Razvoj i funkcionisanje postanskog saobracaja na prostoru nekasnje Jugoslavije

[vitez koja]

Prva međumesna telefonska veza za potrebe dvora i državnih organa uspostavljena je 1886. godine između Beograda i Niša, a telefonski razgovor vodili su kralj Milan Obrenović i Milutin Garašanin.
Za vreme srpsko-bugarskog rata, u toku primirja, januara 1886. godine, bila je uspostavljena telefonska veza između Beograda i Niša. Vrhovna komanda nije bila zadovoljna brzinom otpremanja depeša, pa je dala naređenje Anti Jovanoviću, inspektoru vojnih telegrafa, da za 18 sati uspostavi telefonsku vezu između ovih gradova. Pošto je naređenje trebalo da se izvrši u nemoguće kratkom roku, upotrebljene su stare telegrafske žice, ali su one stvarale velike smetnje u vezi. Telefonske aparate i materijal u Nišu su doneli Dragomir Brzak, sekretar Poštansko-telegrafskog odeljenja, i mehaničar Gustav Haber. Ipak, povezivanje Beograda sa Nišom preko slušalice očekivalo se sa ogromnim nestrpljenjem. Na jednoj strani aparata, u Nišu, bio je kralj Milan Obrenović, a na drugoj, u prestonici, Milutin Garašanin, ministar inostranih dela. Jedva su se čuli. Pošto je upozoren da govori glasnije, Garašanin je odgovorio: "Veličanstvo, ja govorim tako jako, da kad bi se popeo na toranj Saborne crkve, vi biste me morali čuti u Nišu i bez telefona!" Tako je propao prvi pokušaj da se uspostavi pouzdana međugradska veza.

Ovu međumesnu telefonsku liniju, jedinu u tadašnjoj Srbiji, kralj Aleksandar Obrenović ustupio je Zadruzi poštansko-telegrafskih službenika 1895. godine, za potrebe prenosa koncerta koji su istovremeno održavani u Beogradu i Nišu u humanitarne svrhe. Tim povodom priređena je zabava u sali „Кod Кolarca“.


Dve godine kasnije, na predlog načelnika Poštansko-telegrafskog odeljenja Ž. Anđelića, a u interesu "bržeg sporazumevanja i rada, koji u mnogim prilikama valja odmah u minutu raspraviti", odobreno je da se Odeljenje poštansko-telegrafsko veže telefonom sa Ministarstvom narodne privrede, centralom i staničnom poštom, Telegrafom i ekonomijom poštanskom. Odobren je iznos od 1.300 dinara za opreme. Oprema je kupljena kod firme Tajrih i Leopold u Beču, a ceo posao odobrio je 26. jula 1888. ministar narodne privrede.

[vitez koja]

Devet godina je potrajala nabavka materijala i aparata, kao i donošenje zakonskih akata o uređenju javnog telefonskog saobraćaja. Konačno, maja 1899. proradila je prva induktorska centrala u Beogradu tipa "Berliner". Postavljena je na prvom spratu zadužbine Ilije Kolarca, u kojoj se tada nalazila Glavna gradska pošta i Glavni telegraf, i imala je mesta za 50 brojeva. Putem štampe obavešteno je "građanstvo naše prestonice da se za njegovu privatnu upotrebu pruža mogućnost korišćenja telefonskim saobraćajnim sredstvom, tom kulturnom tekovinom novijeg doba, koju imaju svi gradovi u Evropi". Načelnik PTT odeljenja Stevan Popović održao je čak i konferenciju za novinare.

