Pripadnici vojske Kraljevine Jugoslavije u zarobljenistvu 1941.-45.godine

[vitez koja]

Mornaricka avijacija

[vitez koja]

RM Kraljevine Jugoslavije

Formiranjem zajedničke države Južnih Slovena nakon završetka I svetskog rata, i pored značajne operativne osnovice, ispočetka se poklanjalo jako malo pažnje razvoju pomorstva. Razlozi za to ležali su kako u činjenici da je država bila osiromašena i uništena ratnim razaranjima, tako i zahvaljujući konzervativnim strujama u državnom i vojnom vrhu, koji su čvrsto zastupali stavove da vojska treba da vodi rat na kopnu, a ne na moru, te su s nepoverenjem gledali na ideju razvoja novog roda oružanih snaga – ratne mornarice. Ovakve stavove podsticale su i težnje velikih sila da u korist Italije, onemoguće stvaranje respektivne pomorske sile na istočnoj obali Jadrana.

Međutim, već u prvoj polovini dvadesetih godina dolazi do zaokreta u doktrini razvoja i opremanja jugoslovenske vojske, koja je proizvela brojne diskusije na temu uloge, formiranja, opremanja i razvoja vojnopomorskih snaga Kraljevine SHS.

Najveći problem u početku  je bio u nedostatku kadrova i sistema školovanja i obuke. Zbog toga je tokom 1919. i 1920. u novoformiranu RM Kraljevine SHS primljeno ukupno 56 pomorskih oficira, 70 pomorskih podoficira i 111 podoficira ostalih mornaričkih specijalnosti, koji su tokom I svetskog rata služili na brodovima Austro-Ugarske Ratne Mornarice. Tako je formirano jezgro sastava koji je imao zadatak da školuje prvu generaciju Jugoslovenskih pomoraca.

Jugoslavenska kraljevska ratna mornarica bila je deo oružanih snaga Kraljevine Jugoslavije. U sklopu mornarice, delovala je i rečna flotila sa sedištem u Novom Sadu, kao i mornarička avijacija koja je uglavnom imala hidroavione.
Postojala je od 1. decembra 1918. do 16. aprila 1941. godine. Nastala je proglašenjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, a prestala je službeno da postoji posle Aprilskog rata 1941. godine, iako su se neke manje jedinice nastavile boriti i nakon tog perioda u sklopu savezničkih mornarica na Bliskom Istoku.

Kao ratni plen njoj je pripalo 12 modernih torpednih čamaca, četiri zastarela minolovca, četiri oklopna rečna monitora i nešto pomoćnog brodovlja. Flota je dodatno ojačana tokom 1920-ih, kupovinom u Nemačkoj šest minolovca "M" klase i stare lake krstarice Niobe. Marta 1926.g. je izglasan desetogodišnji zajam za opremanje Ratne Mornarice.  Nakon tog je flota ojačana nabavkom velikog razarača Dubrovnik izgrađenog u Glasgowu ranih 1930-ih.

Krajem 1930-ih flota je ojačana nabavkom dve podmornice klase Osvetnik od francuskog brodogradilišta Siege Social Ateliers et Chanties de la Loire iz Nanta, isto brodogradilište izgradilo je i razarač Beograd na osnovu kojeg je splitsko brodogradilište Jadranska brodogradilišta A.D. izgradilo dva sledeća razarača istog tipa Ljubljana i Zagreb.

Jugoslovenske kraljevske mornarice u svojoj organizaciji imala je Rečnu flotilu sastavljena od komandnog broda "Cer" sa sedištem u Novom Sadu, jednog monitora u Dubovcu, četiri minsko-baražne grupe u Bezdanu, Staroj Kanjiži i Senti, Sremskim Karlovcima i Smederevu,  komandu sektora  Đerdap u Tekiji i Donjem Milanovcu. Osnovni brodovi su bili četiri velika, teško naoružana i oklopna rečna monitora. Oni su korišćeni da patroliraju  Dunavom, Dravom i Savom u severnim delovima Jugoslavije i granicom sa Mađarskom. Ovi monitori, "Drave", "Sava", "Morava" i "Vardar" su nasleđeni od Austro-ugarske mornarice na kraju Prvog svetskog rata. Svi su bili oko 400-500 t sa glavnim naoružanjem dva 120mm topa, dva ili tri 66mm PA topovima i minobacačima 120mm 40mm AA topova i mitraljezima. Rečna flotila je takođe imala dva rečna patrolna čamca sagradjena 1929, "Graničar" i "Strazar", kao i tri broda tugs-a.

Izvor: http://sh.wikipedia.org/wiki/Jugoslavenska_kraljevska_ratna_mornarica

[vitez koja]

Podmornice kraljevske mornarice VKJ

[vitez koja]

Razaraci kraljevske mornarice VKJ

[vitez koja]

Ostali brodovi mornarice VKJ

[vitez koja]

Brodovi Recne flotile

[vitez koja]

Aktivnost KRM u aprilskom ratu

Ratni raspored Jugoslovenske kraljevske mornarice  mozete pogledati na http://www.vojska.net/eng/world-war-2

