SKOPSKI DJACKI BATALJON - 1300 KAPLARA

[vitez koja]

1300 kaplara je naziv za još nedoškolovane oficire koji su poslati kao pojačanje Prvoj armiji u Kolubarskoj bici.

Sastav ove jedinice činio je budući intelektualni krem Srbije. Početkom rata veliki broj mladića napustio je školovanje i stavio se na raspolaganje vrhovnoj komandi. Oni su upućeni u vojnu školu u Skoplju. Iako njihova obuka nije bila gotova razvoj događaja primorao je vrhovnu komandu da ih pošalje u borbu. Srpska vojska je bila u povlačenju, demoralisana, sa manjkom municije, Beograd je bio u neprijateljskim rukama, tako da se Svet već pomirio sa potpunim slomom Srbije. Za odsudnu borbu bile su neophodne sve raspoložive snage, zbog čega su mladićima u Skoplju pre vremena podeljeni činovi kaplara (otuda i naziv) i oni su odmah upućeni ka Kolubari i Suvoboru. Srpska vojska je tada izvojevala jednu od najsjajnijih pobeda u Prvom svetskom ratu, predvođena Živojinom Mišićem.

1300 kaplara predstavlja simbol žrtvovanja za slobodu sopstvene zemlje i naroda jer su ih činili, mahom, golobradi mladići koji su svesno krenuli u borbu.

[vitez koja]

Kolubarska bitka

Srbija se u Prvom svetskom ratu suprotstavila brojnijoj, bolje opremljenoj i bolje naoružanoj austrougarskoj vojsci. Austrougarska je na početku rata imala oko 378.000 profesionalnih vojnika, dok je Srbija tokom čitavog trajanja rata uspela da mobiliše ukupno oko 250.000 ljudi. U Srbiji se mobilisalo sve muško što je bilo sposobno za rat. Seljani zemljoradnici, obrazovani ljudi, zanatlije, trgovci… Mobilizacija je bila opšta. Problem je bio i deo vojske onesposobljen u prethodnim balkanskim ratovima.

Ove borbe nanele su teške gubitke slabo opremljenoj i brojno znatno manjoj srpskoj armiji. Naročito su bili veliki gubici u pešadiji, najbrojnijem rodu oružja. Teški gubici u oficirskom kadru bili su uslovljeni požrtvovanjem i zalaganjem oficira a ne samo preciznom vatrom austro-ugarske vojske. Usled toga, mnoge čete ostale su bez iskusnih oprobanih komandira iz balkanskih ratova. Na frontu su komandire četa tada zamenili većinom mlađi, pretežno vodni oficiri, najčešće poručnici i potporučnici, dok su dužnosti vodnih oficira vršili podoficiri.

Posle austro-ugarskog poraza na Ceru (avgusta 1914) ozlojeđeni neprijatelj priprema novu ofanzivu na Srbiju. Poraz na Ceru Austro-Ugarska je doživela kao težak moralni udarac i zato u novoj ofanzivi angažuje znatno veće snage. Novi napad, koji je počeo 8. septembra 1914, zatekao je Srpsku vojsku u nepovoljnom rasporedu. Naime, na zahtev saveznika, Srpska vojska je izvršila ofanzivu u Srem, koja se završila neuspehom. Dva dana posle ove srpske, usledila je nova austro-ugarska ofanziva prema Mačvi i srednjoj Drini.

Austro-ugarska vojska na čelu sa generalom Oskarom Poćorekom kreće ponovo na Srbiju. Prikupivši snage Poćorek ovaj put napad vrši iz dva pravca, jedan ide preko Drine dok drugi preko Save na Beograd. 6 novembra 1914. godine austro-ugarske trupe forsiraju Drinu i nastupaju prema Šumadiji dok srpski topovi ćute zbog nedostatka municije. Vojska se nalazi u losem stanju bežeći ispred nadmoćnijeg neprijatelja. 16. novembra 1914. godine, austrougarske snage odbacile su srpske trupe na desnu obalu Кolubare i Ljiga.

Porazom u operacijama oko Drine, srpska vojska se našla u teškom položaju primorana na povlačenje pod borbom, suočena sa nedostatkom artiljerijske municije, manjkom hrane, odeće i obuće i što je možda bilo i najgore sa velikim padom morala. Paralelno sa vojskom pred zverstvima austrougarske vojske povlačio se i narod koji je dodatno otežavao povlačenje.

Koliko je teško stanje bilo govori i sednica vlade i vrhovne komande u Valjevu gdje je vojvoda Putnik predlagao sklapanje primirja, tj. predaju. Tada na scenu stupa jedan od najvećih srpski vojskovođa, nekoliko puta penzionisani general (tada) Živojin Mišić.

