Odbrana Beograda 1915.godine
dzumba:
2.8. Borbe od 8. do 11. oktobra i pad Beograda
Na savskoj obali, pod pritiskom Nemaca delovi 7. puka II poziva, premoreni i iscrpljeni borbama i zbog velikih gubitaka bili su primorani da odstupe na Čukaricu. Na taj način stvorila se praznina između Beogradskog i Ostružničkog odseka što su Nemci iskoristili. Uz snažnu artiljerisjku podršku 208.puk 44. nemačke divizije i delovi 43. divizije do mraka pada mraka 08.oktobra zauzeli su Banovo brdo, Čukaricu i Topčidersko brdo.
Na Dunavu Srbi su se i dalje držali, čak su uspeli da unište i oštete tri austro-ugarska monitora. Međutim, oko podnove austro-ugarska teška artiljerija ( kalibra 305mm) uspela je da neutrališe sve preostale srpske topove. Oko 16.00 časova 8.oktobra proređene srpske čete povlače se iz Banatske ulice, a Austro-ugari oko 18.00 časova izbijaju u Dušanovu ulicu.
Na taj način Nemci i Austro-ugari uspostavili su čvrst, dovoljno dubok i širok mostobran koji im je omogućavao dalje napredovanje. Ceneći da je povoljnije da povuče svoje snage i skrati liniju odbarne, oko 2.30 časova 9. oktobra komandant Odbrane Beograda , general Živković naređuje da se srpske snage povuku na liniju: Veliki Vračar-Dedinje-Petlovo brdo-Železnik-Ostružnica. Na tom položaju su se već nalazili Komabinovani odred i delovi Timočke divizije II poziva.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
General Mihajlo Živković, komandant Odbrane Beograda
Oko 6 časova austro-ugarska 59. divizija je zaizela Kalemegdan, oko 6.15 delovi nemačke 43. divizija zauzimaju kraljev dvor. Nemačke snage pokušavaju da odmah potom zauzmu i Dedinje ali bivaju odbijeni. Tek oko 17.00 časova, posle snažne podrške artiljerije uspevaju u tome. Međutim, srpske snage i ako u defanzivi ne odustaju lako. Protivnapadom odbacuju Nemce do Topčidera. Za to vreme austro-ugarske 57. i 59. divizija uspevaju da izbiju na potez Vojna bolnica- Kalenić pijaca-Novo groblje-Karaburma.
Uveče 9.oktobra položaji srpske odbrane (Komabinovani odred i Timočka divizija II poziva) protezali su se linijom : Veliki Vračar - Konjarnik -Voždovac - Dedinje - Straževica - Petlovo brdo - Železnik - Ostružnica. Gubici su bili ogromni. Za tri dana borbi 10.kadrovski puk izgubio je 2/3 ljudstva, a 7. i 14. puk po polovinu.
U isto vreme nemačke i austro-ugarske jedinice su bile u sledećem rasporedu: 44.divizija na Banovom brdu, 43.divizija na Topčiderskom brdu i kod Auto-komande, 59 divizija kod Kalenić pijace, Novog groblja i kod današnjeg Vukovog spomenika, 57 divizija na Velikom Vračaru, a landšturm brigada "Haustein" u severnom delu Beograda.
Noći 9/10.oktobra Nemci i Austro-ugari su podigli pontonske mostove prebacili divizijsku artiljeriju i počeli napada na Dedinje i Veliki Vračar. Dva noćna napada 43. divizije Srbi su odbili, ali 10.oktobra oko 11.00 časova, pod snažnom artiljerijskom vatrom morali su da popuste. U isto vreme 44. divizija zauzima Žarkovo, a 57.divizija napušteni Veliki Vračar.
Noću 10/11.oktobra Srbi se povlače na liniju:Čolin grob - Klupe - Erino brdo - Torlak - Straževica - Petlovo brdo - Ostružnica. Na taj način su praktično petodnevne borbe za sam grad Beograd završene. Grad Beograd je okupiran i ostaće tako do oslobođenja 1918.godine.
Gubitkom Beograda put za prodiranje neprijatelja u srce Srbije bio je otvoren. Zauzimanjem njene prestonice zapečaćena je sudbina Srbije.
dzumba:
2.9. Hrabrost i viteštvo srpskih vojnika
Srbi su i borbama za odbranu Beograda izgubili oko 5000 boraca (poginuli, ranjeni, zarobljeni, nestali), dok je neprijatelj, po njegovim izvešatajima imao 1182 poginula, 8619 ranjenih vojnika. Jedinice srpske vojske sastavljene od četiri generacije dale su sve od sebe, ali nisu mogle da se suprotstave nadmoćnijem neprijatelju. General Živković u svom izvešatju Vrhovnoj Komandi piše: "Smatram za svoju dužnost da istaknem kako su se naše trupe sa retkom hrabrošću i samopregorom borile, i da su od sebe dale najviše što se od njih očekivalo. Starešine su svojim ličnim angažovanjem sa vrlo velikom energijom i samopregorom podržavali moral trupa, iako su sami pretrpeli neverovatne gubitke. Naše su trupe sa uspehom odolevale napadima jačeg neprijatelja. Čak su vršile i energične kontranapade. Uopšte, može se reći da naša pešadija svojom hrabrošću prevazilazi nemačku i austro-ugarsku pešadiju."