Napadom sila Osovine 6. aprila 1941. otpočeo je rat na prostoru Jugoslavije, koji nije mimoišao ni Ratnu mornaricu. Suočena sa raspadom lanca komadovanja, neažuriranim i nedovoljno razrađenim ratnim planovima, kontradiktorinim naredbama i dezinformacijama, i na kraju, sa masovnom izdajom, jedinice flote našle su se u teškom pložaju. Iako su rat dočekale u povišenom stepenu borbene gotovosti, tek trećeg dana rata, 9. aprila 1941.g.,podmornice "Smeli" i  "Nebojša" su prvi put isplovile na pučinu. Sve vreme, glavnina flote, uključujući i dve preostale podmornice, nije napuštala Boku Kotorsku. Saznavši da grupa oficira priprema predaju jedinica flote Italijanima, poručnici Đorđe Đorđević i Đorđe Mitrović, obojica ukrcani na "Nebojši" donose odluku da pokušaju podmornicu da izvuku iz Boke i upute se u Sredozemlje. Noći 16. aprila 1941. u Kotoru, na palubi "Nebojše" uspelo se iskupiti 6 oficira, 29 podmorničara, 19 članova rezervne posade, te nekoliko visokih oficira i civila koji su se tu zatekli, a nisu imali nameru da se predaju Italijanima.

Međutim, za vreme puta, tačnije 20. aprila došlo je do kvara na žirokompasu, i suočeni sa problemima usled kvara na navigacionim uređajima, menjaju odluku odlučuju da krenu prema Kritu, a usput zastaju na ostrvu Kefalonija u Jonskom moru. Na opštu radost njene posade, tom prilikom, “Nebojša” je susrela i dva torpedna čamca Jugoslovenske Kraljevske Mornarice. Bili su to "Kajmakčalan" i "Durmitor" - torpedni čamci klase "Orjen", iz sastava II torpedne divizije iz Šibenika. Na ova dva malena broda ukrcali su se takođe dobrovoljci koji su odbili da se predaju Italijanima i uputili su se u Sredozemlje, u susret saveznicima. Za vreme boravka na Kefaloniji, saznali su da Krit nije bezbedan i da se Nemci spremaju za invaziju na ostrvo, pa još jednom menjaju odluku i za krajnji cilj određuju obalu severne Afrije - Aleksandriju. Konačno, u pratnji "Kajmakčalana" i "Durmitora", Nebojša je uplovila u egipatsku luku 27. aprila 1941.

U međuvremenu, 17. aprila Italijanske okupacione trupe su ušle u Boku Kotorsku i tamo zatekle većinu brodova kraljevske RM. Dan ranije u strahovitoj eksploziji, poručnici bojnog broda Sergej Mašera i Milan Spasić u uvali Brdište kraj Tivta uništili su razarač "Zagreb", svesno time žrtvujući i svoje živote. Italijani su u Boki zatekli i tri preostale jugoslovenske podmornice. Tehnička ekipa odmah je pregledala brodove i ustanovila da je "Hrabri" u lošem stanju i da se ne isplati remontovati je. Podmornica, koja je označena kao "N3" nikada više nije korištena i 1942. je rashodovana. Druge dve podmornice, nakon remonta,su uvrštene u sastav italijanske RM, gde su dobile imena "Antonio Baiamonti" (ex - "Smeli") i "Francesco Rismondo" (ex - "Osvetnik"). Obe podmornice učestovale su u ratu sve do kapitulacije Italije. Nisu uspele potopiti ni jedan saveznički brod za to vreme. Napokon, "A. Baiamonti" je potopila vlastita posada 9. septembra 1943. u luci La Spezia. S druge strane "F. Rismondo" su zarobili Nemci 14. septembra, u luci Bonifacco na Korzici, ali su je svega tri dana kasnije sami potopili da nebi pala u ruke saveznicima. Interesantno je to da su i jedna i druga 1947.g. bile dignute sa dna od strane francuskih i italijanskih ronilaca, ali su odmah isečene.

Neposredno nakon dolaska u Aleksandriju, na "Nebojši" su izvršene neophodne popravke i pokušano je brod iskoristiti u patrolnim zadacima, ali zbog učestalih kvarova i generalno lošeg stanja u kome se nalazila, odlučeno je da se koristi za obuku.

Torpedni camaci "Kajmakčalan" i "Durmitor", su aktivno uključeni u akcije savezničkih pomorskih snaga, ali usled nedostatka rezervnih delova (brodovi su izgrađeni u Nemačkoj), ubrzo su i oni postali neoperativni. Kapitulacijom Italije 1943, brodovi zatečeni u oslobođenim italijanskim lukama, koji su aprila 1941. zarobljeni od Jugoslovenske Mornarice, vraćeni su Vladi u egzilu i počelo je njihovo prikupljanje na Malti, gde je od preostalih oficira formirana Jugoslovenska Mornarica Van Otadžbine. Na Maltu su doplovile torpiljarke "T-1" i "T-5", motorna jahta "Beli Orao", minopolagači Orao", "Meljine" i "Mljet". 16. februara 1944. vraćen je jos jedan minopolagač - "Malinska". Početkom 1944. Britanci su Jugoslovenima ustupili i jednu protivpodmorničku korvetu klase "Flower", koja je dobile ime "Nada", a ubrzo su ustupili i 8 torpednih čamaca tipa "Higgins". I "Nebojša", iako zapuštena i neoperativna, je prebačena na Maltu, gde se pridružila ostalim Jugoslovenskim brodovima.


Na početku Aprilskog rata, 6. aprila, rečni monitori iz sastava Recne flotile su izvodili ofanzivne operacije granatanja aerodroma  Mohačke u Mađarskoj i ponovo dva dana kasnije, ali su morali da se povuku ka Novom Sadu 11. aprila, nakon ponavljenog napada nemačkih ronilačkih-bombardera. Rano ujutro 12. aprila, eskadrile nemačkih bombardera Junkers Ju-87 napali su monitore na Dunavu. Ratni brod "Drava", pruzao otpor i bio je jedini ratni brod Kraljevine Jugoslavije koji se borio protiv nacističke nemačke na Dunavu.