Pošto je komandant Prve armije general Petar Bojović bio ranjen, na njegovo mesto postavljen je general Živojin Mišić. S obzirom da je Prvu armiju preuzeo u trenucima njenog povlačenja i shvatajući da bi učinio veliku grešku ako bi je i dalje povlačio s položaja na položaj braneći svaku stopu zemlje, general Mišić je, protivno naredbi Vrhovne komande, odlučio da Prvu armiju izvuče iz neposrednog dodira sa neprijateljem. Zbog toga i radi skraćivanja fronta Vrhovna komanda srpske vojske naredila je da se napusti Beograd. Front srpske vojske bio je okrenut ka zapadu, pa je Šesta austrougarska armija, posle zauzimanja Beograda zaustavila proboj fronta, očekujuci glavni napad svoje Pete armije iz pravca Beograda, iza leđa srpskih armija. Nastalo je zatišje, a za to vreme Prva srpska armija se sredila, popunila ljudstvom, u borbu je kao poslednja snaga poslato 1300 kaplara, i municijom i posle završnih priprema, 3. decembra krenula u napad.
Bitka je vođena 30 dana na frontu od 200 kilometara, protiv dva puta brojnije i nemerljivo bolje opremljene austrougarske vojske. Iako malobrojne u odnosu na neprijatelja srpske trupe pod vođstvom Živojina Mišića razbijaju austro-ugarsku 5.i 6. armiju, i odlucno ih teraju preko Drine u Bosnu. Srpske trupe su zarobile oko 40 000 austro-ugarskih vojnika, oslobodile Beograd, a Živojin Mišić je dobio čin vojvode.

Кolubarska bitka ušla je u istoriju ratovanja kao jedinstven primer da se vojska, kojoj je predviđen potpun slom, za kratko vreme reorganizuje, pređe u kontraofanzivu i nanese neprijatelju odlučujući poraz.

[vitez koja]

Početkom rata, krajem avgusta 1914.godine,  Vrhovna komanda pozvala je na sluzenje đačkog kadrovskog roka sve studente sa produženim rokovima, zatim redovna godišta đaka rođenih 1892. godine, a uz njih tek regrutovano godište 1893. Tako se osam generacija studenata i đaka našlo na obuci u Školi rezervnih oficira u Skoplju. U skolu su se javili 1.septembra. Znalo se da će Veliki rat biti dug i težak, a oni su predstavljali zalog za budućnost. Daleko od fronta, mogli su da se usavršavaju i da po završetku oficirske škole svojim obrazovanjem i sposobnostima učestvuju u akcijama srpske vojske. Neki su prekinuli studije na najprestižnijim evropskim univerzitetima da bi pomogli svojoj otadžbini.Bilo je tu sinova ministara, profesora, istaknutih oficira. Bilo ih je iz svih krajeva Srbije, ali i Austrougarske. Bilo ih je oko 1400.

Da bi se što pre pripremio brojniji starešinski kadar, u ovu školu su, mimo ranijih propisa, primani i učenici nižih škola i oni koji su imali završenu malu maturu. Svi đaci-regruti, bez obzira na ranije određene rodove oružja, svrstani su u Školu za rezervne pešadijske oficire. Prosecna starost mladica bila je izmedju 21 i 24 godine.

 

[vitez koja]

Od pristiglih omladinaca, obrazovan je Prvi skopski đački bataljon od šest đačkih četa, pod komandom aktivnog pešadijskog potpukovnika Dušana Glišića.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]     [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Prvu cetu uglavnom su sacinjavali Uzicani i Valjevci, drugu regruti iz niskog, vranjskog i toplickog kraja. Trecu cetu su sacinjavali Kragujevcani i Pirocanci. Cetvrtu cetu uglavnom su sacinjavali Beogradjani, dok su u petoj bili djaci-regruti iz novih oblasti Srbije, Makedonije, Crne Gore i iz Austrougarske. Sesta ceta je formirana nesto kasnije od studenata iz inostranstva: Francuske, Engleske, Nemacke i Rusije.

Četvrta četa Skopskog đačkog bataljona, jer je tu bilo najviše ‚‚beogračića‚‚ dobila je nadimak „ruzmarini“, zbog mladosti i nežnosti golobradih dečaka.

Nedostatak stručnog oficirskog kadra i udžbenika osetio i u samoj školi. Dužnosti vodnih oficira vršili su tek proizvedeni podnarednici, pitomci podoficirskih škola, mladići od sedamnaest do devetnaest godina, koji su i sami obuku završili po skraćenom postupku. Pored standardnih vojnih tema, koje su izucavali,  često su se mogle čuti i nadahnute diskusije mladih intelektualaca i naučnika u naponu stvaralačke energije. 