Iako su svečanom predstavljanju blagodeti telefonije prisustvovali i skoro svi srpski bankari, većina privrednika i mnoštvo trgovaca, na poziv za pretplatu odazvalo se malo građana. Prvi je probio led novinar Ljuba Bojović (Bojić), osnivač "Večernjih novosti", koji se smatrao glasilom liberala. On je imao čast da njegov broj telefona bude 1. Prvi telefonski korisnici dobijali su dva aparata: jedan za govor, drugi za slušanje. Kad se došlo do broja 13, stalo se, jer ga niko nije hteo. Jedan poznati beogradski advokat čak je poručio po svom kuriru ne samo da neće trinaesticu, nego ni brojke koje u zbiru daju baksuzni broj. Na kraju je broj 13 prihvatio Ljuba Srećković u ime Beogradske klanice.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Poštansko-telegrafsko-telefonskoj upravi nije preostalo ništa drugo nego da preduzme što veću agitaciju među građanima, što je u to doba podrazumevalo da se ide i od vrata do vrata. Činovnici su krenuli od trgovaca u glavnoj beogradskoj štrafti Knez Mihailovoj ulici ne bi li ih ubedili u značaj Belovog pronalaska. Ali, ni to nije bilo od naročite koristi. Godinu 1899. Glavna telefonska stanica u Beogradu završila je sa svega 28 pretplatnika.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Posle prvog telefona u razvoju srpske telefonije ulazi Simens. Ova firma je pobedila na konkursu za izgradnju moderne telefonske centrale 1902. godine. Na konkursu su učestvovale još dve firme iz Berlina i iz Stokholma. Komisija za pregled ponuda zaključila je da je Simensova ponuda najbolja.  Takvoj odluci verovatno je doprineo i Gustav Huber koji je instalirao Simensovu centralu prethodno nabavljenu za Požarevac.
1902. godine, u zgradi u Kosovskoj ulici, montirana je centrala "Simens i Halske" sa hiljadu novih brojeva.
Posle instaliranja beogradske centrale, nastali su problemi sa brojem priključaka i brojem isporučenih telefonskih aparata. I broj priključaka i broj isporučenih telefonskih aparata bili su manji od brojeva predviđenih ugovorom. Glavna kontrola je tražila da ministar građevine odredi komisiju koja bi procenila štetu. Ni posle četiri godine rada komisije, ništa nije bilo urađeno.

[vitez koja]

U daljem razvoju, do 1903. godine, uspostavljene su telefonske linije od 876 km i 608 pretplatnika. Telefoni su uvedeni u 24 mesta, a već 1905. Srbija je imala 1.203 pretplatnika

Zgrada telefonske centrale u Kosovskoj ulici završena je 1908. godine. Treći sprat je dozidan posle Prvog svetskog rata. Podignuta je na uglu Kosovske broj 47 i Palmotićeve ulice. Sazidana je u vreme kada je Beograd, kao nevelika varoš sa 80.000 stanovnika i oko 8.000 mahom prizemnih kuća, već posedovao moderni vodovod, električnu centralu i predajnu mrežu, električni tramvaj koji je zamenio konjski, već pripremljen generalni projekt „kanalisanja" grada te gotovo poluvekovni običaj prenošenja informacija telegrafom. Po narudžbini Ministarstva narodne privrede još devedesetih godina XIX veka izrađen je projekat za Centralnu zgradu pošte, telegrafa i telefona Konstantina Jovanovića na mestu današnjeg Doma Vojske.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Pravi tehnološko-tehnički osnov rađanju auditivne kulture i masovnijeg interpersonalnog saobraćanja telefonom dalo je tek podizanje zdanja za glavni komutator, na novoizabranoj lokaciji, uglu Palmotićeve i Kosovske ulice. Posle studijskog obilaska Telefonske centrale u Pešti 1905, jedne od najsavremenijih u Evropi toga doba, osokoljen inostranim iskustvom, projekat beogradske Centrale izrađuje mladi docent Beogradskog univerziteta Branko Tanazević. Omogućivši postavljanje telefonskih instalacija za 6.000 pretplatnika, okupivši u svome enterijeru odeljenja poštanske i telegrafske službe, zgrada Telefonske centrale sasvim je zadovoljila potrebe malog grada.

Godišnja pretplata za sve telefone postavljene u hotelima, kafanama, kupatilima, pozorištima, i svim zgradama koje služe za javne skupove i zabave, iznosila je 250 dinara, a za sve ostale 125 dinara godišnje. Pet minuta razgovora u javnim govornicama naplaćivao se u radnom vremenu pola dinara, a posle toga dvostruko. Telefonski aparat je koštao 120 dinara, što je bila i mesečna plata telefonske službenice.