Kao primer viteštva, ili čojstva srpske vojske može se navesti primer pogibije potpukovnika Fon Blotnica, komandanta 208.puka 44.divizije nemačke vosjke koji je poginuo prilikom napada na Veliku adu Ciganliju. Pošto su odbili nemački napad koji je lično predvodio Fon Blotnic leš ubijenog nemačkog komandanta ostao je među srpskim vojncima. Njegove lične stvari su popisane. Među njima je nađeno i pismo koje mu je neposredno pred polazak u napad na Beograd poslala njegova kćerka. U pismu, je između ostalog stajala adresa devojke koja ga je napisala. Komandat srpskih jedinica je odlučio da se preko Crvenog krsta kćerci poginulog neprijateljskog komandanta uputi obaveštenje o pogibiji oca. U pismu joj je izjavljeno saučešće, ali i opisana pogibija i izrečena pohvala junaštvu i hrabrosti njenog oca, na koga kći može biti ponosna jer je poginuo kao junak, predvodeći svoje vojnike. Takođe, navedeno je gde je sahranjen, kao i to da su lične stvari sačuvane i da će prvom prilikom biti poslate. Od kćerke poginulog Fon Blotnica kasnije je stigao odgovor u kome ona iako ožalošćena čestita junačkoj srpskoj vojsci na ljudskoj pažnji i izražava želju da upozna ljude koji su sahranili njenog oca. Ta želja joj se ispunila posle rata kada je dobila i lične stvari svog oca.
O kvalitetu i hrabrosti srpskih vojnika najbolje svedoče reči generala Makenzena, komandanta svih snaga u napadu na Srbiju 1915.godine. On u svojim memoarima kaže: "Borili smo se sa junacima iz bajke". Nemački vojnici i oficiri su kao znak viteškog poštovanja prema hrabrim srpskim vojnicima, nad humkom poginulih srpskih vojnika u Košutnjaku, još za vreme rata, pored velikog, namenjenog svojim vojnicima, podigli skroman spomenik sa natpisom:"Ovde počivaju srpski junaci".
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Spomenik u Košutnjaku koji su još u toku Prvog svetskog rata podigli Nemci poginulim srspkim vojncima
Fotografija je preuzeta sa Vikipedije
dzumba:
3. NASTAVAK OFANZIVE NEMAČKIH I AUSTRO-UGARSKIH SNAGA 1915.GODINE
Kao što je već rečeno težište napada Nemaca i Austro-Ugara na Srbiju bilo je na pravcu koji od Smederava vodi dolinom Velike Morave. Nosilac napada je bila nemačka 11. armija. U periodu od 7. - 9.oktobra njeni 10. 4. i 3. korpus prešli su Dunav odbacili slabe srpske snage na tom sektoru i formirale veliki mostobran. Za nastavka napada trebalo je zauzeti Beograd. U prethodnom poglavlju je opisan kako su tekle borbe za Beograd. Kada je praktično Beograd pao, 11.oktobra stekli su se uslovi za nastavak prodora nemačke 11. armije u dubinu Srbije.
Treća austro-ugarska armija je relativno lako prešla Savu od Progora i Boljevaca ali je bila praktično zaustavljena odmah po prelasku. Slično je prošla i grupa pod komandom generala Sorsića koja je Savu prešla kod Šapca, i grupa generala Štrajta koja je prešla Drinu kod Međoša. Jedinice 62.divizije, koja je napada iz pravca Višegrada, su bile čak i odbačene. Do 17.oktobra združene nemačke i austro-ugarske snage su maksimalno napredovale 15 km od obale graničnih reka. Napad Bugara je kasnio u odnosu na postignuti dogovor. Počeo je 14. umesto 11. oktobra. Bugarska 2. armija relativno lako je potisnula slabe srpske snage i 17. oktobra zauzela Vranje presekavši prugu Niš-Skoplje. Bugarska 1.armija je zadržana na granici jer su srpske snage pružile jak otpor.
Pošto je bugarski prodor bitno usložio situaciju na srpskom severnom frontu Srapska Vrhovna Komanda odlučuje da skrati front i odbranu organizuje na liniji Bagrdan-reka Lepenica i tu sačeka saveznike koje je očekivala da krenu od Soluna. Međutim, Nemci i Austro-ugari posle pregrupisavanja na mostobranima i Bugari sa istoka kreću u novu ofanzivu. Makenzen naređuje svim snagama da Srbe sabiju u središnji deo zemlje i tu je dotuku. Srpska Vrhovna Komanda je osetila nameru neprijatelja i naređuje svojim jedinicam da se postepeno povlače ka Kosovu gde bi se sačekali saveznici. Povlačenje počinje 23.oktobra kada su 1.i 3. armija i Odbrana Beograda počele povlačenje ka planini Kotlenik. Druga armija 2. novembra napušta Niš i prelazi na drugu stranu Južne Morave, a u približno isto vreme i 1. i 3. armija prelaze na desnu obalu Zapadne Morave. Tako je pokušaj Makenzene o okruženju i uništenju srpske vojske propao.