U periodu povlačenja srpske vojske, pred Kolubarsku bitku, Vrhovna komanda donosi odluku da se u borbu uvedu i nedovoljno obučeni đaci i studenti. Iako njihova obuka nije bila gotova razvoj događaja primorao je vrhovnu komandu da ih pošalje u borbu. Unapređenje istaknutih podoficira ne može da nadoknadi oficirski gubitak i vrhovna komanda mora da odluči, o upućivanju đaka u operativne jedinice na frontu. Načelnik vrhovne komande i predsednik vlade pozivaju komandante armija, na zajednički dogovor oko ove teške odluke. Svesni njene težine i posledica ali i bezizlaza u kom su, oni jednoglasno odlučuju da se pitomci škole u Skoplju upute odmah u jedinice I i II srpske armije,  da popune veoma proređene starešinske redove.

[vitez koja]

Nisu samo sinovi seljaka i zanatlija mobilisani u đački bataljon. Među 1.300 kaplara bila su i deca ministara, profesora, lekara, sveštenika, oficira… Obavešten o stavu predsednika vlade i načelnika vrhovne komande o sudbini pitomaca Skopskog đačkog bataljona, tadašnji predsednik narodne skupštine Andra Nikolić je odgovorio: «Кad naređuje Srbija, naredba važi  za sve!»  prateći na front oba svoja sina, studente prava, Dušana i Radivoja, koji se nisu vratili. Ministri, Ljuba Davidović, Petar Peruničić i Jaša Prodanović, ispratiće svoje sinove na front, takođe! Miodrag, sin - jedinac Ljube Davidovića, pašće u proboju Solunskog fronta, pred strojem.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ] [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Zakletva je polagana posle kratke obuke 17 septembra. Posle samo dva meseca intenzivne obuke, (od 1. septembra do 1. novembra 1914), došla je naredba Vrhovne komande kojom se polaznici Skole za rezervne oficire unapređuju u čin kaplara i upućuje na front.

[vitez koja]

Komandant skole, potpukovnik Glišić, postrojio je djacki bataljon u skopskoj kasarni. Pred strojem je potresnim glasom saopštio naredbu Vrhovne komande o upucivanju na front i o unapređenju svih đaka-redova u čin kaplara. Novounapredjenim kaplarima obratio se recima:

"Junaci!
Vrhovna komanda vas zove u ime Otadžbine. Otadžbini su potrebni vaši životi. Odužite svoj dug, sinovi! Vas hiljadu trista šaljem Vrhovnoj komandi kao kaplare. Sutra u podne krećete na bojište."

Nakon ovoga, od strane novounapredjenih kaplara, zaorila se pesma "Oj, Srbijo, mila mati".

Ceo Prvi đački bataljon, upućen je 1. novembra 1914. Vrhovnoj komandi u Kragujevac, na raspored.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]     [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]     [ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Šest četa Skopskog đačkog bataljona, kasnije poznatog kao bataljon 1.300 kaplara, građani Skoplja su 2. novembra1914. ispratili uz pesmu, cveće i u suzama.

Toga dana, vladala je velika užurbanost u kasarnama đačkih četa koje su se spremale za pokret. Кad je zvuk vojničke trube oglasio zbor, šest đačkih četa postrojilo se pred kasarnama u punoj ratnoj opremi, spremne za pokret.

Posle poslednjeg i svečanog raporta, bataljon kreće ka železničkoj stanici. Napred komandant, a za njim đačke čete sa vojnom muzikom na čelu. Skoplje je znalo da đaci odlaze na front i nepregledna masa sveta prekrila je trotoare, prozore, balkone, krovove i drveće da isprati đake.

Pri polasku iz kasarne, čete su počele naizmenično da pevaju patriotske pesme. Svaka četa pevala je po jednu pesmu. Iz njihovih grudi orile se redom pesme: Oj Srbijo, mila mati / Uvek ću te tako zvati, Hej, trubaču, s bujne Drine / Ded, zatrubi zbor / Nek, odjekne šar-planina, Lovćen, Durmitor, Haj'te, braćo, haj'te, Srbi ustajte / Haj te, braćo, haj te, svoje nedajte, Gde je naša Vojvodina? / Živa nam je sahranjena / Al' ostaše deca njena.