[vitez koja]

Nakon podizanja nove zgrade Telefonske centrale, direkcija pošta Кraljevine Srbije naručila je 1912. godine projekat za Centralnu poštu „Beograd 1“, čija je izrada poverena arhitekti Ministarstva građevina Momiru Кorunoviću. Lokacija na kojoj je bilo planirano podizanje Glavne pošte podudarala se sa onom na kojoj je trebalo da se podigne i zgrada Ministarstva narodne privrede, na prostoru između ulica Braće Jugovića, Pozorišne (danas Francuske) i Simine. Objekat je bio zamišljen kao monumentalni arhitektonski blok, sačinjen od više zgrada, koje formiraju nepravilnu četvorougaonu osnovu sa unutrašnjim dvorištem.
Projekat je poznat u dve verzije: prva iz 1912. sa četiri sprata i druga iz 1914. godine sa sedam spratova.
Međutim, početak radova omeo je Prvi svetski rat, a po završetku rata prostor namenjen podizanju Glavne pošte dodeljen je Srpskoj vojsci za podizanje svog doma.

Ministarstvo pošta i telegrafa ustanovljeno je tek nakon Prvog svetskog rata, rešenjem Ministarskog saveta od 5. januara 1919. godine. Do osnivanja Ministarstva, pošte su bile u nadležnostima drugih državnih organa: Кneževe kancelarije, odnosno Popečiteljstva inostranih dela (1935–1940), Popečiteljstva vnutrenih dela (1840–1882), Ministarstva narodne privrede (1882–1900), Ministarstva građevina (1900–1918). Odmah po osnivanju, u nadležnost Ministarstva pošta i telegrafa ušla je i Poštanska štedionica, osnovana 1921. godine. Ministarstvo pošta i telegrafa ukinuto je 3. aprila 1929. godine, a poslovi su prešli u nadležnost Ministarstva građevina. Već naredne godine, 8. decembra, poštansko-telegrafsko-telefonski saobraćaj prešao je u nadležnost Ministarstva saobraćaja do ponovnog osnivanja Ministarstva pošta, telegrafa i telefona, 1. septembra 1935. godine.

[vitez koja]

Iako je prva telefonska centrala u Beogradu instalisana krajem 1897. godine, javni telefonski saobraćaj je zvanično pušten u saobraćaj 1. septembra 1899. Godine. Dakle, od tih dana su prvi telefonski pretplatnici mogli da razgovaraju među sobom, uz posredovanje centrale.
Ali, kako su mogli oni koji nemaju telefon u svom stanu ili kancelariji da pozovu nekog ko ima telefon. Nikako, sve do januara 1901. godine, kad su otvorene prve telefonske govornice.

U tri pošte u Beogradu su otvoreni šalteri gde je građanin mogao da popuni obrazac prijave telefonskog razgovora, u koji bi upisao broj telefona sa kojim je hteo da razgovara. A onda je na taj obrazac trebalo da zalepi poštansku marku u visini cene, unapred, prema željenoj dužini razgovora. Telefonistkinja na šalteru bi uspostavila vezu sa pozvanim i uputila pozivaoca u jednu od telefonskih kabina koje su bile postavljene u šalterskoj sali pošte. Te pošte su bile: Glavna pošta (u Кolarčevom zdanju), Pošta Beograd-Sava (u Đumrukani); i Pošta Beograd-Stanica (nalazila se u holu beogradske železničke stanice).

Građani su mogli da razgovaraju i iz objekata gde se sabirao veći broj korisnika, iz hotela, restorana, pozorišta… I ovde je vezu uspostavljao službenik te ustanove (na primer: recepcioner), a pozivalac je razgovarao iz hotelske sobe, kabine ili uslužnog telefona. Pozivalac nije mogao sam nikog da pozove jer tada nije bilo automatske telefonije, odnosno nije bilo telefona sa brojčanikom, kao danas.
      
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Iz navedenih razloga u Beogradu nije bilo javnih telefonskih govornica, kao objekata, kioska, u gradu, sve dok nije uveden automatski telefonski saobraćaj 1931. godine.


Izvor: Miodrag Simic “Posta na Moravi”
           Milorad Jovanovic “ Organizacija prenosa pisama u Srbiji u prvoj polovini 19.veka”
           www.beogradskonasledje.rs

[vitez koja]

Da se osvrnemo na jos par stvari veoma bitnih za funkcionisanje postanskog saobracaja....


