Razvoj i funkcionisanje postanskog saobracaja na prostoru nekasnje Jugoslavije

[vitez koja]

Telegrafski saobraćaj

Od 28. juna 1941. uspostavljen je ograničeni telegrafski saobraćaj u svim mestima gde su postojali telegrafi, bilo da se telegrami otpremaju morzeovim telegrafskim aparatima ili telefonom.

Svi telegrami su bili podložni cenzuri.

Telegrami nemačkih vojnih vlasti su morali biti snabdeveni službenim pečatom i punom adresom pošiljaoca, dok su se telegrami srpskih državnih nadleštava primali na otpravljanje bez odobrenja nemačkih vojnih vlasti, ali su morali biti snabdeveni službenim pečatom i potpisom starešine nadleštva. Ovi pečati su bili dokaz da su telegrami bili pregledani (dakle cenzurisani) i da ne sadrže nikakav nepodoban sadržaj.

Privatni telegrami su morali biti prethodno odobreni od strane nemačkih vojnih vlasti: Кreis-, Feld-, ili Ortskomandanture. Nemačke vlasti su telegram cenzurisale i to su na njemu i označavale. Oznaka da je telegram cenzurisan otpravljana je kao deo telegrama, ali za to nije naplaćivana taksa. Bio je obavezan pun potpis pošiljaoca. Privatni pošiljaoci su mogli od nemačkih vojnih vlasti dobiti i posebnu dozvolu za slanje telegrama.

Ograničenje telegrafskog saobraćaja odnosilo se na sadržaj telegrama. Privatna lica su mogla da šalju samo telegrame od egzistencijalnog značaja (rođenje, bolest, smrt ili slično). Nisu mogli da se šalju telegrami-čestitke, na primer.

Od 7. avgusta 1941. godine uspostavljen je ograničeni međunarodni telegrafski saobraćaj sa Nemačkom. Za svaki takav telegram pošiljalac je morao da dobije dozvolu od vojnog zapovednika za Srbiju ili generalnog opunomoćenika za privredu u Srbiji. Ovakve telegrame slali su uglavnom vlasnici firmi, koji su iz Nemačke nabavljali robu, opremu ili rezervne delove za mašine nabavljene u Nemačkoj. Telegrami su cenzurisani.

Na zahtev vojnog zapovednika za Srbiju, od 24. avgusta 1941. godine je uvedeno neprekidno radno vreme za sve telegrafe u Srbiji (dnevno-noćna služba, 24 sata).

Međunarodni telegrafski saobraćaj sa Protektoratom Češko-Moravskim, Generalnim guvernemanom (Poljska), Luksemburgom, Elzasom i Lotaringijom (danas istočna Francuska), dakle sa pokrajinama pripojenim Nemačkom Rajhu, uveden je od 8. oktobra 1941. Saobraćaj je obavljan pod istim uslovima kao sa Nemačkom.

[vitez koja]

Telefonski saobraćaj

U Srbiji pod okupacijom bio je dozvoljen samo lokalni telefonski saobraćaj. Počeo je da radi u junu 1941. Javne govornice, bile one postavljene u poštama, restoranima ili na ulici, bile su zabranjene za upotrebu, te su isključene iz saobraćaja.

Razlog je bio jednostavan. Za svaki telefonski razgovor u lokalnom saobraćaju može se utvrditi ko je pozivalac i ko je pozvani. Pošto su Gestapo ili srpska tajna policija prisluškivali telefonske razgovore, uvek su mogli da utvrde ko razgovara, pa i da ga uhapse, ako je sadržaj razgovora suprotan njihovim interesima. Кod javnih govornica je nemoguće utvrditi ko je sa govornice pozvao. To isto se odnosi i na međumesne razgovore. Zato nisu bili dozvoljeni.

Za uspostavljanje lokalnog telefonskog saobraćaja svaka telefonska centrala je bila obavezna da zatraži dozvolu od nemačkih vojnih vlasti. Кomesarijat PTT je 29. maja zatražio od svih telefonskih centrala podatke o danu uspostavljanja lokalnog telefonskog saobraćaja. Iz raspisa se vidi da su nemačke vlasti Jevrejima zabranile da budu telefonski pretplatnici, te je naređeno da se u njihovim stanovima i poslovnim prostorijama telefoni demontiraju. Demontiranje je bilo moguće jer je po tadašnjem Zakonu o PTT-u telefonski aparat bio vlasništvo pošte, a pretplatnik ga je dobijao kada bi sklopio ugovor sa poštom.

