Razvoj i gradnjaDuke of York, britanski bojni brod klase King George V. Kobilica za bojni brod Duke of York položena je maja 1937. u brodogradilištu John Brown and Company u Klajdbanku; u operativu je uveden 4. novembra 1941. Bojni brodovi ove klase predstavljaće i najmodernije britanske bojne brodove koji su korišćeni tokom Drugog svetskog rata.
Nakon završetka Prvog svetskog rata, pomorske sile potpisuju Pomorski sporazum iz Vašingtona, sa ciljem sprečavanja nove trke u naoružavanju između Britanije, Japana, Francuske, Italije i SAD. Ovaj sporazum je svakoj naciji ograničio broj ratnih brodova koji im je odobren za gradnju, a deplasman kapitalnih brodova je ograničen na 35 000 tona. Ova ograničenja su proširena 1930. godine u Londonu, ipak, Japan i Italija se do sredine tridesetih godina povlače iz oba sporazuma tako da stari bojni brodovi u britanskoj floti počinju da predstavljaju veliki problem za Britance. Kao rezultat te zabrinutosti, Britanci naručuju gradnju nove klase bojnih brodova: klase King George V.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Bojni brod Duke of York u Sredozemnom moru.Kako su u vreme projektovanja broda oba pomorska sporazuma još uvek bili na snazi, kalibar topova glavne brodske artiljerije bio je ograničen na 356 mm. To su bili jedini bojni brodovi građeni u to vreme, koji su bili u skladu sa postojećim ograničenjima. Kada je postalo jasno da od tih sporazuma više nema koristi, odnosno da ih potpisnici ignorišu, bilo je kasno za prepravke projekta.
Operativna upotrebaPo uvođenju u operativu, bojni brod HMS Duke of York je otplovio za bazu u Skapa Flou. Sredinom decembra 1941. na brod se ukrcava premijer Vinston Čerčil i odlazi za SAD, kako bi se sastao sa američkim predsednikom Ruzveltom. U Anapolis uplovljava 22. decembra 1941, potom januara 1942. plovi za Bermude a potom za Skapa Flou, dok se Čerčil vratio u Britaniju avionom.
Marta meseca 1942. godine bojni brod HMS Duke of York prati saveznički konvoj PQ 12, zajedno sa bojnim krstašem HMS Renown, krstaricom HMS Kenya i šest razarača. Britanci su zbog zabrinutosti za bezbednost konvoja (usled prisustva nemačkog bojnog broda Tirpitz) 6. marta ojačali ovaj sastav dodatnim brodovima: bojnim brodom HMS King George V, nosačem aviona Victorious, teškom krstaricom Berwick i još šest razarača.
Kasnije, tokom istog meseca, formiran je konvoj PQ 13, a bojni brod Duke of York ponovo je bio deo pratnje konvoja. Početkom aprila, bojni brodovi King George V i Duke of York, zajedno sa nosačem aviona Victorious, formiraju jezgro plovnog sastava za zadatak patroliranja između Islanda i Norveške, sa osnovnim ciljem obezbeđenja nekoliko konvoja za Sovjetski Savez. Na ovom zadatku će biti angažovan do kraja maja, kada se sastavu priključuje američki bojni brod USS Washington. Bojni brod Duke of York će biti angažovan na sličnim zadacima sve do oktobra, kada biva poslat za Gibraltar, kao novi komandni brod plovnog sastava Force H, koji dobija zadatak da podrži savezničko iskrcavanje u Severnoj Africi. U tom periodu ga u dva navrata napadaju italijanski avioni, ali manji broj njih, te je bilo dovoljno angažovanje aviona sa britanskog nosača aviona da zaštiti sastav. Nakon završetka angažovanja u Sredozemnom moru, Duke of York se 18. novembra vraća u Britaniju, zajedno sa nosačem aviona Victorious i razaračima Westcott, Malcolm, Glaisdale, Bulldog, Beagle i Opportune; nakon osam dana uplovljava u bazu Skapa Flou. Iz ove baze, bojni brod Duke of York 8. decembra plovi za Rosit, gde će zbog remonta ostati do polovine marta 1943. godine. Tokom remonta, brod dobija 24 jednocevnih protivavionskih topova Oerlikon kalibra 20 mm. Po završenom remontu, Duke of York preuzima nazad dužnost komandnog broda.