Koverat

Коverat ili koverta (fr. couvert) je zavoj ili omot za pismo. To je vrsta ambalaže za pisane pošiljke. Po pravilu se izrađuju mašinskim putem, a mogu i ručno, najčešće savijanjem i lepljenjem papira oblika romboida.

Do danas najstariji očuvani oblik pošiljke sa omotom potiče od Vavilonaca (oko 2000. godine p. n. e.). Oni su, svoje zvanične poruke, da se ne bi oštetile prilikom transporta, obmotavali pečenom glinom, tako da je primalac, morao da polomi omot, kako bi pročitao poruku. U srednjem veku, ručno pisane poruke su se obmotavale papirom, a zatim pečatile voskom. Koverat, kakav danas poznajemo, nastale su sa pojavom britanske i francuske poštanske službe, u 17. veku. Osim organizovanja pošte, uticaj na pojavu ovog izuma imala je i zamena pergamentnog običnim papirom, a uticaj je imao i razvoj evropske buržoazije.

U srednjem veku ima više grafičkih dokaza o upotrebi ambalaže za pismo, a 1671. godine, fr. Antoine de Courtin u svom (fr. Nouveau traité de civilité) prvi put pominje kako je na omotaču za pismo ispisana adresa primaoca. Na fracuskoj skupištini (1792.) zatim je odlučeno da svako pismo mora da ima ispisanu adresu primaoca, kako osoba koja ih nosi ne bi morala da otvara i prverava kome je pošiljka upućena. Još kasnije, 23. februara 1820. godine, takođe je u francuskoj odlučeno da se u Parizu svim ulicama daju imena, a od 1830. godine zvanično je počelo i raznošenje pošte po kućama.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Dopisna karta

Prva dopisnica sa markom emitovana je u Austriji 01.oktobra 1869.godine. U pocetku dopisne karte su se koristile samo u zemljama porekla. Od 1874.g. I formiranjem Svetskog postanskog saveza pocinju da putuju sirom sveta.
Prva srpska dopisnica (saobracajna karta) zvanicno je pustena u opticaj 01.jula 1873.g. po starom kalendaru. Postanska uprava Knezevine Srbije je prva emitovala dopisnicu medju balkanskim drzavama. Dopisnica (saobracajna karta) je imala ukrasni okvir, ornamente po ivicama, cirilicom napisan naslom “SAOBRACAJNA KARTA” ispod kog je bio grb Srbije u grancicama. Oznaka postarine iznosila je 10 para I imala je lik mladog kneza Milana Obrenovica. Izradjivana je u Drzavnoj stampariji na zuckastom kartonu.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Od 01.aprila 1881.g. uvodi se umesto saobracajne karte, dopisna karta. Kako je doslo do promene novcanog Sistema vrednost postarine na dopisnici je 5 para. Tada su stampane i dopisnice za medjunarodni saobracaj. Kako je sa proglasenjem 22.februara 1882.g. Kraljevine Srbije doslo u junu iste godine do promene grba, to je novi grb (dvoglavi orao) stampan na dopisnoj karti.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

U period od 1873.g. do 1915.g. bilo je oko 80 vrsta dopisnica, kako u unutrasnjem tako i u medjunarodnom saobracaju koje se razlikuju po grub, tekstu, boji, vrsti slova I kartona na kojem su stampane i po likovima vladara.

[vitez koja]

Razglednica


Prva razglednica u svetu vezana je za našeg čoveka – Srbobranca poručnika austrougarske vojske Petra Manojlovića! Manojlović je bio sa službom u Beču kao geodetski oficir, a na njegov predlog u uredništvu lista "Zmaj" Jovana Jovanovića Zmaja štampana je 1870. godine prva razglednica u svetu. Ovaj podatak nalazi se u brojnim stručnim publikacijama vezanim za istorijat razglednica, kao i u enciklopedijama.