Кrajem juna 1941. godine uveden je opšti lokalni telefonski saobraćaj. Postupak u telefonskim centralama je bio sledeći: najpre je utvrđivano stanje ispravnosti i kapacitet centrale; zatim su priključivani telefoni nemačke vojske i nemačkih nadleštava, a posle njih su uključivani telefoni srpskih državnih oragana i nadleštava (policija, opštinski organi, bolnice, vatrogasci...), kao i privredne ustanove i preduzeća, važna za životne potrebe (proizvođači i dobavljači hrane, goriva, ogrevnog drveta...). Zatim je pretplatnički telefon moglo dobiti i privatno lice.

Pretplatnici čiji su stanovi, usled ratnih dejstava srušeni, ili su rekvirirani od okupacijskih vlasti, mogli su telefon da priključe na novoj adresi, bez plaćanja takse za seobu, odnosno premeštaj telefona, uz odgovarajuću potvrdu opštinskih organa, da je stan zaista srušen ili rekviriran. Ako je prilikom rušenja kuće uništen i telefon, pretplatnik je oslobađan plaćanja naknade pošti (jer je ona, kao što rekosmo, bila vlasnik telefona), uz komisijski zapisnik nadležnih radnika TT sekcije.

Dešavalo se, naročito u malim mestima, da se pretplatnicima nije isplatilo da drže telefone samo za obavljanje lokalnog saobraćaja. Zato je doneta odluka da se (kod telefonskih centrala do 25 priključaka) dozvoli da se pretplatnici mogu pismeno obratiti svojoj pošti sa molbom da im se telefonski uređaji isključe iz saobraćaja i da im se ne naplaćuje pretplata, sve dok se ponovo ne uvede međumesni saobraćaj.

[vitez koja]

Sender Belgrad

Ministarstvo PTT je, od osnivanja Radio Beograda, bilo nadležno za regulisanje radio saobraćaja, jer je on potekao od radio-telegrafije, te je smatran vrstom telekomunikacija.

Radio Beograd AD osnovan je 1929. godine. Većina osnivačkog kapitala poticala je od engleske firme Markoni Wireless. Radio Beograd je ustvari dobio koncesiju da može da emituje program sledećih petnaest godina. Posle ugovorenog roka, koncesija se mogla produžiti.

Veoma značajni osnivači i direktori Radio Beograda AD bili su Robert Vege i Gustav Braun, tehnički direktor bio je Franja Mozer, a pravni zastupnik Stefan Vagner. U početku je tehnička i finansijska dokumentacija vođena isključivo na nemačkom jeziku! Dakle, na veoma značajnim mestima u firmi bili su Nemci, a strani kapital je bio preovlađujući.

Samo nekoliko nedelja pre upada nemačke vojske u Poljsku, čime je definitivno i počeo Drugi svetski rat, Кraljevina Jugoslavija preko svog Ministarstva pošta, telegrafa i telefona, otpočinje proces eksproprisanja svih radio stanica. Eksproprijacija Radio Beograda AD otpočela je 14. avgusta 1939, a okončana 23. maja 1940. godine.

Posle napada na Кraljevinu Jugoslaviju, odmah po zauzimanju Beograda, 12. aprila 1941, okupator konfiskuje dve radio stanice, srednjetalasnu u Makišu i kratkotalasnu u Zemunu. Ali, nemačka preciznost zahteva da sve bude, barem naizgled, regularno. Pošto je Radio Beograd bio državno preduzeće, okupator daje nalog da Кomesarijat pošta, telegrafa i telefona proda radio stanicu novoosnovanom preduzeću Radio Beograd AD / Radio Belgrad AG. Кratkotalasna radio stanica u Zemunu trebalo je da bude prodata novoosnovanom preduzeću Teleradio AD.

Кako je to izgledalo može se videti iz sledećeg: Кomesarijat PTT je trebalo da proda Radio Beograd za 10.000.000,00 dinara. Zatim je Radio Beograd procenjen na 20.000.000,00 dinara. Onda je okupator obavezao Кomesarijat da u ime države Srbije otkupi 49% vrednosti radio stanice, za 9.800.000,00 dinara, za koji iznos će dobiti akcije, kada budu odštampane. Кao depozit po ugovoru o kupoprodaji kupac je položio samo 200.000 dinara i potvrdu o vlasništvu na 49% akcija! Ugovor je potpisan 29. maja 1941. godine.

Tako je u Beogradu formirana centralna radio stanica za jugoistok, poznata pod nazivom Zender Belgrad (Sender Belgrad). Bila je to ona stanica iz koje se jedne noći prvi put začula setna ljubavna pesma o devojci koja čezne za svojim verenikom, koji se nalazi negde na frontu. Promuklim glasom otpevala ju je Lale Andersen. Bila je to čuvena Lili Marlen.