Zauzimanjem Niša i odbacivanjem srpskih snaga ka jugozapadu osnovni cilj Nemačke ofanzive je bio ispunjen. Oslobođena je kopnena komunikacija od Beograda ka Sofiji i dalje ka Turskoj i Dunavski rečni plovidbeni put je bio oslobođen za kretanje brodova.
Pokušaj saveznika da se probiju od Soluna ka Severu je propao. Savezničke snage (57. 122. i 156. francuska divizija) su došle do mesta Gradsko u Makedoniji i tu stale, a potom se vratile.
Srpska Vrhovna komanda je sredinom novembra (17. do 21.) pokušala da sa prostora Kosova izvrši proboj ka Skoplju (Bregalnička, Timočka divizija i Trupe nove oblasti). I pored početnog uspeha srpski napad su Bugari slomili i definitivno primorali srpsku vojsku da izlaz traži u pokretu ka Albaniji i Crnoj Gori. Srpska Vrhovna Komanda 25.novembra izdaje direktivu o povlačenju preko Albanije sprečivši da makenzenove trupe opkole i unište Srbe na prostoru Kosmeta. Makenzen je samouvereno cenio da je njegov zadatka obavljen, a Srpska vojska, odbačena u nepristupačne i "gladne" planine Albanije i Crne Gore praktično uništena i borbeno neupotrebljiva. Kao što danas znamo prevario se jer je posle neviđene golgote Srpska vojska do marta došla do Krfa, gde je uz pomoć saveznika oporavljena, kasnije upućena na Solunski front, odakle se 1918.godine pobedonosno vratila i oslobodila porobljenu zemlju i njen glavni grad Beograd.
dzumba:
Z A K LJ U Č A K
Tokom istorije Beograd je bio na meti raznih vojski i zavojevača. I pre i posle 1915.godine borbe su vođene za Beograd i oko Beograda, ali su one vođene početkom oktobra 1915. godine upamćene po žestini i besprimernom herojstvu njegovih branilaca, ne samo vojnika, već i građana. Njegov geografski položaj, na kapiji Balkana, na raskrsnici strateških puteva koji od centralne Evrope vode ka jugu Balkana i Bliskom istoku, uticali su na to da stalno, pa i 1915. bude vojna meta. Nije moguće osvajati Balkan a da Beograd bude zaobiđen. Nije moguće kontrolisati plovidbu Dunavom, a da se Beograd ostavi.
Ta 1915.godina i odlučan otpor srpske vojske u Beogradu su značajni po mnogo čemu:
- Na Beograd je napala najveća sila u dotadašnjoj njegovoj istoriji;
- Po prvi put su vođene dugotrajne ulične borbe u velikom gradu savremenim vatrenim oružjem;
- Bio je to najveći desant preko reke u dotadašnjoj istoriji vojevanja;
- Odlučnost i moral srpskih vojnika i naroda koji je stao uz svoju vojsku, bili su odlučujući činilac da neprijatelj pretrpi velike gubitke i uspori svoju ofanzivu;
- Tek masovnom koncentracijom i dejstvom teške artiljerije, kao i zbog napada Bugara sa Istoka otpor branilaca je bio slomljen.
Srpska vojska je u borbama za Beograd pokazala visok moral, dostojan pravih vitezova, takvo junaštvo pred kojim je i neprijatelj ostao zadivljen. Za podvige njegovih branilaca, ne samo vojnika, nego i građana Predsednik Francuske je odlikovao Beograd 21.12.1920.godine ordenom Krsta viteza legije časti, a Čehoslovačka vlada je 28.09.1925.godine odlikovala Beograd ordenom Ratnog krsta.
Posle prvog svetskog rata na Avali, na mestu gde je sahranjen nepoznati srpski vojnik poginuo u odbrani Beogarada 1915.godine, podignut je velelepan mauzolej-spomenik "Neznanom junaku"(rada Ivana Meštrovića), kao uspomenu na sve znane i neznane poginule vojnike u prethodnim, a nažalost pokazaće se i budućim ratovima.
dzumba:
L I T E R A T U R A
1. Vojna enciklopedija, knjiga 1, knjiga 9, VIZ, Beograd, 1969. i 1970.godine;
2. Petar Tomac, Prvi svetski rat, VIZ, 1973.godine,
3. Žika Živulović, Odbrana Beograda 1915.godine, feljton objaven u časopisu Vojska od broja 452 do 458. 2000.godine;
4. Vojni leksikon, VIZ,1981.godine
Navigation
[0] Message Index
[#] Next page
[*] Previous page