Za ovu razglednicu vezana je opet zanimljiva priča. Na kartonu formata poštanske dopisne karte otisnuta je u tehnici bakroreza veduta Carigrada, sa leve i Moskve sa desne strane. Na velikom prostoru po sredini razglednice nalazi se parobrod sa oznakama Srbije, a na obalama su ljudi. Iznad njih je ogroman zmaj koji sve to natkriljuje. Pretpostavka je da je autor svojim crtežom izrazio panslovensku ideju jer taj zmaj natkriljuje ogroman prostor na kome žive upravo slovenski narodi. Tako odštampanu razglednicu Petar Manojlović nije poslao odmah, nego tek sledeće godine. Razglednica je 19. maja 1871. godine predata na pošti u Beču, odakle je prosleđena u Sombor, na adresu Dimitrija Manojlovića, somborskog advokata i strica autora razglednice, Petra. Kako ovaj nije znao za ilustrovane karte ili je u njima video izvesne političke neugodnosti, on je pri dnu razglednice rukom dopisao: "Ja sa zmajom nikakva posla neću da imam – ne prima se!" Zatim je vratio razglednicu u Beč.

Izrada razglednice u bakrorezu poverena je poznatom bečkom rezbaru Valdhajmu, koji je naručenu količinu predao redakciji početkom aprila 1871. Ova prva ilustrovana dopisnica u svetu imala je sve karakteristike razglednice u današnjem smislu: sliku na prednjoj strani sa određenim prostorom za adresovanje, odnosno poštansku marku, dok je poleđina karte ostavljena prazna za saopštenja. Na razglednicu su, zalepljene dve marke: jedna od pet krajcara (crvene boje) i jedna od deset (plave boje).

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Prve razglednice rađene su u tehnici litografije i bile su prava remek dela tadašnjeg štamparstva. Kod njih se na prednjoj strani nalazila ilustracija, a na poleđini mesto samo za adresu i poštansku marku. Poruke su se ispisivale na prednjoj strani pored ili preko ilustracije. Tek od 1905. godine zadnja strana razglednice je podeljena jednom vertikalnom linijom na dva jednaka dela. Desno od linije se ispisivala adresa primaoca i lepila poštanska marka, a levo od nje sadržaj poruke. Ovakav tip razglednica se upotrebljava i dan danas.

Prvu seriju razglednica u Srbiji objavila je knjižara Velimira Valožića u Beogradu, 1895. godine. Tu seriju krasio je Pogled na Kalemegdan sa Save (panorama Beograda), Pozorište (Narodno pozorište sa spomenikom knezu Mihailu) i Novi konak (današnji Stari dvor). Na jednima je pisalo Pozdrav iz Beograda, a na drugima Želi vam Srećnu novu godinu Knjižara Velimira Valožića. Iduće godine Velimir Valožić objavio je još jednu seriju u kojoj je, osim Beograda, bilo i 16 razglednica sa slikama gradova Srbije. Autor ovih prvih serija je Vladislav Titelbah, poznati ilustrator, a dvorski fotograf Milan Jovanović je autor fotografija.

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Prva razglednica sa motivom Beograda poslata je 26. februara 1896. godine.

Prve razglednice koje su se pojavile u Srbiji 1896. godine, sa motivima gradova, odmah su izazvale veliko interesovanje, pa je već sledeće godine morao biti donet Pravilnik za izradu dopisnih karata od strane privatnih lica. U početku je prednja strana razglednice bila namenjena i za ilustraciju i saopštenje, a reversna samo za adresu, da bi od 1906. godine slika zauzela celu aversnu stranu.

[vitez koja]

POSTANSKI SAOBRACAJ SRBIJE U PRVOM SVETSKOM RATU

www.novinenovosadske.rs
http://www.politikin-zabavnik.co.rs
Izvor: “Posta na Moravi” Miodrag Simic

Borba za kolonije izmedju dva neprijateljska bloka, na koja su se podelile vodeće svetske sile, Centralne sile i Anatanta, bila je uzrok prvog svetskog rata. Centralne sile nastojale su da dodju do kolonija.
Na Balkanu, Nemačka i Austrougarska nastoje da prodru na istok, bliski i srednji. Put vodi preko preko Srbije, a Srbija drži glavni komunikacioni pravac na Balkanu, Moravsko vardarsku dolinu, najkraći i najjednostavniji kao i najjeftiniji put izmedju istoka i zapada. Nemački kapital je počeo da gradi Bagdadsku prugu,  saveznici su sa Turskom. Jedino im fali teritorija Srbije, da pruga prodje kroz nju. Srbija je nakon majskog prevrata prestala sa austrofilskom politikom. To se ne svidja Nemcima i pogotovu Austrougarima. Austrougari čak pokušavaju da Srbiju unište ekonomski. Niče Jugoslovenska ideja, ideja da se južnoslovenski narodi oslobode austrougarske i sjedine sa Srbijom. Austrougarska na to gleda kao na smrt. Beč to ne sme dozvoliti. Austrougari moraju da se obračunaju u zemlji ali i van nje, tacnije direktno sa Srbijom.