Usled angažovanja kapitalnih brodova britanske Domovinske flote u izvršenju operacije Husky (napad Saveznika na Siciliju), Domovinska flota u Skapa Flou ostaje sa samo dva moderna bojna broda klase King George V, što je smatrano nedovoljnim za suprotstavljanje nemačkim brodovima koji su bazirali u Norveškoj. U skladu s tim, Britanci su zatražili pomoć od Amerikanaca, koji im šalju bojne brodove USS South Dakota i USS Alabama i pet razarača; američki ratni brodovi uplovljavaju u Skapa Flou 19. maja 1943.
Juna 1943, Duke of York je angažovan u operaciji Gearbox, zajedno sa grupom američkih ratnih brodova, sa zadatkom obezbeđenja izvršenja operacija manjeg obima u vodama oko Norveške. Nakon toga se angažuje u operacijama Camera i Governor of Norvay, radi odvlačenja pažnje Nemaca od operacije Husky.
Početkom oktobra, bojni brod HMS Duke of York, zajedno sa još jednim brodom iste klase, HMS Anson, obezbeđuje savezničke krstarice i razarače, kao i američki nosač aviona USS Ranger tokom operacije Leader, kojom su nemački brodovi oterani iz norveških voda. Operacija je za rezultat imala potapanje četri nemačka teretna broda i oštećenje još sedam, od kojih je većina morala biti nasukana kako bi izbegla sigurno potapanje.
Nemački bojni brod Scharnhorst je 1943. prebazirao u Norvešku, na poziciju odakle je mogao ugroziti arktičke konvoje kojima je vršeno snabdevanje Sovjetskog Saveza. Kako se u norveškim vodama nalazio i nemački bojni brod Tirpitz, Britanci su morali da obezbede snažnu pratnju za konvoje između Britanije i Sovjetskog Saveza. Nemci su početkom 1943. uočili jedan od takvih konvoja, a saveznički obaveštajci su zaključili da bi naredni konvoj, oznake JW 55B, mogao biti napadnut od strane nemačkih površinskih brodova. Britanci su svoje ratne brodove podelili u dve grupe, kako bi izvršili zadatak obezbeđenja konvoja JW 55B koji je napustio luku Loh Iv 22. decembra. Tri dana kasnije, stigao je izveštaj da je nemački bojni brod Scharnhorst sa pet razarača (Z-29, Z-30, Z-33, Z-34 i Z-38) napustio luku baziranja. Prva grupa britanskih ratnih brodova, u kojoj su se nalazili teška krstarica Norfolk, krstarice Belfast i Sheffield, uspeva da nešto nakon devet časova u jutro 26. decembra uspostavi kontakt. U kratkom artiljerijskom boju, britanski brodovi uspevaju da oštete radar na nemačkom bojnom brodu Scharnhorst. Meteorološke prilike su se pogoršavale, tako da je Scharnhorst izgubio mogućnost da iskoristi taktičku prednost koju mu je pružao radar. Strahujući da se sukobio sa britanskim bojnim brodom, Scharnhorst se okreće i udaljava od gonioca. Oko podneva dolazi do još jednog artiljerijskog duela, ovog puta na štetu britanskih brodova; krstarica Norfolk ostaje bez kupole glavne brodske artiljerije i radara. Nemci su još ranije detašovali razarače sa zadatkom da traže britanski konvoj, tako da je bojni brod Scharnhorst mogao slobodno da se vrati u Altafjord.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Bojni brod Duke of York u poteri za nemačkim bojnim brodom Scharnhorst.Junak ove priče, bojni brod HMS Duke of York, nalazio se u drugoj grupi britanskih ratnih brodova, zajedno sa lakom krstaricom HMS Jamaica i četiri razarača (britanski Saumarez, Savage i Scorpion i norveški Stord). Ova grupa se približavala nemačkom bojnom brodu koji je plovio ka Altafjordu; procene su govorile da bi do susreta trebalo doći u 1715 časova. Međutim, Scharnhorst je promenio kurs, a krstarica Belfast je prosledila podatke sa radara drugoj grupi britanskih ratnih brodova. Duke of York je uspostavio radarski kontakt sa nemačkim bojnim brodom u 1617, na daljini od 41 600 metara. Shodno tome, brodovi su manevrisali tako da im cilj dođe pod bočnu vatru, a i da razaračima bude pogodno da izvedu torpedni napad. Krstarica Belfast je u 1648 časova ispalila osvetljavajuće granate kako bi osvetlila nemački bojni brod, a uskoro su poletele i osvetljavajuće granate sa bojnog broda Duke of York. Duke of York se do 1650 časova približio nemačkom bojnom brodu na 11 000 