Đaci pevaju i marširaju kroz Skoplje, preko Dušanovog mosta ka zeleznickoj stanici. Devojke se nisu libile i delile su prave tople poljupce, kojima će mnogima biti poslednji. Železnička stanica je opkoljena masom sveta koja je došla da isprati đake. Mnogima je to bio rastanak za svagda od svoje rodbine, poznanika, prijatelja i svojih devojaka.

Svima naviru suze na oči, sem đacima - kaplarima koji odlaze u smrt. U Skoplju je tada bilo i mnogo izbeglica iz Severne Srbije. Posle ukrcavanja u furgone, zaglušujući pisak lokomotive oglasio je rastanak đaka - kaplara sa Skopljem - Dušanovim carskim gradom. Ali mladi kaplari odlučno su pevali “Što bi dike ode u vojnike, što bi škarta, osta da se karta“.

[vitez koja]

...

[vitez koja]

...

[vitez koja]

Na usputnim stanicama, kuda je voz sa đacima prolazio, velika masa sveta ga je dočekivala i ispraćala sa suznim očima, znajući očajno stanje na frontu, jer je neprijatelj već pola Srbije bio zauzeo, i na zauzetoj teritoriji, rušio, palio i ubijao na najvarvarskiji način.

Po stizanju u Kragujevac, bataljon je prenocio u artiljerijskoj kasarni “Tanasko rajic”. Sutradan, 2. novembra, u Kragujevcu, svima je dodeljen još jedan čin — podnarednika. Istog dana, po podne, svih šest đačkih četa upućeno je na front.

Četiri čete đaka, preko Lapova i Кragujevca, otišle su za Gornji Milanovac, za Prvu i Treću armiju, a dve čete, preko Lapova, Mladenovca, za Aranđelovac, za Drugu armiju. Svi su upućeni u pešadijske jedinice na prvu borbenu liniju, na boračke dužnosti u operativnim jedinicama gde su zamenili vodne oficire. Niko u pozadinu. Cilj je bio, ne samo da oni svojim mladalačkim grudima brane otadžbinu, već da svojim patriotskim zanosom povrate moral Srpske vojske u povlačenju.

U Gornjem Milanovcu dočekao ih je regent Aleksandar Karađorđević. U svom govoru, rekao im je „Ni koraka nazad!“. Tu lozinku su koristili tokom čitavog rata.

U železničku stanicu Lajkovac usli su pevajući «Večnaja pamjat»,  poručujuci vrhovnoj komandi da su spremni, za svoju starešinsku dužnost!


[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[vitez koja]

Na položaje su stigli u jeku borbe, situacija je bila veoma mučna i teška. Lose vreme, putevi raskaljani, puni izbeglica, starih, iznemoglih i bolesnih sa decom… srpska vojska nema više artiljeriske  municije. Sa kolonom izbeglica kreće se veliki broj ranjenika, koji traže zavojišta.

Ta strašna slika mnogo je uticala na đake - podnarednike i izazivajuci ogorčenje na neprijatelja i stvarala natčovečansku energiju za borbu protiv varvarskog postupka neprijatelja.

Na Rajcu će se đaci - podnarednici razići u vodnim kolonama, po vrzinama i jarugama i tokom noći stići će u svoje bataljone, gde je već stigao glas o njima.

Stariji vojnici ravnodušno su ih prihvatili recima “Što su vas poslali da uzalud izginete“. Iznenađeni i zaprepašćeni vojnici njihovim dolaskom, slegli su ramenima i odmah shvatili situaciju, tj. da je došao momenat da se više ne može nazad, več ili u slavu ili u smrt. Ipak, umorni i iscrpeni vojnici prihvatiće ih kao sinove svoje, koje su čuvali od pogibelji ali kad se mora, mora se!

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Raspoređeni su po dvojica u jednu četu. Odmah su primili komandu nad desetinama i vodovima. „Dobronamerno kočoperni“ podigli su u seljačkoj vojsci svest o ozbiljnosti situacije u kojoj je i omladina pošla u boj. Već prvog dana, mnogi od njih, poginuli su u borbama.

[vitez koja]

Kolubarska bitka počinje 16. novembra 1914. godine, kada su se srpske trupe povukle na desnu obalu Kolubare i Ljiga, prema naredbi vrhovne komande, u pokušaju da tu zaustave prodor austrougarskih snaga. Srpska vrhovna komanda (SVK) se nadala da će joj nabujele reke i močvarne obale pomoći u zaustavljanju prodora. Srpske trupe uspele su da zadrže Austrougare nekoliko dana zbog loše procene Oskara Poćoreka da su tu stacionirane srpske zaštitnice. Zbog toga on 20. novembra u borbu uvodi 15. i 16. korpus VI armije.