Na monitor "Drava" je udarilo nekoliko bombardera, ali nisu bili u mogućnosti da probiju oklop debljine 300 mm palubi, sve dok, slučajno, jedna bomba nije uletela direktno u dimnjak, usmrtivši 54 od 67 članova posade. Preostala 3 monitora su potopljena od strane njihovih posada kasnije 12. aprila kako ne bi pali u ruke nemačkim i mađarskim snagama.

[vitez koja]

JUGOSLOVENSKI ODBRAMBENI PLANOVI

Poput generalštabova drugih zemalja, i jugoslovenski generalštab pripremio je u toku tridesetih godina nekoliko ratnih planova. Kako je vreme prolazilo i strateška se situacija zemlje menjala, to su i ti planovi bili modifikovani i prilagodjavani. Do prve osnovne revizije jugoslovenskih planova došlo je posle nemačkog priključenja Austrije u martu 1938; revidiran plan potpisao je general Milutin Đ. Nedić (Milanov brat), načelnik Glavnog đeneralštaba, na dan 17. septembra 1938. Nekoliko nedelja kasnije Nedića je smenio general Dušan T. Simović, i pod Simovićevim rukovodstvom izrađen je novi ratni plan, Plan S (S za sever), zasnovan na pretpostavci da će napad doći iz Italije, Nemačke i Mađarske, i da će Nemci udariti takođe s mađarske zapadne granice. Prema tom planu, oko 50% svih jugoslovenskih snaga treba u cilju početne obrane rasporediti na zapadnim i severnim granicama, delom na liniji fronta, delom u utvrđenjima; ostalih 40 posto treba držati u rezervi. S obzirom da se dugotrajnija obrana tih granica smatrala nemogućom, plan je predviđao postupno i uredno povlačenje svih snaga u jugoistočnom pravcu, kroz brdovito središte zemlje prema Grčkoj, gdje se pretpostavljalo da će stvar u svoje ruke uzeti jake savezničke armije. Najvažniji zadatak bio bi sprečiti pojedinačno razbijanje jedinica i gubitak oružanih snaga, kao i održati otvorenim linije snabdevanja i put povlačenja.

Strateška pozicija Jugoslavije radikalno se promenila italijanskom okupacijom Albanije u aprilu 1939, jer je italijanska prisutnost u Albaniji, osim što je bila pretnja po sebi, ugrožavala i jugoslovensko odstupanje prema Solunu, što je oduvek bio jedan od temelja jugoslavenskih ratnih planova. Početkom januara 1940, knez Pavle je uklonio generala Simovića s položaja načelnika glavnog đeneralštaba i zamijenio ga generalom Petrom V. Kosićem. Zbog promenjenih uslova i ponešto različitih strateških shvaćanja, ratni plan S je napušten i tokom prvih meseci 1940. pripremljen je novi ratni plan, R-40.Taj plan je uzeo u obzir prisustvo italijanskih snaga u Albaniji, uneo je nekoliko novih stvari, ali sledio je plan S u zahtevu za početnom obranom zapadnih i severnih granica, te postupnim povlačenjem svih snaga u jugoistočnom pravcu prema Grčkoj. Novosti u planu predviđale su brz i jak napad na italijansko uporište u Zadru na dalmatinskoj obali, tako da se smanji ugroženost središnjeg dela zemlje iz tog pravca; držanje fronta prema Albaniji, aktivno izviđanje prema Rumuniji, kao i koncentrični napad na Bugarsku svih članica Balkanskog saveza, ako bi Bugarska napala jednu od zemalja članica. Snage određene za operacije na granicama trebalo je pojačati do 70 posto ukupnih snaga.

Ali ubrzani razvoj događaja uskoro je pretekao i plan R-40, pa je u februaru 1941. izrađen plan R-41, koji je računao s prisutnošću nemačkih trupa u Mađarskoj i Rumuniji i verovatnošću njihova ulaska u Bugarsku. Planom R-41 bilo je predviđeno stvaranje obrambenog pojasa uzduž čitave jugoslovenske kopnene granice u ukupnoj dužini od skoro 3000 km, s izuzetkom granice prema Albaniji, gdje se predviđala kombinovana grčko-jugoslavenska ofenzivna akcija sa ciljem da se eliminise italijanska vojska u Albaniji i tako zaštiti povlačenje prema Grčkoj. Predviđena je velika koncentracija trupa prema bugarskoj granici, pogotovo na području jugoslavenske Makedonije, da bi se zaštitila komunikacija Skopje-Solun i put povlačenja. Ovim su još više smanjene rezerve u odnosu na ukupne efektive na liniji fronta. Iz ovog ili onog razloga, plan R-41 ipak nije sve do 31. marta bio poslan komandantima grupa armija. Zbog toga je ostalo malo vremena da se u danima neposredno pre napada prestroje oružane snage, i stari plan R-40 ostao je i dalje, u aprilu 1941, operativni plan za svaku praktičnu svrhu.

Svi su ti planovi pretpostavljali da će napad doći sa strane sila Osovine, i da će Jugoslavija biti saveznik zapadnih zemalja; po karakteru su bili defanzivni, a jugoslovenski cilj je bio da se spasi što je više moguće žive sile, te da se na kraju bude na pobedničkoj, savezničkoj strani. Početna odbrana granica i upotreba pograničnih utvrđenja, te nekoliko delom spremnih drugih linija obrane, dozvolile bi postupno povlačenje u brdovito središte zemlje, gdje je, smatralo se, bila moguća dugotrajnija odbrana. Put u Grčku trebalo je sačuvati otvorenim, i kao liniju snabdevanja i kao eventualni izlaz.

