Partizanska meteorološka služba

[kosta1961]

Prvi poziv upućen od strane VŠ NOV i POJ  svima koji imaju veze sa avijacijom da se jave najbližoj Partizanskoj jedinici,ma gde bili, je bio  9 novebra1943g.Pored ostalog stoji –„pozivaju se vazduhoplovci svih kategorija ,inženjeri i mehaničari ,vazduhoplovci raznih stuka, kao meteorolozi,radio-telegrafisti  i drugi“

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

U toku zime 1943/44g stigle su depeše u štabove brigada  iz GŠ NOV i POJ ,da se jave svi oni koji su u Kraljevini Jugoslaviji imali neke veze sa avijacijom.Pored onih koji su bili letači i mehaničari bilo je i onih koji su u kraljevoj vojsci  išli na tečaj za meteorološke posmatrače.Oni su u tom trenutku bili veoma potrebni savezničkoj avijaciji.

U Kraljevini Jugoslaviji nije postojala jedinstvena meteorološka služba za celu Jugoslaviju,nego su glavne bile meteorološke opservatorije  koje su objedinjavale medjusobno nezavisne organe.I mornarica i vazduhoplovstvo su imali svoje stanice.

U to vreme su saveznici leteli iznad Jugoslavije,i od velike važnosti je bilo da znaju kakvo je  vreme iznad naše zemlje.Obično su podaci slati preko vojnih misija ,a njima su podatke dostavljali radio-telegrafisti Vrhovnog štaba ili iz štabova brigada,šifrovano ili ne. Na severu zemlje,u Sloveniji , Amerikanci su imali svoje meteorološke stanice ,koje su počele sa radom u proleće 1944g.Svi ,koji su imali neko znanje o meteorologiji iz bivše JV su odmah upućeni kod njih.

Amerikanci su došli avionima sa svim potrebnim instrumentima.Imali su instrimente za posmatranje meteoroloških elemenata na zemlji ,na visini,i instrumente za merenje smera i brzine vetra.Partizani su pružali oružanu zaštitu.Podatke koje su oni slali su bili važni za planiranje misije bombardovanja Nemačke i Austrije iz Italije,ili za transport opreme i oružija Partizanima.Dešavalo se da se avioni sa pošiljkama Partizanima vrate ,jer su bili loši meteo uslovi.

Partizani ,koji su odabrani za ovu službu,su prvo išli na tečaj gde su se osposobljavali za samostalno posmatranje meteoroloških elemenata i za šifrovano slanje.Tečajeve su držali saveznici-amerikanci  a prevodioci su bili njihovi podoficiri Jugoslovenskog porekla.Nakon što su saveznici otišli,Partizani su sami organizovali svoje meteorološke stanice,i to pre svega na letelištima gde su sletali saveznički avioni. Posle zime 1944/45g na zapad zemlje su slati obučeni meteorolozi sa instrumentima koji su sada podatke slali u Beograd.Stanice su bile u partizanskim vazduhoplovnim bazama i štabovima.

Oni su sada korišćeni za Jugoslovensko vazduhoplovstvo u poslednjim borbama za oslobodjenje zemlje.Poznato je da je promena vremena uglavnom počinjala od zapadnih delova zemlje pa se širila ka istoku.Zbog toga su vremenski podaci sa tog prostora bili dragoceni.

Nakon formiranja Prve vazduhoplovne baze u Livnu  14 oktobra 1943g meteorološko odelenje je imalo,na osnovu spiska ljudstva, dva meteorologa.A onda u decembru por.ing.Viktor Rekveni koji je pre rata bio docent meteorologije i vazduhoplovni meteorolog, podnosi „Predlog o organizaciji meteorološke službe vazduhoplovstva i mornarice NOV i POJ”

Predlog je napisan na nekoliko strana gde detaljno iznosi način rada meteo stanica,kome javljati podatke i kako , kako se oni obradjuju,potrebne instumente.Iako je baza razmatrala ovaj predlog,on nije bio ostvariv,jer nije bilo ni elementarnih uslova za to.Zanimljivo je da Baza tada nije imala glavnog za meteo službu,pa iako je Rekveni bio veoma podoban za to mesto,nije izabran,jer se čekao izveštaj G.Š.Hrvatske o njegovoj prošlosti.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Izvod iz Rekvenijevog  predloga organizacije meteorološke službe

Ipak predvidjaju se zadaci  meteorološkog organa,pa je tako u uputstvu “Dužnost aerodromske čete Glamoč” koja je bila deo Vazduhoplovne baze,stoji:

“Organizuje meteorološku službu  ,stupa u vezu sa Vrhovnim štabom i meteorološkim  organima ostalih štabova.Obaveštava o meterološkom stanju vazduhoplovnu bazu u inostranstvu , bilo sopstvenim sredstvima ili preko VŠ”. “Izvodi obuku stručnjaka i letačkog osoblja  i meteorološku obuku”.

