Ručni aktivni bacači 44 mm M4902/07/2019 Branko Bogdanović
Razvoj strategije i taktike, te doktrine izgrađene tokom i neposredno nakon II svetskog rata, pred Jugoslovensku Armiju su postavili problem uspešne protivoklopne borbe. U nedostatku oklopno-mehanizovanih sredstava i sistema naoružanja, MNO se okrenulo nemačkim iskustvima iz perioda 1942 – 1945. godine. Koncepciju protivoklopne borbe trebalo je zasnovati na masovnoj primeni jeftinih pešadijskih sredstava, odnosno, ručnih bacača koji su dejstvovali na dinamo-reaktivnom principu, natkalibarnim, kumulativnim projektilima.
Konstruktor RB Anton Mesicek
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
U suštini, kao uzor je poslužila nemačka familija bacača za jedno – ili višekrantu upotrebu, Faustpatrone (ručni metak), odnosno, Panzerfaust (oklopna pesnica). Ne treba zanemariti ni činjenicu da je sovjetska armija, tokom rata, zaplenjene nemačke pancerfauste uvodila u naoružanje (pod oznakom Ručnoй Protivtankovoй Granatomet – RPG 1) a, nakon 1945, na osnovu dokumentacije zaplenjene u Lajpcigu, započela proizvodnju sopstvenog ručnog bacača, 40 mm RPG 2 (natkalibarna mina 80 mm).
U cilju realizacije nove koncepcije, prvim Planom vojne industrije i brodogradnje za period od 1947. do 1951, između ostalih sredstava, predviđena je i proizvodnja PT (protivtenkovske) pesnice (ručnog bacača). Istovremeno, planirano je da se u kragujevačkoj fabrici postave proizvodni kapaciteti za svaku vrstu streljačkog naoružanja posebno, sa tim da bi se puška 7,92 mm i ručni bacač (RB) izrađivali na istoj liniji. Planirani obim proizvodnje, međutim, bio je nerealan. Razvoj i osvajanje RB predviđeno je tokom 1947 – 1948, a u serijskoj proizvodnji, armiji je trebalo isporučiti: 1949 –100.000, 1950 – 150.000, te 1949 – 150.000 ručnih bacača.
RB M1949
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Nakon uvođenja sankcija, proisteklih iz Rezolucije IB, u Kragujevcu su se jedinstveni kapaciteti morali koristiti za proizvodnju svih sredstava. Osim toga, u Preduzeću Crvena Zastava, Institutu br. 11, te Odeljku za naoružanje VTI, nije bilo kadrova sa iskustvom u projektovanju ovog tipa oruđa. Tako je razvoj RB prepušten VTZ Valjevo, odnosno, Preduzeću Krušik, koje je sačuvalo većinu kapaciteta, te stručnjake za minobacačku municiju, upaljače i ručne bombe. Na čelo tima postavljen je upravnik Konstrukcionog biroa, Anton Mešiček. Mešiček je, na osnovu uzoraka nemačkog Pzf 30 (Fp 1 i Fp 2), rad na ručnom bacaču i adekvatnoj mini, započeo još 1946. godine. Osnovni cilj bio je da se razvije oruđe za višekratnu upotrebu, veće brzine gađanja, dometa, preciznosti, te probojne moći kumulativne mine.
Varijante bacaca M49
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Prvo se pristupilo razvoju natkalibarne mine stabilisane krilcima, sa kumulativnom bojevom glavom. U prvim nacrtima, rešenje se malo razlikovalo od nemačkog, za Pzf 30. Osnovu je činila kumulativna glava na drvenoj cevi stabilizatora, sa elastičnim, limenim krilcima, koja su se uvijala oko tela pre uvlačenja u cev. Inženjer Ludvig Bukliš (Ludwig Busklisch), inače nemački ratni zarobljenik koji je u fabrici radio po ugovoru, 27. septembra 1948 je konstruisao, a Mešiček odobrio, Ručni reaktivni bacač – Srno – stabilizator, (oznaka NF1a 10908). Mina je imala kumulativnu glavu prečnika 76,2 mm, ukupnu dužinu 552,5 mm, drvenu cev stabilizatora (tiskač) prečnika 43,7 mm, te 4 elastična limena krilca (7. novembar 1948, NF1, 2188). Crtež upaljača TK 12 (r. br. 663-11300), na osnovu koga je nastao udarni neosigurani upaljač K-301, izrađen je 28. jula 1949. godine.
Detalji mehanizma bacaca M49
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Na osnovu usvojene varijante kumulativne mine RRB M49, kalibra 90 mm, Mešiček je pristupio konstrukciji samog bacača. Prvo rešenje imalo je čeličnu cev kalibra 44 i dužine 970 milimetara. Na cev se montirao mehanizam za opaljenje. Činio ga je obrtno-čepni zatvarač malokalibarske puške, te pištoljski rukohvat sa mehanizmom za okidanje, koji je primao okvir od 6 metkića (inicijalnih kapisli sa obodnim – RF – paljenjem) 5,6 milimetara. Oslonac za rame i nosač „grubog“ (mehaničkog), te optičkog nišana sa postoljem, učvršćivali su se za cev pomoću grivni. Konačno, kočnica se zasnivala na čeličnom valjku sa kružnim ispustima: pomeranjem valjka, radijalno u odnosu na cev, ispusti su blokirali polugu obarače.