[vitez koja]

Povlačeći se u Grčku, jugoslovenska vojska bi mogla udružiti svoje snage s grčkim i drugim savezničkim armijama, a potpomognuta savezničkim jedinicama i opremom, mogla bi se kasnije vratiti i osloboditi Jugoslaviju od neprijatelja. To je zapravo bilo srpsko iskustvo iz prvog svetskog rata, osim što se tada povlačilo kroz Albaniju da bi trupe bile prebačene na solunski front. Na tom iskustvu zasnovani su planovi iz tridesetih godina.

Za vrstu rata koju je srpska vojska vodila 1914—1915. i uz pretpostavku da nema neprijateljske avijacije, oklopnih i motorizovanih jedinica, ti bi planovi bili teoretski izvedljivi. Ali uz uslove 1941. oni su bili beznadni i neadekvatni. Protiv neprijatelja koji se služi tehnikom blickriga, zasnovanoj na upotrebi velikih vazdusnih, oklopnih i motorizovanih snaga, i koji napada zemlju sa svih strana odjednom, ti su planovi bili praktično beskorisni i vodili su u brzu katastrofu.

Jugoslavenski ratni planovi zamišljali su vojsku koja bi pri punoj mobilizaciji imala oko 1,200.000 ljudi u operativnim jedinicama, i oko 500.000 ljudi (u dobu od 41 — 50 godina) u neborbenim službama. Tokom 1939 — 1940. bilo je nekoliko uzastopnih ali neefikasnih povremenih aktiviranja rezervista, pozvanih da se isproba efikasnost mobilizacijskih planova i pojačaju već postojeće snage vojske, a i radi daljnjeg uvežbavanje i, u nekim slučajevima, radi povećanja radne snage za radove na fortifikacijama. Ali događale su se brojne zloupotrebe u smislu ko je, kada i na kako dugo pozvan. Ni budžet nije dozvoljavao da se program izvrši zadovoljavajuće i vojnički dovoljno stručno. Štaviše, pokazalo se da je moguće aktivirati samo mali deo motornih vozila i stočne vuče. Zbog svega toga je ukupni učinak takvih aktiviranja na borbenu gotovost jugoslovenske vojske ostao neznatan.

Pored toga jugoslavenska vojna organizacija je od aprila 1940. uključivala i specijalnu komandu za gerilske operacije, »četničku komandu«, koja je imala svoj posebni štab i trebala je da ima sedam bataljona. Ta je snaga mogla biti upotrijebljena protiv domaće petokolonaške aktivnosti i za gerilske operacije. Početkom aprila 1941. bilo je organizovano šest od sedam bataljona, koji su pridodani komandama armija (to jest jedan bataljon svakoj armiji), radije nego da budu pod posebnom komandom.
 
Dve od osnovnih slabosti jugoslovenske vojske (prije 1941) bile su: sistem vrlo velikih jedinica, i zavisnost o stočnoj vučnoj snazi (često volovi) i tovarnim životinjama za transport. To je bio uzrok sporosti i nedostatka manevarske pokretljivosti jugoslovenskih snaga, naročito velikih formacija. Tako je pešadijska divizija u ratnom sastavu imala 26 — 27.000 ljudi, a konjička divizija 6-7.000 ljudi. A prema planu, potpuno mobilizovana vojska imala bi oko 900.000 vučnih i tovarnih životinja. Nadalje, iskustvo periodičnog aktiviranja jedinica, tegleće marve i vozila, pokazalo je da izdržavanje životinja i vozila stoji dvostruko više od izdržavanja aktiviranih ljudi. Jugoslovenska vojska bila je potpuno svesna ovih nedostataka i u junu 1940. počela se proučavati mogućnost da se smanje i poboljšaju vojne formacije,i smanji zavisnost od stočne vuče. Ali osim motorizacije četiri artiljerijska puka, do napada na zemlju praktično ništa nije postignuto u tom pravcu.

Još je ozbiljniji problem bila nedovoljna opremljenost oružjem. Oružje pešadijskih i artiljerijskih jedinica sastojalo se po svom poreklu i starosti od tri glavne grupe: a) teško naoružanje, uključujući teške mitraljeze preostale iz prvog svetskog rata, od kojih su mnogi bili zastareli i u lošem stanju; b) nešto teškog i nešto lakog naoružanja, kao laki mitraljezi uvezeni iz Čehoslovačke, i Francuske; c) lako naoružanje koje se sastojalo od oko.1,000.000 pušaka tipa Mauser, i .20.000 puškomitraljeza, delom uvezenih, ali većinom proizvedenih po stranoj licenci kod kuće. Samo je ovo lako naoružanje bilo moderno i za njega je bilo dovoljno rezervnih delova. Jedinice rezervista bile su naoružane austrijskim puškama iz prvog svjetskog rata.