Prvi put su uslovi bili povoljni na Visu,pa je tu uspostavljena Prva Meteorološka stanica 19 aprila 1944g koja je radila za potrebe Mornarice NOVJ i Britanskog vazduhoplovstva.Vrhovni štab je činio napore da se uspostavi još stanica,ali postojao je problem nedostatka kadra.Zato je u maju 1944g pri Vrhovnom Štabu u Drvaru održan prvi meteorološko- osmatrački kurs.Predavao je kap.Antun Zgur ,slušaoci Veljko Tabain ,Vene Tocilj i Kos. Kurs je trajao osam dana.


Odmah posle su organizovane još tri stanice – jednu pri VŠ u Drvaru  kao i na pomoćnim aerodromima Glamoč i Medeno polje.Prikupljeni podaci su slati preko radio stanice(koja je bila u Sovjetskoj vojnoj misiji) i sa njom su dobijali podatke od Saveznika.Pored njih ,pri nekim korpusima su postojale stanice ,koje su javljale( uglavnom  telefonom) VŠ meteorološke podatke.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Mreža meteoroloških stanica pre desanta na Drvar

Svi podaci su stizali do centra veze VŠ .Zanimljivo da su glavna sredsva veze sa avionima bile vatre(jer su saveznički avioni dolazili noću) pomoću koje su ugovorenim signalima davani podaci o visini oblaka i pravcu i jačini vetra.Obično je paljena vatra u obliku slova “T” u pravcu vetra.

Ozbiljnije organizovanje meteoroloških stanica je počelo posle sastanka Maršala Tita sa gen.Vilsonom(savezničkim komandantom za Sredozemlje) juna 1944g u Kazerti.Tada je razradjen program saradnje NOVJ i BAF. U njemu stoji za meteorološku službu-„da je potrebno organizovati najnužniju službu za nesmetan rad avijacije. NOVJ je u mogućnosti da odmah uspostavi deset stanica sa svojim osobljem”.Dalje stoji da će biti u stalnom kontaktu sa predstavnikom meteorološke službe RAF-a.

Prvi kurs je održan u Bari-ju jula i avgusta 1944g.Njega je držao meteorolog vazduhoplovnog odelenja Milivoje Mušikić koji je za ovu priliku prebačen u Italiju.Bilo je 27 slušaoca koje je odabrala Komanda mesta u Bariju.Nakon kursa svi su upućeni u operativne jedinice,pomoćne aerodrome i  Komande područija gde su formirali meteo stanice.

U isto vreme u selu Tičevo je održavan dvomesečni kurs i to u Komandi VIII korpusa.Bilo je petnaest slušaoca a predavao je Veljo Tabain zajedno sa članovima sovjetske misije.Ovaj kurs je obavljan u borbenim uslovima pa su slušaoci morali da idu i na izvršenje zadataka.Posle kursa su rasporedjeni u nekoliko divizija(9,19,20 i 26) sa zadatkom da organizuju meteo stanice,sa štampanim uputstvom kako treba da se šalju podaci .Oni su šifrovano stizali u Komandu VIII korpusa.Osmatranje je počelo  septembra meseca.

Školovanje je bilo i u Africi gde se školovalo sedam polaznika –meteorologa ,za potrebe meteorološkog obezbedjenja eskadrila na frontu.Polaznici su bili –Nikola Letica,Milivoje Zvicer ,Eli Altarac ,Djuro Burić ,Franjo Matković ,Veljko Knežević i Janez Zupan.Škola je završena septembra 1944g posle koje su trojca upućena u 352 Eskadron,a ostali na ostvo Vis.Ovi poslednji su svoje podatke slali preko Sovjetske vojne misije.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

[kosta1961]

U to vreme na predlog Prve vazduhoplovne baze,VŠ je krenuo u organizaciju naše samostalne meteorološke službe  u zemlji.Tim povodom upućuje se petnaest meteorologa i pet kompleta meteoroloških instrumenata za formiranje pokretnih stanica pri glavnim štabovima NOV i PO Slovenije,Hrvatske i Srbije i kod nekih korpusa.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Mreža meteoroloških stanica  posle organizacije samostalne meteorloške službe u zemlji

Vršena su osmatranja od 8h do 23h, svakog sata a izveštaji su sastavljeni po medjunarodnom meteorološkom ključu i dostavljani su –Sovjetskoj Vojnoj misiju i to u 14h,16,18,20h.  i  – Englskoj Vojnoj misiji ali po posebnom ključu.

Meteorološki osmatrači su ponekad radili i u borbenim uslovima,kao kod izvodjenja Mostarske operacije.Pri napadu na utvdjenje Široki Brijeg avijacija je tražila trenutne vremenske podatke.Osmatrači su morali da vrše osmatranja u toku borbe sa obližnjeg zvonika i odmah slali podatke.Tek tada je došla avijacija.