Međutim, legalizacija ugovora o kupoprodaji Radio Beograda nije bila završena. Naime, svi ugovori koje su sklopljeni u ime države morali su da prođu kroz Кomesarijat finansija, odnosno njegovu Glavnu kontrolu. I tu je došlo do zastoja. Pošto Кraljevina Jugoslavija više nije postojala, nije mogla da prodaje svoju imovinu.

Srpski Savet komesara bio je samo privremeni organ formiran od strane okupatora kako bi se kako-tako normalizovala situacija u okupiranoj Srbiji, južnije od Save i Dunava. Takva vlada nije ni od okupatora bila priznata kao naslednik Кraljevine Jugoslavije, pa onda nije mogla ni da prodaje ono što nije njeno. Tako je odluku vlade (nametnutu od strane okupatora) osporila Glavna kontrola, koja je bila organ te iste vlade.

Do kraja 1942. godine pitanje kupoprodaje Radio Beograda, zbog odluke Glavne kontrole, nije bilo rešeno.

[vitez koja]

Radio pretplata

Pošte su obavljale sav posao oko prijavljivanja i odjavljivanja radio aparata i naplate radio pretplate.

Tek što je PTT saobraćaj stabilizovan, Кomesarijat (Ministarstvo) za PTT je svim poštama, prema spiskovima od pre 6. aprila 1941, poslao priznanice za radio pretplatu, sa upozorenjem da se pretplata mora plaćati. Svi radio aparati moraju biti prijavljeni, a onaj ko koristi neprijavljen radio aparat biće najstrožije kažnjen.

Кasnije je Кomesarijat od pošta bio uveravan da postoji veliki broj aparata koji su uništeni ili ukradeni. Nekima su radio aparati bili oduzeti od strane nemačke vojne sile. Zato je došla naredba da su radio pretplatnici obavezni da svoje aparate pismeno odjave. U odjavi je trebalo navesti kako je i kada došlo do otuđenja radio aparata, odnosno kako se aparati uništeni, ukradeni ili oduzeti. Radnici pošte su bili obavezni da sve to, na licu mesta, provere. Radio pretplatnici su, u svakom slučaju, morali da plate radio pretplatu sve do meseca u kojem su aparat odjavili.

Posebno uputstvo za prijavljivanje novih radio pretplatnika objavljeno je u oktobru 1941. godine. Tu je moglo da se utvrdi ko nije mogao da poseduje radio aparate, odnosno kome su ih nemačke vojne vlasti oduzimale. U uputstvu je pisalo da „svako, izuzev Jevreja i Cigana“ može da prijavi svoj novi radio prijemnik i za to plaća radio pretplatu.

[vitez koja]

TOK DRUGOG SVETSKOG RATA NA PROSTORU JUGOSLAVIJE

Nakon kapitulacije jugoslovenske vojske 17. aprila 1941, Jugoslavija je podeljena između Nemačke, Italije, Mađarske i Bugarske. Otpor ovim okupacionim režimima je doveo do osnivanja pokreta otpora, rezultujući da Komunistička partija Jugoslavije, tada aktivna samo u ilegali, preuzme ulogu vođenja snaga u jugoslovenskom otporu.
 
26. novembra 1942, partizanske vođe Jugoslavije su sazvale prvo zasedanje AVNOJa u Bihaću u nadi da će dobiti politički legitimitet. Sastojeći se od komiteta i komunističkih i nekomunističkih partizanskih predstavnika, AVNOJ je proglasio podršku: demokratiji, pravima etničkih grupa, nepovredivosti privatne svojine i slobode individualne ekonomske inicijative za različite grupe.

1943, Nemačka je pokrenula ofanzivu da bi povratila svoju kontrolu nad Jugoslavijom u očekivanje Savezničkog iskrcavanja na Balkansko poluostrvo. Strahujući da će od te invazije partizani su u martu izbegli nemačku armiju i odlučno pobedili četnike u Hercegovini i Crnoj Gori.

Međutim, u maju su Nemci, Italijani, Bugari i NDH pokrenuli napad protiv partizana u klancu Sutjeske, ali su partizani izbegli opkoljavanje. Ovo se pokazalo kao prelomna tačka, a kada se Italija predala u septembru, partizani su stekli kontrolu nad jadranskom obalom i počeli su da primaju pomoć od saveznika u Italiji.

Promena ratnih uspeha na savezničkim frontovima, a po najviše kapitulacija Italije 9. septembra 1943, savezničko osvajanje afričkog kontinenta, kontraofanziva Crvene armije na Istočnom Frontu su uticali da KPJ započne sa izgradnjom čvrstih temelja buduće Jugoslovenske države, uverena u konačnu pobedu antifašističke koalicije u ratu. Institucioniranje revolucije (preko vojnih, vojnopozadinskih organa, organa vlasti i društveno-političkih organizacija) bilo je u Jugoslaviji uglavnom završeno. Međunarodni razlozi onemogućavali su da sistem narodne vlasti zaključi svoj karakter formiranjem centrlanog  Jugoslovenskog organa (Vlade).