[vitez koja]

Od oko 7.000 artiljerijskih oružja, oko 4.000 oružja bilo je relativno moderno, uključujući tu i 800 protivtenkovskih topova. Zatim je bilo oko 1.900 modernih minobacača i oko 250 protivavionskih topova. Sve to oružje bilo je uvezeno, sa raznih strana, što je značilo da su razni modeli oružja često bili bez municije i bez mogućnosti da se odgovarajuće popravljaju i održavaju. Početkom aprila 1941. jugoslovenska vojska imala je na raspolaganju municije samo za 75 dana za pešadijsko naoružanje, 100 dana za artiljeriju i svega za dva do sedam dana za protivavionsko oružje. Vojska je imala 110 tenkova od kojih su 60 bili, neprikladne mašine od pet tona iz prvog svetskog rata, a 50 moderni 10-tonski tenkovi kupljeni u Belgiji.1940.Vojska je imala mali broj posada za tenkove i to loše uvežbanih. Za protivtenkovske operacije vežbanje je bilo minimalno.

459 aviona jugoslovenskog vazduhoplovsva bili su također razne proizvodnje — britanske, francuske, nemačke, italijanske i jugoslavenske — a čak ni za avione jugoslavenske proizvodnje nije bilo moguće osigurati rezervne delove i zamenu. Ukupna avijacija sastojala se od 125 lovaca (38 zastarelih), 173 bombardera i 161 izviđačkog aviona (od toga 150 zastarelih).
Jugoslavenska mornarica je bila skromna. Sastojala se od jedne male zastarele krstarice, četiri moderna razarača, četiri stare torpiljerke, osam velikih i dva mala torpedna čamca, četiri podmornice, jedanaest minopolagača, oko tuce pomoćnih plovnih jedinica i četiri rična monitora na Dunavu.Mornarica je takođe imala oko 150 većinom zastarelih hidroplana. Osnovni cilj pomorskog obrambenog plana bio je da za 24-48 sati zadrži eventualno italijansko amfibijsko iskrcavanje, što je bilo vreme potrebno da kopnena vojska stigne do obale i počne s operacijama protiv mostobrana.
Slabost jugoslovenske vojske u živoj sili, naoružanju, transportu i snabdevanju, dopunjavale su se s nedostatkom kohezije i jedinstva pogleda i ciljeva u redovima političkog i vojnog rukovodstva zemlje, kao i u većini stanovništva. Ukratko, tek neposredno pre i nakon udara od 27. marta, spremnost na borbu pokrenula je duhove određenog broja oficira avijacije i kopnene vojske, srpskih političara i javnosti u Srbiji, a u vrlo maloj meri u ostalim delovima zemlje. Kad se nova vlada suočila sa stvarnošću, i taj duh je nestao.

Petokolonaška aktivnost smatrana je stvarnom opasnošću, zbog nezadovoljstva raznih jugoslavenskih nacija i nacionalnih manjina, ali malo se poduzimalo protiv takve aktivnosti.

Na kraju treba naglasiti da je uvežbanost svih vidova, rodova i službi vojske bila loša i zastarela.Jugoslovenski vojni vrhovi pristupali su ratovanju na način iz prvog svetskog rata, kadrovski rok bio je relativno kratak, a modernog naoružanja nije bilo ni za vežbu ni za borbenu upotrebu.

Jugoslavija je u času napada imala pod oružjem oko 700.000 ljudi: od toga su više od 400.000 bili loše uvežbani regruti, s manje od mesec dana u uniformi. Većina jedinica bila je još uvek na zbornom mjestu, a ne na frontu ili na položajima u blizini fronta, gdje im je prema planu bio raspored. Niti jedna jedina divizija nije bila spremna za akciju, iako neki pešadijski i konjički pukovi i neke pionirske jedinice jesu. Prema izvorima, niti jedan viši komandni štab, niti jedna jedinica veze, artiljerijska, pogranična, pozadinska, sanitetska ili pozadinska jedinica nije bila popunjena do svoje planirane ratne jačine, u trenutku napada. Tako ni one jedinice koje su bile spremne, ili skoro spremne, a zavisile su od podrške drugih jedinica, nisu mogle biti valjano iskorištcene. Opsta mobilizacija nije namerno proglašena da se Hitler ne izazove, i do 3. aprila nije ni naređena. A kad je bila naređena, vrlo mnogo ljudi, vlasnika stoke, vučnih i motornih vozila, nije se odazvalo pozivu, pogotovo u područjima koja nisu simpatisalala režim.

Izvor:http://www.znaci.net

[vitez koja]

NAPAD NEMACKE, APRILSKI RAT I KAPITULACIJA

Početkom 1941. godine položaj neutralne Jugoslavije u zaraćenoj Evropi je postao kritičan. Nemačke trupe su se, nakon brze okupacije zapadne i srednje Evrope, spremale da iz Rumunije pređu u Bugarsku i napadnu Grčku. Kada je početkom marta Bugarska pristupila Silama Osovine, Jugoslavija se našla u potpunom okruženju.

U takvoj situaciji, Vlada Jugoslavije je posle višemesečnih pregovora i kolebanja 25. marta potpisala u Beču protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu. Dva dana kasnije, 27. marta, grupa oficira je izvela državni udar, zbacila Vladu i namesništvo, uhapsila ministre, a kralja Petra II proglasila za punoletnog i predala mu vlast. Postavljena je nova vlada na čelu sa generalom Dušanom Simovićem.

Na vest da je u Jugoslaviji izvršen državni udar, Hitler je naredio da se smesta sazove ratni savet na kojem je dogovoreno da se pored planiranog napada na Grčku simultano izvede i napad na Jugoslaviju. Na taj način sprečilo bi se eventualno povlačenje Jugoslovenske vojske prema Grčkoj i stvaranje drugog Solunskog fronta, kao što se dogodilo u Prvom svetskom ratu.