Kap koja je prelila čašu, bio je Sarajevski atentat na Vidovdan 28. juna 1914. godine. Sva krivica pada na vladu Srbije. Austrougarska izjavljuje da je ona pripremila i izvršila atentat, bez ikakvih dokaza i
23. jula 1914.g. dostavlja ultimativni zahtev u deset tačaka Srbiji. Austrougarska i Nemačka definitivno zele rat sa Srbijom. Srpska vlada morala je da pošalje pozitivan odgovor za 48 sati, kako bi rat izbegla. Odgovor Srpske vlade bio je krajnje popustljiv. Srbija je spremna na ogromne ustupke, pre samo godinu dana izašla je iz balkanskih ratova, treba joj period stabilnosti.Sve tačke su prihvaćene osim šeste tačke, da dodje istražni tim u vezi Sarajevskog atentata. Austrougarska objavljuje rat Srbiji.

Od Srpsko – Austrougarskog rata, nastao je svetski rat. Pored svih katastrofa koje su u dugoj istoriji zadesile srpski narod cini se da je kataklizma Prvog svetskog rata ipak bila najgora od svih. Srbija se nalazila na rubu propasti. Borila se za golo prezivljavanje.

[vitez koja]

Pošta je jako bitna i u mirnodopskim uslovima jer povezuje ljude, širi vesti, omogućava da ljudi budu u kontaktu i određene stvari obave preko poštanske mreže. Njena uloga u vreme rata je nemerljiva. Ratne prilike značajno su uticale na poštansku komunikaciju, prekinule su se redovne poštanske veze među zaraćenim stranama i na teritorijijama zahvaćenim ratnim sukobima, a poštanska komunikacija odvijala se pod kontrolom vojnih vlasti i uz strogi nadzor. Pošta kao institucija ima veoma značajnu ulogu u mirnodopskim uslovima, ali u ratnim vremenima, dobro organizovana poštanska služba neophodan je i nezamenljivi činilac na vojištu i u pozadini.

Po zakonu o ratovanju, civilne pošte su bile pod vojnom upravom i u početku služile isključivo u ratne svrhe. U svim okružnim komandama organizovane su etapne pošte i telegrafski uredi, a poštanski službenici nisu regrutovani kao vojnici već bi ostajali na radnom mestu.

Interesantno je da je telegram kojim je Austrogarska objavila rat Srbiji, a koji je 28. jula 1914. poslao ministar unutrašnjih poslova, grof Berthold, poslat  redovnom a ne diplomatskom poštom, na službenom francuskom jeziku. Iz Beča, preko Budimpešte telegram je oko podne stigao u Glavnu poštu u Beogradu, ali nije uručen Pašiću, jer je vlada odmah posle ultimatuma otišla u Niš, a Vrhovna komanda za Kragujevac. Iz Beograda telegram je prosledjen do Kragujevca, odnosno do Vrhovne Komande. U to vreme telegrafisti iz kragujevačke postansko-telegrafske (PT) stanice bili su zaposleni i danju i noću oko slanja i primanja telegrama sa sviju strana za potrebe Vrhovne komande.
Upravnik PT stanice bio je Vlada Dimitrijević, a šef telegrafske stanice Vrhovne komande, bio je Marko Protić.

Telegram je primila Ružica Petrović Crepić i na njemu se nalazi njen paraf kao dokaz toga.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]    

Kada su u Vrhovnoj komandi pročitali telegram, i videli da je u pitanju objava rata, te da je vrlo verovatno taj telegram autentičan, upućen je Vladi, koja se tada nalazila u Nišu.