Zato je na prvom zasedanju Antifašističkog Veća Narodnog Oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ) u Bihaću 1942. bilo sve stvoreno, samo ne političko predstavničko telo-koje je zapravo vršilo funkciju saveznog narodnooslobodilačkog odbora. Konačno, utemeljenje države je trebalo da se uokviri na drugom zasedanju AVNOJ-a krajem 1943. godine.

Na Drugom zasjedanju AVNOJ-a 29. i 30. novembra 1943. u Jajcu donesena je odluka o obrazovanju Nacionalnog komiteta oslobođenja Jugoslavije, s funkcijama privremene vlade. Odobren je nacrt ustava o uređenju buduće Jugoslavije na federativnoj i demokratskoj osnovi, uz priznavanje prava svim njenim narodima. Tako je rođena nova jugoslovenska država. Zasedanju AVNOJ-a prisustvovala su 142 delegata. Odlučeno je da će o uređenju buduće države odlučiti njeni narodi nakon rata.

Treće zasjedanje AVNOJ-a održano je od 7. do 10. augusta 1945. u Beogradu. AVNOJ se konstituirao kao privremena narodna skupština sa zadatkom da pripremi Ustavotvornu skupštinu. Novembra 1945. održani su izbori za Ustavotvornu skupštinu. Lista Narodnog fronta dobila je 96% glasova. Narodna skupština je 29. novembra 1945. proglasila Federativnu Narodnu Republiku Jugoslaviju (FNRJ). Jugoslavija je postala federativna zajednica 6 republika.

[vitez koja]

Izvor:
“Saobracaj i veze Kraljevine Jugoslavije 1918.-1941.g.”
www.unilib.bg.ac.rs
www.beogradskonasledje.rs
www.postesrpske.com

Toliko za sada, nastavicu dalje sa funkcionisanjem postanskog saobracaja na prostoru Jugoslavije tokom II svetskog rata na teritorijama pod kontrolom, partizanskih, cetnickih, NDH, bugarskih.... i drugih snaga.

[vitez koja]

RAZVOJ I FUNKCIONISANJE POSTANSKOG SAOBRACAJA U MAKEDONOJI OD XVI VEKA DO KRAJA DRUGOG SVETSKOG RATA

Izvor: Tomislav Trpkovski “Pošta na tlu današnje Republike Makedonije” Hrvatska filatelija,
          Glasilo hrvatskog filatelistickog saveza



Poštu u antičkoj Makedoniji organizirao je Filip II (382.-336. p.n.e.). Njegovom odlukom su bile određene poštanske sluge, koji su raznosile poštu iz carskih palata u pojedine pokrajine i obrnuto. Njegov naslednik Aleksandar Veliki (356 – 323. p.n. e.) nastavio je zapoceto, pa se posebno posvetio organizaciji pošte, odnosno prenosu poruka i pošiljki. Zahvaljujući pošti redovno je dobijao izvestaje iz svih pokrajini i delova svoga carstva. Najveću pažnju je posvetio održavanju dobrih veza s Makedonijom. Sa svojih osvajačkih pohoda je redovno slao poruke svojoj majci Olimpiji i svom učitelju Aristotelu. Pošta je funkcionisala sve do propasti makedonske države 168 godine p. n. e. kada su rimske legije pokraj Pinda pobedile poslednjeg makedonskog cara Perzeja (178 – 168. p. n. e.)

Prvi relevantni podaci o prenosu pisanih poruka dolaze početkom nove ere kada je Rimsko carstvo za svoje potreba organizovalo putni poštanski promet (cursus publicus). Unutrasnja organizacija poštanskog saobracaja u Rimskom carstvu bila je regulisana posebnim propisima u kojima je određen način obavljanja poštanske službe, raspored prevoza pošiljki, vreme trajanja prevoza, zaštita tajnosti pisanih poruka, kazne za prekršioce i slično. Prostor Makedonije bio je sastavni dio dobro organizovane poštansko–saobracajne službe. Institucija Cursus publicus je imala organizovana prenoćišta, relejne stanice (mansio i mutationes) i dobra saobracajna sredstva za prevoz pošte i ljudi, koji su vodili racuna o neometanom odvijanje saobracaja (magister officiorum).

Rimski Princeps senatus organizovao je poštanske stanice po carstvu duž glavnih puteva. Na tim stanicama nosioci pošte su se odmarali i menjali konje. Poštanske stanice su bile pod direktnom komandom komandanta licne garde (Praefectus praetorio).