Hitlerov plan napada na Jugoslaviju imao je šifrovano ime „Direktiva broj 25“. Ona je sačinjena zajedno sa planom Marita koji je predviđao nemačko-italijanske napade na Grčku. Taj Hitlerov plan kršio je odredbe koje su određene Protokolom o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu i Garantnim notama.Kraljevina Jugoslavija i Grčka su dočekale rat usamljene.

Jugoslovenska ratna komanda izradila je plan odbrane od Nemaca pod šifrovanim imenom „R-41“. Celokupna vojska bila je raspoređena duž granica prema Rumuniji, Bugarskoj, Albaniji, Austriji i Mađarskoj. Čitav jugoslovenski front je trebalo da brane 7 grupa armija, i to: 1. Armija pod komandom generala Milorada Petrovića je trebala da brani Makedoniju i južnu Srbiju, njoj je u pomoć trebala da bude 3. armija generala Milana Nedića, zatvarajući pravce oko makedonske granice i onemogućavajući Nemce da prodru u Srbiju. Na severu prema Mađarskoj stacionirana je 7. armija generala Dušana Trifunovića a prema Hrvatskoj i Sloveniji su bile raspoređene 6. Nezavisna armija generala Dimitrija Živkovića i 2. armija generala Milutina Nedića (brata Milana Nedića).
Prostor oko Kosova i Sandžaka je branila 4. armija generala Petra Nedeljkovića. Ona je takođe imala zadatak da u slučaju propasti armija, od svojih vojnika oformi četničku (gerilsku) grupu koja je trebalo da otpočne gerilski način ratovanja, sa zadatkom presecanja neprijateljskih komunikacija i uništavanja strateški važnih objekata kao što su mostovi, hidrocentrale, elektrana, pošte i telegrafske linije i dr. Njoj je kao oslonac bila podređena i 5. Nezavisna armija Vladimira Čukavca. Za vrhovnog zapovednika jugoslovenskih snaga određen je armijski general Dušan Simović.

[vitez koja]

Nemačka je pri napadu potpuno iznenadila jugoslovensku vojsku za kratko vreme, tako da je ova mogla da mobiliše samo 2/3 svog borbenog kapaciteta, od toga 28 pešadijskih i 3 konjičke divizije. Ratno vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije je raspolagalo sa samo 300 aviona.

Nemački plan invazije je bio sledeći: 2. armija je imala zadatak da nastupi prema Zagrebu, a odatle kroz bosanske planine prema Sarajevu. Istovremeno je imala jedna udarna oklopna grupa iz Mađarske da se probije ka Beogradu. Glavni udar je imao da se izvede iz Bugarske gde se nalazila 12. armija general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa i Klajstova 2. oklopna grupa. Klajst je imao zadatak da nakon probijanja Makedonskog fronta napreduje prema Nišu i napadne Beograd iz pravca juga, dok je 12. armija imala zadatak da istovremeno krene u severnu Grčku i u južnu Srbiju, raspoređena u dva krila levo i desno.

Pošto prebrojavanje 2. armije još nije bilo završeno, 12. armija je bez podrške 2. armije prva napala Jugoslaviju 6. aprila 1941. 2. armija je tek 8. aprila počela napredovanje.

Napad je izvršen kopnenim putem, iz više pravaca. Nemačke, italijanske i mađarske trupe prodrle su na teritoriju Jugoslavije iz pravca Italije, Austrije (tada već u sastavu Trećeg rajha), Mađarske, Rumunije i Bugarske. Teško je bombardovan Beograd. U isto vreme otpočeo je i nemački napad na Grčku pod kodnim nazivom Operacija Marita.

U noći između 5. i 6. aprila, Nemci se zauzeli Sip na Dunavu, a već u zoru 6. aprila nemačka avijacija je napala veće gradove poput Niša, Leskovca, Kragujevca, Beograda, Novog Sada, Sarajeva, Mostara, Banja Luke i tako u potpunosti iznenadila pospane građane koji se tražili skloništa po podrumima ili gde god se moglo pobeći od nemačkih bombi.

Beograd je doživeo strahovito bombardovanje u ranu zoru 6. aprila 1941. Hitler je bacio na Beograd razarajuće bombe od 1.000 kg, a sama operacija bombardovanja Beograda imala je simboličan nazov (Kazna). Već u prvom naletu pogođen je prvi civilni objekat u gradu-hotel Avala gde je poginio i ministar Jugoslovenske vlade Franjo Kulovec.Napadom na Beograd lično je zapovedao nemački general-lajtnant Aleksandar fon Ler čija je 3. vazduhoplovna flota izvršila besomučno bombardovanje grada.

Glavni nemački udar izvršen je iz dava pravca: iz rejona Klagenfurta (Celovca), Graca i Nađ Kanjiže, gde se grupisala 2. Armija zajedno sa 11 divizijom, pod komandom general-pukovnika Maksimilijana fon Vajksa. 46. oklopni korpus Druge Armije sjurio se sa severozapada na Beograd zbog lošeg otpora.
Nemačke jedinice su ušle 10. aprila u Zagreb gde je, u ime poglavnika Ante Pavelića, pukovnik u penziji Slavko Kvaternik proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku.
Napad na graničnom frontu kod Krive Palanke do planine Belasice, izvršen je na trupe Treće armijske oblasti.Napad je organizovan iz tri pravca: Ćustendil-Kriva Palanka-Kumanovo.

