Marko Babić and His Heroes ‘Stacked’ a Huge Tank Cemetery on Trpinjska Road!” [in Croatian], Narod HR, 5 July 2019, accessed 5 May 2022, https://narod.hr/kultura/video-5-srpnja-2007-memento-uoci-oluje-marko-babic-i-i-junaci-stvorili-groblje-tenkova-na-trpinjskoj-cesti.
61. “Armata - Main Battle Tank,” Military-Today.com, accessed 28 February 2023, http://www.military-today.com/tanks/armata.htm.
62. Joseph Trevithick, “U.S. Army M1 Abrams Tanks in Europe Are Getting Explosive Reactive Armor,” The Drive, 29 June 2019, accessed 28 February 2023, https://www.thedrive.com/the-war-zone/8144/u-s-army-m1-abrams-tanks-in-europe-are-getting-explosive-reactive-armor.
63. Deb Sheershoo, “Explained: How Explosive Reactive Armor Works?,” DefenceXP, 25 February 2021, accessed 28 February 2023, https://www.defencexp.com/explained-how-explosive-reactive-armour-works/.
64. Dylan Malyasov, “Ukraine Demos a ‘Big Surprise’ for Russia,” Defence Blog, 23 December 2023, accessed 23 December 2021, https://defence-blog.com/ukraine-demos-a-big-surprise-for-russia/.
65. Sebastien Roblin, “Russian Tanks Massing Near Ukraine Sport Mods Against Drones, Javelin Missiles,” Forbes (website), 29 November 2021, accessed 1 March 2023, https://www.forbes.com/sites/sebastienroblin/2021/11/29/russian-tanks-massing-near-ukraine-sport-mods-against-drones-javelin-missiles/?sh=605091bc65e9.
66. Thomas Newdick, “Ukrainian Troops Test Javelin Missile Against Russian Cage-Style Improvised Tank Armor,” The Drive, 23 December 2021, accessed 1 March 2023, https://www.thedrive.com/the-war-zone/43648/ukrainian-troops-test-javelin-missile-against-russian-cage-style-improvised-tank-armor.
67. Schmidt, Khurshudyan, and Korolchuk, “Captured Russian Tanks and Equipment Are Coveted Trophies.”
68. Sebastian Sprenger, “The Race to Arm Ukraine Highlights West’s Worry of Losing Tech Secrets,” Defense News, 8 June 2022, accessed 1 March 2023, https://www.defensenews.com/global/europe/2022/06/08/the-race-to-arm-ukraine-highlights-wests-worry-of-losing-tech-secrets/.
69. Howard Altman, “Captured Russian Weapons Are Packed with U.S. Microchips,” The Drive, 27 May 2022, accessed 1 March 2023, https://www.thedrive.com/the-war-zone/captured-russian-weapons-are-packed-with-foreign-microchips.
70. Ana Swanson, John Ismay, and Edward Wong, “U.S. Technology a Longtime Tool for Russia, becomes a Vulnerability,” New York Times (website), 2 June 2022, accessed 1 March 2023, https://www.nytimes.com/2022/06/02/business/economy/russia-weapons-american-technology.html.
71. “There Was a Photo of the Latest British Weapons for Ukraine” [in Russian], Lenta, 8 May 2022, accessed 23 June 2022, https://lenta.ru/news/2022/05/08/brimstone/.
72. Ibid.
73. “UralVagonZavod Conveyed ‘Gratitude’ to Macron for the 155-mm Caesar Self-Propelled Guns Delivered to Ukraine” [in Russian], Military Review, 23 June 2022, accessed 23 June 2022, https://topwar.ru/198172-uralvagonzavod-peredal-blagodarnost-makronu-za-postavlennye-ukrainu-155-mm-sau-caesar.html.
74. Ryan Brobst, John Hardie, and Bradley Bowman, “Non-NATO Sources of Soviet and Russian Arms for Ukraine,” FDD Visuals, 6 July 2022, accessed 1 March 2023, https://www.fdd.org/analysis/2022/07/06/non-nato-sources-of-soviet-and-russian-arms-for-ukraine/.
75. Alberto Nardelli, “Russia Turns to Old Tanks as It Burns through Weapons in Ukraine,” Japan Times (website), 15 June 2022, accessed 1 March 2023, https://www.japantimes.co.jp/news/2022/06/15/world/russia-old-tanks-ukraine/.
76. Fedorov, “The Real Unification of Military Equipment.”
77. Federal Secretariat for National Defense, Technical Service Rule (Belgrade, RS: Federal Secretariat for National Defense, 1979 [obsolete]), accessed 9 March 2023, https://www.kupindo.com/Vojna-literatura/71966933_Pravilo-tehnicke-sluzbe.