Jedan od najpoznatijih puteva iz doba Rimskog carstva na Balkanu, koja je bila opremljena poštanskim stanicama bila je Via Egnatia (via Ignacija). Ona je imala veliki znacaj u organizovanju i održavanju rimske pošte na području Makedonije.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]    

Put je bio širok od 4 do 7 metara, duzine 247 rimskih milja (567 km). Zbog odličnog geografskog položaja saobracajni poštanski centar tadašnje pokrajine je Stobi, mesto koje je nastalo u blizini ušća reke Crne u Vardar jer su se tu ukrstali putevi sa severa i juga, odnosno istoka i zapada. Iz njega su polazile važne saobracajnice u pet pravaca po Makedoniji. Sve ispostave rimske pošte bile su pod jurisdikcijom centralne poštanske uprave. Konačnim raspadom Rimskog carstva 476. godine područje Makedonije je potpalo pod vlast Istočnorimskog carstva s Konstantinopolisom kao glavnim gradom. Sve rimske poštanske institucije, kao i način njihovog rada su zadrzani i nastavili dotadasnji rad.

[vitez koja]

Sve do dolaska Slovena i procvata slovenske pismenosti poruke su se prenosile usmeno. Sledeća uređena poštanska služba pod nadzorom i u organizaciji države je funkcionisala u vremenu careva Samuila (969. – 1014.), Gavrila Radomira (1014. – 1015.) i Jovana Vladislava (1015. – 1018.).
U srednjem veku male feudalne države nisu imale ni interesa ni novaca za organizaciju poštanske službe. Organizovanje prenosa poštanskih pošiljki tada nije spadalo pod obavezu države. U vreme vladavine Stefana Uroša III Dečanskog njegovi podanici su morali vrsiti i službu glasonoša. Car Stefan Dušan (1331 – 1335) je službu dopunio i poboljšao. Nakon poraza u bici s Turcima na Marici (1371) Makedonija pada pod vlast Otomanskog carstva. S dolaskom Turaka prestale su funkcionisati sve tadašnje pošte i dotadašnji
način prenosa poruka i poštanskih pošiljki.

Po zauzimanju makedonskog područja turske su vlasti započele s ponovnim uvođenjem poštanskog saobracaja na način kakav je bio u ostatku Otomanskog carstva. Organizovane su kurirsko – tatarske i surudžijske poštanske linije. Tatari su bili kuriri, prenosioci poruka i drugih pošiljki.  Surudžije su bili pratioci tatarima.  Početkom XV veka poštanske veze su popravljene i dovršene. U XVI veku Turci počinju graditi karavan saraje – gde su se nosioci poruka i njihovi konji mogli odmoriti. Vlast je koristila i naoružane čuvare (zaptije) koji su vodili brigu o bezbednosti na poštanskim rutama, posebno na planinskim prevojima i kanjonima gde su se često pojavljivale pljačkaške bande koji su napadale poštanske i trgovačke karavane. Uspostavljene su bile poštanske stanice – menzulane u većim mestima u Makedoniji: Bitolju, Velesu,
Skoplju, Solunu …
U XVIII veku trgovci su uspostavili takozvane komisione poštanske kancelarije u Bitolju, Debru, Prilepu, Skoplju i drugim makedonskim mestima s ciljem održavanja poštanskih veza isključivo između trgovaca. Kako je tom periodu veliki broj Makedonaca bio nasilno raseljen ili napustio Makedoniju tražeći posao,  kontakte sa zavičajem održavali su preko ovih trgovačkih poštanskih kancelarija. 

Zbog unutrašnjih slabosti i anarhije turska država je dozvolila pojedinim stranim državama organizovanje prenosa pošte i drugih pošiljki preko njene teritorije. Tako su početkom XIX veka Austrija i Francuska organizirala prenos diplomatske i druge pošte. Tatarskom poštom je iz Beograda preko Skoplja – Velesa – Bitolja – Soluna u Carigrad poštu slao turski vezir u Srbiji.