Objava rata obicnim-gradjanskim telegramom bio je nečuven čin ponižavanja Srbije, jer su se takve sudbonosne vesti isključivo lično prenosile diplomate.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Ružica Petrović Crepić rođena je 1893. u Kragujevcu. Svršila je dva razreda učiteljske škole u svome rodnom mestu. 1912. prijavila se za postansko-telegrafsku školu koju je završila i u decembru iste god. Postavljena je za privremenog poštara pri PT stanici Kragujevac. Svetski rat zatekao ju je u Kragujevcu. Dolaskom Vrhovne komande u Kragujevac, kao odličan “morzista” (telegrafista) određena je za rad samo na armijskim linijama, gde je povereni posao obavljala na potpuno zadovoljstvo svojih pretpostavljenih.

[vitez koja]

Prva četiri meseca okupacije civilna pošta nije funkcionisala. Težak period bez vesti trajao je do februara 1916. U junu su vojne vlasti izdale naredbu da se postave poštanski sandučići i pisma su počela da stižu. Bila su kratka, i najčešće sadržala informacije o porodici, zdravlju, novcu, ali i pogibiji.

Postanski saobracaj u Vojnom generalnom guvernmanu (VGG), kako se zvala teritorija Srbije u to vreme, za javnu upotrebu uvodjen je postepeno i to od severa prema jugu. Od 06.marta 1916.godine otvorene su “etapne civilne poste” u Beogradu, Obrenovcu, Sapcu, Valjevu, Smederevskoj Palanci, Arandjelovcu, Kragujevcu i Gornjem Milanovcu. U Krusevcu je posta proradila 01.aprila 1916.gdine. U pocetku dopisivanje je moglo da se obavlja samo u okviru VGG-a, a kasnije u granicama Austrougarske monarhije da bi od septemmbra 1916.godine bilo moguce i sa Nemackom.

U mestima gde je pored poste postojala i telefonska centrala ( a da je bila u ispravnom stanju) i ona je zajedno sa postom stavljana u funkciju, ali je ista bila samo za potrebe okupatorskih snaga. Sredinom 1916.godine, uz dozvolu lokalnih vlasti, na teritoriji VGG-a pocinju da se otvaraju privatne poste. Vlasnici privatnih posta su za svoj posao uzimali naknadu od korisnika po usluznoj tarifi koju je propisivala Komanda mesta. Otvaranjem ovih posta mogle su da se primaju novine, sto je puno znacilo u informisanju stanovnistva o dogadjanjima u svetu, a i o stanju srpske vojske, da ista nije unistena. U vreme pre Prvog svetskog rata, pošta se slala i po selima, gde se raznosila kočijama. Pogotovu kada je poštanska mreža proširena otvaranjem seoskih pošta koje su bile u vezi sa najbližom državnom poštanskom stanicom. Poštar je vozio kočiju sa konjskom zapregom i donosio poštu u selo.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Naredbom nadvojvode Fridriha, vrhovnog zapovednika austrougarske vojske, od 20.septembra 1916.godine, postanske takes su iznosile: za pisma do 20 grama 15 filira, za dopisnice 8, za preporuceno pismo 25 filira, za paket do 5 kilograma 80 filira I za postansku uputnicu 15 filira. Cena jedne reci u telegramima bila je 8 filira.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
    
Od sredine 1916.godine dozvoljeno je funkcionisanje postanskog saobracaja izmedju ratnih zarobljenika i stanovnistva okupiranih teritorija Srbije i Crne Gore. Mogle su se slati postanske dopisnice i pisma kao i uputnice do novcanog iznosa od najvise 500 kruna. U pocetku su dozvoljeni paketi do 5 kilograma da bi se kasnije to smanjilo na tezinu od 300 grama! Veciinom su posiljke sa hranom olaksane, a prema nekim podacima do 40% tih posiljki nikada nije ni stiglo do primaoca, jer je glad vladala i kod okupatora. Za vreme Prvog svetskog rata sva pošta je bila pod strogim nadzorom i cenzurom. Pisma su predavana otvorena zbog censure a na uputnicama i paketima nije smelo biti nikakvih saopstenja. Pošiljke su putovale dugo, preko različitih zemalja i ženevskog Crvenog krsta. Da bi pošiljka stigla do odredišta bilo je potrebno više meseci, jer je prolazila nekoliko strogih kontrola u različitim zemljama, o čemu svedoče pečati na pismima. Zbog cenzure, sva pisma su morala da budu na latinici, koju je mali broj ljudi znao. Ispisana tuđim rukopisom, često su izazivala sumnju i stavrala nesporazume.