Uvođenje novih snaga primoralo je I armiju (koja je bila brojčano nadjačana) da se povlači i ona u noći 21. na 22. novembar zauzima nove položaje na grebenu Suvobora, ali već tokom popodneva 22. na liniju fronta izbijaju Austrorugari. Austrougarska vojska 24. novembra u ogorčenoj borbi razbija Maljenski odred  i primorava levo krilo I armije na povlačenje. Napredovanje austrougarskih trupa nastavlja se, što primorava povlačenje desnog krila III armije.

Shodno razvoju situacije i usled gubitka srpska vrhovna komanda odlučuje da izvrši pripreme za povlačenje na nove položaje, na šta ju je nagonio i suviše širok front. Srpska vrhovna komanda istog dana premešta svoje sedište iz Beograda u Kragujevac.

Srpska vojska se u oktobru 1914. godine suočila sa nedostatkom artiljerijske municije, nakon čega je izdata naredba o racionalnom korišćenju preostalih zaliha, a od saveznika je pod hitno zatražena isporuka municije. Artiljerijsku municiju obećava Francuska, ali je konačno šalje Grčka u drugoj polovini novembra, tako da joj Francuske kasnije to nadoknadi. Nakon prispeća konstatovano je da municija ne odgovara srpskim topovima. Municija biva železnicom transportovana do Niša u kom je izvršavano demontiranje. Nakon demontiranja municija je odmah železnicom upućivana u Kragujevačku topolivnicu u kojoj je izvršavano osposobljavanje municije, koja je odmah zatim prugom upućivana na ratište.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Tokom 2. decembra okončana je popuna srpske vojske ljudstvom, regrutima, obveznicima i kao poslednji atom snage, na ratište su upućeni đaci, podoficiri iz vojne škole u Skoplju, tzv. 1300 kaplara. Oni su pre kraja obuke dobili činove kaplara i upućeni su na front, a sačinjavali su ih mladići, koji su studirali kako u Beogradu, tako i širom Evrope i koji su se stavili na raspolaganje SVK. Popuna ljudstva obućom i odećom je izvršena shodno mogućnostima, ali je ona bila nedovoljna. Istog dana Mišić sačinjava plan protivnapada i izlaže ga SVK. Njegov plan je prihvaćen i izdaje se naredba svim trima armijama i Užičkoj vojsci da 03. decembra krenu u opšti protivnapad.

Nakon velike artiljerijske pripreme u 7:00 otpočinje napad. Austrougarske trupe su u potpunosti iznenađene, jer su smatrale da je srpska vojska nesposobna i za odbranu, a kamoli za protivudar, pa su bile primorane na povlačenje. Zbog povoljnog razvoja situacije, Mišić naređuje produžetak napada na 16. korpus, koji nije imao nikakve rezerve i koji je bio u stalnom povlačenju. Ovim uspesima I armije 5. decembra probijen je front 16. korpusa austrougarske vojske i iako su ostale armije i dalje bile na svojim početnim položajima, otpočelo je gonjenje neprijatelja. Njihovim prebacivanjem u Srem 12. decembra okončane su operacije u Kolubarskoj bici.

Značaj Kolubarske bitke ogleda se u tome što Austrougarska nije uspela da svojim snagama uništi Kraljevinu Srbiju, zbog čega su Centralne sile i tokom 1915. godine primorane da se bore na tri fronta i što je još bitnije Nemačka je bila primorana da pošalje pomoć u ljudstvu na Balkanski front, čime su oslabljene njene snage na preostala dva fronta, a samim tim i njene šanse da uspešno eliminiše jedan od njih. Kolubarska bitka ušla je u istoriju ratovanja kao jedinstven primer da se vojska, kojoj je predviđen potpun slom, za kratko vreme reorganizuje, pređe u kontraofanzivu i nanese neprijatelju odlučujući poraz. Taktika pregrupisavanja samo I armije i koncentrisanog udara na VI armiju (koja je bila razvučena na širokom frontu) koju je izveo Živojin Mišić danas se izučava na vojnim školama širom sveta.

[vitez koja]

Pobede na Ceru, a narocito, Кolubari pronele su širom svete slavu prkosne Srbije. Od 15. decembra 1914. na njenoj teritoriji više nije bilo nijednog austrougarskog vojnika, osim zarobljenika. Mladih djaka-podnarednika je samo u Кolubarskoj bici palo više od 400.

U odbrani od Nemaca 1915. bili su narednici, a u odstupanju preko Albanije i na Solunskom frontu većinom potporučnici. Do kraja rata izginulo ih je dve trećine.