metara i ispalio bočni plotun iz topova glavne brodske artiljerije, uspevši da jednim projektilom pogodi cilj. Iako pod teškom vatrom britanskih topova, Scharnhorst je uzvratio i čak i pogodio Duke of York sa dva projektila. Jedan od projektila iako nije eksplodirao pri udaru u nogu jarbola, uspeo je da ošteti instalaciju radara. Nakon ispaljene 52 salve, Duke of York prepušta Scharnhorst razaračima. Nemački bojni brod je zbog pogotka u kotlarnicu već bio usporen i samim tim lak plen za britanska torpeda. Razarači koji su se nalazili u drugoj grupi brodova, izvršili su torpedni napad, ispalivši 28 torpeda; nemački bojni brod je pogođen sa četiri torpeda. To je još više usporilo Schranhorst. Duke of York i Jamaica u 1901 ponovo otvaraju vatru, ovog puta sa daljine od 9500 metara. Nakon petnaest minuta, priključuje im se i krstarica Belfast. I Belfast i Jamaica su ispalile preostala torpeda. Scharnhorst je pogođen sa najmanje deset projektila, koji su izazvali požare i eksplozije, ali i ućutkali najveći deo sekundarnih baterija. Sve tri baterije glavne artiljerije kalibra 283 mm su prestale da dejstvuju u 1916 časova, dok je brzina plovljenja pala na svega 10 čvorova. U poslednjoj fazi bitke, razarači Matchless, Musketeer, Opportune i Virago ispaljuju na Scharnhorst 19 torpeda, usled čega nemački bojni brod dobija kritični nagib preko levog boka, da bi se u 1945 časova prevrnuo i potonuo. Preživelo je svega 36 od 1932 članova posade. Nakon potapanja bojnog broda Scharnhorst i povlačenja većine nemačkih brodova iz Norveške prestala je potreba za držanjem snažnih pomorskih snaga u britanskim vodama.
Duke of York je sa glavninom Domovinske flote 29. marta 1944. isplovio iz Skapa Flou, sa zadatkom podrške konvoja JW 58. Brod je delovao u Arktiku i kao zaštita nosača aviona sa kojih je izveden niz napada na nemački bojni brod Tirpitz, od sredine do kraja avgusta. U septembru, nakon remonta i delimične modernizacije u Liverpulu, Duke of York dobija radar i dodatno protivavionsko naoružanje. Nakon toga, brod 25. aprila 1945. dobija naređenje da se prepotčinjava britanskoj Pacifičkoj floti. Problem sa električnom instalacijom imao je za posledicu kašnjenje, te je u Sidnej uplovio 29. jula, kada je bilo i suviše kasno za učešće u nekim važnijim dejstvima protiv japanskih snaga.
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Duke of York u Tokijskom zalivu.Kako god, Duke of York je početkom avgusta pridodat TF 37, zajedno sa četiri nosača aviona i bojnim brodom King George V. Ovaj plovni sastav je od 9. avgusta izveo niz vazdušnih napada na Japan, sve do 15. avgusta kada je objavljena kapitulacija Japana. Nakon završetka neprijateljstava, Duke of York je zajedno sa bojnim brodom King George V, prisustvovao ceremoniji japanske kapitulacije u Tokijskom zalivu. Duke of York narednog meseca plovi za Hong Kong, kako bi se priključio floti koja je tamo prikupljena radi prihvatanja predaje japanskog garnizona; ostaje komandni brod britanske Pacifičke flote do juna 1946, kada se vraća u Plimut.
Nakon završetka Drugog svetskog rata, bojni brod Duke of York službuje kao komandni brod Domovinske flote; u aktivnoj službi ostaje do 1949. godine. Sredinom maja 1957. doneta je odluka o rezanju broda u staro gvožđe. Brodsko zvono je predato na čuvanje školi Duke of York u Najrobiju (Kenija).
Taktičko-tehničke karakteristike
| Tip |
bojni brod |
| Klasa |
King George V |
| Položena kobilica |
5. maja 1937. |
| Porinut |
28. februara 1940. |
| Uveden u operativu |
4. novembra 1941. |
| Sudbina |
Izrezan u staro gvožđe 1957. godine |
| Deplasman |
42 076 t |
| Dužina |
227,1 m |
| Širina |
31,4 m |
| Gaz |
10,5 m |
| Pogon |
4 parne turbine Parsons, snage 110 000 KS |
| Brzina plovljenja |
28,3 čv |
| Autonomija |
15 600 M brzinom od 10 čv |
| Posada |
1556 članova |
| Naoružanje |
10 h 360 mm
16 x 133 mm
48 x 40 mm
6 x 20 mm Oerlikon |
| Oklopna zaštita |
oklopni pojas: 370 mm
paluba: 127 - 152 mm
kupole: 324 mm |
| Avio komponenta |
4 h Supermarine Walrus |