78. Marinko Aleksić, Ship’s Artillery Overhaul Designing, New Bulletin 6, COBISS.CG-ID 59547394 (Belgrade, RS: Military Publishing House, 1998), 77.
79. Valery Kovalev, Leonid Kutarov, and Ivan Stepanchuk, Military Overhaul - Process Complex (Minsk, BY: Belarusian Digital Library, 2014), accessed 24 May 2022, https://library.by/portalus/modules/warcraft/readme.php?subaction=showfull&id=1407042233&archive=&start_from=&ucat=&.
80. Agence France-Presse, “Logistical Challenge Looms for Ukraine over Promised Tanks.”
81. M. Đorđević, “Thirty Two Years of the M-84 Tank,” Defense 232, special supplement 119 (Belgrade, RS: Military Publishing House, 2015).
82. “Slovenian M-84 Tanks on the Way to Ukraine,” Obrama, 15 July 2022, accessed 1 March 2023, https://www.obramba.com/novice/kopno/slovenski-tanki-m-84-na-poti-v-ukrajino/.
83. Christopher Nehring, “Bulgaria: Government Crisis, Secret Weapons Shipments and a Stroke of Genius,” Deutsche Welle, 5 October 2022, accessed 1 March 2023, https://www.dw.com/hr/bugarska-kriza-vlade-tajne-isporuke-oru%C5%BEja-i-jedan-genijalan-potez/a-61746136.
84. Michal Hudec, “Slovakia Offers to Repair Ukrainian Military Equipment,” Euractiv, 17 April 2022, accessed 1 March 2023, https://www.euractiv.com/section/politics/short_news/slovakia-offers-to-repair-ukrainian-military-equipment/.
85. “Ukraine Reports Problems with German Self-Propelled Howitzers,” NTV, 29 July 2022, accessed 1 March 2023, https://www.n-tv.de/ticker/Ukraine-meldet-Probleme-mit-deutschen-Panzerhaubitzen-article23495312.html.
86. Agence France-Presse, “Logistical Challenge Looms for Ukraine over Promised Tanks.”
87. Ibid.
88. Fedorov, “The Real Unification of Military Equipment.”
89. Ibid.
90. “How Tanks Were ‘Patched’ during the War, Hitler’s Mistake and the Soviet ‘Letuchki’ (Welding)” [in Russian], Zen, 29 December 2019, accessed 24 May 2022, https://dzen.ru/media/eurowelder/kak-latali-tanki-vo-vremia-voiny--oshibka-gitlera-i-sovetskie-letuchki--svarka-5e08749378125e00aeec689f.
91. Fedorov, “The Real Unification of Military Equipment.”
O autorimaPukovnik dr Marinko Aleksić, Vojska Crne Gore, u penziji, vanredni je profesor na Pomorskom fakultetu Bar i rukovodilac istraživanja i razvoja u odbrambenoj industriji Poliek Berane, Crna Gora. Doktorirao je inženjerstvo održavanja na Ratnoj školi – Vojnotehnička akademija u Beogradu i diplomirao industrijsku elektroniku na Vojnotehničkom fakultetu u Zagrebu. Aleksić je tokom pukovničke karijere služio u Pomorsko-remontnom zavodu Tivat kao specijalista za održavanje kompleksnih sistema vojske i mornarice i načelnik Odjeljenja za standardizaciju i kodifikaciju u Ministarstvu odbrane Crne Gore. Bio je direktor Nacionalnog kodifikacionog biroa Crne Gore. Aleksić je dobio nagradu za doprinos NATO kodifikaciji kao član Glavne grupe direktora NATO komiteta AC 135 u novembru 2018.
dr Sead Cvrk, Vojska Crne Gore, u penziji, završio je Vojnu pomorsku akademiju u Splitu, Hrvatska. Magistarske i doktorske studije pohađao je na Univerzitetu Crne Gore. Cvrk je oko dvadeset osam godina obavljao komandne dužnosti na brodovima i komandama Ratne mornarice Jugoslavije i Vojske Crne Gore. U Ministarstvu odbrane Crne Gore obavljao je poslove savetnika za održavanje pomorskih sredstava. Trenutno je zaposlen na Pomorskom fakultetu u Kotoru Univerziteta Crne Gore, kao saradnik u nastavi.
Pukovnik dr Dražen Božović, Vojska Crne Gore, u penziji, docent je na Jadranskom univerzitetu u Baru. Završio je Višu vojnu školu pešadije i magistrirao i doktorirao krizni menadžment na Fakultetu bezbednosti Univerziteta u Beogradu. Petnaest godina obavljao je komandne dužnosti u specijalnim jedinicama Vojske, a potom i u Ministarstvu odbrane Crne Gore kao savetnik za strateško planiranje i načelnik Uprave za kontrolu naoružanja (Verifikacioni centar Crne Gore).
Izvor