12. Armija se brzo probijala i već 10. aprila ušla u Skoplje. Jedna oklopna divizija sjurila se na zapad i uskoro uhvatila kontakt sa Italijanima u Albaniji, dok je lovo krilo 12. Armije pobedonosno umarširalo u Grčku. Jugoistočni front kojim je komandovao Milan Nedić raspao se. Na nišavskom pravcu 11 oklopna divizija probila je slabu odbranu na Pločama i u 9. časova zauzela Niš.
10. aprila kod jedinica na Kosovu pojavila se dezorganizacija, a komandant 3 Armije naredio je da se uz pomoć improvizovanih odreda zatvore pravci ka Metohiji i Sandžaku. Nastavljajući i svoju operaciju u dolinu Južne Morave, jedinice 11. oklopne divizije su zauzele Paraćin, Ćupriju i Jagodine, produžavajući ka Kragujevcu. Vrhovna komanda je izdala direktivu broj 120 za povlačenje trupa na liniju Bojana-Metohija-Kosovo-Kopaonik-Kragujevac-Beograd-Sava-Una. Po toj naredbi 5. Armija je trebalo da se povlači i dalje, ali za realizaciju ove direktive nije bilo realne osnove. Realniji je bio poziv Vrhovne Komande izdat iste večeri da se vojnici bore sa Nemcima gde god se nađu. Nemačka komanda je naredila da se 12. Armija orijentiše ka Grčkoj, a 2 Armija, ojačana 1. oklopnom grupom da zauzme Beograd i dovrši razbijanje jugoslovenske vojske.

[vitez koja]

Od prvog dana rata, Vrhovna komanda Jugoslovenske vojske nije kontrolisala situaciju. Na ministarskim sednicama u Sevojnu, gde se vlada nalazila, general Dušan Simović se žalio na loše veze u komandovanju, a naročito je osporavao to što on mora preko pošte da izdaje naređenja jedinicama. Ocenio je situaciju kao tešku, ali ne i tragičnu i verovao je da se front može stabilizovati.

Da bi sprečio potpuno rasulo, ne samo vojsci, već i u vladi, 12. aprila izjavljuje da ima puno poverenja u moralnu snagu vojske i naroda i da veruje u prijateljstvo sa Sovjetskim Savezom. Sve je bilo izgubljeno i propast je sve brže i brže tekla.

Nemci su 13. aprila probili poslednju liniju odbrane kod Konjarnika i umarširali u Beograd gde su ispred Narodne Skupštine organizovali paradni defile. Ubrzo je stigao i feldmaršal Evald fon Klajst i Maksimilijan fon Vajks. Računajući ulazak Austro Ugarskih trupa 1914. i njihov zajednički ulazak sa Nemcima 1915., bio je to treći ulazak Nemaca u Beograd u 20 veku.

Ovu informaciju je Dušan Simović dobio na Palama od svog ađutanta. Simović je zatim sazvao novo zasedanje vlade u ponoć 13. aprila. Pored vojnog sloma, počela je i kriza vlade. Počela su međusobna trvljenja i ispitivanja ko je kriv za tako munjeviti slom. Dušan Simović je podneo izveštaj o vojnoj situaciji koju je predstavljao kao veoma tešku, ali ne i bezizlaznu. Ipak, na kraju je odlučeno da se vlada, radi veće sigurnosti, premesti odmah u Nikšić. Simović je potom predložio generala pozadine Danila Kalafatovića za načelnika Vrhovne odbrane. O mogućnosti eventualne kapitulacije nije bilo ni pomena, iako su pojedini ministri zaključili da je vojna situacija mnogo teža nego što ju je predstavaljao Simović. Vlada je bez Simovića stigla u Nikšić sutradan i prva stvar koja se čula bila je ta da je Kralj Petar već odleteo za Grčku. Na poslednjoj sednici vlade u Nikšiću 15. aprila, zaključeno je da Jugoslavija neće kapitulirati kao država, već da samo vojska kapitulira, dok vlada i kralj idu u inostranstvo da odatle nastave da se bore. Taj nacrt je sastavio dr Slobodan Jovanović i predao ga Simoviću, a ovaj Kalafatoviću. Dušan Simović je istog dana izdao naređenje Danilu Kalafatoviću da “samo pregovara o primirju, a ne da to i potpise”. Delegacija nije imala ovlascenja da potpise ni primirje, dok joj kapitulacija nije ni spomenuta.

[vitez koja]

Pošto je general Danilo Kalafatovic po svojim delegatima uspostavio vezu s komandom nemacke Druge armije, (koja se već nalazila u osvojenom Beogradu), on je opunomoćenim delegatima za pregovore i potpis “ugovora o primirju” dao konkretna uputstva, da se kod njemačke komande isposluje slijedeće:

 1. - da se neprijateljstva obustave odmah, a ne po potpisu primirja iz razloga, što su naše veze spore,      
        te će proći još koji dan, dok se dobije ovlaštenje za potpis,
2. — da zahtijevamo režim Francuske s tim, da zadržimo sto veću teritoriju u našoj vlasti,
3. — da nam se dozvoli da držimo do potpisa mira izvesnu vojnu snagu za održavanje reda u zemlji,  
       oko 40-50 hiljada ljudi.


General Kalafatović je očekivao da će s Trećim Rajhom urediti aranžman, kao što je to učinio maršal Peten za Francusku, ali dogodilo se drukčije. Komandant nemačke Druge armije, general Maksimilijan Wajks, koji je kao Hitlerov opunomoćenik “pregovarao” s delegacijom Vrhovne komande Kraljevine Jugoslavije, odbio je uopste da o tome razgovara. On je jugoslovenskoj delegaciji izručio tekst nemačkog diktata za kapitulaciju, i ostavio joj “pola sata roka”, da pregleda tekst kapitulacije s napomenom – “ako biste imali kakve tehničke izmene”.