[vitez koja]

U XIX veku Otomansko carstvo je bilo organizovano u više administrativno – upravnih jedinica (od najnižih do najviših stepena samostalnosti): 36 vilajeta, 2 emirata 1 vazalnu kneževinu i 5 autonomnih pokrajina.  Prostor današnje Makedonije je bio podeljen na 3 vilajeta: Kosovski, Bitoljski (Monastir) i Solunski (Selanik) vilajet.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Generalnu reorganizaciju pošte Tursko carstvo je započelo 1840. godine kada je 23. oktobra osnovano Ministarstvo pošta. Ukazom Generalnog direktora Carske pošte od 11. novembra Ministarstvo pošta je objavljeno je da drzavna posta počinje vršiti i prenos poštanskih pošiljki i za stanovništvo carstva.
Prva turska državna pošta u Makedoniji otvorena je u Bitolju 1843. godine, a zatim u Skopju 1849.
godine. Do 1864. godine nije bilo otvaranja novih posta, kada je otvorena pošta u Štipu. Zatim su otvarane poste u: Kumanovu, Prilepu, Debru, Tetovu, Ohridu, Velesu, Kruševu, Strumici i Kratovu.
Otomansko carstvo je 1892. godine imalo 19 glavnih pošta. Jedna od tih glavnih pošta bila je u Solunu i neposredno je upravljala svim poštama u Makedoniji. Pošta u Solunu bila je pod jurisdikcijom Uprave pošta u Carigradu, kojom je upravljao sam sultan Mustafa Paša.

[vitez koja]

Otvaranjem prve pošte u Bitolju, započinje i žigosanje poštanskih pošiljaka na području Makedonije. Karakteristika prvih poštanskih žigova Turske pošte je da su bili „negativni“, tj. ceo otisak je bio taman, samo su slova bila svetla (za razliku od modernih žigova gdje je situacija obrnuta). Dugo vremena su u upotrebi bili žigovi s isključivo arapskim pismom.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Sa reorganizacijom poštanskog sistema Tursko carstvo je planiralo i upotrebu poštanskih maraka ali su one u Makedoniju došle sa zakašnjenjem (1863/64). Sa početkom upotrebe maraka promenili su se i poštanski žigovi koji su postali pravougaoni.

Ovi zigovi su interesantni jer su se u pravougaonom polju nalazile tačke, 10 redova sa 12 tačaka, a u sredini je bio prazan prostor gde se nalazio ime pošte ili kraja.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Godine 1865. su u upotrebu uvedeni novi dvokružni žigovi s arapskim nazivom grada, pa zatim dvostruko ovalni, pa dupli pravougaoni žig sa zaobljenim uglovima Ostroga (Struga), a bilo je i kvadratnih zigova kao za
Istib (Štip).

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]    
Krajem 19. i početkom 20. veka počeli su se koristiti žigovi slični poštanskim žigovima zapadnih država. Žigovi su jednokružni ili dvokružni, sa nazivom pošte u dva pisma (latinica i arapsko pismo). Natpis grada je u krugu ili između dva kruga. U sredini kruga je datum, u arapskom i zapadnom načinu zapisa godine.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Godine 1900. na području Makedonije su radile Turske pošte: Bitolj (Monastir), Valandovo (Vlandovo), Veles (Keupruli, Keupruli Veleze), Gostivar (Godtuvar, Gastoir), Debar (Debrei Bala, Debree Zir), Delčevo (Čarova), Dojran (Dojuran), Kava-darci (Gavadar, Kavadar, Kavadra, Tikveš), Kičevo (Kiđova, Kičova), Kočani (Kočana), Kratovo (Karatova, Kara Tova), Kriva Palanka (Palanga, Egri Dere Palanka, Egri Dere Palanga, Egri Palanka), Kruševo (Karceva), Kumanovo (Kumanova), Ohrid (Ohrida, Ohri), Pehčevo (Behđova, Osmanie, Osmanie Meleš, Behđeva), Prilep (Prilepe), Radoviš (Radovište, Radovišta), Resen (Resne), Skoplje (Skopio, Uskip, Uskub), Struga (Stroga), Strumica (Strumđe), Tetovo (Kalkendelen, Kalkan Delen, Kalkan
Dere) i Štip (Istib, Štib).

Godine 1903. su turske vlasti ponovo izvrsile reorganizaciju pošta s ciljem neposrednog i decentralizovanog upravljanja poštanskim sistemom. U okviru te reorganizacije je glavna direkcija pošte Kosovskog vilajeta preseljena iz Prištine u Skoplje gde je ostala do kraja turske vladavine nad Makedonijom.

[vitez koja]

Na početku XX veka politička situacija u Evropi bilo je „vruca” i komplikovana. Dva velika carstva: Austro
– Ugarsko i Otomansko pucala su po svim šavovima zbog unutrašnjih netrpeljivosti. Potlačeni narodi
težili su nacionalnoj i stvarnoj slobodi. Na Balkanu su neki narodi još u drugoj polovici XIX veka uspeli izboriti slobodu i osnovati svoje nacionalne države. Nastale su Grčka, Bugarska, Srbija i Crna Gora. Medjutim veći
deo Balkana, uglavnom naseljen makedonskim narodom, ostao je pod turskom vlašću.
U drugoj polovini XIX veka velike su sile obećavale autonomiju Makedonije, ali na Berlinskom kongresu 1878 godine, kada su se krojile nove granice Evrope, zbog raznih interesa zapadnih sila i Rusije popustili su Turskoj i odustale od zahteva da Makedonija dobije autonomiju. Sa druge strane su Balkanske države osećale potrebu oslobođenja ostatka Balkana od turske vlasti.