Vrhovni štab NOV i POJ je izdao naredbu 29 oktobra 1944g o formiranju Štaba vazduhoplovstva u kome se po prvi put pominje i meteorološko odelenje sa načelnikom   Pehavec Stanislav .Tako da se ovaj datum smatra datumom formiranja meteorološke službe u RV i PVO.Ovo odelenje je tada imalo samo jednog meteorologa.Njegov zadatak je bio priprema za organizaciju meteorološke službe i školovanje kadra.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Prijem meteo podataka na nekom od aerodroma


U isto vreme je u Splitu u okviru Hidrografskog instituta formiran meteorološki odsek za Mornaricu NOVJ.Meteorološko  odelenje je dobio zadatak da formira 20 stanica i organizuje veze za prikupljane podataka.Njegov zadatak je bio i organizacija i rukovodjenje službom,pa je u tom cilju uradjeno sledeće:

Formiran je meterološki centar u Zemunu( 25 novembra 1944g) koji je primao podatke svih stanica u zemlji.Centar je podatke slao  Sovjetskoj 17 Armiji i Savezničkoj avijaciji,a za uzvrat je primao podatke sa teritorije SSSR-a i zemalja gde su bile jedinice Crvene Armije.

U novembru i decembru 1944g su formirane  stanice u bataljonima aerodromske službe ( i to 78 ,79 , 910 ,911 i 912 bataljon)

U januaru 1945g formirani su meteorološki biroi  u 11 i 42 vazduhoplovnoj diviziji i meteo odsek u 9 Oblasnoj vazduhoplovnoj bazi.

Marta 1945g je formiran Meteorološki biro u štabu Grupe vazduhoplovnih divizija koji je bio uključen u sistem meteo stanica Jugoslavije i 17 Sovjetske Armije.

Meteorološki odsek  Hidrografskog instituta organizovao je do kraja rata 18 meteo stanica sa sabirnim centima u Splitu,Zadru i Dubrovniku.

Do kraja rata radilo je na tlu Jugoslavije oko 55 meteoroloških stanica(prema dosadašnjim podacima).

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]

Nakon formiranja Štaba vazduhoplovstva tokom 1944 /45 /46 održavani su kursevi i škole za osmatrače i sinoptičare jer je potreba za njima bila velika.Preko saveznika su nabavljani neophodni instrumenti i oprema,ali su saveznici pomogli i kao predavači na prvim kursevima. Kursevi su bili:

Od 12-30 XI 1944g u Zemunu je bio skraćeni osmatrački kurs.Bio je 51 slušaoc
Od  1 I – 31 III 1945g u Zemunu je bio kurs za osmatrače sa 55 slušaoca.Od toga je bilo 36 omladinaca i 19 omladinki.
Od 1 X 1944 – 25 I 1945g je bio kurs za 5 sinoptičara u SSSR-u.
Od 15 IV – 30 VI 1944g kurs za osmatrače u Zemunu,bilo je 48 slušalaca.
Od 1 XI 1945 – 1 X 1946g je u Zemunu bila prva Viša sinoptička škola.Bilo je 22 slušaoca od toga 10 iz Albanije.
Od 1 I  - 15 V 1946g u Zemunu je bila škola meteoroloških specijalista u kojoj je bilo 44 slušaoca od kojih je 17 nastavilo školovanje do 1 XII 1946g za sinoptičare.
Od 1 IV 1946 – 15 V 1948g u SSSR-u je školu pohadjalo 7 slušaoca,u Prvom Moskovskom vojno-aviacionom učilištu veze.
Od 15 I -30 IV 1947g u Zemunu je bio skraćeni kurs za rukovodioce meteorološke službe.
SSSR-u  Prvom  Moskovskom vojno-aviacionom učilištu veze je bilo 30 meteorologa –sinoptičara na obuci od 1 IV 1947g ali je zbog rezolucije IB prekinuta.

[ Attachment: You are not allowed to view attachments ]
Maj 1945g Mreža meteoroloških stanica u zemlji

Krenulo se u formiranje meteorološke službe na nivou Jugoslavije pa je u leto 1945g bio sastanak zainteresovanih organizacija za  organizovanje hidrometeorološke službe.Potom su krajem leta iste godine meteorološke stanice u komandama armija i divizija rasformirane a ljudstvo i tehnika su stavljeni na raspoloženje meteorološkoj službi ratnog vazduhoplovstva.

Uključili su se u medjunarodnu meteorološku organizaciju ,pa je načelnik meteorološkog odelenja bio na zasedanju Svetske meteorološke organizacije 1946g u Parizu ,a 1947 u Londonu  je izabran za člana Izvršnog odbora svetske organizacije.

Kako su privreda  i društvo imali potrebu  za meteo podacima formirana je Hidrometeorološka služba Jugoslavije januara 1947g .Tada je sedamdeset meteo stanica preuzela ova služba zajedno sa ljudstvom i instrumentima dok je RV zadržalo samo aerodromske meteo stanice i  stanice u Vazduhoplovnim komandama.Od tada Vojna meteorološka služba  nastavlja rad samo kao Vazduhoplovna meteorološka služba.Osnivaju se škole za nove meteorološke službe gde nastaju visokoobrazovani kadrovi koji su u stanju da prate svetske trendove u ovoj oblasti i da primenjuju kod nas.