Bacač je imao masu od 6200 g, a mogao je dejstvovati 3 mine/minuti. Početna brzina projektila iznosila je 87 m/s, krajnji domet bio je 600, efikasni – do 200 metara, a kumulativna glava probijala je čeličnu ploču debljine 100 (mina M49) do 240 mm (mine M50, M51). Kao pogonsko sredstvo služila je kartonska kutija napunjena sa 420 g crnog, lovačkog baruta (u prednjem delu) i peskom (u zadnjem delu, kao otpornik). Nakon aktiviranja inicijalnog metka, plamen je, kroz specijalni provodnik, progorevao kartonsku kutiju i palio pogonski barut.
Originalni tehnicki crtec upaljaca K-301
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Istovremeno, rađen je i alternativni projekat Mehanizma cevi ručnog reaktivnog bacača (27. juli 1948, NF1a 2169), koji se punio sa zadnje strane cevi, okvirom (šaržerom, izrađenim od čelika A/48) kapaciteta 3 inicijalna metkića. Komisija Generalštaba opredelila se za Mešičekovo rešenje sa obrtno-čepnim zatvaračem, označeno kao RRB M49 (nomenkladurni broj JNA 1020-1030272), te odlučila da izradu radne dokumentacije i serijsku proizvodnju poveri Preduzeću Crvena Zastava (proizvodnja kumulativnih mina prepuštena je valjevskom Krušiku). Prototip i nekoliko nefunkcionalnih ručnih bacača udarnički je izrađeno samo za Prvomajsku paradu, 1948. godine. Tokom 1949, proizvedeno je 232 ručna bacača M49. Tada je uočen niz nedostataka: skupa i komplikovana proizvodnja, nepreciznost, zastoji (loše uvođenje inicijalnih metkića te izbacivanje nakon opaljenja, teško progorevanje kartonske kutije), te mala početna brzina mine. Mešiček je donekle uspeo da pojednostavi proizvodnju: na cevi su dodate pređice za remnik (radi lakšeg transporta bacača), grubi nišan i nosač oslonca za rame zavareni su direktno na cev (bez prstenova), kočnica je konstruktivno poboljšana, a poboljšano je i ustrojstvo optičke nišanske sprave (objektiv sa podeocima za preticanje od 0-20).
Funkcionisanje upaljaca K-301
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Paralelno sa usavršavanjem bacača, u Krušiku je razrađivana još jedna, pojednostavljena konstrukcija mehanizma za opaljenje. Prema ovom rešenju, kompletan sklop mehanizma, sa pištoljskim rukohvatom, obrtao se u vertikalnoj ravni za 90°; time je zapinjana lisnata udarna opruga sa udarnom iglom a u specijalno ležište se, pojedinačno, ubacivao inicijalni metak (1. april – 7. maj 1949, NF1a, 661-2246). Ova konstrukcija, međutim, pokazala se lošijom od Mešičekove.
Mane je iskazala i mina RRB M49: mala probojna moć (manja od nemačkog pancerfausta), rikošetiranje i odsustvo aktiviranja upaljača K-301 ukoliko cilj nije pogođen pod uglom od 90 stepeni. Krušikova ekipa je 23. maja 1949. započela konstruisanje Zrna RRB, grupe B (NF1a, 661-2253), sa telom stabilizatora od silumina (legura Si, Al). Godinu dana kasnije, 13. februara, dovršen je i projekat Upaljača za kumulativnu granatu AU4 (663-11741), u naoružanje usvojenog pod oznakom K-302. Poboljšana mina ušla je u proizvodnju pod oznakom RB M50 (sa starim upaljačem K-301), te „RB M51“ (sa upaljačem K-302, eksplozivno punjenje – 610 g trotil-heksogena). Poseban problem predstavljala je proizvodnja metalnih, elastičnih krilaca, kumulativnog levka, košuljice mine, te balističke kape. Kako kragujevačka i valjevska fabrika nisu uspele da osvoje njihovu izradu, poverena je preduzeću EMO (bivši Westen) u Celju (Slovenija). Crvena Zastava je nastavila serijsku proizvodnju poboljšanog RB M49; 1950. godine Armiji je isporučeno 6625, 1951 – 3437 i, 1952, (samo) 20 ručnih bacača.
Pronalazacko svedocanstvo Antona Meciceka
[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Tada je, naime, ustanovljeno da većina mana nije otklonjena, a za ručna protivoklopna sredstva postavljeni su još oštriji taktičko-tehnički uslovi. Jedno od rešenja predstavljao je razvoj RB potpuno nove koncepcije. S druge strane, JA/JNA je do 1953. godine, na osnovu Sporazuma o pomoći, od SAD dobila 1000 modernijih, reaktivnih bacača 60 mm M9 i M9A1 (Rocket Laucher Bazooka) sa 99.600 aktivno-reaktivnih projektila, te 4890 bacača 90 mm M20, M20A1B1 i M20B1 (Rocket Laucher Super Bazooka), sa 419.114 projektila 3,5″. U očekivanju većeg broja bazuka M20, planirano je da se domaća industrija preorijentiše na proizvodnju aktivno-reaktivnih mina 3,5 inča (inch), sa upaljačima BD-M404A1, tako da se, u periodu od 1955. do 1964, zadovolje potrebe armije za ovakvom vrstom naoružanja. Ova predviđanja usporila su razvoj domaćih sredstava; iznalaženje rešenja, boljeg od RB M49, trajalo je od 1952. do 1957. godine. Usled odsustva konzistentne politike, JNA se, 1953. godine, našla u nezavidnom položaju: od neophodnih 17.569, raspolagala je sa 11.400 ručnih bacača različitih modela i kalibara (44 mm M49, 60 mm M9, te 90 mm M20).
Izvor.
www.oruzjeonline.com