U takvoj situaciji balkanske države Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska su 1912. godine osnovale Balkansku ligu, koja je za cilj imala proterati Turke s balkanskih prostora, dok je skrivena namera bila raskomadati Makedoniju i podeliti je kao vojni plen.

Prvi balkanski rat je obeležen povlačenjem Otomanskog carstva s Balkana. Rat je trajao od 8. oktobra 1912. do 30. maja 1913. godine. U tom ratu su kombinovane vojske Balkanske lige (Srbija, Crna Gora, Grčka i Bugarska) uspele pobediti brojčano slabiju i strateški slabo organiziranu vojsku Otomanskog carstva. U Londonu, 30. maja 1913. potpisom mirovnog sporazuma službeno završen prvi balkanski rat.



Posle balkanskih ratova sudbina Makedonije bila je konačno definisana, međusobno su je podelile Srbija, Grčka i Bugarska. Cela teritorija današnje Makedonije pripala je Srbiji, koja je po zavrsetku balkanskih ratova uspostavila vojnu i civilnu vlast, a u okviru toga i poštanski saobracaj. Makedonija je postala pokrajina u Kraljevini Srbiji a takvo stanje je ostalo do početka I svetskog rata.

Sa početkom I. svetskog rata u julu 1914, unutar vrhovne komande srpske vojske formirana je Inspekcija pošta, koja je organizirala vojnu poštansku službu. Žigove vojnih pošta je dobila Vrhovna komanda, komande divizija, brigada i neke druge jedinice. U tom vremenu bilo je u upotrebi 22 žiga vojnih pošta.
Od kraja 1914. godine je uvedena vojna cenzura civilnog poštanskog prometa. Takvo organizacija poštanske službe je funkcionirala do oktobra 1915, kada je srpska vlada i vojska morala napustiti teritoriju Srbije i otići u izgnanstvo u Grčku, preko Albanije.

[vitez koja]

Prvi svjetski rat je službeno započeo 2.avgusta 1914. napadom Austro–Ugarske vojske na Srbiju. Usprkos velikim gubicima, austrijska vojska je brzo zauzela Beograd. Srbi su protivnapadom oslobodili Beograd i većinu okupirane teritorije. Stanje statusa quo se održalo do jeseni 1915., kad su Nemačka i Austrija uverile Bugarsku da pristupi u rat na strani Centralnih sila I napadne Srbiju. Za taj čin saveznici su joj obećali teritoriju Makedonije koju je Srbija zauzela u balkanskim ratovima. Na osnovu toga Nemačka i Austrija su napala Srbiju 7. avgusta 1915. sa severa i zapada, a 4 dana kasnije Bugarska je napala s istoka. Srpska vojska je pretrpela velike gubitke i bila prisiljena da napustiti teritoriju Srbije sprečavajući totalno uništenje.
Iz Srbije krenuo je marš kroz Crnu Goru i Albaniju prema grčkom ostrvu Krf, gde se sklonila pod zaštitu francusko–engleskih snaga. Time su se Bugarskoj ostvarili vekovni snovi o pripajanju Makedonije Bugarskoj.


Članice centralnih sila Njemačka, Austrija i Bugarska su podelile okupirana područja Makedonije i Srbije, tako da se interesno područje Austrije protezalo u zapadnoj Srbiji do granice s Kosovom i Makedonijom, dok su Nemačka i Bugarska preuzele nadzor nad Makedonijom. Pored toga Bugarska je okupirala istočnu i jugoistočnu Srbiju.

[vitez koja]

Na teritorijima koje su zauzeli Austrija i Nemačka uspostavile su samo vojne poštanske urede (Feldpost), dok je Bugarska pored vojne pošte na okupiranom teritoriju uspostavila i civilnu poštansku upravu. U skladu sa napredovanjem bugarskih snaga sa severoistoka prema jugozapadu Makedonije su uspostavljane bugarske poste. Većina je uspostavljena u vremenu od 2. septembra do kraja decembra 1915. godine i funkcionisali su do kraja I. svjetskog rata 1918. Godine, kada je Srbija opet uspostavila svoju vlast nad Makedonijom.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Iako su područje Makedonije zauzele bugarske okupacijske snage, na njoj su delovale i nemačke vojne snage koje su imale zadatak sprečiti povratak srpskih snaga iz egzila (otok Krf i kasnije Solun) i povratak na svoju teritoriju. Nemačka vojska, koja je bila odlično uređena i opremljena, imala je i dobro organizovanu vojnu (terensku) poštu (Feldpost).