[vitez koja]

Tako u jednom pismu, Ana Gospavić iz Valjeva traži od supruga Jovana, rezervnog poptporučnika 2. puka Drinske divizije, da joj pošalje fotografiju, kako bi se uverila da je on živ. On joj odgovara:
Draga moja Ana,
Zdravo sam što tebi, Miki i svim našim želim. Čudi me od koga ste mogli čuti za mene kako nisam živ, kad sam ti često pisao. Sliku ti ne mogu poslati, ovu koju sada imam ne bi dobila. Moje je zdravlje odlično, iako sam proveo zimu na velikoj visini a i sada imamo još malo snega.


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Postanski saobracaj u srpskoj vojsci na Krfu

Posle prelaza preko Albanije, Srpska vojska i ono Srba koji su sa njom krenuli u neizvesnost, stigli su na Кrf. U toku 1916. godine vojska se oporavila i bila je prebačena na Solunski front. Na Кrfu je ostala srpska vlada i državni organi koji su se ponovo organizovali.

Pri srpskoj vladi uspostavljeno je i Ministarstvo pošta sa ministrom Miloradom Draškovićem. Međutim, za ovo ministarstvo nije bilo previše posla, jer je ono upravljalo uglavnom vojnim poštama, formiranim pri jedinicama Srpske vojske. Doduše pošiljke su pristizale, od Srba rasutih po svetu, od ranjenih i iznemoglih vojnika smeštenih u severnoj Africi, od srpskih đaka i studenata raspoređenih u Francuskoj i Engleskoj, ali i od one nejači koja je ostala u Srbiji, preko švajcarskog Crvenog krsta. Sva ta pošta je dolazila na Кrf, glavnoj vojnoj pošti pri Vrhovnoj komandi Srpske vojske, odakle je usmeravana prema vojnim jedinicama u kojima su primaoci služili. Pošiljke su sa Кrfa do Soluna prebacivane avionima ili poštanskim automobilima, preko južne Albanije i severne Grčke.

Od Soluna do linija fronta pošiljke su prevožene najpre automobilima, a zatim zaprežnim vozilima ili tovarnim konjima i mazgama, sve do vojnih pošta pri divizijama Srpske vojske. Jedna takva vojna pošta nalazila se u sastavu Moravske divizije. Ova vojna pošta nalazila se u selu Dobroveni, nedaleko od Bitolja, i smeštena je u kući koja se nalazila u blizini Glavnog štaba Srpske vojske na Solunskom frontu.

Telegrami su korišćeni najviše u ratne svrhe, za prenos naredbi jedinicama, za prenos informacija između dvora, ministara, diplomata. Srpska vojska je imala telegrafske bežične stanice, a na frontu su se koristila poljski indukcioni telefoni i telegrafi, jer nisu mogli da se prisluškuju.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Informacije su slali i piloti, čiji su avioni bili opremljeni predajnim Morzeovim aparatima. Poruke od štaba do vojnih jedinica, često su prenosili i golubovi, gde su imali veliki doprinos u prenosu brojnih informacija.

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]        
 

[vitez koja]

Za ratne uslove jako je bitno da veze budu neprekidne i tajne. Koliko je bilo važno stručno osoblje, govori i činjenica da su poštansko- telegrafske škole otvarane i za vreme rata. Prva takva škola otvorena je u Kragujevcu 1915. godine, dok je na Krfu bilo više takvih škola i za telegrafiste i radio telegrafiste. (1916. godine bilo je 89 polaznika te škole). Škola je bila internatskog tipa, imali su obezbeđenu hranu i smeštaj i potpadala je pod Ministarstvo finansija, ali što se tiče discipline, podpadala je pod Vojno ministarstvo. Oni koji su završili školu odmah u raspoređeni na Solunski front i znatno su dopreneli uspehu operacija na ovoj lokaciji.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]