Ovaj nemački diktat sadrži pored ostalog i sledeće:

“Potpisivanjem ugovora o primirju jugoslavenska oružana sila ima da kapitulira bezuslovno i odvodi se u ratno zarobljeništvo ...
... Prema vojnicima, koji se poslije zaključenja primirja i izvršenog prikupljanja udalje iz svojih jedinica, primijenit će se smrtna kazna ...
... Vojnim licima je zabranjeno da napuste zemlju. Tko bude sudelovao u borbi protiv sila Osovine, s njim će se postupiti kao sa franktirerom ...
... Sva uređenja i postrojenja vojne sile i privrede uračunavši i saobraćajna sredstva, imaju se predati neoštećena ...
Ugovor o primirju stupa na snagu 15 časova posle izvršenog potpisivanja, tj. 18.,aprila u 12 sati po nemačkom letnjem vremenu...«


Nije ostvarena Kalafatovićeva kombinacija o “petenovskom” prepuštanju jednog diela Jugoslavije na upravu domaćim kolaboracionistima.To je dakle značilo, da time nisu ratne operacije Kraljevine Jugoslavije protiv sila Osovine prekinute, nego sasvim obustavljene. Nije se radilo o primirju, nego o prestanku ratovanja. Ovdje se dakle radi o kapitulaciji i to o bezuvjetnoj kapitulaciji. Kapitulacioni akt, potpisan 17. aprila 1941. (u 21 sat) u Beogradu, izrazio je predaju celokupne vojske Kraljevine Jugoslavije.

S obzirom na to da su Nemci generala Kalafatovica, zarobili u Sarajevu i prebacili ga u Beograd, a da on nije imao ovlastenje od vlade da potpise kapitulaciju, da je jedini “pro-forme” predstavnik vlade bio bivsi ministar Cincar-Markovic (koji nema ovlastenje da potpise bilo sta), i da je general Kalafatovic u vrijeme potpisivanja vec bio zarobljenik, akt bezuslovne  kapitulacije bi pravno bio sporan, jer po zakonu zarobljenici ne mogu nikoga predstavljati i ne mogu biti pregovaraci. Kalafatovic je odbio da potpise ovaj akt, ali je pod pritiskom odredio delegate koji ce to uciniti u njegovo ime. A iza ovog nezakonitog cina usledio je jos jedan: general Radivoje Markovic, koga je Kalafatovic ovlastio takodje je bio ratni zarobljenik. Drugi “ovlasceni”zastupnik Aleksandar Cincar-Markovic, bio je politicar bez funkcije!



Iako su svi oficiri i vojnici jugoslavenske vojske bili prisiljeni na predaju zajedno sa svim naoružanjem i rezervama, postojala je razlika u tretiranju. Nemačka politika je bila da se ratnim zarobljenicima smatraju samo Srbi i neki Slovenci, a od drugih nacionalnosti samo oni koji su bili poznati po jakoj jugoslavenskoj orijentaciji. Tako, praktično, nisu zarobljavani ili su brzo pušteni svi Hrvati, kao i ljudi iz Makedonije (smatrani Bugarima), zatim većina Slovenaca i Crnogoraca, kao i pripadnici manjina. Italijani su uglavnom sledili istu politiku. Kasnije su puštani i Srbi s teritorija Nezavisne Države Hrvatske, ako su to želeli. Podaci o broju ratnih zarobljenika zbunjujući su, iz očitih razloga. Prema najranijim njemačkim službenim podacima broj ratnih zarobljenika iznosio je 6.298 oficira i 337.864 podoficira i vojnika, sve Srba. Prema američkim izvorima koji se temelje na zaplijenjenim njemačkim dokumentima, Nemci su zarobili oko 254.000 vojnika i oficira, ne ubrajajući one koji nisu bili iz Srbije. Pišući kasnije na bazi potpunije evidencije, Kasnije se tvrdilo da je zarobljeno oko 375.000 ljudi; od toga su 30.000 zarobili Italijani. Nakon puštanja raznih kategorija ljudi, uključujući i neke bolesnike, procenjuje se da je na kraju ostalo oko 200.000 ratnih zarobljenika u Njemačkoj, a 10.000 u Italiji,i da su 90 posto njih bili Srbi. Još kasnije njemački službeni izvor procjenjuje broj jugoslavenskih ratnih zarobljenika u Njemačkoj 21. juna 1941. na 181.258, uključujući i one koji su pušteni, pobegli ili umrli. Od tog broja 13.559 su bili oficiri.

Zbog uništenja, zarobljavanja ili gubitka jugoslovenske ratne dokumentacije, ne postoje podaci, čak niti približna procena o broju jugoslovenskih vojnika i oficira ubijenih u Aprilskom ratu. Gubici pri bombardovanju Beograda bili su isprva procenjeni na preko 10.000 ljudi, ali je broj nakon pažljivog posleratnog ispitivanja znatno smanjen. Ukupni gubitak ljudskih života iz nemačkih bombardovanja u aprilu 1941. i savezničkih bombardovanja između aprila i septembra 1944. iznosili nešto preko 5.000; gubitak u nemačkim napadima na Beograd 1941. iznosi negdje između 3.000 i 4.000. Ne postoji jugoslovenska procena o gubitku među civilnim stanovništvom u celoj zemlji tokom Aprilskog rata.

[vitez koja]

Slom, kapitulacija