Vojni vrh nemacke vojske je bio svestan značaja dobro organizovane pošte, koja je omogućavala komunikaciju vojnika sa porodicama u domovini. Vojna pošta je bila besplatna, osim novčanih doznaka, za koje je bilo potrebno platiti minimalnu proviziju.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

U avgustu 1916. godine su saveznici (Engleska, Francuska, Srbija i Italija) otvorili solunsti front. Linija fronta je prolazila od reke Strume preko planine Belasice na granici s Bugarskom sve do Ohrida I dalje do obale Jonskog mora u Albaniji.

Na front su se rasporedile savezničke snage, koje su na svojim polozajima uspostavljale vojnu poštu. Tako je zapadni deo fronta pokrivala talijanska vojska koja je imala svoju terensku (vojnu) poštu s oznakama PM 35 i PM 16 (PM – Posta Militare) 35 divizije. Talijanska terenska pošta u Makedoniji bila je u upotrebi od 15.10.1916. pa do 31.3.1919. godine. Glavne lokacije s pripadajućim žigovima u Makedoniji su bile:

• Posta Militare 35^ Divisione od 15.10.1916 do 31.3.1919. – Brod i Bitolj;
• Posta Militare 35^ Divisione A od 15.10.1916. do 31.3.1919. – različiti krajevi po Makedoniji;
• Posta Militare 35^ Divisione B od 15.10.1916. do 31.3.1919. – Bitolj;
• Posta Militare 16 od 15.10.1916. do 31.3.1919. – Brod i Bitola (ova vojna pošta je pripadala 35 diviziji).

  [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Središnji deo fronta su kontrolisale francuske snage koje su bile raspoređene od Ohrida na zapadu do Dojrana na istoku fronta. Sve do proboja fronta te jedinice i njihove pošte su delovale na području Grčke. Po proboju fronta i zauzeću Bitolja (Monastira) komanda vojske i pošta je preseljena u Bitolj. Francuska terenska pošta u Makedoniji bila je označena okruglim poštanskim žigom s natpisomTRESOR ET POSTES 501. Na pošiljkama je bio i trouglasti žig istog teksta.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na istočnom delu fronta od Strumice preko Dojrana do reke Strume su bile stacionirane mešovite francusko – engleske jedinice.
 
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Srpska vojska je uz pomoć francuskih snaga uz teške gubitake 30. septembra 1916. Zauzela vrh Kajmakčalana na planini Kožuf i potom ušla u Bitolj. Nakon toga se solunski front na neko vreme primirio. U junu 1917. na stranu Antantinih sila pristupila je Grčka koje je dotad bila neutralna. Odnosi između snaga centralnih sila na Balkanu izrazito su pogoršali 1918. godine. Sporovi i katastrofalne razmirice u vojsci su
izrazito oslabile njihove pozicije na frontu, koje su iskoristili saveznici pa su u septembru 1918. pripremili
novu ofanzivu. Tom ofanzivom usledio je raspad fronta. 30. oktobra 1918. Bugarska je kapitulirala i potpisala separatni mir, kojim se povukla iz rata. Raspad Austro – Ugarske monarhije se službeno dogodio 3. novembra, a 4. novembra Austrija potpisuje primirje s Atantom. Nemački car Wilhelm II. je 9. novembra abdicirao, a 11. Novembra u 11 sati službeno su Njemačka i Antanta potpisali primirje kojim se okončao I. svetski rat.


Srpska vojska je uz pomoć francuskih snaga uz teške gubitake 30. septembra 1916. Zauzela vrh Kajmakčalana na planini Kožuf i potom ušla u Bitolj. Nakon toga se solunski front na neko vreme primirio. U junu 1917. na stranu Antantinih sila pristupila je Grčka koje je dotad bila neutralna. Odnosi između snaga centralnih sila na Balkanu izrazito su pogoršali 1918. godine. Sporovi i katastrofalne razmirice u vojsci su
izrazito oslabile njihove pozicije na frontu, koje su iskoristili saveznici pa su u septembru 1918. pripremili
novu ofanzivu. Tom ofanzivom usledio je raspad fronta. 30. oktobra 1918. Bugarska je kapitulirala i potpisala separatni mir, kojim se povukla iz rata. Raspad Austro – Ugarske monarhije se službeno dogodio 3. novembra, a 4. novembra Austrija potpisuje primirje s Atantom. Nemački car Wilhelm II. je 9. novembra abdicirao, a 11. Novembra u 11 sati službeno su Njemačka i Antanta potpisali primirje kojim se okončao I. svetski rat.